Częstość palenia tytoniu wśród uczestników Programu Profilaktyki Wczesnego Wykrywania Chorób Układu Krążenia

Transkrypt

1 Medycyna Pracy 2009;60(2): Instytut Medycyny Pracy im. prof. J. Nofera w Łodzi Irena Maniecka-Bryła Aleksandra Maciak Alina Kowalska Marek Bryła PRACA ORYGINALNA Częstość palenia tytoniu wśród uczestników Programu Profilaktyki Wczesnego Wykrywania Chorób Układu Krążenia prevalence of Tobacco smoking among participants of THE Cardiovascular Prophylactic Program Uniwersytet Medyczny, Łódź Zakład Epidemiologii i Biostatystyki i Zakład Medycyny Społecznej Streszczenie Wstęp: Palenie tytoniu stanowi przyczynę 40% przedwczesnych zgonów na świecie. W Polsce od tytoniu uzależnionych jest prawie 10 milionów ludności. Zmienną korelującą z paleniem tytoniu jest status socjoekonomiczny, a nałóg jest bardziej rozpowszechniony wśród pracowników fizycznych oraz osób o niskim poziomie wykształcenia. Materiał i metody: Badanie przeprowadzono wśród uczestników Programu Profilaktyki Wczesnego Wykrywania Chorób Układu Krążenia w Niepublicznym Zakładzie Opieki Zdrowotnej w Zgierzu. Z uczestnictwa w programie wyłączone były osoby, u których wcześniej zdiagnozowano chorobę układu krążenia bądź/i cukrzycę. Narzędziem badawczym wykorzystanym w programie była Karta Badania Profilaktycznego, w której odnotowano dane z przeprowadzonego wywiadu na temat występowania czynników ryzyka, wyniki pomiaru ciśnienia tętniczego krwi, masy ciała i wzrostu oraz stężenia glukozy, cholesterolu całkowitego, frakcji HDL i LDL. W analizie statystycznej wykorzystano test niezależności Chi 2, a zależność między analizowanymi zmiennymi oceniono na poziomie istotności p < 0,05. Siłę zależności oceniono za pomocą współczynnika C-Pearsona. Wyniki: W badaniu uczestniczyły 202 osoby w wieku 35, 40, 45, 50 i 55 lat, w tym 83 mężczyzn (41,1%) i 119 kobiet (58,9%). Wykazano, że częstość palenia tytoniu wyniosła 33,7%. Nałóg dotyczył 32,5% kobiet i 35,0% mężczyzn i był bardziej rozpowszechniony wśród pracowników fizycznych oraz osób o niskim poziomie wykształcenia (p < 0,05). Wśród osób palących papierosy częściej występowało nadciśnienie tętnicze, cukrzyca i hipercholesterolemia. Wnioski: Wysoka częstość palenia tytoniu wśród uczestników Programu wskazuje na pilną potrzebę upowszechnienia edukacji zdrowotnej z zakresu skutków palenia i sposobów walki z tym nałogiem, z uwzględnieniem statusu socjoekonomicznego społeczności lokalnych. Med. Pr. 2009;60(2): Słowa kluczowe: choroby układu krążenia, palenie tytoniu, grupa wieku, profilaktyka, Zgierz Abstract Background: Cigarette smoking contributes to nearly 40 percent of premature deaths all over the world. In Poland, approximately 10 million people are addicted to smoking. Smoking prevalence depends on the socioeconomic status. The frequency of smoking is higher among people with low levels of education. Material and Methods: The study was conducted among the participants of Cardiovascular Prophylactic Program. Patients with diagnosed cardiovascular system disorders or/and diabetes were excluded from the Programme. Patient s Prophylactic Card with collected data concerning risk factors for cardiovascular diseases, blood pressure measurements, body mass and height, levels of glucose and total cholesterol, including HDL and LDL fractions, was the study instrument. In the statistical analysis, the Chi 2 test was used. The relationship between variables was assessed at p < The strength of the correlations was estimated with C-Pearson s coefficient Results: 202 people, aged 35, 40, 45, 50 and 55, including 83 males (41.1%) and 119 females (58.9%), were surveyed. The study revealed that 33.7% of our respondents (32.5% of females and 35% of males) smoked cigarettes. Cigarette smoking was more intensive among people with a low level of education and blue-collar workers (p < 0.05). Hypertension, diabetes and hypercholesterolemia were more common among smokers. Conclusions: The results of the conducted study confirm a strong need to promote educational programs in local comunities to increase public awareness of health effects of tobacco smoking, taking into account socioeconomic disparities in tobacco use. Med Pr 2009;60(2): Key words: cardiovascular diseases, smoking, age group, prophylaxis, Zgierz Adres autorów: Uniwersytet Medyczny w Łodzi, Zakład Epidemiologii i Biostatystyki oraz Zakład Medycyny Społecznej, Żeligowskiego 7/9, Łódź, bryla_marek@wp.pl Nadesłano: 5 stycznia 2009 Zatwierdzono: 26 stycznia 2009 WSTĘP Palenie tytoniu stanowi jedną z głównych przyczyn przedwczesnych zgonów (1,2). Spośród nałogowych palaczy przed 65. rokiem życia umiera aż 40% ludzi. Na * Praca została wygłoszona na XI Ogólnopolskiej Konferencji Naukowej im. prof. Franciszka Venuleta pt. Palący i niepalący koegzystencja czy konflikt?, listopada 2008 r., Łódź świecie co 10 sekund umiera osoba cierpiąca na chorobę będącą wynikiem tego nałogu (3). W Polsce od tytoniu uzależnionych jest prawie 10 milionów ludzi. Po papierosa sięga 42% dorosłych mężczyzn i 25% kobiet, przy czym 25% palaczy i 8% palaczek to osoby silnie uzależnione od tytoniu. Najwyższy w skali kraju odsetek

2 110 I. Maniecka-Bryła i wsp. Nr 2 palaczy mieszka w województwie śląskim i zachodniopomorskim, w których do nałogu przyznaje się aż 46% mężczyzn. Wśród kobiet największy odsetek palących występuje w województwie warmińsko-mazurskim (34%) (4 6). Rozpowszechnienie palenia tytoniu jest cechą zróżnicowaną nie tylko pod względem regionalnym, ale zależy także od wieku, płci, statusu socjoekonomicznego oraz rodzaju wykonywanej pracy (7 10). Najwięcej palaczy w naszym kraju stanowią kobiety i mężczyźni w wieku lata (8). Czynnikiem korelującym z częstością palenia jest status socjoekonomiczny. Badania dowodzą, że osoby o niskim statusie społecznym, a więc o niskim poziomie wykształcenia i niskim przychodzie, są bardziej podatne na uzależnienie od tytoniu. Osoby te zazwyczaj mieszkają w gorszych warunkach lokalowych, w otoczeniu warstw społecznych, w których dbałość o stan zdrowia nie jest priorytetem. To dodatkowo nasila niesprzyjające zdrowiu zachowania, w tym również palenie tytoniu (11). Na częstość palenia w bardzo dużej mierze wpływa też rodzaj wykonywanej pracy. Badania dowodzą, że pracownicy fizyczni dwukrotnie częściej sięgają po papierosa niż osoby pracujące na stanowiskach kierowniczych. Zależność ta obserwowana jest zarówno w przypadku mężczyzn, jak i kobiet (12). Pracownicy umysłowi, którzy palą papierosy, częściej też w porównaniu z pracującymi fizycznie wyrażają chęć rzucenia nałogu (13). Palenie tytoniu wraz z nadciśnieniem i zaburzeniami lipidowymi stanowi niezależny czynnik ryzyka chorób układu krążenia, odpowiedzialny za 2/3 zawałów serca (14 16). Najnowsze badania dowodzą, że nawet niewielka liczba wypalanych papierosów zwiększa ryzyko wieńcowe (17,18), a palenie tytoniu uznawane jest za jeden z głównych czynników predysponujących do nagłej śmierci sercowej (19,20). Palenie, także bierne, przyczynia się do rozwoju wielu chorób, takich jak nowotwory, choroby układu trawiennego i oddechowego, cukrzyca, oraz zaostrza przewlekłe stany chorobowe, np. stwardnienie rozsiane (2,16,21 24). Ze względu na duży wpływ palenia tytoniu na stan zdrowia kontrola tego czynnika ryzyka stanowi jeden z priorytetowych celów polityki zdrowotnej naszego kraju. Kontrola rozpowszechnienia nałogu w populacji polskiej realizowana jest także w ramach ogólnopolskiego Programu Profilaktyki Wczesnego Wykrywania Chorób Układu Krążenia, który od 2003 roku realizowany jest z ramienia Narodowego Funduszu Zdrowia. Głównym celem programu jest obniżenie o 20% zachorowalności i umieralności z powodu chorób układu sercowo-naczyniowego. Zakładane jest jego osiągnięcie poprzez wczesne wykrycie, redukcję występowania, a także natężenia czynników ryzyka, w tym również palenia tytoniu. Celem niniejszego opracowania jest ocena częstości palenia tytoniu wśród uczestników Programu Profilaktyki Wczesnego Wykrywania Chorób Układu Krążenia, który realizowany był w 2006 roku w jednym z niepublicznych zakładów opieki zdrowotnej w Zgierzu. Materiał i metody Badanie przeprowadzono wśród pacjentów Niepublicznego Zakładu Opieki Zdrowotnej KORMED w Zgierzu w okresie od 1 stycznia do 31 grudnia 2006 roku. W badaniu uczestniczyły osoby w wieku 35, 40, 45, 50 i 55 lat, które wzięły udział w Programie Profilaktyki Wczesnego Wykrywania Chorób Układu Krążenia. Pacjenci zgłaszali się spontanicznie bądź w odpowiedzi na imienne zaproszenia listowne. Z uczestnictwa w Programie wyłączone były osoby, u których wcześniej zdiagnozowano chorobę układu krążenia bądź/i cukrzycę. Narzędziem badawczym zastosowanym w programie była Karta Badania Profilaktycznego, składająca się z trzech zasadniczych elementów. Pierwsza jej część dotyczyła danych osobowych pacjenta oraz czynników ryzyka chorób układu krążenia, zbieranych na podstawie wywiadu przeprowadzanego z pacjentem przez pielęgniarkę. Dokonywała ona pomiaru ciśnienia tętniczego (dwukrotnie), masy ciała i wzrostu. Do grupy z nadciśnieniem tętniczym kwalifikowano osoby z ciśnieniem skurczowym 140 mmhg i/lub rozkurczowym 90 mmhg. Nadwagę i otyłość oceniano na podstawie wartości wskaźnika BMI (Body Mass Index), odpowiednio: 25 29,9 kg/m 2 i 30 kg/m 2. Druga część karty obejmowała wyniki badań biochemicznych (stężenie cholesterolu całkowitego, frakcji HDL, LDL, trójglicerydów oraz stężenie glukozy na czczo). Za prawidłowe wartości cholesterolu uznawano: całkowity < 200 mg/dl, LDL < 115 mg/dl, HDL > 40 mg/dl. Do grupy z zaburzeniami węglowodanowymi zaliczano osoby mające stężenie glukozy na czczo co najmniej 100 mg/dl. Każdy z uczestników programu odwiedzał przychodnię dwukrotnie. W czasie pierwszej wizyty w przychodni pacjent miał wykonywane badania biochemiczne, a w czasie powtórnej wizyty lekarskiej wyniki badań były nanoszone w Karcie Badania Profilaktycznego. Na podstawie posiadanych danych lekarz podstawowej opieki zdrowotnej, w trakcie powtórnej wizyty pacjenta, wypełniał trzecią część karty, w której na podstawie

3 Nr 2 Częstość palenia tytoniu a choroby układu krążenia 111 wykrytych czynników ryzyka dokonywał oceny globalnego ryzyka rozwoju chorób układu krążenia. Ocena ryzyka wieńcowego (prawdopodobieństwa incydentu sercowego) była przeprowadzana w oparciu o algorytm SCORE (Systematic Coronary Risk Evaluation). Do oceny ryzyka w systemie SCORE konieczna jest znajomość takich cech, jak wiek, płeć, ciśnienie skurczowe, stężenie cholesterolu całkowitego i palenie tytoniu. Byli palacze wliczeni zostali do grupy niepalących. Uzyskane dane zostały zebrane w bazie arkusza kalkulacyjnego Microsoft Excel, a następnie poddane analizie statystycznej. Oceny zależności między paleniem tytoniu a wybranymi zmiennymi dokonano za pomocą testu niezależności Chi 2, na poziomie istotności p < 0,05. Siłę związku między cechami określano za pomocą współczynników Q-Yule a i C-Pearsona. Wyniki Badaniem objęto 202 osoby, w tym 83 mężczyzn (41,1%) i 119 kobiet (59,1%). Uczestnicy badania mieli 35, 40, 45, 50 lub 55 lat. Struktura badanych według wieku przedstawiała się następująco: 28,2% osób było w wieku 35 lat, 10,4% 40 lat, 23,3% 45 lat, 22,3% 50 lat, a 15,8% 55 lat. Najwięcej uczestników badania (43,1%) miało wykształcenie średnie, wykształcenie zasadnicze zawodowe 28,7% badanych, wyższe 19,8%, a najmniejsza liczba badanych wykształcenie podstawowe (5,9%). Wśród uczestników badania taka sama liczba osób wykonywała pracę umysłową (101 osób), jak i fizyczną (101 osób). Wśród kobiet dominowały pracownice umysłowe (55,5%), a wśród mężczyzn pracownicy fizyczni (57,8%). Spośród badanych z wykształceniem wyższym 92,5% wykonywało pracę umysłową. Tylko 3 spośród 40 badanych z tym poziomem wykształcenia pracowało fizycznie. Ponad połowa (55,2%) badanych z wykształceniem średnim należała do grona pracowników umysłowych. Pacjenci z wykształceniem zasadniczym znacznie częściej wykonywali prace fizyczne (42 osoby z 58), podobnie jak osoby legitymujące się wykształceniem podstawowym, wśród których wszyscy pracowali fizycznie. Co trzecia osoba (33,7%) objęta badaniem paliła papierosy. W grupie osób palących większość (57,4%) stanowiły kobiety. Wśród 68 palących 29 osób było płci męskiej. Z całej grupy 119 kobiet uczestniczących w programie do palenia przyznało się 39 (32,8%), a w grupie mężczyzn 29 z 83 badanych (35% wszystkich uczestników badania płci męskiej). Nie stwierdzono zależności między paleniem tytoniu a płcią badanych. Ryc. 1. Struktura badanych według wieku palących i niepalących (frakcje). Fig. 1. Respondents by age of smokers and non-smokers (fraction). W grupie najmłodszych respondentów papierosy paliło 19,2% ankietowanych, a niepalący stanowili 80,8%. Wśród osób w wieku 40 lat papierosy paliło 38,1%, podobnie jak wśród ankietowanych w wieku 45 lat 38,3%. Wśród respondentów w wieku 50 lat aż 44,5% przyznało się do nałogu, zaś w najstarszej grupie wieku papierosy paliło 34,4% badanych. Największy odsetek wśród wszystkich palaczy stanowiły osoby w wieku 50 lat (29,4%). Nieco mniej palaczy było w wieku 45 lat (26,5%), zaś najmniej palących było w wieku 40 lat. Stwierdzona zależność pomiędzy wiekiem a paleniem tytoniu nie była istotna statystycznie. Strukturę palących i niepalących według wieku przedstawiono na rycinie 1. Stwierdzono natomiast zależność między paleniem tytoniu a wykształceniem (p < 0,05; C = 0,217). Wykazano, że im wyższy był poziom wykształcenia badanych, tym większy odsetek pacjentów nie palił papierosów. Wśród osób z wykształceniem wyższym 34 spośród 40 nie paliło tytoniu. W grupie osób z wykształceniem średnim papierosów nie paliło prawie 2/3. Nałóg nie dotyczył również ponad połowy pacjentów z wykształceniem zasadniczym zawodowym i nieco mniej niż co drugiej osoby z wykształceniem podstawowym (tab. 1). Związek z paleniem tytoniu miał niewątpliwie rodzaj wykonywanej pracy (p < 0,05, C = 0,267). Wykazano, że niespełna 3/4 palaczy należało do pracowników fizycznych, zaś pozostali wykonywali pracę umysłową (ryc. 2). Istotnym elementem badania była ocena zależności między paleniem tytoniu a wysokością ciśnienia tętniczego krwi, stężeniem cholesterolu całkowitego, stężeniem frakcji LDL i HDL cholesterolu, stężeniem glukozy we krwi na czczo oraz wskaźnikiem BMI w grupie badanej. Częstość hipercholesterolemii rosła wraz z wiekiem badanych. Prawidłowe stężenie cholesterolu całkowitego najczęściej stwierdzano u najmłodszych

4 112 I. Maniecka-Bryła i wsp. Nr 2 Tabela 1. Wykształcenie a palenie papierosów (frakcje) Table 1. Level of education vs. tobacco smoking (fraction) Wykształcenie badanych Education n Palący Smokers frakcja fraction Niepalący Non-smokers Ogółem Total ankietowanych (frakcja wyniosła 0,37), zaś najrzadziej wśród badanych w wieku 55 lat (frakcja w tej grupie wyniosła 0,08). Stężenie cholesterolu przekraczające 250 mg/dl najczęściej diagnozowano w grupie osób, które ukończyły 50. rok życia. Z kolei nadciśnienie tętnicze było najbardziej rozpowszechnione wśród ankietowanych w wieku 50 i 55 lat (frakcje w danych grupach wyniosły odpowiednio: 0,30 i 0,27). U osób w wieku 35 lat zaburzenie to zdiagnozowano jedynie u 6 (frakcja wyniosła 0,08). Prawidłowe stężenie glukozy na czczo stwierdzono u 129 respondentów. Niezależnie od grupy wieku stężenie glukozy nieprzekraczające 100 mg/dl występowało najczęściej. Nieprawidłową glikemię na czczo najczęściej diagnozowano wśród osób w wieku 50 lat (frakcja wyniosła 0,27), podobnie n frakcja fraction n % Podstawowe / Primary 9 0,13 8 0, ,4 Zasadnicze zawodowe / Vocational 23 0, , ,7 Średnie / Secondary 30 0, , ,1 Wyższe / Higher 6 0, , ,8 Ogółem / Total 68 1, , ,0 Ryc. 2. Struktura palaczy według statusu zawodowego (frakcje). Fig. 2. Smokers by occupational status (fraction). Ryc. 3. Struktura badanych według palenia tytoniu i ciśnienia tętniczego (mmhg) (frakcje). Fig. 3. Respondents by hypertension and tobacco smoking (mmhg) (fraction). jak cukrzycę 7 osób na 17, u których ona wystąpiła, było w wieku 50 lat. Analiza statystyczna wykazała, że wśród osób cierpiących na nadciśnienie tytoń paliła co druga osoba. Udział osób palących zmniejszał się wraz ze spadkiem ciśnienia. I tak wśród 43 pacjentów z ciśnieniem wysokim prawidłowym było 18 palaczy, wśród osób z prawidłowym ciśnieniem paliła co trzecia osoba, zaś w grupie badanych z optymalnym ciśnieniem tętniczym jedynie co dziesiąta (ryc. 3). Zależność niewielkiej mocy stwierdzono między paleniem tytoniu a nieprawidłowym profilem lipidowym pacjentów (p < 0,05, C = 0,171). W grupie badanych, którzy mieli prawidłowe stężenie cholesterolu całkowitego ponad 3/4 nie paliło papierosów. Do osób niepalących należało także 7/10 badanych z prawidłowym stężeniem frakcji LDL cholesterolu. Nie wykazano natomiast zależności między paleniem papierosów a stężeniem frakcji HDL cholesterolu we krwi (tab. 2). Cukrzyca częściej występowała u osób palących, w przeciwieństwie do podwyższonej glikemii na czczo i prawidłowego stężenia glukozy. Stężenie glukozy wynoszące co najmniej 126 mg/dl (p < 0,05) miało 2/3 osób palących tytoń (tab. 3). W badaniu nie stwierdzono zależności między paleniem tytoniu a masą ciała badanych. Tabela 2. Palenie tytoniu a stężenie cholesterolu (frakcje) Table 2. Tobacco smoking vs. cholesterol level (fraction) Badani Respondents Cholesterol całkowity Total cholesterol Frakcja LDL LDL fraction Frakcja HDL HDL fraction < 40 Palący / Smokers 0,23 0,40 0,40 0,30 0,34 0,36 0,33 0,50 Niepalący / Non-smokers 0,77 0,60 0,60 0,70 0,66 0,64 0,67 0,50 Ogółem / Total 1,00 1,00 1,00 1,00 1,00 1,00 1,00 1,00

5 Nr 2 Częstość palenia tytoniu a choroby układu krążenia 113 Tabela 3. Palenie papierosów a poziom glukozy (frakcja) Table 3. Tobacco smoking vs. diabetes (fraction) Badani Respondents Omówienie Poziom glukozy Glucose level < Palący / Smokers 0,30 0,32 0,65 Niepalący / Non-smokers 0,70 0,68 0,35 Razem / Total 1,00 1,00 1,00 Analiza częstości palenia tytoniu wśród uczestników Programu Profilaktyki Wczesnego Wykrywania Chorób Układu Krążenia wykazała, że nałóg ten dotyczył 33,7% badanych. Wynik ten był bardzo zbliżony do tego, jaki uzyskano w ramach Programu NATPOL III PLUS, w którym nałóg dotyczył 33% badanych (8). W badanej grupie do palenia przyznało się 32,5% kobiet i 35% mężczyzn. Taka struktura regularnych palaczy różniła się znacznie od tej, jaka została przedstawiona w badaniu WOBASZ. Wówczas nałóg palenia tytoniu był bardziej rozpowszechniony w populacji płci męskiej 42%, podczas gdy wśród kobiet paliło 25% (5). Wyższe odsetki palaczy zostały natomiast stwierdzone w badaniu Pol-MONICA, w którym zarówno w ośrodku w Warszawie, jak i w Krakowie przeszło połowa badanych należała do regularnych palaczy (25), jak również w badaniu realizowanym na terenie dzielnicy Łódź-Górna w ramach projektu CINDI, w którym do palenia tytoniu przyznało się 57,7% ankietowanych (26). W badaniu własnym wykazano znaczną zależność między częstością palenia tytoniu a statusem socjoekonomicznym. W wielu badaniach status socjoekonomiczny został uznany za stały, niezależny czynnik wpływający na częstość palenia tytoniu. Australijskie badanie, przeprowadzone pod koniec XX wieku wykazało, że osoby o niższym przychodzie, niższym poziomie wykształcenia oraz mieszkające w gorszych warunkach lokalowych (uwzględniających również sąsiedztwo) palą papierosy dużo częściej. Im gorszy był status społeczno-ekonomiczny, tym bardziej rozpowszechniony był nałóg (11). Podobną zależność potwierdzono w badaniu National Health Interview Survey, realizowanym w Stanach Zjednoczonych w 2000 roku, i w badaniu Alameda Country Study. W ostatnim z wymienionych zaobserwowano także, że osoby z niskim poziomem wsparcia społecznego, których nie stać na zaspokojenie podstawowych dóbr, takich jak pożywienie i opieka medyczna, częściej uzależniają się od tytoniu (12). Wyniki badania realizowanego w Zgierzu potwierdziły, że osoby z niższym poziomem wykształcenia częściej sięgają po papierosa w porównaniu z osobami, które ukończyły uczelnie. Wyniki badania jednoznacznie wskazały, że aż 68% niepalących stanowiły osoby z wykształceniem średnim bądź wyższym. Rolę wykształcenia w częstości palenia tytoniu podkreśliły również wyniki badania realizowanego w Wielkopolsce, w którym odsetek niepalących był najwyższy wśród osób z wykształceniem wyższym. W badaniu tym aż 50% mężczyzn i 22% kobiet, niepalących papierosów, miało wykształcenie wyższe (27). W innym badaniu, przeprowadzonym wśród mieszkańców Alaski wykazano, że wśród osób, które nie ukończyły szkoły średniej, prawdopodobieństwo uzależnienia od nikotyny jest czterokrotnie wyższe niż u badanych z wyższym wykształceniem (28). Wpływ na częstość palenia wywierał również rodzaj wykonywanej pracy zawodowej. Pracownicy fizyczni stanowili znaczną większość w grupie regularnych palaczy. Zależność ta potwierdzona została w wielu badaniach krajowych i zagranicznych. Wykazano, że pracownicy umysłowi rzadziej niż osoby wykonujące pracę fizyczną sięgają po papierosa. Chętniej niż pracownicy fizyczni decydują się także rzucić nałóg i częściej udaje im się wytrwać w podjętej decyzji (13). Przedstawiona zależność została potwierdzona w badaniu Tolerancja pracy zawodowej w różnych grupach wiekowych, którego wyniki wskazały na częstsze palenie tytoniu wśród pracowników fizycznych w porównaniu z osobami wykonującymi pracę umysłową (53% vs 42%) (29). W badaniu National Health Interview Survey wykazano również, że spośród wszystkich palaczy w grupie pracowników fizycznych dużo częściej niż wśród pracowników umysłowych można wyodrębnić tzw. ciężkich palaczy (heavy smokers), a więc tych, którzy palą powyżej 25 papierosów dziennie (30). W odpowiedzi na pytanie, co wpływa na częstsze palenie tytoniu przez pracowników fizycznych, podkreśla się rolę stresu zawodowego, który nasila potrzebę zapalenia papierosa i utrudnia porzucenie nałogu. Wyniki badania National Health and Nutrition Examination Survey (NHANES III) wskazują, że osoby wykonujące pracę fizyczną bardziej odczuwają stres związany z pracą i trudniej im zaprzestać palenia tytoniu (30). Zaobserwowano, że poziom stresu zawodowego jest dużo wyższy wśród osób, które wykonują pracę na akord, wykonują nadgodziny, za które nie otrzymują wynagrodzenia, a także wśród tych, które mają sztywne godziny pracy (12). W badaniu potwierdzono również wpływ palenia tytoniu na ogólny stan zdrowia uczestników programu.

6 114 I. Maniecka-Bryła i wsp. Nr 2 U palaczy częściej w porównaniu z grupą osób niepalących tytoniu diagnozowano nadciśnienie. Także zaburzenia ze strony gospodarki lipidowej częściej były stwierdzane w grupie regularnych palaczy. Wiązały się one głównie z nieprawidłowym stężeniem cholesterolu całkowitego i frakcji LDL. Literatura przedmiotu dowodzi, że nikotyna zawarta w dymie tytoniowym podwyższa stężenie cholesterolu całkowitego i frakcji LDL, natomiast obniża stężenie HDL średnio o 5,7%, ponadto ogranicza też protekcyjne działanie tej frakcji na układ krążenia (16). Wziąwszy pod uwagę zarówno ogromne koszty zdrowotne, jak i ekonomiczne, które niesie ze sobą nałóg palenia tytoniu, walka z nikotynizmem jest jednym z podstawowych celów polityki zdrowotnej naszego kraju (31). Jedną z dróg walki z nałogiem jest Program Ograniczenia Zdrowotnych Następstw Palenia Tytoniu w Polsce. Jego głównym celem jest zmniejszenie liczby zachorowań, rozmiarów inwalidztwa i liczby zgonów będących wynikiem palenia tytoniu poprzez zmniejszenie narażenia na dym tytoniowy. Spośród wielu założeń planu na lata podkreślenia wymaga zwiększenie do 90% odsetka dzieci w wieku 8 10 lat, które nigdy nie paliły papierosów, do 80% dzieci w wieku lat oraz do 70% mężczyzn i do 80% kobiet w wieku lat. Podobne założenia dotyczą osób dorosłych. Plan obejmuje także działania związane z ograniczeniem biernego palenia zarówno wśród dzieci, jak i dorosłych (32). Wnioski 1. Nałóg palenia tytoniu wśród osób w wieku lat uczestników Programu Profilaktyki Wczesnego Wykrywania Chorób Układu Krążenia, realizowanego w Zgierzu był częsty, ponieważ dotyczył co trzeciej osoby zgłaszającej się na badanie. 2. Na częstość palenia tytoniu miał wpływ poziom wykształcenia badanych. Im wyższy był jego poziom, tym mniejszy był w danej grupie odsetek palaczy. 3. Osoby wykonujące pracę fizyczną paliły papierosy istotnie częściej niż pracownicy umysłowi. 4. Wśród osób palących papierosy zdiagnozowano więcej przypadków nadciśnienia tętniczego, hipercholesterolemii i wyższego stężenia glukozy niż u niepalących. 5. Istnieje pilna potrzeba edukacji zdrowotnej i kontroli efektów działań na rzecz walki z nikotynizmem w lokalnych społecznościach, z uwzględnieniem statusu społeczno-ekonomicznego ich mieszkańców. Piśmiennictwo 1. Bergen A.W., Caporaso N.: Cigarette smoking. J. Natl. Cancer Inst. 1999;91: Sztuczka E., Szewczyk M.: Ocena motywacji chorych z miażdżycą tętnic kończyn dolnych do zaprzestania palenia tytoniu na podstawie testu Niny Schneider. Pielęg. Chir. Angiol. 2008;1: Paszkowski T., Wrona W.: Hormonalna terapia zastępcza u kobiet uzależnionych od dymu tytoniowego. Przegl. Menopauzal. 2005;4: Stasiołek D., Kwaśniewska M., Drygas W.: Palenie tytoniu jako czynnik ryzyka chorób układu sercowo-naczyniowego. Czynniki Ryzyka 2000;4: Polakowska M., Piotrowski W., Tykarski A., Drygas W., Wyrzykowski B., Pająk A. i wsp.: Nałóg palenia tytoniu w populacji polskiej. Wyniki programu WOBASZ. Kardiol. Pol. 2005;63(6): Suwała M., Gerstenkorn A., Kaczmarczyk-Chałas K., Drygas W.: Palenie tytoniu u osób w starszym wieku. Badanie Programu CINDI WHO. Przegl. Lek. 2005;62(Supl. 3): Dresler C., Shiffman S.: Praktyczne zalecenia w leczeniu uzależnienia od tytoniu. W: Braunwald E. [red.]. Postępy w Kardiologii Harrisona. Wydawnictwo Czelej, Lublin 2005, ss Zdrojewski T., Bandosz P., Szpakowski P., Konarski R., Manikowski A., Wołkiewicz E. i wsp.: Rozpowszechnienie głównych czynników ryzyka chorób układu sercowonaczyniowego w Polsce. Wyniki badania NATPOL PLUS. Kardiol. Pol. 2004;64(Supl. 4): Karlin-Grażkiewicz K.: Wybrane aspekty nałogu palenia papierosów: uwarunkowania społeczne i genetyczne. Czynniki Ryzyka 2007;1: Suwała M., Drygas W., Gerstenkorn A.: Byli palacze w starszym wieku a ich stan zdrowia. Pol. Merkuriusz Lek. 2007;XXII(132): Siahpush M.: Socioeconomic status and tobacco expenditure among Australian households: results from the Household Expenditure Survey. J. Epidemiol. Community Health 2003;57: Sorensen G., Barbeau E., Hunt M.K., Emmos K.: Reducing social disparities in tobacco use: a social-contextual model for reducing tobacco use among blue-collar workers. Am. J. Public Health 2004;94: Covey L.S., Zang E.A., Wynder E.L.: Cigarette smoking and occupational status: Am. J. Public Health 1992;82: Bolego C., Poli A., Paoletti R.: Smoking and gender. Cardiovasc. Res. 2002;53: Dłużniewska M.: Choroby układu krążenia a palenie tytoniu. Epidemiologia, mechanizmy patogenne. Kardiol. Pol. 1997;47: Narkiewicz K., van de Borne P., Hausber M., Cooley R.L., Winniford M.D., Davison D.E. i wsp.: Ciga-

7 Nr 2 Częstość palenia tytoniu a choroby układu krążenia 115 rette smoking increase sympathetic outflow in humans. Circulation 1998;98: Białek Ł.: Interheart ogólnoświatowe badanie epidemiologiczne. Klasyczne czynniki odpowiedzialne za 90% ryzyka zawału serca [cytowany 16 lutego 2008]. Adres: Wannamethee S., Lowe G., Shaper A.G.: Associations between cigarette smoking, pipe/cigar smoking, and smoking cessation, and haemostatic and inflammatory markers for cardiovascular disease. Eur. Heart J. 2005;26: Sugiishi M., Takatsu F.: Cigarette smoking is a major risk factor for coronary spasm. Circulation 1993;87: Sinkiewicz W., Maciejewski J., Dowgwiłłowicz-Nowicka M., Błażejewski J.: Sercowo-naczyniowe czynniki ryzyka stare prawdy, nowe dowody. Czynniki Ryzyka 2007;1: Hernan A.M., Jick S.S., Logroscino G., Olek M.J., Ascherio A., Jick H.: Cigarette smoking and the progression of multiple sclerosis. Brain 2005;128: DOI: /brain/awh Smith G.D.: Effect of passive smoking on health. Br. Med. J. 2003;326: Whincup P.H., Gilg J.A., Emberson J.R., Jarvis M.J., Feyerabend C., Bryant A. i wsp.: Passive smoking and risk of coronary heart disease and stroke: prospective study with cotinine measurement. Br. Med. J. 2004;329: Whelton P.K., He J.: Passive cigarette smoking increases risk of coronary heart disease. Eur. Heart J. 1999;20: Podolec P., Karch I., Pająk A., Kopeć G., Broda G., Drygas W. i wsp.: Najważniejsze polskie programy epidemiologiczne i prewencyjne. W: Podolec P. [red.]. Podręcznik Polskiego Forum Profilaktyki. Tom 1. Medycyna Praktyczna, Kraków 2007, ss Maniecka-Bryła I.: Czynniki ryzyka w niedokrwiennej chorobie serca u osób objętych badaniem CINDI. Probl. Med. Społ. 2002;33: Ramlau R., Didkowska J., Wojciechowska U., Tarkowski W.: Palenie tytoniu w Wielkopolsce w końcu XX wieku. Pneumol. Alergol. Pol. 2005;73: Middaugh J.: Disparities in tobacco use Alaska. State of Alaska Epidemiol. Bull. 2004;8(5): Bugajska J., Jędryka-Góral A., Konarska M.: Występowanie czynników ryzyka choroby niedokrwiennej serca a praca zawodowa. Bezpiecz. Pr. 2006;4: Cunradi C.B., Lipton R., Benerjee A.: Occupational correlates of smoking among Urban transit operators: a prospective study. Subst. Abuse Treat. Prev. Policy 2007;2: DOI: / X Wydatki Narodowego Funduszu Zdrowia na Opiekę Kardiologiczną w 2004 roku, Warszawa [serial online] czerwiec 2005 [cytowany 12 stycznia 2008]. Adres: nfz.gov.pl/new/index.php?katnr=0&dzialnr=2&artnr =1534&b=1&szukana=wydatki+Narodowego+Funduszu+Zdrowia+na+opiek%EA+kardiologiczn%B1 32. Program Ograniczania Zdrowotnych Następstw Palenia Tytoniu w Polsce. Cele i zadania na rok [cytowany 20 października 2008]. Adres: