Szkolenie w zakresie profilaktyki chorób cywilizacyjnych w ramach projektu Poprawa stanu zdrowia populacji pracującej województwa podlaskiego

Transkrypt

1 Szkolenie w zakresie profilaktyki chorób cywilizacyjnych w ramach projektu Poprawa stanu zdrowia populacji pracującej województwa podlaskiego Szkolenie w formie e-learningu

2 Zakres tematyczny: 1. Założenia merytoryczne i organizacyjne projektu; 2. Epidemiologia chorób cywilizacyjnych, których dotyczy projekt; 3. Rozpowszechnienie czynników ryzyka chorób cywilizacyjnych, których dotyczy projekt; 4. Znaczenie wczesnej identyfikacji czynników ryzyka chorób cywilizacyjnych; 5. Badania przesiewowe w kierunku chorób cywilizacyjnych, stosowane w projekcie; 6. Praktyczne wykorzystanie narzędzi do identyfikacji czynników ryzyka chorób cywilizacyjnych, ze szczególnym uwzględnieniem chorób których dotyczy projekt.

3 1. Założenia merytoryczne i organizacyjne projektu

4 Realizatorzy projektu Lider projektu Uniwersytet Medyczny w Białymstoku Wydział Nauk o Zdrowiu Partnerzy Szpital Wojewódzki im. dr. Ludwika Rydygiera w Suwałkach Łomżyńskie Centrum Medyczne Stowarzyszenie EURYDYKI w Białymstoku

5 Wartość projektu Całkowita wartość projektu ,22 zł Projekt jest współfinansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego Kwota dofinansowania z EFS ,79 zł Uniwersytet Medyczny w Białymstoku ,46 zł Szpital Wojewódzki im. dr. Ludwika Rydygiera w Suwałkach ,25 zł Łomżyńskie Centrum Medyczne , 25 zł Stowarzyszenie EURYDYKI w Białymstoku zł

6 Cel główny projektu Poprawa stanu zdrowia osób pracujących w województwie podlaskim poprzez przeprowadzenie interwencji w zakresie modyfikacji czynników ryzyka chorób cywilizacyjnych oraz wdrożenie działań mających na celu zmianę niewłaściwego stylu życia.

7 Adresaci projektu Osoby w wieku aktywności zawodowej, w grupie wieku lat, mieszkańcy województwa podlaskiego osób Lekarze podstawowej opieki zdrowotnej, pielęgniarki podstawowej opieki zdrowotnej, lekarze medycyny pracy, edukatorzy zdrowia, pracodawcy, osoby zarządzające, pracownicy Państwowej Inspekcji Sanitarnej, Państwowej Inspekcji Pracy osób

8 Realizacja działań w projekcie Poziom I Działania informacyjno-edukacyjne strona internetowa, plakat, ulotka, kampania edukacyjna w lokalnych mediach

9 Realizacja działań w projekcie Poziom I Działania szkoleniowe szkolenia stacjonarne, e-learning zdrowiewpracy.umb.edu.pl zdrowiewpracy.umb.edu.pl/wpcontent/uploads/profilaktyka_chorob_cywilizacyjnych.pdf

10 Realizacja działań w projekcie Poziom II Ocena ryzyka zdrowotnego audyty wstępne w zakładach pracy, identyfikacja czynników ryzyka u pracujących, edukacja zdrowotna, pakiety edukacyjne, aplikacja na urządzenia mobilne

11 Realizacja działań w projekcie Poziom III Zindywidualizowane działania interwencyjne edukacja zdrowotna osób, u których zidentyfikowano czynniki ryzyka chorób cywilizacyjnych, pakiety edukacyjne, aplikacja na urządzenia mobilne, audyty końcowe w zakładach pracy

12 2. Epidemiologia chorób cywilizacyjnych, których dotyczy projekt

13 A) Sytuacja demograficzna populacji województwa podlaskiego

14 Liczba mieszkańców woj. podlaskiego w 2017 roku % Liczba mieszkańców w grupach wieku o najwyższej aktywności zawodowej: lata mężczyzn lat kobiet 13,5 27,0 66,0 54,5 Liczba mieszkańców w grupie wieku 20-64/ % 20,5 18,5 Mężczyźni Kobiety 0-19 lat 20-64/59 lat 65/60 lat i więcej

15 Pracujący stanowili 40,8% ludności woj. podlaskiego w 2017 r osób Mężczyźni Kobiety

16 Ludność woj. podlaskiego według wieku i płci w 2017 roku Mężczyźni Kobiety Prognoza liczby ludności według wieku i płci w woj. podlaskim w 2050 roku Mężczyźni Kobiety

17 100 Przeciętne dalsze trwanie życia mężczyzn w wieku 0, 30, 45, 65 lat w woj. podlaskim w 2016 roku 100 Przeciętne dalsze trwanie życia kobiet w wieku 0, 30, 45, 60 lat w woj. podlaskim w 2016 roku 74,2 82, ,4 31, ,3 38,7 16,4 25,

18 B) Sytuacja zdrowotna populacji pracującej Absencja chorobowa

19 Absencja chorobowa w Polsce w 2017 roku Liczba zaświadczeń lekarskich o czasowej niezdolności do pracy Łączna liczba dni absencji chorobowej Średni czas przebywania na zwolnieniu lekarskim 13 dni Źródło: Absencja chorobowa w 2017 roku. Zakład Ubezpieczeń Społecznych.

20 Liczba dni (w tys.) absencji chorobowej z tytułu choroby własnej osób ubezpieczonych w ZUS w woj. podlaskim w 2017 r. Liczba dni (w tys.) % Ogółem liczba dni absencji chorobowej, w tym: 5532,2 100 ciąża, poród i połóg 1224,8 22,1 urazy, zatrucia 929,8 16,8 choroby układu kostno-stawowego, mięśniowego i tkanki łącznej 850,0 15,4 choroby układu oddechowego 654,6 11,8 choroby układu nerwowego 395,6 7,2 zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania 311,8 5,6 choroby układu krążenia 223,5 4,0 nowotwory 202,7 3,7 choroby układu trawiennego 210,9 3,8 Źródło: Absencja chorobowa w 2017 roku. Zakład Ubezpieczeń Społecznych.

21 B) Sytuacja zdrowotna populacji pracującej Choroby zawodowe

22 Choroba zawodowa to patologia wywołana czynnikami szkodliwymi występującymi w środowisku pracy lub sposobem wykonywania pracy i jednocześnie znajdująca się w urzędowym wykazie chorób zawodowych. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 30 czerwca 2009 r. w sprawie chorób zawodowych (Dz. U. 2009, Nr 105, poz. 869)

23 Choroby zawodowe w Polsce w 2017 r. według jednostek chorobowych Liczba % Współczynnik zachorowalności na pracujących Ogółem ,7 Choroby zakaźne lub pasożytnicze ,6 4,1 Pylice płuc ,4 2,7 Przewlekłe schorzenia narządu głosu Przewlekłe choroby obwodowego układu nerwowego ,5 1, ,3 1,3 Ubytek słuchu 100 5,1 0,7 Źródło: Centralny Rejestr Chorób Zawodowych

24 Choroby zawodowe w woj. podlaskim w 2017 r. 18 Współczynnik zachorowalności w woj. podlaskim 9 29,4/ pracujących % stwierdzonych chorób zawodowych stanowiły choroby przenoszone przez kleszcze. Borelioza Kleszczowe zapalenie mózgu Pozostałe

25 B)Sytuacja zdrowotna populacji pracującej Nadumieralność mężczyzn

26 Zgony /1000 ludności 20 Umieralności mężczyzn i kobiet w grupach wieku w woj. podlaskim w 2016 roku 18,0 4x 15 Mężczyźni Kobiety 12,3 3x 10 7,5 3x 7, x 4x 3x 2,5 5x 3,1 4x 1,1 1,1 1,4 0,2 0,3 0,4 0,5 0,9 5,3 3x 1,6 2,6 4,4

27 Sytuacja zdrowotna populacji pracującej Główne przyczyny zgonów Umieralność przedwczesna

28 Choroba niedokrwienna serca Zawał serca POChP Zapalenia płuc Alzheimer i inne choroby demencyjne Główne przyczyny umieralności na świecie w 2016 roku Rak płuca Cukrzyca Wypadki drogowe Choroby niezakaźne stanowiły 41,4% wszystkich zgonów na świecie w 2016 roku. Zatrucia pokarmowe Gruźlica Źródło: miliony

29 Główne przyczyny zgonów (%) mężczyzn i kobiet w Polsce w 2016 roku Choroby układu krażenia Nowotowry złośliwe Choroby układu oddechowego 5 6 Mężczyźni Kobiety Choroby układu trawiennego grup chorób stanowi przyczynę 87% zgonów kobiet i 86% zgonów mężczyzn Zewnętrzne przyczyny zgonu %

30 Zgony spowodowane chorobami cywilizacyjnymi (wsp. zgonów /10 5 ludności) Polska vs. woj. podlaskie dane GUS 2016 Grupy chorób woj. podlaskie Polska Choroby układu krążenia 444,8 437,1 Nowotwory 250,3 275,7 Zewnętrzne przyczyny zgonów 61,7 49,9 Choroby układu oddechowego 64,8 59,9 Choroby układu trawiennego 45,8 41,8 Choroby psychiczne i zaburzenia zachowania Choroby układu kostno-stawowego i mięśniowego 11,9 8,3 1,1 1,5

31 Liczba zgonów z powodu chorób układu krążenia w Polsce Liczba zgonów z powodu chorób układu krążenia w woj. podlaskim

32 Struktura zachorowań (%) na nowotwory złośliwe u kobiet w województwie podlaskim w 2015 roku Liczba zachorowań kobiet na nowotwory złośliwe w woj. podlaskim 1 965

33 Struktura zachorowań (%) na nowotwory złośliwe u mężczyzn w województwie podlaskim w 2015 roku Liczba zachorowań mężczyzn na nowotwory złośliwe w woj. podlaskim 2 083

34 Struktura zgonów (%) na nowotwory złośliwe u mężczyzn w województwie podlaskim w 2015 roku Liczba zgonów mężczyzn na nowotwory złośliwe w woj. podlaskim 1 669

35 Struktura zgonów (%) na nowotwory złośliwe u kobiet w województwie podlaskim w 2015 roku Liczba zgonów kobiet na nowotwory złośliwe w woj. podlaskim 1 241

36 Zewnętrzne przyczyny zgonu

37 Zgony/ ludności 700,0 600,0 Umieralność ogólna oraz z powodu chorób cywilizacyjnych w grupie wieku lata w woj. podlaskim w 2016 roku 500,0 400,0 64% Umieralność ogólna Umieralność z powodu chorób cywilizacyjnych 300,0 200,0 611,7 393,7 74% 100,0 219,5 161,6 0,0 Mężczyźni Kobiety

38 Główne przyczyny umieralności przedwczesnej (PYLL) mężczyzn w Polsce i woj. podlaskim w 2016 roku Choroby układu krążenia 13,0% Zewnętrzne przyczyny zgonów 26,2% Nowotwory 18,2% Choroby układu trawiennego Choroby układu oddechowego 4,1% 8,1% woj. podlaskie Zaburzenia psychiczne 4,5% Polska Wady rozwojowe wrodzone Choroby układu nerwowego Zaburzenia wydzielania wewnętrznego Niektóre choroby zakaźne Choroby układu moczowopłciowego 1,2% 2,3% 1,3% 0,6% 0,3% 0,0% 10,0% 20,0% 30,0%

39 Główne przyczyny umieralności przedwczesnej (PYLL) kobiet w Polsce i w woj. podlaskim w 2016 roku Nowotwory Choroby układu krążenia 11,7% 38,0% Zewnętrzne przyczyny zgonów 10,8% Wady rozwojowe wrodzone 4,6% Choroby układu trawiennego Choroby układu oddechowego 7,7% 4,2% woj. podlaskie Polska Choroby układu nerwowego 3,0% Zaburzenia wydzielania wewnętrznego 2,7% Zaburzenia psychiczne 1,3% Niektóre choroby zakaźne 1,4% Choroby układu moczowo-płciowego 0,4% 0,0% 5,0% 10,0% 15,0% 20,0% 25,0% 30,0% 35,0% 40,0% 45,0%

40 3. Rozpowszechnienie czynników ryzyka chorób cywilizacyjnych, których dotyczy projekt

41 Czynniki kształtujące stan zdrowia jednostek i populacji

42 Wybrane czynniki ryzyka chorób cywilizacyjnych Czynniki socjalne Czynniki behawioralne Czynniki somatyczne poziom wykształcenia poziom zatrudnienia typ wykonywanej pracy aktywność fizyczna w pracy nadmierny stres wysokość dochodów stan cywilny sytuacja rodzinna wsparcie socjalne kontakty społeczne wiedza zdrowotna palenie papierosów spożywanie alkoholu mała aktywność fizyczna siedzący tryb życia nieracjonalne odżywianie zaburzenia snu nadciśnienie tętnicze nadwaga i otyłość zaburzenia gospodarki węglowodanowej zaburzenia gospodarki lipidowej zwiększone stężenie fibrynogenu zwiększone stężenie kwasu moczowego

43 Czynniki ryzyka chorób układu krążenia

44 Sekwencyjne czynniki ryzyka chorób układu krążenia

45 Częstość występowania wybranych czynników ryzyka w populacji osób dorosłych w Polsce Czynnik ryzyka Częstość (%) Hipercholesterolemia (cholesterol 5,0 mmol/dl) 61% Mała aktywność fizyczna 55% Nadciśnienie tętnicze ( mmhg) 43% Otyłość 26% Palenie tytoniu (aktywni palacze) 25% Cukrzyca 10% Źródło: Drygas i wsp r. Wyniki badania WOBASZ.

46 Częstość skumulowanego występowania sześciu wybranych czynników ryzyka* w populacji osób dorosłych w Polsce Liczba czynników ryzyka Kobiety Mężczyźni Razem 0 8,7% 10,9% 9,9% 1 21,2% 26,8% 24,3% 2 29,4% 27,9% 28,6% 3 23,8% 20,0% 21,7% 4 13,1% 11,3% 12,1% 5 4,6% 4,6% 4,6% 2 i więcej 70,9% 65,6% 67,0% *palenie, nadciśnienie tętnicze, hipercholesterolemia, cukrzyca, otyłość, niska aktywność fizyczna Źródło: Drygas i wsp r. Wyniki badania WOBASZ.

47 4. Znaczenie wczesnej identyfikacji czynników ryzyka chorób cywilizacyjnych

48 Profilaktyka chorób jest to całokształt działań mających na celu zapobieganie chorobom przez ich wczesne wykrywanie i leczenie. Profilaktyka wczesna ma na celu zapobieganie powstawaniu niekorzystnych warunków (społecznych, ekonomicznych, kulturowych) oraz wzorów zachowań, stylu życia, które przyczyniają się do podwyższania ryzyka chorób. Profilaktyka pierwotna ma na celu zapobieganie chorobie poprzez kontrolowanie przyczyn i czynników ryzyka. Profilaktyka wtórna jej celem jest zapobieganie konsekwencjom choroby przez jej wczesne wykrycie i leczenie. Profilaktyka wtórna trafia na okres między początkiem choroby a normalnym okresem diagnozowania. Profilaktyka trzeciej fazy - działania w kierunku zahamowania postępu choroby oraz ograniczenia powikłań. Jej celem jest ograniczenie niesprawności, inwalidztwa i dolegliwości spowodowanych istniejącymi odchyleniami od stanu zdrowia.

49 Fazy profilaktyki chorób a fazy rozwoju choroby WCZESNA I Wadliwe żywienie Brak aktywności fizycznej Palenie papierosów Czynniki społeczno-ekonomiczne Cukrzyca Zaburzenia lipidowe Otyłość Nadciśnienie tętnicze Zespół metaboliczny Choroba niedokrwienna serca Zawał serca

50 Podział klasycznych czynników ryzyka według European guidelines on cardiovascular diseases prevention in clinical practice Źródło: Surma S. i wsp. Świadomość wybranych czynników ryzyka chorób układu sercowo-naczyniowego w populacji młodych osób. Choroby Serca i Naczyń 2017, tom 14, nr 4,

51 Możliwe zależności między poszczególnymi czynnikami ryzyka a wystąpieniem incydentu serdcowo-naczyniowego Źródło: Surma S. i wsp. Świadomość wybranych czynników ryzyka chorób układu sercowo-naczyniowego w populacji młodych osób. Choroby Serca i Naczyń 2017, tom 14, nr 4,

52 Wybrane zalecenia z zakresu profilaktyki wczesnej i pierwotnej Piramida zdrowego żywienia i aktywności fizycznej. 10 zasad zdrowego żywienia, wg Instytutu Żywności i Żywienia: 1. Należy spożywać posiłki regularnie w równych ostępach czasu (4-5 posiłków co 3-4 godziny). 2. Każdego dnia dostarczać dużo świeżych warzyw i owoców (3/4 porcje to warzywa a 1/4 owoce). 3. Głównym źródłem energii w ciągu dnia powinny być produkty zbożowe, pełnoziarniste. 4. Zaleca się codziennie przynajmniej dwie szklanki mleka, bądź kefiru, jogurtu czy sera. 5. Mięso czerwone należy wybierać z umiarem. 6. Unikać spożywania tłuszczów, w szczególności zwierzęcych oraz produktów zawierających dużo cholesterolu. 7. Zaleca się stosować umiar w spożyciu cukru i słodyczy. 8. Należy zastąpić sól szerokim asortymentem przypraw ziołowych. 9. Duża ilość dostarczanej wody do organizmu pozwoli zachować prawidłowe funkcjonowanie organizmu. 10. Zdecydowanie należy unikać alkoholu.

53

54 Wybrane zalecenia z zakresu profilaktyki wczesnej i pierwotnej

55 5. Badania przesiewowe w kierunku chorób cywilizacyjnych, stosowane w projekcie

56 Wartości graniczne rozpoznania tętniczego na podstawie różnych rodzajów pomiarów ciśnienia tętniczego (BP). Skurczowe BP [mm Hg] Rozkurczowe BP [mm Hg] Gabinet lub klinika godzinny Dzień Noc W domu

57 Karta ryzyka SCORE (Systematic Coronary Risk Evaluation) do stosowania w krajach europejskich wysokiego ryzyka stężenie lipoprotein o wysokiej gęstości (HDL) 0,8 mmol/l.

58 Karta ryzyka SCORE (Systematic Coronary Risk Evaluation) do stosowania w krajach europejskich wysokiego ryzyka stężenie lipoprotein o wysokiej gęstości (HDL) 1,0 mmol/l.

59 Karta ryzyka SCORE (Systematic Coronary Risk Evaluation) do stosowania w krajach europejskich wysokiego ryzyka stężenie lipoprotein o wysokiej gęstości (HDL) 1,4 mmol/l.

60 Wśród przykładów czynników ryzyka o potencjalnym wpływie na zmianę klasyfikacji ryzyka, które nie są uwzględniane w karcie SCORE: - status socjoekonomiczny (zależny od izolacji społecznej lub jakiegokolwiek braku wsparcia socjalnego), - wywiad rodzinny celem analizy przedwczesnej choroby układu sercowonaczyniowego, - ocena wskaźnika masy ciała i otyłości centralnej, - wskaźnik uwapnienia tętnic wieńcowych w tomografii komputerowej, - potwierdzone zmiany miażdżycowe w badaniach obrazowych tętnic szyjnych, - ocena wskaźnika kostkowo-ramiennego.

61 Aby zredukować wysokie ryzyko CV, opracowano cele i ich docelowe poziomy: - palenie tytoniu: całkowity zakaz na narażenie na tytoń w każdej formie, - dieta: powinna być uboga w tłuszcze nasycone, bogata w warzywa, owoce, ryby, zawierająca tylko produkty pełnoziarniste, - aktywność fizyczna: min 150 minut tygodniowo o umiarkowanej intensywności; tlenowego PA (Physical Activity) przez 30 minut 5 razy w tygodniu bądź 75 minut na tydzień energicznego; tlenowego PA przez 15 minut 5 razy w tygodniu lub złączyć ww.; - masa ciała: unormować do przedziału BMI kg/m 2 ; WHR < 94 cm (mężczyźni) lub < 80 cm (kobiety);

62 - ciśnienie tętnicze: <140/90 mm Hg; - lipidy: cholesterol frakcji LDL jest celem pierwszorzędowym i u osób z wysokim ryzykiem powinno stanowić < 2,6 mmol/l (<100 mg/dl) bądź ewentualna redukcja o ok 50% w sytuacji gdy wyjściowe stężenie wynosi między 2,6 i 5,1 mmol/l (100 i 200 mg/dl), cholesterol frakcji HDL nie posiada wartości docelowej, aczkolwiek >1,0 mmo/l (>40 md/dl) u mężczyzn i >1,2 mmol/l (>45 mg/dl) u kobiet może wskazywać na wyższe ryzyko, triglicerydy także nie mają wartości docelowej, aczkolwiek <1,7 mmol/l (<150 mg/dl) może wykazać niższe ryzyko, a wysokie stężenie będzie się wiązać z koniecznością szukania innych czynników ryzyka; - cukrzyca: hemoglobina glikowana powinna stanowić <7% (<53 mmol/mol). - wysokość i masę ciała mierzy się jednorazowo. - obwody talii, bioder i kończyn.

63 6. Praktyczne wykorzystanie narzędzi do identyfikacji czynników ryzyka chorób cywilizacyjnych, ze szczególnym uwzględnieniem chorób których dotyczy projekt

64

65

66

67 WHO zaleca użycie BMI jako pomiar stanu odżywienia stosując następujący wzór: BMI = masa ciała (kg) / [wysokość ciała (m) 2 ]

68 Wskaźnik masy ciała w wydzielonych klasach BMI (wg WHO) BADANY PARAMETR Wskaźnik masy ciała - BMI (kg/m 2 ) Klasyfikacja (ryzyko wystąpienia chorób towarzyszących) BMI < 16 kg/m 2 Poważne ryzyko 16,0 BMI < 16,9 kg/m 2 Umiarkowane ryzyko 17,0 BMI < 18,4 kg/m 2 Niewielkie niedożywienie 18,5 BMI < 24,9 kg/m 2 Zakres normy 25 BMI < 29,9 kg/m 2 Nadwaga 30 BMI < 34,9 kg/m 2 Otyłość I klasy 35 BMI < 39,9 kg/m 2 Otyłość II klasy BMI 40 kg/m 2 Otyłość III klasy

69 Wartości WHR jako kryterium podziału na 2 typy otłuszczenia i otyłości: WHR = obwód talii (cm) / obwód bioder (cm) Otyłość brzuszna = androidalna (typu jabłko) WHR > 0,85 cm K WHR > 0,90 cm M Otyłość pośladkowo-udowa = gynoidalna (typu gruszka) WHR < 0,85 cm K WHR < 0,90 cm M

70 Grubość fałdów skórnych Mierzy się je za pomocą cyrkla o stałym nacisku powierzchni w następujących punktach: - Na ramieniu nad mięśniem trójgłowym (triceps) - Na ramieniu nad mięśniem dwugłowym (biceps). - Pod dolnym kątem łopatki. - Tuż nad talerzem biodrowym. Uzyskaną wartość średnią porównuje się z wartościami standardowymi i porównuje się z zakresem norm ustalonych przez Instytut Żywności i Żywienia: Norma: K: 20-35% M: 10-20%

71

72 Badania parametrów krwi (w zakresie cholesterol całkowity TC, cholesterol HDL, stosunek TC/HDL, glukoza na czczo) będą oznaczane z wykorzystaniem aparatury typu POCT - point of care testing. W skład zestawu do badań wchodzi: - Przenośny analizator automatyczny POCT - Paski testowe POC zintegrowane służące do oznaczenia parametrów Glu+TC+HDL+TC/HDL, czas oznaczenia wynosi maksymalnie 2 minuty,

73 - Dedykowana drukarka wyników testów. - Nakłuwacze jednorazowego użytku służące do bezpiecznego i szybkiego pobierania krwi kapilarnej. - Pipeta do automatycznego pobrania krwi z opuszka palca. -Rękawice jednorazowe do bezpiecznej realizacji procedury zabiegowej. - Gaziki jałowe suche oraz mokre nasączane płynem dezynfekującym.

74 Więcej informacji na temat profilaktyki chorób cywilizacyjnych oraz na temat projektu Poprawa stanu zdrowia populacji pracującej województwa podlaskiego znajduje się w publikacji Profilaktyka chorób cywilizacyjnych (E-book). zdrowiewpracy.umb.edu.pl zdrowiewpracy.umb.edu.pl/wpcontent/uploads/profilaktyka_chorob _cywilizacyjnych.pdf