Międzynarodowe prawo pracy

Transkrypt

1 Andrzej Marian Świątkowski Międzynarodowe prawo pracy Tom I Międzynarodowe publiczne prawo pracy standardy międzynarodowe Wolumen 2

2 STUDIA PRAWNICZE Międzynarodowe prawo pracy

3 W sprzedaży: A. M. Świątkowski MIĘDZYNARODOWE PRAWO PRACY. T. I. MIĘDZYNARODOWE PUBLICZNE PRAWO PRACY, WOLUMEN 1 Studia Prawnicze A. M. Świątkowski KODEKs PRACY. KOMENTARZ, wyd. 2 Komentarze Kodeksowe A. M. Świątkowski KARTA PRAW społecznych RADY EUROPY Monograie Prawnicze T. Zieliński, M. Matey-Tyrowicz (red.) PRAWO PRACY RP W OBLICZU PRZEMIAN Zarys Prawa L. Florek, T. Zieliński PRAWO PRACY, wyd. 9 Podręczniki Prawnicze M. Barzycka-Banaszczyk PRAWO PRACY, wyd. 10 Skrypty Becka B. Bury PRACA W godzinach NADLICZBOWYCh jako OBOWIĄZEK PRACOWNIKA Monograie Prawnicze

4 Międzynarodowe prawo pracy Tom I Międzynarodowe publiczne prawo pracy standardy międzynarodowe Wolumen 2 Andrzej Marian Świątkowski prof. zw. dr hab. Uniwersytet Jagielloński WYDAWNICTWO C. H. BECK WARSZAWA 2008

5 Propozycja cytowania: Świątkowski, Międzynarodowe prawo pracy, t. I/2, Nb. 37, Warszawa 2008 Redakcja: Magdalena Cymerska Wydawnictwo C. h. Beck 2008 Wydawnictwo C. H. Beck Sp. z o.o. ul. Gen. Zajączka 9, Warszawa Skład i łamanie: Wydawnictwo C. H. Beck Druk i oprawa: Wers Design, Chmielniki ISBN

6 Przegląd treści Wprowadzenie... XIX Wykaz skrótów... XXIX Rozdział I. Wolność zrzeszania się Uwagi wprowadzające Konwencja Nr 87 MOP dotycząca wolności związkowej i ochrony praw związkowych Prawo urzędników do zrzeszania się w związkach zawodowych Prawo pracowników rolnych do zrzeszania się w związkach zawodowych Prawo do zrzeszania się w związkach zawodowych innych kategorii pracowników Prawo do strajku Podsumowanie Rozdział II. swoboda zawierania układów zbiorowych pracy Wprowadzenie Cel negocjowania układów zbiorowych pracy Strony układu zbiorowego pracy Zakres negocjacji Podsumowanie Rozdział III. Zakaz pracy przymusowej lub obowiązkowej Wprowadzenie Konwencja Nr 29 MOP dotycząca pracy przymusowej lub obowiązkowej Konwencja Nr 105 MOP dotycząca zniesienia pracy przymusowej Podsumowanie

7 VI Przegląd treści Rozdział IV. Zakaz zatrudniania dzieci i ochrona młodocianych Wprowadzenie Międzynarodowe standardy zakazów zatrudniania dzieci i ochrony młodocianych w okresie Konwencja Nr 138 MOP dotycząca najniższego wieku dopuszczenia do zatrudnienia Konwencja Nr 182 MOP dotycząca zakazu i natychmiastowych działań na rzecz eliminowania najgorszych form pracy dzieci Opieka lekarska nad pracującymi dziećmi i młodocianymi Podsumowanie Rozdział V. Równouprawnienie i zakaz dyskryminacji w stosunkach pracy Wprowadzenie Konwencja Nr 100 MOP dotycząca jednakowego wynagrodzenia dla pracujących mężczyzn i kobiet za pracę jednakowej wartości Konwencja Nr 111 MOP dotycząca dyskryminacji w zakresie zatrudnienia i wykonywania zawodu Konwencja Nr 156 MOP dotycząca równości szans i traktowania pracowników obu płci: pracowników mających obowiązki rodzinne Konwencja Nr 169 MOP dotycząca ludności tubylczej i plemiennej w krajach niezależnych Konwencje Nr 97 i 143 MOP dotyczące migrantów zarobkowych Podsumowanie Rozdział VI. Wynagrodzenie Wprowadzenie Konwencje i Zalecania MOP gwarantujące pracownikom minimalną płacę Konwencja Nr 95 i Zalecenie Nr 85 MOP dotyczące ochrony wynagrodzenia za pracę Konwencja Nr 173 i Zalecenie Nr 180 MOP dotyczące ochrony roszczeń pracowników w wypadku niewypłacalności pracodawcy Podsumowanie

8 Przegląd treści VII Rozdział VII. Czas pracy, okresy odpoczynku i urlopy Wprowadzenie Normy czasu pracy Okresy odpoczynku: Konwencja Nr 14 MOP dotycząca odpoczynku tygodniowego w zakładach przemysłowych oraz Konwencja Nr 106 MOP dotycząca cotygodniowego odpoczynku w handlu i w biurach Ograniczenie tygodniowej normy czasu pracy: Konwencja Nr 47 MOP dotycząca skrócenia czasu pracy do czterdziestu godzin tygodniowo Praca w niepełnym wymiarze czasu pracy Praca w porze nocnej Czas pracy kierowców Urlopy Podsumowanie Indeks rzeczowy

9

10 spis treści Wprowadzenie... XIX Wykaz skrótów... XXIX Rozdział I. Wolność zrzeszania się Uwagi wprowadzające Konwencja Nr 87 MOP dotycząca wolności związkowej i ochrony praw związkowych I. Prawo koalicji II. Dwa aspekty wolności zrzeszania się III. Negatywny aspekt wolności zrzeszania się w związkach zawodowych IV. Powszechny charakter wolności związkowej V. Wolność zrzeszania się pracodawców VI. Ograniczenia prawa koalicji VII. Prawo tworzenia związków zawodowych i organizacji pracodawców VIII. Pluralizm organizacyjny IX. Autonomia związków zawodowych i organizacji pracodawców X. Gwarancje wolności związkowej Prawo urzędników do zrzeszania się w związkach zawodowych Prawo pracowników rolnych do zrzeszania się w związkach zawodowych Prawo do zrzeszania się w związkach zawodowych innych kategorii pracowników Prawo do strajku I. Podstawa prawa do strajku II. Podmioty uprawnione do korzystania z prawa do strajku III. Ograniczenia prawa do strajku IV. Procedury strajkowe Podsumowanie

11 X Spis treści Rozdział II. swoboda zawierania układów zbiorowych pracy Wprowadzenie Cel negocjowania układów zbiorowych pracy Strony układu zbiorowego pracy Zakres negocjacji I. Uwagi ogólne II. Zakres podmiotowy układów zbiorowych pracy III. Zakres przedmiotowy układów zbiorowych pracy Podsumowanie Rozdział III. Zakaz pracy przymusowej lub obowiązkowej Wprowadzenie Konwencja Nr 29 MOP dotycząca pracy przymusowej lub obowiązkowej I. Prace wykonywane w ramach obowiązkowej służby wojskowej II. Praca w ramach obowiązków obywatelskich III. Praca w sytuacjach wyjątkowych IV. Praca więźniów V. Przesłanki podejmowania decyzji o wprowadzeniu obowiązku pracy VI. Przestrzeganie Konwencji Nr 29 MOP Konwencja Nr 105 MOP dotycząca zniesienia pracy przymusowej I. Praca jako środek przymusu lub wychowania politycznego II. Praca przymusowa lub obowiązkowa jako metoda mobilizacji siły roboczej w celach gospodarczych III. Praca przymusowa lub obowiązkowa jako środek dyscypliny pracy IV. Praca przymusowa lub obowiązkowa jako kara za strajk V. Praca przymusowa lub obowiązkowa jako środek dyskryminacji rasowej, społecznej lub religijnej Podsumowanie Rozdział IV. Zakaz zatrudniania dzieci i ochrona młodocianych Wprowadzenie Międzynarodowe standardy zakazów zatrudniania dzieci i ochrony młodocianych w okresie

12 Spis treści XI 3. Konwencja Nr 138 MOP dotycząca najniższego wieku dopuszczenia do zatrudnienia I. Limit wieku dopuszczenia do zatrudnienia i pracy II. Wyjątki od zakazu zatrudniania młodocianych poniżej 18 lat Czasowe wyłączenia stosowania Konwencji Nr 138 MOP Ograniczenie zakresu stosowania Konwencji Nr 138 MOP Wyłączenia stosowania Konwencji Nr 138 MOP Praktyka zawodowa Zatrudnienie przy lekkich pracach Indywidualne zezwolenia na niestosowanie przepisów o zakazie zatrudniania dzieci Warunki pracy dzieci i młodocianych Konwencja Nr 182 MOP dotycząca zakazu i natychmiastowych działań na rzecz eliminowania najgorszych form pracy dzieci Opieka lekarska nad pracującymi dziećmi i młodocianymi Podsumowanie Rozdział V. Równouprawnienie i zakaz dyskryminacji w stosunkach pracy Wprowadzenie Konwencja Nr 100 MOP dotycząca jednakowego wynagrodzenia dla pracujących mężczyzn i kobiet za pracę jednakowej wartości I. Zakres stosowania II. Obowiązki państw członkowskich III. Prawna definicja wynagrodzenia IV. Równe wynagrodzenie za jednakową pracę V. Przestrzeganie zasady równego wynagradzania za pracę jednakowej wartości Konwencja Nr 111 MOP dotycząca dyskryminacji w zakresie zatrudnienia i wykonywania zawodu I. Zakres obowiązywania II. Dyskryminacja Przesłanki dyskryminacji Rasa i kolor skóry Płeć Religia

13 XII Spis treści 1.4. Poglądy polityczne Pochodzenie narodowe (national extraction) Pochodzenie społeczne Inne przesłanki dyskryminacji Zakres przedmiotowy ochrony przed dyskryminacją Obowiązki państw członkowskich Wyłączenia spod obowiązku przestrzegania międzynarodowego standardu równego traktowania w zatrudnieniu i działalności zawodowej Konwencja Nr 156 MOP dotycząca równości szans i traktowania pracowników obu płci: pracowników mających obowiązki rodzinne I. Wprowadzenie II. Zakres zastosowania III. Definicje IV. Obowiązki państw członkowskich Konwencja Nr 169 MOP dotycząca ludności tubylczej i plemiennej w krajach niezależnych I. Wprowadzenie II. Zakres zastosowania III. Polityka władz wobec ludności tubylczej i plemiennej IV. Prawa ludności tubylczej i plemiennej Prawo do ziemi Prawo do zatrudnienia Prawo do zabezpieczenia społecznego i ochrony zdrowia Prawo do edukacji V. Inne obowiązki państw członkowskich Konwencje Nr 97 i 143 MOP dotyczące migrantów zarobkowych I. Wprowadzenie II. Podmiotowy zakres obowiązywania Konwencji dotyczących migrantów zarobkowych III. Zakres przedmiotowy ochrony pracowników migrujących Ochrona prawna imigrantów w trakcie procesów migracyjnych

14 Spis treści XIII 2. Ochrona prawna nielegalnych imigrantów zarobkowych Obowiązek zagwarantowania imigrantom zarobkowym równych szans i równego traktowania Zatrudnienie Zabezpieczenie społeczne Zrzeszanie się w związkach zawodowych i innych organizacjach przedstawicielskich pracowników Inne prawa gwarantowane Konwencją Nr 143 MOP Polityka społeczna wobec pracowników migrujących i członków ich rodzin Łączenie rodzin Ochrona zdrowia pracowników migrujących Usługi socjalne Zatrudnienie i zamieszkanie Inne obowiązki państw członkowskich (przyjmujących i wysyłających pracowników migrujących) Podsumowanie I. Zasada równouprawnienia i zakaz dyskryminacji II. Obowiązek jednakowego wynagradzania pracujących mężczyzn i kobiet III. Zakaz dyskryminacji w stosunkach pracy IV. Równe traktowanie pracowników mających obowiązki rodzinne V. Równe traktowanie i równość szans ludności tubylczej i plemiennej VI. Pracownicy migrujący Rozdział VI. Wynagrodzenie Wprowadzenie Konwencje i Zalecania MOP gwarantujące pracownikom minimalną płacę I. Konwencje Nr 26 i 99 MOP oraz Zalecenia Nr 30 i 89 MOP dotyczące ustanawiania metod ustalania płac minimalnych Konwencja Nr 26 MOP i Zalecenie Nr 30 MOP

15 XIV Spis treści 2. Konwencja Nr 99 MOP i Zalecenie Nr 89 MOP dotyczące metod ustalania płac minimalnych w rolnictwie II. Konwencja Nr 131 MOP i Zalecenie Nr 135 MOP dotyczące ustalania płac minimalnych, zwłaszcza w odniesieniu do krajów rozwijających się Wprowadzenie Obowiązki państw członkowskich Prawna definicja minimalnego wynagrodzenia Ustalanie minimalnego wynagrodzenia Waloryzacja minimalnego wynagrodzenia Charakter prawny przepisów ustanawiających stawki minimalnego wynagrodzenia Nadzór nad przestrzeganiem Konwencji Nr 131 MOP Podsumowanie III. Konwencja Nr 94 MOP i Zalecenie Nr 84 MOP dotyczące postanowień o pracy w umowach zawieranych przez władze publiczne Wprowadzenie Zakres stosowania Konwencji Nr 94 MOP Treść klauzul z zakresu prawa pracy w umowach zawieranych przez władze publiczne Stosowanie Konwencji Nr 94 MOP Konwencja Nr 95 i Zalecenie Nr 85 MOP dotyczące ochrony wynagrodzenia za pracę I. Wprowadzenie II. Zakres zastosowania Konwencji Nr 95 MOP Podmiotowy Terytorialny III. Ochrona wynagrodzenia Obowiązek wypłaty wynagrodzenia w pieniądzu Wyjątki od zasady wypłaty wynagrodzenia w pieniądzu Obowiązek wypłaty wynagrodzenia bezpośrednio zainteresowanemu pracownikowi Swoboda pracownika rozporządzania wynagrodzeniem Potrącenia z wynagrodzenia Ochrona wynagrodzenia w przypadku upadłości pracodawcy

16 Spis treści XV IV. Terminy wypłaty wynagrodzeń V. Wypłata wynagrodzenia VI. Obowiązek informowania pracowników VII. Wdrażanie do krajowego porządku prawa pracy międzynarodowych standardów o ochronie wynagrodzenia za pracę Konwencja Nr 173 i Zalecenie Nr 180 MOP dotyczące ochrony roszczeń pracowników w wypadku niewypłacalności pracodawcy I. Wprowadzenie II. Postanowienia ogólne Definicje i metody stosowania Konwencji Nr 173 MOP Zakres stosowania Konwencji Nr 173 MOP Obowiązki państw członkowskich Następstwa prawne ratyfikacji Konwencji Nr 173 MOP wobec państw sygnatariuszy Konwencji Nr 95 MOP Ochrona roszczeń pracowników w drodze przywileju (część II Konwencji Nr 173 MOP) Ochrona roszczeń pracowników przez instytucję gwarancji (część III Konwencji Nr 173 MOP) Podsumowanie Rozdział VII. Czas pracy, okresy odpoczynku i urlopy Wprowadzenie Normy czasu pracy I. Konwencja Nr 1 MOP dotycząca ograniczenia czasu pracy do ośmiu godzin dziennie i czterdziestu ośmiu godzin tygodniowo w zakładach przemysłowych Zakres stosowania Normy czasu pracy Systemy i rozkłady czasu pracy Obowiązki pracodawców II. Konwencja Nr 30 MOP dotycząca czasu pracy w handlu i w biurach Zakres zastosowania Normy czasu pracy Systemy i rozkłady czasu pracy Obowiązki pracodawców

17 XVI Spis treści 3. Okresy odpoczynku: Konwencja Nr 14 MOP dotycząca odpoczynku tygodniowego w zakładach przemysłowych oraz Konwencja Nr 106 MOP dotycząca cotygodniowego odpoczynku w handlu i w biurach I. Wprowadzenie II. Zakres zastosowania Konwencji Nr 14 i 106 MOP III. Zasada cotygodniowego odpoczynku IV. Obowiązki nałożone Konwencjami Nr 14 i 106 MOP Obowiązki państw członkowskich Obowiązki pracodawców Ograniczenie tygodniowej normy czasu pracy: Konwencja Nr 47 MOP dotycząca skrócenia czasu pracy do czterdziestu godzin tygodniowo I. Wprowadzenie II. Zasada czterdziestogodzinnego tygodnia pracy Zasady ogólne polityki ograniczania czasu pracy Metody wdrażania standardu czterdziestogodzinnego tygodnia pracy III. Obowiązki państw członkowskich IV. Podsumowanie Praca w niepełnym wymiarze czasu pracy I. Wprowadzenie II. Zakres zastosowania III. Obowiązek równego traktowania pracowników zatrudnionych w niepełnym wymiarze czasu pracy Wynagrodzenie za pracę Wymiar i rozkłady czasu pracy Urlopy wypoczynkowe, dni wolne od pracy oraz inne urlopy Udogodnienia w dostępie do szkolenia zawodowego Zabezpieczenie społeczne IV. Uwagi końcowe Praca w porze nocnej I. Wprowadzenie II. Zakaz zatrudniania kobiet w porze nocnej. Konwencja Nr 89 MOP (zrewidowana) z 1948 r. i Protokół z 1990 r. dotyczący pracy nocnej kobiet III. Regulacja pracy w porze nocnej. Konwencja Nr 171 MOP i Zalecenie Nr 178 MOP dotyczące pracy nocnej

18 Spis treści XVII 1. Wprowadzenie Zakres zastosowania Definicje podstawowych pojęć prawnych Czas pracy i okresy wypoczynku pracowników zatrudnionych w porze nocnej Koncepcja ochrony pracowników zatrudnionych w porze nocnej Ochrona zdrowia pracowników zatrudnionych w porze nocnej Praca w porze nocnej a ochrona macierzyństwa Dodatkowe świadczenia majątkowe z tytułu pracy w porze nocnej Usługi socjalne na rzecz pracowników zatrudnionych w porze nocnej Inne uprawnienia pracowników i obowiązki pracodawców związane z zatrudnieniem w porze nocnej Obowiązek pracodawcy przeprowadzenia konsultacji z przedstawicielami pracowników Implementacja Konwencji Nr 171 MOP Czas pracy kierowców I. Konwencja Nr 67 MOP dotycząca czasu pracy i wypoczynku w transporcie drogowym II. Konwencja Nr 153 MOP i Zalecenie Nr 161 MOP dotyczące czasu pracy i wypoczynku w transporcie drogowym Zakres zastosowania Definicja czasu pracy Normy czasu pracy Normy maksymalne Normalny czas pracy Przerwy w pracy Wypoczynek Wyjątki Środki kontroli Metody stosowania Urlopy I. Wprowadzenie II. Urlopy wypoczynkowe Konwencja Nr 52 MOP i Zalecenie Nr 47 MOP dotyczące corocznych płatnych urlopów Zalecenie Nr 98 MOP dotyczące płatnych urlopów

19 XVIII Spis treści 3. Konwencja Nr 132 MOP dotycząca płatnych urlopów (zrewidowana) z 1970 r III. Urlopy szkoleniowe Podsumowanie Indeks rzeczowy

20 Wprowadzenie W pierwszym okresie działalności Międzynarodowa Organizacja Pracy uchwalała konwencje żywiołowo. Zajmowała się zagadnieniami, które uznawała za najważniejsze. Od uchwalenia pierwszej konwencji MOP miała świadomość, że przyjęte przez nią regulacje prawne mogą się zdezaktualizować. Każda więc konwencja MOP zawierała klauzulę nakładającą na tę organizację obowiązek przedstawienia przez Radę Administracyjną Konferencji Ogólnej MOP sprawozdania na temat aktualności i efektywności poszczególnych konwencji. Do połowy lat 70. XX w. Międzynarodowa Organizacja Pracy nie prowadziła polityki uchwalania konwencji i zaleceń. W 1975 r. Międzynarodowe Biuro Pracy przedstawiło Radzie Administracyjnej opracowanie poświęcone międzynarodowym standardom z zakresu prawa pracy, w którym zwrócono uwagę na ustanawianie standardów międzynarodowych w zależności od potrzeb i zewnętrznych uwarunkowań 1. Rada Administracyjna powołała pierwszą grupę roboczą, której zadaniem była klasyfikacja dotychczas uchwalonych standardów międzynarodowych. W sprawozdaniu przedstawionym Radzie Administracyjnej grupa robocza do spraw klasyfikacji standardów dokonała podziału aktów międzynarodowego prawa pracy (konwencji i zaleceń) na trzy kategorie. Do pierwszej zaliczono konwencje i zalecenia o charakterze uniwersalnym pod względem czasu ich obowiązywania. Konwencje zaliczone do tej kategorii nazwane zostały fundamentalnymi. Organy statutowe MOP zostały zobowiązywane do podejmowania działań w celu zachęcenia państw członkowskich tej organizacji do ratyfikowania tych konwencji w pierwszej kolejności. Do tej kategorii Rada Administracyjna MOP zaliczyła Konwencje: Nr 29 dotyczącą pracy przymusowej lub obowiązkowej; Nr 87 dotyczącą wolności związkowej i ochrony praw związ- 1 Zob. aktualne przewodniki po międzynarodowych standardach z zakresu prawa pracy: Guide sur les Normes internationales du Travail, Janvier 2006, Département des Normes Internationales du Travail, OIT, Genève 2006; Guide to International Labour Standards, May 2006, International Labour Standards Department, ILO, Geneva Autor