UNIWERSYTET MARII CURIE-SKŁODOWSKIEJ W LUBLINIE Wydział Ekonomiczny

Transkrypt

1 UNIWERSYTET MARII CURIE-SKŁODOWSKIEJ W LUBLINIE Wydział Ekonomiczny Studia podyplomowe: Mechanizmy funkcjonowania strefy euro Anna Litkowiec nr albumu: Korzyści z przyjęcia wspólnej waluty wnioski dla Polski Praca dyplomowa napisana pod kierunkiem dr Magdaleny Kąkol Lublin, rok 2015

2 Spis treści Wprowadzenie Cechy strukturalne polskiej gospodarki oraz stopień spełnienia kryteriów konwergencji nominalnej, prawnej i realnej Konwergencja nominalna Polski Konwergencja prawna Polski Konwergencja realna Polski Korzyści bezpośrednie z przyjęcia wspólnej waluty (krótkookresowe) Zredukowanie ryzyka kursowego i wyeliminowanie kosztów transakcyjnych Wzrost stabilności i wiarygodności makroekonomicznej Spadek nominalnych stop procentowych Korzyści pośrednie z przyjęcia wspólnej waluty (średnio i długookresowe) Wzrost wymiany handlowej Napływ zagranicznych inwestycji bezpośrednich Wzrost integracji rynków finansowych Wzrost PKB i dobrobytu społecznego Posumowanie Bibliografia Spis tabel

3 Wprowadzenie 1 maja 2004 r. Polska stała się uczestnikiem Unii Gospodarczej i Walutowej (UGiW) na prawach państwa objętego derogacją. Derogacja dotycząca wspólnej waluty jest tymczasowa. Oznacza to, że Polska jest zobowiązana do spełnienia kryteriów zbieżności (inaczej zwanych kryteriów konwergencji nominalnej lub z Maastricht) i wprowadzenia euro. Przyjęcie wspólnej waluty pociąga za sobą trwałe usztywnienie kursu złotego względem euro i rezygnację z możliwości prowadzenia niezależnej polityki pieniężnej, a także obowiązek przystąpienia do Europejskiego Mechanizmu Stabilności i powstającej właśnie unii bankowej 1. Aktualna strategia integracji Polski ze strefą euro określona przez Radę Ministrów jest oparta na czterech filarach 2 : Filar 1. Ukierunkowanie polityki gospodarczej Polski na trwałe wypełnienie kryteriów konwergencji, w szczególności dotyczących dyscypliny fiskalnej. Filar 2. Podjęcie dodatkowych działań wzmacniających potencjał polskiej gospodarki, w tym w obszarze instytucjonalnym. Filar 3. Gruntowne przygotowanie techniczno-organizacyjnej strony procesu. Filar 4. Ustabilizowanie sytuacji w strefie euro, a w szczególności jej wzmocnienie instytucjonalne. Wspólny obszar walutowy został utworzony, aby wspierać gospodarki państw członkowskich, przy wykorzystaniu ekonomicznych mechanizmów. Przyjęcie euro miało na celu wyeliminowanie kosztów transakcyjnych wymiany narodowych walut, zwiększenie przejrzystości cen oraz doprowadzenie do wzrostu stabilności i wiarygodności ekonomicznej całej strefy. Te działania doprowadzić miały do wyższej dynamiki gospodarczej, zwiększenia dobrobytu mieszkańców strefy euro. Miały również za zadanie utrwalenie poczucia 1 NBP, Raport Ekonomiczne wyzwania integracji Polski ze strefą euro, Warszawa 2014, s.1 2 Program konwergencji dokument Rady Ministrów, Aktualizacja 2014, s.11 3

4 współodpowiedzialności za rozwój Europy oraz kształtowanie tożsamości europejskiej. Celem pracy jest omówienie potencjalnych korzyści wynikających dla Polski w związku z przystąpieniem do unii walutowej. W punkcie pierwszym zostały przedstawione cechy strukturalne polskiej gospodarki, z uwzględnieniem oceny stopnia wypełnienia kryteriów formalnych przez Polskę. W części drugiej pokazano istotę korzyści bezpośrednich, odczuwalnych w krótkim okresie, mających charakter trwały i kumulujący się w czasie. Natomiast trzecia część pracy została poświęcona korzyściom pośrednim oraz szansom mogącym ujawnić się stopniowo w perspektywie średnio i długookresowej. W zakończeniu pracy podsumowano korzyści z przyjęcia wspólnej waluty. 4

5 1. Cechy strukturalne polskiej gospodarki oraz stopień spełnienia kryteriów konwergencji nominalnej, prawnej i realnej 1.1. Konwergencja nominalna Polski Zgodnie z art. 126 i 140 Traktatu o funkcjonowaniu UE, Protokołem w sprawie kryteriów konwergencji (Protokół nr 13) oraz Protokołem w sprawie procedury dotyczącej nadmiernego deficytu (Protokół nr 12) dokonywana przez Komisję Europejską i Europejski Bank Centralny, ocena osiągnięcia przez kraj członkowski wysokiego stopnia konwergencji gospodarczej następuje na podstawie wypełnienia czterech kryteriów: stabilności cen, fiskalnego, stopy procentowej oraz kursu walutowego. Kryterium stabilności cen - przeciętna stopa inflacji notowana w ciągu 12 miesięcy przed badaniem, mierzona za pomocą wskaźnika cen konsumpcyjnych, nie może przekraczać więcej niż o 1,5 punktu procentowego średniej z trzech państw członkowskich o najniższym tempie wzrostu cen; W lutym 2015 r. Polska znalazła się wśród trzech państw tworzących grupę referencyjną kryterium stabilności cen. Fakt ten jest jednoznaczny z wypełnianiem przez Polskę tego kryterium. Średnie 12-miesięczne tempo wzrostu indeksu HICP wyniosło -0,2% (historycznie najniższy poziom) i było niższe o 1,4 pkt. proc. od wartości referencyjnej. Wartość referencyjna została obliczona na podstawie danych z 3 państw UE o najbardziej stabilnych cenach, wśród których znalazły się Hiszpania, Węgry oraz jak już wskazano Polska. Z grupy referencyjnej zostały wykluczone Bułgaria oraz Grecja, w których średnie 12-miesięczne tempo wzrostu cen było znacząco niższe od średniej w strefie euro (o odpowiednio 1,9 i 1,8 pkt. proc) 3. Prognozy Komisji Europejskiej implikują wypełnianie przez Polskę kryterium stabilności cen z dużym marginesem bezpieczeństwa przez cały okres objęty prognozą, tj. do IV kw r. Kryterium stopy procentowej stanowi, że przez rok poprzedzający moment dokonywania oceny, średnia długoterminowa stopa procentowa nie może być wyższa o więcej niż 2 punkty procentowe od średniej stóp procentowych w trzech krajach Unii Europejskiej o najbardziej stabilnych cenach. 3 Monitor konwergencji nominalnej w UE, Nr 4/2015, Ministerstwo Finansów Departament Polityki Makroekonomicznej, s.1 5

6 W lutym 2015 r. Polska wypełniała kryterium stóp procentowych. Średnia długoterminowa stopa procentowa za ostatnie 12 miesięcy wyniosła 3,1% (historycznie najniższy poziom), a tym samym ukształtowała się o 2,2 pkt. proc. poniżej wartości referencyjnej, która wyniosła 5,3%. Podstawą do obliczenia wartości referencyjnej były dane z Hiszpanii, Węgier oraz Polski. 4 Kryterium sytuacji finansów publicznych (fiskalne) zakłada, że państwo członkowskie nie może być objęte procedurą nadmiernego deficytu. Oznacza to, że wysokość deficytu budżetowego danego państwa nie może przekroczyć poziomu 3% produktu krajowego brutto (PKB), a jego dług publiczny nie może być wyższy niż 60% PKB; Kryterium fiskalne pozostaje niewypełnione ze względu na nałożoną na Polskę procedurę nadmiernego deficytu. Podjęte w 2014 r. działania w celu obniżenia deficytu sektora instytucji rządowych i samorządowych poniżej 3% PKB zostały pozytywnie ocenione przez Komisję Europejską. Wiosną 2015 r. Komisja Europejska przedstawi kolejną ocenę działań Polski, bazującą na programie konwergencji i raporcie o działaniach podjętych w celu zredukowania nadmiernego deficytu. Dokumenty te zostaną przekazane do Komisji Europejskiej i Rady UE w kwietniu 2015 r. Procedurą nadmiernego deficytu jest objętych 11 z 28 państw UE ( uchylona zostanie 19 czerwca 2015 roku). Kryterium kursu walutowego wymaga, aby waluta państwa kandydującego do strefy euro, przez okres co najmniej 2 lat uczestniczyła w Europejskim Mechanizmie Kursowym (ERM II). W tym czasie nie może podlegać dewaluacji wobec euro, a jej kurs wymiany wobec wspólnej waluty nie może odbiegać od centralnego parytetu o więcej niż 15%. Kryterium kursu walutowego nie jest wypełnione ze względu na fakt, że Polska nie uczestniczy w mechanizmie ERM II 5. Ocena spełnienia przez kraj członkowski powyższych kryteriów odbywa się z uwzględnieniem oceny trwałości osiągniętego poziomu konwergencji. Wszystkie kryteria muszą zostać spełnione łącznie i żadne z nich nie jest traktowane jako nadrzędne. 4 Ibidem, s.1 5 Ibidem, s.1 6

7 1.2. Konwergencja prawna Istotnym warunkiem przyjęcia wspólnej waluty jest potrzeba dostosowania ustawodawstwa krajowego z unijnym, tj. zgodności przepisów krajowych z Traktatem o funkcjonowaniu UE oraz ze statutem ESBC i EBC. Analiza obejmuje następujące zagadnienia 6 : zgodność z postanowieniami TFUE (art.130) i Statutu (art.7 i art.14 ust.2) dotyczącymi niezależności krajowych banków centralnych, a także z postanowieniami dotyczącymi poufności (art.37 Statutu); przestrzeganie zakazu finansowania ze środków banku centralnego (art.123 TFUE) oraz uprzywilejowanego dostępu (art.124 TFUE), a także przestrzeganie jednolitej pisowni euro wymaganej prawem UE; integrację prawną krajowych banków centralnych z Eurosystemem (w szczególności w świetle art.12 ust.1 oraz art.14 ust. 3 Statutu). Art. 131 Traktatu o funkcjonowaniu UE wymaga, aby ustawodawstwo krajowe było zgodne z Traktatami i Statutem. Wszelkie niezgodności muszą więc zostać usunięte. Obowiązek ten ma zastosowanie niezależnie od pierwszeństwa Traktatów i Statutu przed ustawodawstwem krajowym oraz bez względu na charakter niezgodności. Wymóg zgodności ustawodawstwa krajowego nie oznacza, że na mocy Traktatu wymagana jest harmonizacja statutów krajowych banków centralnych, czy to wzajemnie pomiędzy sobą, czy też ze Statutem. Specyfika krajowa może zostać zachowana, o ile nie narusza wyłącznych kompetencji monetarnych Unii 7. EBC w Raporcie o konwergencji z maja 2008 r. stwierdza, że prawodawstwo polskie nie spełnia jeszcze wszystkich wymogów dotyczących niezależności banku centralnego i integracji z Eurosystemem. Tym samym nie spełnia kryteriów konwergencji prawnej 8. 6 EBC, Raport o Konwergencji, czerwiec 2014, s.23 7 EBC, Ibidem, s.24 8 NBP, Raport na temat pełnego uczestnictwa RP w trzecim etapie unii gospodarczej i walutowej, Warszawa 2013, s.54 7

8 1.3. Konwergencja realna Polski Trwałe spełnienie kryteriów konwergencji nominalnej i prawnej wpływa na proces realizacji konwergencji realnej, który rzeczywiście zadecyduje o zakresie osiąganych korzyści, jak również skali potencjalnych kosztów wynikających z przyjęcia wspólnej waluty. Szczególnie od tego w jakim stopniu struktura polskiej gospodarki jest podobna do gospodarki strefy euro, zależy ryzyko ewentualnego wystąpienia szoków asymetrycznych w gospodarce, bądź istnienie takich struktur, które pozwalają owe wstrząsy szybko absorbować. Podstawą optymalizacji strategii przyjęcia euro przez Polskę, jest konwergencja realna, a więc osiągnięcie wyższego poziomu PKB per capita, pogłębienie specjalizacji w przemyśle i usługach, synchronizacji cyklu koniunkturalnego z cyklem strefy euro, a także konwergencji cen 9. Aby ocenić stopień konwergencji realnej Polski, należy zwrócić uwagę na następujące elementy: 10 Polska gospodarka pod względem PKB per capita jest jedną z biedniejszych w stosunku do krajów strefy euro oraz UE. Struktura produkcji i popytu w Polsce jest odmienna 11 niż w krajach strefy euro. W Polsce jest duży udział rolnictwa i surowców, a niższy działalności usługowej. Dość duży jest udział dóbr podstawowych (żywności) o tzw. niskiej dochodowej elastyczności popytu, natomiast jest wysokie tempo konwergencji realnej w tym obszarze gospodarki polskiej w porównaniu do gospodarek rozwiniętych. W Polsce występuje duże zróżnicowanie poziomu rozwoju gospodarczego w regionach. 9 B. Mucha-Leszko, Konwergencja realna i doświadczenia strefy euro a wspólna waluta w Polsce [w:] Polska w Unii Europejskiej doświadczenia i wyzwania, Problemy Zarządzania, Vol. 8, nr 1 (27), Wydział Zarządzania UW, wiosna 2010, s P.B Boguszewski, Konwergencja nominalna i realna a integracja walutowa w kryzysie, [w] NBP, Mechanizmy funkcjonowania strefy euro, Warszawa 2014, s E. Adamowicz, S. Dudek, D. Pachucki,K. Walczyk, Synchronizacja cyklu koniunkturalnego polskiej gospodarki z krajami strefy euro w kontekście struktury tych gospodarek, NBP 2008,s.38 8

9 Otwartość polskiej gospodarki jest wyraźnie mniejsza niż wielu krajów strefy euro, ale rośnie. Istnieją jednak różnice w strukturze produktowej polskiego eksportu 12. Region stanowi optymalny obszar walutowy, gdy używanie wspólnego pieniądza nie powoduje zmniejszenia dobrobytu 13. Na tym obszarze pożądanymi kursami walutowymi są stałe kursy walutowe, zaś w stosunkach z innymi strefami kursy zmienne 14. Na wprowadzeniu sztywnego kursu skorzystają więc bardziej kraje charakteryzujące się wzajemną otwartością oraz znacznym stopniem dywersyfikacji struktury produkcji i eksportu. Bardzo ważnym kryterium są podobieństwa cyklów gospodarczych Polski i strefy euro. Według badań Polska należy w grupie krajów Europy Środkowo-Wschodniej do państw, których cykle są najsilniej zsynchronizowane ze strefą euro. Jest to bardzo istotne, iż gospodarki znajdujące się w podobnej fazie cyklu będą podobnie reagować na instrumenty polityki ekonomicznej. Do powyższego zarysu konwergencji realnej należy dodać fakt, iż polska gospodarka została najmniej dotknięta przez światowy kryzys finansowo - gospodarczy. Zapewne jest to zasługą odpowiedniej polityki gospodarczej oraz pieniężnej w tym okresie, ale również niższego poziomu korzystania z usług sektora bankowego przez przedsiębiorstwa. Kryzys, wymusił więc odpowiednie działania restrukturyzacyjne w polskich firmach i mogło to przyczynić się do zwiększonej odporności na obecnie występujące zaburzenia gospodarcze. W kontekście konstrukcji kryteriów konwergencji warto wskazać na pewne ich specyficzne czy wręcz kontrowersyjne rozwiązania. Przy wyborze trzech krajów o najbardziej stabilnych cenach w celu obliczenia wartości referencyjnej 12 NBP, Raport na temat pełnego uczestnictwa, op.cit. s.59, 13 B. Burda, Ch. Wypłosz, Makroekonomia. Podręcznik Europejski, PWE, Warszawa 1995, s.587, za: J. Borowiec, Unia ekonomiczna i monetarna, Wydawnictwo AE Wrocław 2001, s J. Borowiec, Unia ekonomiczna i monetarna, Wydawnictwo AE Wrocław 2001, s.32 9

10 inflacji i stopy procentowej są brane pod uwagę wszystkie państwa Unii Europejskiej, a więc nie tylko należące do strefy euro 15. Z kolei konstrukcja kryterium kursowego zawiera możliwe do interpretacji na wiele sposobów pojęcie poważne napięcia, których wystąpienie zasadniczo uniemożliwia danemu państwu przystąpienie do strefy euro. Klasyfikując napięcia na rynku walutowym jako poważne, organy UE poza rozmiarami wahań - biorą pod uwagę także kształtowanie czynników determinujących poziom kursu oraz skalę i skuteczność inwestycji walutowych 16. Szczególnym rozwiązaniem jest także mało kategoryczny sposób sformułowania kryterium fiskalnego, wysoki stopień niestabilności zasad i nieprzejrzystość oceny wypełniania kryteriów konwergencji przez kraje aspirujące do członkowstwa w strefie euro. Taka sytuacja sprawia, że w zależności od potrzeb politycznych podejście do ewaluacji państw może być łagodzone lub zaostrzane, a determinanty pozagospodarcze mogą mieć istotny wpływ na możliwość dalszego rozszerzania strefy euro W. Michalczyk, Kryteria konwergencji polskiej gospodarki jako wyznacznik tempa integracji walutowe, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego nr 756/2013, j, s Convergence Report May 2008 Europejski Bank Centralny, Frankfurt 2008, s W. Michalczyk, The Nominal Convergence Criteria and the European Union Member States Outside the Euro Area, w: Economic Policy in European Union Member Countries, red. D. Dluhošová, Slezská univerzita, Opava 2012, s

11 Tab. 1.Tempo wzrostu PKB per capita Polski i wybranych krajów UE w latach w % Kraje Polska 5,9 3,2 4,7 2,7 4,7 1,7 1,8 Bułgaria -1,5 6,4 4,4 1,3 4,6 1,1 1,6 Czechy 2,3 3,7 2,7 2,0 2,2-0,9-0,7 Estonia 6,7 7,6 1,5 2,7 8,6 5,0 2,0 Rumunia 0,9 6,4 5,0-0,2 1,6 0,9 3,8 Słowacja 4,3 4,0 4,8 4,6 3,3 1,4 1,3 Węgry 2,7 4,5 0,7 1,0 2,1-1,0 1,8 Francja 2,2 1,4 0,1 1,5 1,6-0,1-0,2 Hiszpania 3,2 2,3 0,3-0,3-0,7-2,2-0,7 Portugalia 3,3 0,9 0,2 1,9-1,7-2,9-0,8 Grecja 2,7 4,2 0,8-5,2-8,6-6,3-3,1 Niemcy 1,5 0,9 0,7 4,2 3,6 0,2-0,1 Źródło: Eurostat,, Poziom PKB per capita jest w Polsce niższy, niż w strefie euro, co znajduje odzwierciedlenie w niższym poziomie cen oraz płac. W 2013 r. PKB per capita według parytetu siły nabywczej był w Polsce o 37% niższy niż w strefie euro. Wyniki badań przeprowadzane w ramach International Comparison Program wskazują, że kraje o niskim poziomie PKB per capita zazwyczaj charakteryzują się niższym poziomem cen niż kraje wysoko rozwinięte. Zgodnie z danymi Eurostatu,także w przypadku Polski poziom cen w 2013 r. był o 44% niższy niż przeciętnie w strefie euro 18. Łącząc te fakty można stwierdzić, że dystans rozwojowy Polski względem strefy euro - mierzony poziomem PKB per capita - w cenach bieżących, w 2013 r. wyniósł 65%. Warto również zaznaczyć, że wynagrodzenia w Polsce są 18 NBP, Ekonomiczne wyzwania integracji Polski ze strefą euro, Warszawa 2014, s

12 znacznie niższe, niż w strefie euro: w 2013 r. stawki godzinowe w Polsce stanowiły zaledwie 29% płacy uzyskiwanej średnio przez pracowników w strefie euro Korzyści bezpośrednie przyjęcia wspólnej waluty (krótkookresowe) 2.1. Zredukowanie ryzyka kursowego i wyeliminowanie kosztów transakcyjnych. Korzyści bezpośrednie pojawiają się wtedy, gdy waluta narodowa zostaje zastąpiona przez euro. Wynikają one między innymi z ograniczenia ryzyka kursowego, eliminacji kosztów transakcyjnych, spadku stóp procentowych, większej przejrzystości cen oraz wzrostu stabilności makroekonomicznej. Ryzyko kursowe wynika ze zmienności kursów walut i stanowi czynnik zwiększający niepewność podejmowanych decyzji przez uczestników rynku, co ma wpływ na wzrost kosztów ich działalności, generuje potencjalne straty oraz wpływa na poziom cen. Zmniejszenie niepewności co do przyszłego poziomu kursu pozwala przedsiębiorstwom obniżyć koszty zabezpieczania się przed ryzykiem kursowym i lepiej planować przyszłe działania. Wpływa to na wzrost wymiany międzynarodowej. Zmniejsza też premię za ryzyko zawartą w stopach procentowych, co obniża koszty pozyskania kapitału i sprzyja inwestycjom, w tym zagranicznym 20. Ciągła zmienność kursu walutowego, która wpływa na ceny surowców czy półproduktów powoduje, że jedne podmioty mogą zyskiwać, a inne tracić, co jest bardzo dużym utrudnieniem w prowadzeniu działalności gospodarczej. Przedsiębiorcy na ogół nie lubią ryzyka, wolą jasne i sprecyzowane zasady. Niestabilny kurs walutowy wymusza utrzymywanie w firmach rezerw, które nie mogą być przeznaczone np. na inwestycje. Firmy będą chciały wówczas zabezpieczyć się przed ryzykiem kursowym przez kupowanie opcji walutowych w bankach, co zwiększy koszt prowadzenia działalności. Jeżeli jednak firmy nie są zabezpieczone lub są zabezpieczone niedostatecznie przed ryzykiem 19 NBP, Ekonomiczne wyzwania...op. cit., s D. Rosati, Euro-ekonomia i polityka, Warszawa 2009, s.26 12

13 walutowym, to wahania kursowe będą cyklicznie eliminować część z nich z rynku, niekoniecznie te najmniej efektywne 21. Nie należy również zapominać o kosztach transakcyjnych, do których należą zarówno koszty bezpośrednie (finansowe), jak i pośrednie (administracyjne). Koszty finansowe są to opłaty i prowizje pobierane przy wymianie walut, koszty przy transakcjach podejmowanych w celu zabezpieczenia się przed ryzykiem kursowym, czyli zawieranie różnego typu terminowych transakcji walutowych. Istotnym elementem kosztów transakcyjnych są tzw. spread marża pobierana przy wymianie. Natomiast koszty administracyjne odnoszą się do zasobów w gospodarce, zaangażowanych w operacje walutowe czy transakcje zabezpieczające i wyrażają się kosztami utraconych możliwości alternatywnego wykorzystania związanych zasobów m.in. w wyniku mniejszej efektywności zarządzania środkami 22. Takie koszty ponoszą wszystkie podmioty uczestniczące w przeprowadzaniu transakcji walutowych: pośrednicy finansowi, przedsiębiorstwa, gospodarstwa domowe, a także państwo. Zauważyć należy, że pośrednicy finansowi, a zwłaszcza banki zarabiają na operacjach walutowych. Takie bariery znikną, gdy utworzony zostanie wspólny obszar walutowy. Każde przedsiębiorstwo może wtedy bez ryzyka oraz kosztów transakcyjnych rozpocząć sprzedaż w dowolnym kraju objętym wspólnym rynkiem walutowym. Dla konsumentów również wystąpią korzyści, gdy wzrost podaży danego wyrobu na krajowym rynku obniży cenę tego wyrobu. Potencjalne korzyści w krótkim okresie dla Polski: 23 obniżenie kosztów działalności gospodarczej w wyniku redukcji kosztów transakcyjnych; wyższa wiarygodność szacunków rentowności z tytułu eliminacji czynnika zmienności kursu walutowego; 21 P. Gajewski, Korzyści i szanse związane z przyjęciem euro, [w] NBP, Mechanizmy funkcjonowania strefy euro, Warszawa 2014, s NBP, Raport na temat pełnego uczestnictwa Rzeczypospolitej Polskiej w trzecim etapie Unii Gospodarczej i Walutowej, Warszawa, 2014, s Ibidem, s.93 13

14 wzrost przejrzystości i porównywalności cen w wymiarze międzynarodowym; poprawę pozycji Polski jako partnera handlowego na arenie międzynarodowej w wyniku zastąpienia złotego przez drugą walutę na świecie obok dolara. Najbardziej odczuwalnymi korzyściami z punktu widzenia gospodarstw domowych będzie brak konieczności wymiany walut ( ponoszenia opłat z tego tytułu), przeliczania cen z euro na złote oraz obniżenie kosztów podróży zagranicznych (pobytów sanatoryjnych, badań naukowych). Trzeba także wspomnieć, że wprowadzenie euro ma istotne znaczenie dla sektora MŚP, który ma duży udział w polskiej gospodarce, ponieważ koszty transakcji transgranicznych są wyższe niż krajowych, a małe firmy nie są w stanie ponosić kosztów transakcji zabezpieczających przed ryzykiem walutowym. Przedsiębiorcy będą mieć możliwość skuteczniejszego planowania inwestycji oraz łatwiejszą księgowość. Prowadzić to powinno do wzrostu inwestycji, napływu kapitału oraz obniżenia kosztów sprawozdawczości finansowej. Ujednolicenie waluty zwiększa przejrzystość rynku i prowadzi do poprawy jego płynności. Związany z tym wzrost porównywalności cen może korzystnie wpływać na konkurencję w niektórych sektorach 24. Polska przystępując do strefy euro eliminuje wprawdzie tylko ryzyko walutowe w stosunku do euro, jak zauważyli autorzy Raportu NBP, ale zastąpienie złotego przez znaczącą międzynarodową walutę, może mieć pozytywny wpływ na wiarygodność naszego kraju w wymianie handlowej z krajami spoza strefy euro. Należy dodać, iż ze względu na niedostateczną dostępność danych statystycznych oraz wiele innych czynników, nie jest możliwe dokładne oszacowanie korzyści z tytułu redukcji ryzyka kursowego i kosztów transakcyjnych. 24 NBP, Raport na temat pełnego uczestnictwa RP.., Warszawa 2014, op. cit, s.94 14

15 2.2. Wzrost stabilności i wiarygodności makroekonomicznej Bardzo ważne znaczenie dla gospodarki ma stabilność i wiarygodność makroekonomiczna. Najważniejsze czynniki ją charakteryzujące to właściwy kurs waluty, wypłacalność systemu bankowego i odpowiedni poziom krótkoterminowego zadłużenia zewnętrznego 25. Kurs waluty wyznaczony jest przez poziom popytu i podaży na nią i związany z poziomem dochodu kraju. Słabość systemu bankowego, brak odpowiednich rezerw lub nierozważna polityka kredytowa banków jest także źródłem niestabilności, jak wykazał to ostatni kryzys finansowy. Natomiast ostatni czynnik, może być zagrożeniem nie tylko dla stabilności, ale i konkurencyjności kraju. Oznacza on wyposażenie gospodarki we wszystkie zasadnicze czynniki ekonomiczne niezbędne do utrzymania trwałego wzrostu. Pod uwagę brana jest więc stabilność polityki ekonomicznej, której przejawem jest niski stopień inflacji i niski deficyt budżetowy; wysoki poziom inwestycji krajowych i zagranicznych oraz konsumpcja na poziomie realnego dochodu per capita. Niezbędnym elementem jest też infrastruktura materialna (transport, komunikacja, instytucje pożytku publicznego) i niematerialna ( uniwersytety, urzędy, administracja, usługi bankowe) 26. Wysoka konkurencyjność kraju uzależniona jest od rozmiarów w jakich on uczestniczy w handlu i inwestycjach zagranicznych, gdyż jego przewaga konkurencyjna mierzona jest w stosunku do innych krajów, z którymi rywalizuje na międzynarodowym rynku. Czynniki te wpływają na decyzje przedsiębiorców dotyczące inwestycji, alokacji zasobów gospodarczych i w rezultacie czego, przyspieszają tempo wzrostu gospodarczego. Obserwując sytuację w Polsce można stwierdzić, że gospodarka polska jest względnie stabilna. Szczególnie wewnętrznie, w związku z prowadzoną polityką fiskalną i monetarną. W porównaniu z krajami strefy euro; deficyt budżetowy i dług publiczny znajduje się na dość niskim poziomie, podobnie jak stopa 25 J. Rymarczyk, Przystąpienie Polski do Unii Gospodarczo-Walutowej a jej konkurencyjność, [w:] Mechanizmy funkcjonowania strefy euro, Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu, s Ibidem, s

16 inflacji 27. Analizy potwierdzają, że dla Polski i innych krajów z derogacją stabilność makroekonomiczna znacznie wzrosła po akcesji do Unii Europejskiej. A będzie się dalej zwiększać po przystąpieniu do strefy euro. Zauważyć można jednak pewien problem, który wiąże się ze stabilnością zewnętrzną krajów rozwijających się, także Polski, a dokładniej mówiąc ze poziomem deficytu na rachunku obrotów bieżących. Kraje, w których występuje wysoka stopa inwestycji, przekraczająca możliwości gospodarki wewnętrznej, zmuszone są do poszukiwania zagranicznych źródeł finansowania. Prowadzi to do zwiększania deficytu na rachunku obrotów bieżących, co za tym idzie do wzrostu zobowiązań zagranicznych. Sprawia, to że kraj taki jest bardziej podatny na szoki zewnętrzne. Polska pod względem deficytu na rachunku obrotów bieżących na tle krajów z derogacją oceniana jest dobrze, gdyż deficyt finansowany jest w dużym stopniu bezpośrednimi inwestycjami zagranicznymi, które są stabilniejsze od innych przepływów kapitałowych. Bezpośrednim skutkiem rezygnacji z własnej waluty na rzecz waluty międzynarodowej jest ograniczenie ryzyka wystąpienia destabilizujących gospodarkę gwałtownych przepływów kapitałowych wywołanych innymi czynnikami niż pogorszenie wskaźników makroekonomicznych, takimi jak spekulacje walutowe lub zmiany zaufania inwestorów zagranicznych nie mające uzasadnienia w rzeczywistej sytuacji ekonomicznej kraju. Polska przyjmując euro ogranicza ryzyko wystąpienia kryzysu walutowego, który polega na gwałtownym spadku wartości pieniądza na rynku walutowym lub niemożności utrzymywania kursu zgodnie z ogłoszonym parytetem przez władzę państwa 28. Po przystąpieniu Polski do strefy euro, wzrośnie wiarygodność polityki makroekonomicznej naszego kraju, m.in.: polityki monetarnej, która będzie postrzegana przez pryzmat polityki prowadzonej przez Europejski Bank Centralny, ocenianej jako bardziej wiarygodnej, niż prowadzona w poszczególnych krajach; 27 NBP, Raport na temat pełnego uczestnictwa RP, Warszawa 2014, op. cit, s Ibidem, s.97 16

17 polityki fiskalnej, która uregulowana będzie zobowiązaniami wynikającymi z Paktu Stabilności i Wzrostu; wzrośnie również przejrzystość cen i konkurencyjność. EBC jest gwarantem stabilności systemu finansowego strefy euro, a sama wspólna waluta tworzy tzw. parasol ochronny dla państw przechodzących trudności 29. Wszystkie te wymienione czynniki mogą pozytywnie oddziaływać na stabilność makroekonomiczną naszego kraju w perspektywie długookresowej. Polska jest importerem kapitału netto, tzn. krajem, który dogania wysoko rozwinięte gospodarki, o stopie oszczędności niższej niż stopa inwestycji. Aby przyspieszyć więc, wysokie tempo wzrostu gospodarczego i proces konwergencji, potrzebny jest dalszy duży napływ inwestycji 30. Bardzo istotny jest wspomniany już wzrost stabilności makroekonomicznej, co znajduje odzwierciedlenie w raitingach, tj. niezależnych i obiektywnych ocenach ryzyka kredytowego dokonywanych przez wyspecjalizowane agencje raitingowe. Obecna pozycja Polski jest wysoka, według Moody s długoterminowy raiting Polski wynosi A2, co oznacza bardzo wysoką zdolność do wywiązywania się z podjętych zobowiązań. Perspektywę dla Polski ocenia się jako stabilną. 29 P. Gajewski, Korzyści i szanse [w] NBP, Mechanizmy.. op. cit, s NBP, Raport na temat pełnego uczestnictwa 2014, op. cit, s.98 17

18 Tab. 2. Długoterminowy rating Polski w walucie zagranicznej na tle nowych państw UE według agencji Fitch Ratings, Moody s i Standard and Poor s Fitch Ratings Moody s Standard and Poor s Polska A+ A2 A- Słowacja A+ A1 A+ Czechy A+ A1 A Węgry BBB A3 BBB Estonia A- A1 A Litwa BBB+ A2 BBB+ Łotwa BBB- A3 BBB- Rumunia BB+ Baa3 BB+ Bułgaria BBB- Baa3 BBB * Stan na dzień 18 listopada 2008 r. Źródło: materiały informacyjne agencji ratingowych, [w:] Raport na temat pełnego uczestnictwa Rzeczypospolitej Polskiej w trzecim etapie Unii Gospodarczej i Walutowej, Warszawa 2014 Zrezygnowanie z prowadzenia autonomicznej polityki monetarnej powoduje, że w ocenie raitingowej szczególny nacisk kładzie się na politykę fiskalną i strukturę gospodarczą, a jednocześnie po przystąpieniu do strefy euro mniej ważna jest wielkość deficytu płatniczego Spadek nominalnych stóp procentowych Wprowadzenie waluty euro może spowodować obniżenie nominalnych stóp procentowych, co jest wynikiem spadku ryzyka kursowego na skutek zastąpienia waluty narodowej wspólną walutą. Efekt ten jest tym większy, im mniej wiarygodna jest waluta narodowa i im bardziej wiarygodna jest wspólna waluta. Najbardziej wiarygodne są waluty krajów rozwiniętych, dysponujących dużymi zasobami kapitału i mających sprawnie działające rynki i instytucje finansowe tam efekt zmian stóp procentowych jest najmniejszy. Mniej wiarygodne są waluty krajów doganiających, w których waluty są obciążone większym ryzykiem kursowym i są bardziej podatne na gwałtowne przepływy kapitałów tam stopy procentowe są z reguły wyższe NBP, Raport na temat pełnego uczestnictwa 2014, op. cit, s D. Rosati, Euro-ekonomia i polityka, red. nauk. D. K. Rosati, Warszawa 2009, s.31 18

19 Niższe stopy procentowe powinny zwiększyć dostępność kredytów, a w przypadku firm przyczynić się do akumulacji kapitału i wzrostu inwestycji, a także lepszej integracji rynku polskiego z europejskim. Niskie stopy procentowe obniżają również koszt kapitału, sprzyjają inwestycjom i przyczyniają się do przyspieszenia wzrostu gospodarczego. Wprowadzenie wspólnej waluty zmniejsza rozpiętość pomiędzy stopami procentowymi na rynkach poszczególnych krajów i ułatwia przepływ kapitału w ramach całej strefy. Korzyści te są szczególnie odczuwalne w krajach, których waluty były mniej wiarygodne i w których wyjściowe poziomy inflacji i stóp procentowych były wysokie. Wspólna waluta prowadzi więc do konwergencji stóp procentowych w obszarze euro 33. Istotny wpływ na wzrost inwestycji ma też redukcja stóp procentowych długoterminowych. Po przyjęciu euro nastąpi również redukcja premii za ryzyko, która może powodować obniżenie kosztu obsługi papierów dłużnych (w tym długu rządowego). W dłuższym okresie może to mieć wpływ na wzrost PKB. Wspólna waluta wyeliminuje przede wszystkim premię za ryzyko kursowe, ale też ryzyko płynności i niewypłacalności zmniejszy się w miarę wzrostu stabilności i wiarygodności makroekonomicznej, gdyż gospodarka strefy euro uznawana jest za obszar o większej wiarygodności i stabilności po względem prowadzonej polityki niż Polska. Inna jest więc również ocena ryzyka. Całkiem dobra kondycja polskiej gospodarki oraz wiarygodna polityka makroekonomiczna sprawiają, że spadek nominalnych stóp procentowych z tytułu premii za ryzyko może być niski, ale występujące na rynkach finansowych zaburzenia i większa wrażliwość na ryzyko powodują, że jego ocena jest inna niż kiedy występuje stabilność gospodarcza. Ostrożne szacunki dotyczące polskiej gospodarki mówią o możliwości obniżenia stóp procentowych o 2,5 pkt procentowego. Dokładna ocena korzyści z redukcji stóp procentowych nie jest możliwa, ponieważ nie można przewidzieć, w jakim stopniu będą się zmieniać i kształtować czynniki zewnętrzne, dotyczące np. oczekiwań inflacyjnych czy 33 D. Rosati, Euro-ekonomia op. cit, s.28 19