Świadomość i wiedza żołnierzy na temat wejścia Polski do Strefy Euro

Transkrypt

1 Krzysztof Skórnicki Świadomość i wiedza żołnierzy na temat wejścia Polski do Strefy Euro Praca dyplomowa Promotor: dr Zbigniew BINEK Praca przyjęta... (data i podpis promotora) Uniwersytet Zielonogórski Wydział Ekonomii i Zarządzania Studia podyplomowe Mechanizmy funkcjonowania strefy euro Projekt dofinansowany przez Narodowy Bank Polski Zielona Góra 2015 r. 1

2 Krzysztof Skórnicki The awareness and the knowledge of soldiers about the entry of Poland to the Eurozone Diploma Thesis Supervisor Zbigniew Binek University of Zielona Góra Faculty of Economics and Management Postgraduate Studies: The mechanisms of the Euro Area Project part-financed by the National Bank of Poland Zielona Góra 2015 r. 2

3 SPIS TREŚCI strony Wstęp 5 Rozdział I Teoria związana ze Strefą Euro Geneza i rys historyczny Strefy Euro Kryteria konwergencji Proces przystąpienia Polski do Strefy Euro Korzyści i zagrożenia wynikające z przystąpienia Polski do Unii Walutowej. 14 Rozdział II Metodyka badań Przedmiot i cel badań Problem i hipotezy badawcze Teren badań i dobór próby badawczej Rozdział III Analiza wyników badania Charakterystyka badanej próby Prezentacja uzyskanych wyników wśród badanych Analiza badania i podsumowanie wyników Weryfikacja hipotez badawczych. 29 Zakończenie 30 Bibliografia 31 Spis tabel i rycin 32 Aneksy 33 3

4 STRESZCZENIE Niniejsza praca stanowi omówienie problematyki wiedzy i świadomości żołnierzy o wejściu Polski do strefy euro. Integracja walutowa wywołuje liczne emocje wśród polskiego społeczeństwa. Celem pracy jest zaprezentowanie problematyki przystąpienia Polski do strefy euro oraz wskazanie korzyści i kosztów z tym związanych. Przeprowadzono badania wśród grupy żołnierzy, na temat świadomości i wiedzy dotyczącej przystąpienia do strefy euro oraz postawiono hipotezę główną, jaką jest niewielka świadomość i wiedza żołnierzy na temat wejścia Polski do strefy euro. Niniejsza praca składa się z trzech rozdziałów. 4

5 WSTĘP Przystąpienie Polski do strefy euro jest przedmiotem analiz i rozważań wielu publikacji. Uczestnictwo naszego kraju w silnej gospodarczo Unii Walutowej może przynieść wiele korzyści. Wpływ strefy euro na konkurencyjność polskich przedsiębiorstw można rozważać na różnych poziomach. Może ona dotyczyć poziomu bezpośredniego i pośredniego. Poziom bezpośredni dotyczy sytuacji mikroekonomicznych, natomiast pośredni wynika z sytuacji makroekonomicznych. Ostatnie lata pokazują, że problem integracji walutowej staje przed dużym wyzwaniem. Problem ten jest aktualny dla Polski, a jego ważność ujawniają problemy w gospodarce światowej. Kryzys światowy wystawił na poważna próbę całą europejską strefę walutową. Sytuacja rynków finansowych w 2008 r. pokazuje, że usztywnienie kursu może mieć bardzo negatywne skutki i konsekwencje dla konkurencyjności i dobrostanu gospodarek. Na temat konsekwencji przystąpienia Polski do strefy euro wypowiadali się liczni eksperci. Temat ten wywołuje spore emocje wśród polskiego społeczeństwa. Spora grupa akceptuje fakt wycofania złotego z obiegu, jednak duża grupa jest przeciwna, ponieważ obawia się drastycznego wzrostu cen polskich towarów. Niniejsza praca przedstawia problematykę przystąpienia Polski do strefy euro. Celem pracy jest przedstawienie tej problematyki w oparciu o badanie ankietowe na grupie żołnierzy polskich oraz potwierdzenie słuszności postawionej hipotezy badawczej o niewielkiej świadomości i wiedzy żołnierzy na temat wejścia Polski do strefy euro. Praca składa się z trzech rozdziałów. Rozdział pierwszy stanowi omówienie teorii związanej ze strefa euro. Przedstawiono rys historyczny Unii Gospodarczej i Walutowej. Omówiono kryteria konwergencji oraz proces przystąpienia Polski do strefy euro. Szczegółowo omówiono korzyści i koszty wynikające z integracji walutowej. Rozdział drugi stanowi omówienie metodyki badań. Badania ankietowe przeprowadzono na grupie żołnierzy. Rozdział trzeci stanowi omówienie wyników badań i weryfikację postawionych wcześniej hipotez. Pracę napisano w oparciu o dostępną literaturę z zakresu ekonomii i pedagogiki. 5

6 ROZDZIAŁ I TEORIA ZWIĄZANA ZE STREFĄ EURO 1.1. Geneza strefy Euro Utworzenie unii gospodarczej i walutowej determinowane były rozwojem wydarzeń na światowych rynkach walutowych. Główną intencją wspólnej waluty było zmniejszenie uzależnienia walut europejskich od dolara amerykańskiego. Pierwszym krokiem do utworzenia unii walutowej było powołanie porozumienia zwanego Europejskim Związkiem Kursów Walutowych. Głównym zadaniem Związku było ograniczenia pasma wahań walut członkowskich do ±2,25%, a w stosunku do dolara 4,5% (tzw. wąż w tunelu). Jednak wkrótce okazało się, że utrzymywanie kursów walutowych w tak wąskim paśmie bez harmonizacji polityk walutowych i gospodarczych jest niemożliwe. Drugim czynnikiem, który przyspieszył działania na rzecz unii walutowej była sama sytuacja we Wspólnocie spowodowana destabilizacją dolara 1. Tabela 1 prezentuje plany integracji walutowej w latach TAB. 1. PLANY INTEGRACJI WALUTOWEJ W LATACH Nazwa planu Propozycje działań Realizacja I Plan Barre a - koordynacja wysiłków krajów Nie zrealizowany 1969 r. członkowskich w kierunku równoważenia sald wsparta stworzeniem mechanizmów kredytowych, wspólne działania na rzecz obniżenia bezrobocia Plan Schillera - utworzenie unii walutowej w czterech Nie zrealizowany 1969 r. etapach, pewne elementy - koordynacja narodowych polityk znalazły się w gospodarczych, - ograniczenie wahań kursów walutowych późniejszych programach wspomaganie utworzeniem systemu pomocy kredytowej, 1 K. Gawlikowska - Hueckel, A. Zielińska Głębocka, Integracja europejska. Od jednolitego rynku do unii walutowej, C. H. Beck, Warszawa 2004, s

7 - sztywne kursy po okresie przejściowym, - polityka fiskalna i pieniężna realizowana na szczebli ponadnarodowym II Plan Barre a 1970 r. - koordynacja krótko o średniookresowej polityki gospodarczej, Zrealizowany częściowo w - pełna liberalizacja przepływu kapitałów, - harmonizacja systemów podatkowych, późniejszych programach UE - wspólna polityka pieniężna Plan Wernera - nieodwołanie stałe kursy walutowe lub Realizowane 1970 r. wprowadzenie wspólnej waluty, - wspólna polityka zewnętrzna i wewnętrzna polityka fiskalna i pieniężna, - wspólna polityka regionalna i strukturalna, elementy: - wąż w tunelu, - system pomocy kredytowej - system stałych konsultacji państw członkowskich Źródło: K. Gawlikowska - Hueckel, A. Zielińska Głębocka, Integracja europejska. Od jednolitego rynku do unii walutowej, C. H. Beck, Warszawa 2004, s Kolejnym przedsięwzięciem, które utworzyło instytucjonalne mechanizmy oddziaływania na rynek walutowy było utworzenie przez Radę Europejską, Europejskiego Systemu Walutowego. Na spotkaniu w Bremie w lipcu 1978 r. stwierdzono, że Europejski System Walutowy będzie gwarantem stabilizacji zarówno w krótkim, jak i w długim okresie poprzez wyeliminowanie nadmiernych wahań walut oraz poprzez postępującą konwergencję pomiędzy gospodarkami krajów członkowskich. Główne cele ESW to: a) stopniowa realizacja unii walutowej, b) stabilizacja kursów walutowych wobec walut krajów, które nie są członkami EWG, c) stabilizacja wewnętrzna w krajach członkowskich, d) uniezależnienie systemu europejskiego od wpływu dolara. Wprowadzono europejską jednostkę walutową ECU, która była walutą koszykową. ECU stosowane było: a) jako waluta odniesienia, b) jako jednostka referencyjna w konstrukcji i operacjach wskaźnika odchyleń, 7

8 c) jako punkt odniesienia dla operacji podejmowanych w celach interwencji, jak i w mechanizmie kredytowym. Istotne znaczenie miało utworzenie tzw. mechanizmu kursów walutowych (Exchange Rate Mechanizm ERM). Podstawę prawną jego funkcjonowania miało rozporządzenie Rady Europejskiej z dnia 5 grudnia 1978 r. Zgodnie z rozporządzeniem każda z walut miała określony kurs wobec ECU. Ustalono jednocześnie, że wahania nie mogą być większe niż ±2,5%. Wyjątek stanowiły waluty, dla których wprowadzono pasmo odchyleń ±6%. W ramach Europejskiego Systemu Walut stosowano podwójny system zabezpieczeń: 1) pierwszy działał w stosunku do kursów bilateralnych, a nie do wyrażonych w ECU interwencje podejmowane były wówczas, gdy kursy odchylały się wzajemnie od siebie; 2) system drugi oparty była na ECU. Tabela 2 prezentuje dopuszczalne pasma wahań obliczone dla każdej waluty oraz wysokość progu, którego osiągnięcie wymagało podjęcie interwencji. TAB. 2. STOPNIE MAKSYMALNYCH ODCHYLEŃ ORAZ PRÓG INTERWENCJI DLA WALUT UCZESTNICZĄCYCH W ERM (%) Waluta Maksymalne odchylenie od ECU Próg interwencji Frank belgijski i 2,03 1,52 luksemburski Marka niemiecka 1,51 1,13 Gulden holenderski 2,01 1,51 Duńska korona 2,18 1,64 Frank francuski 1,80 1,35 Lir włoski 5,43 4,07 Funt irlandzki 2,22 1,67 Funt szterling - - Źródło: K. Gawlikowska - Hueckel, A. Zielińska Głębocka, Integracja, C. H. Beck, Warszawa 2004, s Europejski System Walutowy funkcjonował bez zarzutu przez 2 lata. Powiększające się różnice w stopach inflacji spowodowały, że nie udało się dłużej 8

9 utrzymać jego stabilności. Nastąpiła konieczność wprowadzenia radykalniejszych posunięć, co spowodowało dewaluację jednych walut oraz wycofanie się drugich w ERM. Znaczenie dalszej integracji walutowej podkreślano na międzynarodowej konferencji w Mediolanie w czerwcu 1985 r. Komisja przedstawiła wówczas kilka propozycji dla utworzenia unii walutowej. Jednak bardziej radykalne działania podjęto na szczycie w Hannoverze w czerwcu 1989 r. Powołano wówczas komitet z przewodniczącym Jaquesem Delors na czele. Stwierdzono także, ze unia walutowa i gospodarcza musi zapewnić swobodny przepływ osób, dóbr, usług i kapitału. Etapy wprowadzenia unii gospodarczej i walutowej przez Delorsa przedstawia tabela 3. TAB.3. PLAN WPROWADZENIA UNII GOSPODARCZEJ I WALUTOWEJ W RAPORCIE DELORSA Etap Przewidziane działania Etap 1. - implementacja instrumentów, których celem byłoby niwelowanie nierówności regionalnych, - wprowadzenie nadzoru nad postępem koordynacji ze strony Rady Ministrów Finansów (Ecofin) oraz Komitetu Prezesów Banków Centralnych, - wzmocnienie koordynacji polityk makroekonomicznych, - pełne uczestnictwo w wąskim paśmie wahań ERM Etap 2. - utworzenie Europejskiego Systemu Banków Centralnych (ESBC), - wprowadzenie wspólnej polityki pieniężnej, - przejęcie przez ESBC zadań Ecofinu i Komitetu Prezesów Banków Centralnych, - ostateczne ograniczenie wahań kursów walutowych, Etap 3. - przejęcie pełnej odpowiedzialności za politykę pieniężną przez ESBC, - nieodwołanie stałe kursy walutowe. Źródło: K. Gawlikowska - Hueckel, A. Zielińska Głębocka, Integracja europejska. Od jednolitego rynku do unii walutowej, C. H. Beck, Warszawa 2004, s Raport Delorsa został zaakceptowany na szczycie w Madrycie w 1990 r. Zadecydowano jednocześnie, że realizacja planu rozpocznie się w lipcu 1990 r. Finalny etap rozpoczął się w styczniu 2001 r. Polegała on na wprowadzeniu wspólnej waluty 9

10 euro do obiegu. Od marca 2002 roku jedynym legalnym środkiem płatniczym w krajach unii walutowej stało się euro. Do korzyści z wprowadzenia wspólnej waluty zaliczono: a) obniżenie kosztów transakcyjnych i uzyskanie pełnej przejrzystości cen, b) eliminacja ryzyka związanego ze zmianą kursów, c) wyższa efektywność stosowania wspólnej waluty jako jednostki rezerwowej, d) zmniejszenie ryzyka inwestycyjnego, e) wzrost znaczenia rynku finansowego, f) wzrost konkurencyjności całego ugrupowania. Do głównych kosztów zaliczono natomiast: a) utrata autonomii w zakresie polityki pieniężnej, b) rezygnacja z walut narodowych, które utożsamiane było z utratą suwerenności, c) utrata miejsc pracy (personel przeliczający waluty, arbitraż walutowy itp.), d) duży koszt całej operacji, e) ryzyko wzrostu cen, f) ryzyko związane z próbą wyprania brudnych pieniędzy Kryteria konwergencji W Traktacie ustanawiającym Wspólnotę Europejską (TWE) zostały określone kryteria konwergencji legislacyjnej oraz konwergencji nominalnej. Kryteria te muszą zostać osiągnięte przed podjęciem decyzji o uchyleniu wyłączenia państwa członkowskiego. Uchylenie derogacji oznacza podjęcie decyzji o włączeniu danego państwa członkowskiego Unii Gospodarczej i Walutowej (UGiW) z derogacją (czyli państwa utrzymującego w okresie przejściowym własną walutę) do strefy euro. W Traktacie pominięto kwestie konwergencji realnej. Wymogi z zakresu konwergencji legislacyjnej dotyczą zgodności prawa krajowego z artykułami 108 i 109 TWE oraz ze Statutem Europejskiego Systemu Banków Centralnych. Artykuł 108 TWE dotyczy zapewnienia pełnej niezależności organów decyzyjnych NBP od władzy wykonawczej. Natomiast art. 109 TWE wprowadza konieczność dopasowania ustawodawstwa krajowego (w tym statutu banku centralnego) do Traktatu oraz Statutu ESBC. Powyższe wymogi powodują konieczność 2 Ibidem, s

11 zmiany w zapisach Konstytucji RP oraz w ustawie o Narodowym Banku Polskim i w ustawie Prawo Bankowe, a także w ustawie o Najwyższej Izbie Kontroli. Spełnienie wymogów z zakresu konwergencji legislacyjnej jest w zagadnieniem o charakterze formalnoprawnym i nie powinno powodować większych problemów dla krajów członkowskich. Kluczowym problemem z gospodarczego punktu widzenia, dla uzyskania pozytywnej decyzji od organów UE w zakresie wejścia do strefy euro jest spełnienie kryteriów konwergencji nominalnej. Zostały one sformułowane w artykule 121 TWE. Kryteria te definiują przede wszystkim sposób dokonywanie przez Komisję Europejską i EBC oceny stabilności fiskalnej i monetarnej państwa członkowskiego z derogacją. Do kryteriów nominalnych zalicza się: a) kryterium stabilności kursu walutowego pierwszym krokiem dla kraju, który chce przyjąć wspólną walutę jest uczestnictwo waluty danego kraju w mechanizmie kursowym Europejskiego Systemu Walutowego, czyli ERM2. ERM2 stosowany jest o stycznia 1999 r. i zastąpiła wcześniej istniejący ERM. Oceniając stabilność kursu walutowego EBC bierze pod uwagę nie tylko fakt utrzymywania się kursu rynkowego w pobliżu kursu centralnego w okresie referencyjnym. Ocenia on także napięcia na rynku walutowym. Do oceny tej skali bierze pod uwagę zakres odchyleń kursu rynkowego od kursu centralnego, kształtowanie się wskaźników charakteryzujących zmienność kursu walutowego oraz kierunek tych zmian, znaczenie interwencji walutowych oraz dysparytet krótkoterminowych stóp procentowych; b) kryterium stabilności cenowej stabilność cenowa oceniana jest na podstawie kształtowania się wskaźników wzrostu cena w okresie 10 lat; c) kryterium stabilności finansów publicznych jako kryterium bierze się pod uwagę regułę przestrzegania procedury nadmiernego deficytu. Art. 104 TWE zobowiązuje państwa członkowskie do unikania nadmiernego deficytu; d) kryterium trwałości konwergencji oceniana jest na podstawie kształtowania się długookresowych stóp procentowych oraz na podstawie stabilności kursu walutowego. Polega ona ocenie w długim okresie kształtowanie się stopy procentowej 10 letnich obligacji skarbowych w porównaniu do innych państw oraz do wartości referencyjnych. Dla uchylenia derogacji i włączenia danego kraju do strefy euro, konieczne jest, aby długoterminowa stopa procentowa 11

12 ukształtowała się za ostatni analizowany rok na poziomie niższym id wartości referencyjnej 3. Uzupełnieniem konwergencji nominalnej jest konwergencja realna. Jej zadaniem jest zapewnienie stabilności gospodarki. Działania w ramach konwergencji realnej to: a) otwartość gospodarki, b) mobilność siły roboczej, c) odporność na szoki asymetryczne, związane z wahaniami koniunkturalnymi. Konwergencja nominalna jest uzupełniająca do realnej. Obydwie muszą występować łącznie, ponieważ tylko wtedy ich osiągnięcie daje szansę na uzyskanie rzeczywistych korzyści. Przygotowania Polski do wstąpienia do strefy euro realizowane jest w długoletnim programie konwergencji. Zgodnie z pierwszym Programem Konwergencji 2004 Ministerstwa Finansów RP Polska spełniała tylko kryterium długu publicznego., czyli sektora instytucji rządowych i samorządowych poniżej 60% PKB. W związku z przekroczeniem deficytu budżetowego powyżej 3% PKB w 2004 r. Rada Ecofin zaopiniowała ten program i wdrożyła wobec Polski procedurę nadmiernego deficytu budżetowego. Wskazała na konieczność jego obniżenie poniżej 3% PKB. W drugiej połowie 2005 r. Polska spełniała już 4 kryteria. Przystąpienie Polski do Unii Gospodarczej i Walutowej oraz likwidacja ryzyka kursowego i walutowego zwiększa stabilność makroekonomiczną kraju. Dla inwestorów zagranicznych zwiększy się wiarygodność Polski i zmniejszy to ryzyko pojawienia się gwałtownych przepływów kapitałowych. Członkostwo Polski w UE wpłynęło na wzrost wiarygodność, jednak nie zlikwidowało ryzyka kursowego. Data przystąpienia Polski do Unii Europejskiej uzależniona jest od spełnienia kryteriów zbieżności Proces przystąpienia Polski do Strefy Euro 1 Maja 2004 r. Polska stała się członkiem Unii Europejskiej. W momencie przystąpienia Polski do Unii Europejskiej, jednym z celów było wstąpienie do Unii Gospodarczej i Walutowej. Na podstawie traktatu akcesyjnego Polska bierze udział w trzecim etapie Unii Gospodarczej i Walutowej ze statusem kraju z derogacją. Oznacza to, że nasz kraj może przystąpić do wspólnej waluty po wypełnieniu warunków określonych 3 Polska w strefie Euro. Szanse i zagrożenia, pod red. J. Ostaszewskiego, SGH, Warszawa 2008, s

13 w Traktacie. Tylko Dania i Wielka Brytania mogą samodzielnie decydować o tym, czy i kiedy przystąpią do strefy Euro. Na kilka miesięcy przez włączeniem krajowej waluty do ERM2 należy rozpocząć przygotowania do wypracowania razem z Komisją Europejską i Europejskim Bankiem Centralnym warunków przystąpienia do ERM2. Waluta krajowa powinna uczestniczyć nie krócej niż dwa lata. W okresie tym muszą być spełnione pozostałe kryteria konwergencji. Następnie Europejski Bank Centralny oraz Komisja Europejska przygotowują raporty o konwergencji. Oceniają jednocześnie, czy trwale osiągnięto wysoki stopień zbieżności prawnej i gospodarczej. Raporty te prezentowane są Radzie Ecofin. Jeśli raporty zostaną ocenione pozytywnie Rada Ecofin uchyla derogację kraju członkowskiego i wyznacza datę, od której przestanie ona obowiązywać. Od tego momentu, zgodnie z Wymogami Paktu Stabilności i Wzrostu państwa członkowskie niebędące w strefie euro muszą przedkładać programy średnioterminowe, tzw. programy zbieżności (konwergencji). Programy konwergencji przedstawione przez Polskę: a) Kwiecień 2004, b) Listopad 2004, c) Styczeń 2006, d) Listopad 2006, e) Październik 2007, f) Marzec 2008, g) Grudzień 2008, h) Luty 2010, i) Kwiecień Proces przygotowań Polski do przyjęcia euro podzielony został na cztery etapy: 1) Etap I przed wstąpieniem waluty do ERM2 (lata ), 2) Etap II od momenty włączenia złotego do ERM2 do decyzji Rady Ecofin o uchyleniu derogacji(lata ), 3) Etap III od decyzji Rady Ecofin o uchyleniu derogacji do momentu przystąpienia Polski do strefy euro (rok 2011), 4) Etap IV wprowadzenie euro do obiegu i wycofanie złotego (rok 2012). Istotne dla realizacji powyższego harmonogramu jest zmiana Konstytucji RP oraz wybór scenariusza sposobu wprowadzenia banknotów i monet do obiegu 4. 4 Mapa drogowa przyjęcia euro przez Polskę, Materiał informacyjny, Warszawa październik 2008, s

14 Dziś wiemy, że wdrożenie planu wprowadzenia wspólnej waluty w Polsce nie został zrealizowany w czasie Korzyści i zagrożenia wynikające z przystąpienia Polski do Unii Walutowej W ramach przygotowań Polski do członkostwa w strefie euro przeprowadzono wiele badań dotyczących korzyści zagrożeń. Wspólna waluta miała wyeliminować koszty transakcyjne wymiany walut krajowych, miała zwiększyć przejrzystość cen oraz doprowadzić do wzrostu stabilności i wiarygodności makroekonomicznej całego regionu. Te efekty bezpośrednie miały się przełożyć na integrację rynków finansowych oraz wzrost wymiany handlowej między krajami. Te pośrednie efekty miały z kolei przyspieszyć wzrost gospodarczy i zwiększyć dobrobyt mieszkańców Unii. Część korzyści dla Polski wynikających z przystąpienia do Unii Walutowej będą podobne jak dla pozostałych krajów Unii. Niektóre jednak wynikają ze specyfiki naszego kraju. Dzielimy je na bezpośrednie i pośrednie. Do korzyści bezpośrednich zaliczamy: a) eliminacja kosztów transakcyjnych; b) zmniejszenie ryzyka walutowego wysoka zmienność ryzyka walutowego ogranicza wymianę międzynarodową; c) obniżenie stopy procentowej może być ona związane z obniżeniem premii za ryzyko kredytowe przypisywane Polsce przez rynki finansowe. Niższa premia za ryzyko związana jest ze wzrostem wiarygodności makroekonomicznej oraz wzrostem stabilności. Koszty transakcyjne są to bezpośrednie koszty finansowe oraz koszty administracyjne ponoszone przez podmioty gospodarcze, które są zaangażowane w działalność związaną z prowadzeniem operacji walutowych. Bezpośrednie koszty finansowe mają formę marży między kupnem a sprzedażą waluty obcej, opłaty związane z wymianą oraz koszty zabezpieczenia się przed ryzykiem kursowym. Wyeliminowanie tych kosztów po przystąpieniu do Unii Walutowej powinno doprowadzić do wzrostu polskiego PKB. Przystąpienie do UGiW wyeliminuje także ryzyko kursowe, czyli niekorzystnej zmiany kursu walutowego za pomocą procesów dostosowawczych w sferze handlu i inwestycji krajowych oraz zagranicznych. Rezygnacja ze złotego na rzecz euro przyniesie stabilny kurs walutowy, a co za tym idzie także: 14

15 a) obniżenie niepewności importerów i eksporterów, związanych z poziomem przyszłych kosztów i przychodów, co przyniesie rozwój handlu zagranicznego, b) spadek krajowych stóp procentowych ze względu na wyeliminowanie zawartej w niej premii za ryzyko kursowe, c) ograniczenie ryzyka inwestycyjnego, co sprzyja rozwojowi Bilansu Inwestycji Zagranicznych (BIZ) 5. Korzyści z przyjęcia wspólnej waluty w Polsce odczują także rodacy, którzy chcą wyjechać do innych krajów euro, tj.: stypendyści, pracujący za granicą Polacy, ponieważ nie będą musieli ponosić kosztów związanych w wymianą waluty oraz transakcji kartami płatniczymi lub wypłacania gotówki z bankomatu. Porównywalność cen również stanie się łatwiejsze. Skala uruchomienia korzyści pośrednich ma istotny wpływ na przyrost PKB oraz wzrost dobrobytu kraju wchodzącego do strefy euro. Do czynników, które mogą przyczynić się do wzrostu BIZ zaliczyć można: a) eliminacja ryzyka kursowego, b) wzrost stabilności makroekonomicznej Polski. Czynniki te to oczywiście ożywiona wymiana handlowa, a to z kolei kolejne korzyści dla Polski w postaci: a) specjalizacji i zwiększonej skali produkcji, b) wzrostu inwestycji związanej z dodatkową akumulacją kapitału, c) transferu nowych technologii i wiedzy, co przyczyni się do zwiększonej wydajności i przyspieszy rozwój gospodarczy. Ujednolicenia waluty oprócz korzyści i szans może także narazić Polskę na rozmaite niebezpieczeństwa. Z punktu widzenia znaczenia dla gospodarki największe zagrożenie może dotyczyć oddania kompetencji z zakresu polityki pieniężnej do Europejskiego Banku Centralnego. W warunkach niepełnej synchronizacji cykli koniunkturalnych lub występowania szoków asymetrycznych, polityka pieniężna może niewystarczająco oddziaływać na polską gospodarkę. Utrata autonomicznej polityki pieniężnej jest dla Polski zagrożeniem w momencie, gdy polityka EBC byłaby inna, niż prowadzona w takich samych okolicznościach polityka NBP. Niedopasowanie polityki pieniężnej może wynikać z odmienności w zakresie: a) wysokości naturalnej stopy procentowej, 5 M. Grajewska, Polska w strefie euro. Same korzyści, czy może również straty?, Euro Ekspert 2007, nr 9, s

16 b) przebiegu cyklu koniunkturalnego, c) mechanizmu transmisji polityki pieniężnej, d) struktury produkcji i popytu 6. Wpływ euro na ceny krajowe należy do problemów bardzo wrażliwych. Według opinii społecznej w krajach, które przyjęły wspólną walutę euro, poziom cen wyrażonych w euro okazał się wyższy. Operacja zamiany złotego na euro wiąże się koniecznością poniesienia kosztów, tj.: produkcji monet i banknotów, dostosowanie systemów informatycznych, księgowych oraz przeprowadzenie całej operacji. Efekty cenowe towarzyszące akcesji do strefy euro mogą wiązać się z takimi zjawiskami jak: a) zaokrąglenie do tzw. cen atrakcyjnych np. ceny kończące się na 9, 90, 95 lub ceny ułamkowe, czyli zaokrąglone do pełnych jednostek, setek, tysięcy, co ułatwia zawieranie transakcji, b) koszty menu, c) przejściowe zamieszanie, d) skumulowanie w czasie skutków wzrostów różnych kosztów 7. W początkowym okresie przystąpienia Polski do strefy euro koszty poniosą instytucje finansowe, które będą zmuszone do przeprowadzenia szkoleń dotyczących wspólnej waluty. Koszty te będą również dotyczyły adaptacji całej infrastruktury i unowocześnienia programów i urządzeń, które obsługują nowe znaki pieniężne. Koszty poniosą także przedsiębiorcy z powody zwiększonej konkurencji. Przetrwają tylko ci, którzy podejmą działania dostosowawcze, tj: wzrost innowacyjności, nowe technologie, wzrost jakości oferowanych produktów i usług, szkolenia pracowników, czy eliminacja kosztów. Trzy pierwsze lata członkostwa Polski w Unii Europejskiej można uznać za bardzo pomyślne. Tempo wzrostu polskiej gospodarki od 2004 r. do 2006 r. osiągnęło średnio 5% PKB. Otwarcie unijnego rynku na polskie produkty i usługi stało się mocnym impulsem wzrostu produkcji i wymiany handlowej. W 2006 r. eksport wzrósł o 22,6%. Polskie produkty i usługi stały się bardziej konkurencyjne jakościowo i cenowo. Nastąpił wzrost napływu środków pomocowych, w tym dla polskiego rolnictwa. Wzrosły inwestycje zagraniczne, które w 2006 r. osiągnęły rekordowy wynik 15 ml euro. 6 Gospodarka polski w perspektywie wstąpienia do strefy euro, pod red. P. Krajewskiego, PWE, Warszawa 2012, s Ibidem, s

17 W 2007 r. w miarę stabilnie kształtowała się także sytuacja finansowa Polski. Deficyt budżetowy obniżył się do poziomu ok. 3% PKB 8. 8 Polska w strefie Euro. Szanse i zagrożenia, pod red. J. Ostaszewskiego, SGH, Warszawa 2008, s

18 ROZDZIAŁ II METODYKA BADAŃ 2.1. PRZEDMIOT I CEL BADAŃ Według T. Pilcha przedmiot badań zależy od rodzaju badań jakie przeprowadzamy. Przedmiot badań jest zadaniem, które mamy do wykonania. Badanie naukowe to zróżnicowane działania służące do poznania wybranej rzeczywistości w sposób dokładny, wyczerpujący i rzetelny. Każde badanie służy realizacji określonego celu. Celem badań wg T. Pilcha jest poznanie lub lepsze poznanie interesującego nas zagadnienia. Celem badania jest odpowiedź na pytanie: a) w jakim celu badamy? b) co przez dane badanie chcemy osiągnąć? Ze względu na przedmiot i cel badań wyróżniamy: 1) Badania ilościowe - pozwalają one na generalizację wyników badania na całą badaną populację będącą przedmiotem badania. Do ich realizacji wykorzystywane są narzędzia standaryzowane (najczęściej kwestionariusze wywiadu lub ankiety). Badania ilościowe realizowane są zazwyczaj na dużych, reprezentatywnych próbach. Zdobyte dane poddaje się analizie za pomocą metod statystycznych. W badaniach dąży się do nadania analizowanym zjawiskom określonych miar. Badania ilościowe w potocznym rozumieniu pozwalają odpowiedzieć na pytania: kto?, co?, ile? Stosowane są zawsze wtedy, kiedy głównym celem realizowanego projektu badawczego jest uzyskanie informacji na temat wielkości i częstości badanego zjawiska. 2) Badania jakościowe - badania tzw. swobodne, pozwalają wyjaśnić postawy motywy i preferencje osób badanych. Zasadniczym celem badań ilościowych jest pogłębiona analiza opinii, postaw i zachowań osób badanych. W potocznym rozumieniu pozwalają odpowiedzieć na pytania: jak? dlaczego? Badania jakościowe nie podlegają wymogom reprezentatywności i dlatego mogą być realizowane na niewielkich, czasami nawet kilkunastoosobowych próbach badawczych. Narzędzia badawcze, które są stosowane w badaniach jakościowych nie mają standaryzowanej formy, ponieważ muszą umożliwiać rejestrację 18

19 dowolnych, obszernych, spontanicznych i wyczerpujących odpowiedzi osób badanych. Wyników tych badań nie można uogólniać na badaną populację. Ze względu na cel i przedmiot badań badania dzielimy także na: 1) Badanie opisowe ich celem jest ilościowa charakterystyka populacji, zjawisk, zdarzeń, obiektów itp.; 2) Badania wyjaśniające ich celem jest ustalenie przyczyn zachowań badanych osób, motywów działania, kształtujących ich poglądy, opinie orz czynników powodujących określone zjawiska i zdarzenia 9. Przedmiotem pracy jest świadomość i wiedza żołnierzy polskich na temat wejścia Polski do strefy euro. Podstawowym celem poznawczym badań przeprowadzonych dla celów niniejszej pracy jest ocena poziomu świadomości i wiedzy żołnierzy polskich na temat wejścia Polski do strefy euro. Z tak sformułowanego celu wynikają cele szczegółowe: 1) Jaki jest poziom świadomości i wiedzy żołnierzy na temat wejścia Polski do strefy euro? 2) Co wpływa na poznany stan rzeczy? 3) Czy i dlaczego środowisko lokalne i charakter pracy wpływa na poznany stan rzeczy? 2.2. PROBLEMY I HIPOTEZY BADAWCZE Punktem wyjściowym dla określenia ostatecznej koncepcji badań jest sformułowanie hipotez roboczych, które wysuwamy tam, gdzie wspomagają one skuteczną organizację badań naukowych. Według J. Sztumskiego hipoteza to przypuszczenia, czy też domysł naukowy wysunięty prowizorycznie dla wyjaśnienia jakiegoś faktu lub zjawiska, wymagające sprawdzenia, które może dopiero potwierdzić albo obalić dany domysł 10. Zdaniem M. Łobockiego, hipotezy robocze są oczekiwanymi przez badacza wynikami planowanych badań 11. Natomiast W. Zaczyński, wyraża pogląd, że hipoteza robocza jest koniecznym i pierwszym elementem naukowego badania jakiegokolwiek wycinka rzeczywistości. Naukowe rozpoznanie 9 T. Pilch, Metodologia pedagogicznych badań środowiskowych, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wydawnictwo PAN, Wrocław, 1971, s J. Sztumski, Wstęp do metod i technik badań społecznych, PWN, Katowice 1977, s M. Łobocki, Metody badań pedagogicznych, PWN Warszawa 1984, s

20 rzeczywistości podejmujemy bowiem po to, by wytłumaczyć w ten sposób bezsporne źródła pojawiania się nowych dotąd nie obserwowanych zdarzeń 12. Z powyższych definicji wynika, że hipoteza wskazuje na prawdopodobne rozwiązanie problemu badawczego. Nie zawsze jednak badania muszą potwierdzić słuszność wysuniętej hipotezy. W oparciu o podjęte stwierdzenie w niniejszej pracy autor stawia następującą hipotezę główną: Występuje niewielka świadomość i wiedza na temat wejścia Polski do strefy euro, ze względu na charakter pracy żołnierzy i świadomość, że problem ten nie dotyczy ich bezpośrednio. Aby rozwiązać ten problem należy przeprowadzić kampanię informacyjną na temat integracji z Unią Walutową. Postawiono także hipotezy, które są odpowiedzią na problemy szczegółowe: a) Niewielka świadomość i wiedza na temat przystąpienia Polski do strefy euro stanowi odzwierciedlenie na ogół społeczeństwa i ich wiedzę na ten temat, b) Niewielka wiedza i świadomość może wywoływać protesty i brak zrozumienia dla szansy, jaką jest wspólna waluta. Przesłanki teoretyczne skłaniają autora do przedstawienia wyżej wymienionych hipotez, będących przypuszczalnymi rozwiązaniami problemów badawczych pracy, wykorzystując w tym celu odpowiednie techniki i metody badawcze TEREN BADAŃ I DOBÓR PRÓBY BADAWCZEJ Praca oparta jest na badaniach przeprowadzonych na przełomie 2014 i 2015 roku w Jednostce Wojskowej w Sulechowie. Sulechów jest miastem, gdzie Jednostka Wojskowa stanowi największy zakład pracy. Tym samym żołnierze tam zatrudnieni stanowią spory odsetek ogólnej liczby mieszkańców, dlatego autor zdecydował się na przeprowadzenia badań na terenie tej jednostki. Badania autor rozpoczął od przeprowadzenia ankiety wśród 75 żołnierzy Jednostki Wojskowej w Sulechowie. Badania zostały rozpoczęte w grudniu 2014 roku, a zakończone w lutym Do celów badań posłużył standaryzowany kwestionariusz ankiety (załącznik nr 1). Kwestionariusz zawiera pytania sprawdzające wiedzę na temat przystąpienia Polski do strefy euro oraz opinię na temat integracji z Unią Walutową. Kwestionariusz zawiera 10 pytań. Materiał uzyskany z ankiet pozwolił na dokonanie 12 W. Zaczyński, Praca badawcza nauczyciela, WSiP, Warszawa, s. 1995, s

21 analizy badań. Pięć ankiet zostało odrzuconych ze względu na błędy w wypełnieniu. Materiały zostały zweryfikowane, poklasyfikowane, a następnie przeanalizowane. 21

22 ROZDZIAŁ III ANALIZA WYNIKÓW BADANIA 3.1. CHARAKTERYSTYKA BADANEJ PRÓBY Badania ankietowe przeprowadzono wśród losowo wybranej grupy żołnierzy Jednostki Wojskowej w Sulechowie. Ankietowani to żołnierze w wieku lat. 33% ankietowanych to żołnierze ze stopniem Szeregowego, 26% ze stopniem Starszego Szeregowego, 13% ze stopniem Kaprala, 10% stanowią żołnierze ze stopniem Plutonowego, po 7 % ze stopniem Sierżanta oraz Chorążego, a także 4% ankietowanych to żołnierze o stopniu Podporucznika (rys. 1). Stopnie wojskowe ankietowanych 7% 4% 7% 10% 13% 26% 33% Szeregowy Starszy szeregowy Kapral Plutonowy Sierżant Chorąży Podporucznik Rys. 1. Stopnie wojskowe ankietowanych. Źródło: opracowanie własne na podstawie ankiet. Wszyscy ankietowani to mężczyźni. Struktura wieku badanej populacji wykazuje, że 20 osób (29%) osób to mężczyźni do 20 roku życia, 22 osób (31%) to mężczyźni w wieku lat, 14 osób to mężczyźni w wieku lat (20%), 8 osób to mężczyźni w wieku lat (11%), 6 badanych to mężczyźni w wieku powyżej 41 lat (9%). Strukturę wieku przedstawia rys

23 Rys. 2. Wiek ankietowanych. Źródło: opracowanie własne na podstawie ankiet. Wszyscy ankietowani mieszkają na terenie miasta Sulechów. Jednak 55 osób (76%) są to osoby przyjezdne, z różnych regionów Polski. Spośród ankietowanych 6 osób (9%) to osoby z wykształceniem wyższym, 46 osób (66%) z wykształceniem średnim, 15 osób (21%) z wykształceniem zawodowym, natomiast 3 osoby (4%) posiadają wykształcenie gimnazjalne. Strukturę według wykształcenia przedstawia rysunek 3. Wykształcenie 9% 4% 21% gimnazjalne zawodowe średnie wyższe 66% Rys. 3. Wykształcenie ankietowanych. Źródło: opracowanie własne na podstawie ankiet. 23

24 3.2. PREZENTACJA UZYSKANYCH WYNIÓW WŚRÓD BADANYCH Kwestionariusz ankiety zawiera 8 pytań zamkniętych i 2 otwarte. Pytania dotyczyły zarówno wiedzy na temat przystąpienia Polski do strefy euro oraz opinii i osobistych odczuć na ten temat. Kwestionariusze były jednakowe dla każdego ankietowanego. Pytanie 1 dotyczyło formalnej wiedzy na temat przystąpienia Polski do strefy euro (Rys. 4). Rys. 4. Pytanie nr 1. Źródło: opracowanie własne na podstawie ankiet. Najwięcej ankietowanych (31%) odpowiedziało się za wariantem A, który zawiera prawidłowe 4 Kryteria z Maastricht. 28% ankietowanych uważało, że prawidłową odpowiedzią jest wariant B i wariant C. Najmniej ankietowanych (13%) stwierdziło, że wariant D jest prawidłowy. Pytanie drugie (rys. 5) związane było z pytaniem nr 1. 24