Kinezjologia edukacyjna środa, 20 wrzesień 2006

Transkrypt

1 Kinezjologia edukacyjna środa, 20 wrzesień 2006 Kinezjologia edukacyjna jako wsparcie dla uczniów o specjalnych potrzebach edukacyjnych Wiele dzieci w szkole ma problemy w uczeniu się. Trudności te wynikają zazwyczaj z posiadanych przez dzieci zaburzeń parcjalnych oraz różnego rodzaju problemów emocjonalnych (nie pozwalają dziecku prawidłowo funkcjonować jako uczniowi czy koledze). Szansą na zmianę sytuacji dziecka jest podjęcie terapii. Typowe metody i środki reedukacyjne nie zawsze są w stanie zmienić podejście ucznia do nauki w szkole, tak by uzyskiwało zadawalające efekty. Z powodu blokad, paraliżujących łatwość sprawność uczenia się, dziecko przez wiele lat nauki ma problem z czytaniem, pisaniem, wypowiadaniem się oraz kontaktami społecznymi. Tradycyjnie uważa się, że w funkcjonowaniu człowieka mózg spełnia rolę wiodącą, stanowi swego rodzaju wartość niezależną, najważniejszą, dlatego do jego usprawniania i tym samym doskonalenia procesów uczenia się, należy stosować metody inne niż tradycyjne. Jednak często mimo ciężkiej pracy dzieci i nauczycieli efekty terapii były krótkotrwałe i nie spełniały oczekiwań. Rozwiązaniem tego problemu jest uczenie się całym mózgiem dzięki zmianie wzorca ruchowego oraz ćwiczeniom ruchowym zawartym w gimnastyce mózgu, umożliwiającym uczniom uaktywnienie tych części mózgu, które były dla nich uprzednio niedostępne. Zmiany zachowania i zmiany w zakresie uczenia się niejednokrotnie bywają natychmiastowe i głębokie, gdy dzieci odkryją, w jaki sposób można odbierać informacje i wyrażać siebie. Wszyscy z natury jesteśmy istotami uczącymi się. Przyszliśmy na świat wyposażeni w niesamowity system umysł ciało, posiadający wszelkie elementy niezbędne do uczenia się. Ale różne czynniki wprowadziły blokady, które hamują proces uczenia się. P. Dennison na podstawie doświadczeń, które zdobył w walce z własną dysleksja i wadą wzroku, w pracy z dziećmi oraz w pracy z dorosłymi ludźmi, opracował metodę kinezjologii edukacyjnej G i m n a s t y k i M ó z g u. G i m n a s t y k a M ó z g u składa się z prostych, sprawiających przyjemność ćwiczeń ruchowych, które stosuje się w pedagogice kinezjologii, aby zwiększyć u uczniów umiejętność uczenia się całym mózgiem. Ćwiczenia te ułatwiają wszelkiego rodzaju uczenie, ale są szczególnie skuteczne w odniesieniu do nauki szkolnej. Termin k i n e z j o l o g i a wywodzi się od greckiego rdzenia kinesia oznaczającego ruch. Kinezjologia zajmuje się badaniem ruchu ciała ludzkiego. Pedagogiczna kinezjologia jest systemem umożliwiającym uczniom w dowolnym wieku rozwinięcie ich potencjalnych możliwości zablokowanych w ciele. Pedagogika kinezjologii

2 wysuwa tezę, że niektóre dzieci zanadto się starają i wyłączają mechanizm integracji mózgu niezbędny do efektywnego uczenia się. Tylna część mózgu odpowiada za odbiór informacji, które jednak są niedostępne dla przednich części mózgu odpowiedzialnych za nadawanie czy też ekspresję. Owa niezdolność do ekspresji, czyli uzewnętrzniania tego, co się uczeń nauczył, prowadzi do syndromu niepowodzeń szkolnych. Metoda kinezjologii edukacyjnej P. Dennisona jest oparta na neurofizjologii i w sposób holistyczny wspomaga procesy nauczania i uczenia się oraz korygowania dysfunkcji rozwojowych u dzieci. Proponuje specjalnie opracowany zestaw działań i ćwiczeń psychomotorycznych, które usprawniają ciało, aktywizują system nerwowy mózgu, a także sprawiają, iż usprawnione ciało, uaktywniony system nerwowy mózgu pracują w sposób optymalny na rzecz rozwoju własnych struktur uczenia się (doświadczenia) i twórczej samorealizacji osobowości. Nowy sposób uczenia się staje się bardziej naturalny, bystry, spontaniczny i sprzyja jednocześnie lepszemu zapamiętywaniu. Techniki G i m n a s t y k i M ó z g u powodują natychmiastowe i długotrwałe zmiany poprzez budowanie powiązań nerwowych w obrębie mózgu i powiązań między systemem odruchów mięśni, które to mogły być zaniedbane lub zatrzymane we wczesnym etapie rozwoju. Opierają się na procesach edukacyjnych i rozwojowych. Zastosowanie w codziennym życiu ćwiczeń G i m n a s t y k i M ó z g u pozwala nie tylko szybciej się uczyć, ale również likwidować przeszkody nie pozwalające osiągać sukcesów w nowym uczeniu, np. w czytaniu, pisaniu i liczeniu. Dzięki stosowaniu ćwiczeń G i m n a s t y k i M ó z g u dzieci zaczynają odczuwać satysfakcję z pracy umysłowej, z przezwyciężania własnych trudności w nauce szkolnej. Odkrywają, że nauka może być przyjemnością. Dorosłym natomiast wykonywanie tych ćwiczeń pozwala skuteczniej realizować plany życiowe, żyć radośniej i umiejętnie pokonywać trudności dnia codziennego w pracy i w rodzinie; płacić mniejszą cenę za życie. Kinezjologia edukacyjna pozwala wszystkim na odkrywanie nowych pasji i zainteresowań. Założenia tkwiące u podstaw kinezjologii edukacyjnej, dające szansę na jakościowe zmiany w życiu człowieka, to: Człowiek ma nieograniczone, indywidualne możliwości rozwoju traktowanego na równi z procesami uczenia. Stanowisko to obala część dotychczasowych teorii, wiążących rozwój człowieka i jego uczenie z wiekiem, możliwościami intelektualnymi, ograniczeniami fizycznymi i zdrowotnymi.; Ciało i mózg stanowią nierozdzielną całość i znając zasady ich fizjologicznego funkcjonowania, szczególnie centralnego obwodowego układu nerwowego, możemy stymulować swój własny rozwój; Człowiek ma wrodzoną potrzebę rozwoju (zdobywania nowych doświadczeń, uczenia się na podstawie mechanizmów naturalnego rozwoju), ale jest częściowo hamowany w procesach wychowania. Jednak jest możliwy powrót do mechanizmów naturalnego rozwoju, niezależnie od wieku; Historia naszego życia jest w równym stopniu zapisana w mózgu, co w ciele. Pracując, zatem z ciałem, możemy skutecznie likwidować zaburzające życie traumy tkwiące w mózgu; Ruch jest

3 naturalną potrzebą każdego organizmu i jednocześnie warunkiem skutecznego funkcjonowania psychicznego, psychicznego zwłaszcza myślenia; Człowiek sprawnie funkcjonuje tylko w atmosferze bezpieczeństwa, życzliwości, sympatii. Skutecznemu uczeniu powinny, zatem towarzyszyć jedynie pozytywne emocje. C. Hannaford stwierdza, że ruch to naturalny proces życia; jest, więc zrozumiałe to, że jest on niezmiernie ważny w uczeniu się, twórczym wysokopoziomowym myśleniu przyczynowo-skutkowym (Hannaford 1998). Uczenie się ma aspekt zarówno fizyczny, jak i mentalny. Często strategie uczenia się skupiają się na nauczaniu pojęć umysłowych albo abstrakcyjnych. Nauka wymaga również umiejętności fizycznych, do których należy: zdolność używania obu oczu naraz, poruszania nimi płynnie i efektywnie albo zatrzymania pracy oczu, aby ułatwić słuchanie i procesy myślowe. Drogi między mózgiem i systemem sensorycznym pomagają nam doprowadzać energię, magazynować ją i wyrażać to, co wiemy. Bezstresowe połączenia między mózgiem i uszami, oczami i uszami, oczami i rękami, systemem sensorycznym i ruchami całego ciała są potrzebne do ułatwienia uczenia się (Dennison, 1998). Nasz odbiór świata zależy więc od półkul mózgu i możemy postrzegać go z dwu krańcowo różnych perspektyw : jako całość- dzięki prawej półkuli (gestalt); w częściach-dzięki lewej półkuli (analitycznej). Widzenie to nie tylko ostrość i precyzja, gdyż ponad 90 % procesu odbywa się w mózgu, a tylko 10 % w oczach. Gdy półkule działają razem, widzenie odgrywa ważną rolę w doświadczeniu i poznawaniu siebie i świata. W sytuacji optymalnej jedno i drugie oko może korzystać z potencjału obu półkul mózgowych, ponieważ od każdego oka do każdej półkuli biegną łączące je ścieżki. Tak więc widzenie całym mózgiem może być w pełni osiągnięte tylko dzięki integracji półkul, gdy każde oko otrzymuje wchodzący sygnał zarówno analityczny, jak i gestalt. Integracja zmysłów słuchu, węchu, smaku, dotyku ze wzrokiem powoduje jego wyraźne wzmacnianie. Gdy prawa i lewa półkula współdziałają ze sobą, człowiek prowadzi harmonijne i bezkonfliktowe życie, a uczenie się jest przyjemnym doświadczeniem, poznawaniem i odkrywaniem nowego. Najgenialniejsze odkrycia naukowe są rezultatem połączenia intuicji z racjonalnym myśleniem. Umiejętności wzrokowe zależą od rozwoju umiejętności kinestetycznych (ruchowych) kształtujących się szczególnie w okresie niemowlęcym i we wczesnym dzieciństwie. Gdy u dziecka formuje się sposób poruszania, kształtuje się jego świadomość wizualna, np. właściwa pozycja ust i języka podczas ssania wzmacnia mięśnie szyi, dziecko raczkujące z głową podniesioną wysoko do góry aktywizuje jednocześnie widzenie obuoczne i wzorce naprzemienno-ruchowe. Gdy ciało i głowa ruszają się, aktywny jest układ przedsionkowy i dzięki niemu wzmacniają się mięsnie oka, które poruszają się w odpowiedzi na ten ruch. Im bardziej oczy się poruszają, tym bardziej mięśnie oczu pracują razem. W miarę jak mięśnie oka wzmacniają się i poruszają w coraz większej wzajemnej koordynacji, w mózgu rozwijają się i stają się dostępne coraz liczniejsze powiązania. Oczy małego dziecka są doskonale przystosowane do trójwymiarowego trójwymiarowego obwodowego widzenia szerokiej przestrzeni. Dopiero około siódmego, ósmego roku życia dojrzewają płaty czołowe mózgu i

4 rozwija się koordynacja mięśni umożliwiająca ruchy precyzyjne. Gałka oczna kończy się kształtować około dziesiątego roku życia, a widzenie i elastyczność soczewki są ściśle związane z jej ruchami. Wzrok trójwymiarowy i obwodowy daje dziecku możliwość środowiskowego uczenia się. Integruje on wzrok z ruchem, umożliwia rozumienie kształtów oraz świadomości przestrzennej. Często jednak już od najmłodszych lat wymagamy od dzieci skupienia wzroku na detalach, tablicy książce stoliku Od dzieci, które rozpoczynają szkołę, oczekuje się umiejętności skupienia wzroku na bliskiej, dwuwymiarowej, papierkowej pracy. Dla wielu z nich przejście od trójwymiarowego widzenia do widzenia skupionego jest zbyt gwałtowne i powoduje zaburzenia widzenia, a w konsekwencji trudności w czytaniu i pisaniu. Nie zdajemy sobie sprawy z tego, że długie okresy czytania bez możliwości rozluźnienia mogą spowodować zapalenie i powiększenie gałki ocznej prowadzące do krótkowzroczności. Niewłaściwa praca oczu to jedna z ważniejszych przyczyn trudności w czytaniu i pisaniu. W obu procesach niezbędna jest wspólna praca gałek ocznych, łatwość patrzenia w różnych kierunkach i umiejętność swobodnego wodzenia wzrokiem wzdłuż linii, tzn. w poziomie i w pionie. Często patrzenie w różnych kierunkach lub wodzenie wzrokiem w poziomie i pionie jest dla dziecka bardzo trudne, oczy skaczą, łzawią, bolą i nic dziwnego, że nie chce ono czytać i pisać. Dzieci metodą zauważania mogą same sprawdzić, jaka pozycja oczu jest dla nich trudna. Odpowiednio dobrane ćwiczenia (np. ósemki wzrokowe, punkty przestrzeni, metafora integrująca, równoważenie czynności widzenia i wzroku) zmieniają nieprawidłowy schemat pracy oczu. Zabiegi te wspomagają łatwość czytania i rozumienia, zmniejszają reakcje stresowe oraz zapobiegają zmęczeniu. W kinezjologii edukacyjnej stosuje się blok ćwiczeń lub zabaw usprawniających koordynację oczu z rękami, a więc ułatwiających pisanie. Jedną z przyczyn trudności i niechęci do pisania są nadmierne napięcia mięśniowe, np.: pleców, kręgosłupa, szyi, łopatek, barków, łokci, nadgarstków i palców. Dziecko szybko się męczy i odczuwa ból w wyżej wymienionych częściach ciała. Często dochodzi do tego nieprawidłowe trzymanie narzędzia do pisania, rysowania, powodujące bóle ręki i uniemożliwiające płynność ruchów. Proponowane w kinezjologii ćwiczenia G i m n a s t y k i M ó z g u obejmują: - ruchy umożliwiające przekraczanie linii środka; - stymulację małej i dużej motoryki; - jedność myśli i ruchu, doskonalenie i integrację połączeń lewej i prawej półkuli mózgu;

5 - całościowy odbiór materiału na poziomie analizy i uogólnień; - ćwiczenia rozciągające mięsnie ciała; - likwidację negatywnych wpływów odruchów zbędnych i obronnych; - ćwiczenia energetyzujące ciało, zapewniające niezbędną prędkość i intensywność przebiegu procesów nerwowych pomiędzy komórkami i grupami komórek nerwowych mózgu; - ćwiczenia pogłębiające, sprzyjające zwiększonemu i pozytywnemu nastawieniu lub wpływające na emocjonalno limniczny układ mózgu, współdziałający z ośrodkami percepcji własnego ja, stabilizację i rytmizację procesów nerwowych organizmu. Zmianę z niewłaściwego na właściwy schemat pracy mięśni wprowadzamy w kinezjologii w równoważeniach i przez systematyczne stosowanie ćwiczeń (np. pozycja Dennisona, słoń, krążenie szyją, oddychanie przeponowe, sowa, wypady) oraz zabawy z oporowaniem palców, barków. Z powodzeniem można je wykorzystywać na lekcjach. Ruchy naprzemienne powodują wzrokowe, słuchowe i kinestetyczne przekraczanie linii środkowej, usprawniają narząd wzroku, koordynują pracę rąk. Doskonałym ćwiczeniem poprawiającym płynność ruchów i koordynację oko-ręka w różnych polach widzenia jest r y s o w a n i e o b u r ą c z w powietrzu lub na kartce. L e n i w a ó s e m k a jest ćwiczeniem zmniejszającym napięcie mięsni, integrującym pracę lewego i prawego oka oraz rąk. Jednym z jej wariantów jest a r t y s t y c z n a ó s e m k a, która poprawia ruchy precyzyjne, koordynacja ręka oko, kaligrafię, literowanie, ortografię i koncentrację w czasie pisania. Powoduje przekraczanie kinestetyczne i zręcznościowe linii środkowej obu półkul mózgowych. Wszystkie ćwiczenia z G i m n a s t y k i M ó z g u wykonujemy spokojnie, bez napięć i zwracając uwagę na prawidłowe oddychanie. W pracy z dziećmi (szczególnie z grupami, ale i indywidualnie) należy je urozmaicać, wprowadzać przybory, np. różnej wielkości piłki, baloniki, szarfy itp. Ćwiczenia powinny być radosną zabawą, a nie obowiązkiem. Dzieci chętnie wykonują je przy muzyce, prześcigają się w oryginalnych pomysłach, same wymyślają układy taneczne z twórczych ruchów naprzemiennych. Cele ogólne kinezjologii edukacyjnej

6 to: - wspomaganie nauczania i uczenia się dzieci, które mają trudności w nauce; - usunięcie blokad w mózgu i ciele, które są przyczyną trudności w nauce czytania i pisania - dysleksji rozwojowej; - ożywienie i aktywizacja naturalnych mechanizmów pracy mózgu poprzez naturalny, fizyczny ruch ciała; - wykształcenie motywacji osiągania celów i pozytywnego przyjmowania siebie; - odkrycie czynników zaburzających rozwój jednostki i pomoc w uruchamianiu mechanizmu samoregulacji; - wzmacnianie uczniów w dążeniu do zdobywania wiedzy i rozwijania umiejętności; - usprawnianie zdolności widzenia, słyszenia, zapamiętywania czytania i pisania; - usprawnianie zdolności koncentracji, umiejętności jasnego wyrażania myśli w mowie i piśmie. Przewidywane umiejętności nabywane w wyniku stosowania zabiegów w zakresie gimnastyki mózgu to: ożywienie i uaktywnienie naturalnych mechanizmów samoregulacji pracy mózgu; zwiększenie pozytywnych motywacji do uczenia się i zdobywania wiedzy, rozwijania umiejętności; wzmocnienie wiary we własne siły i możliwości; zwiększenie zakresu pamięci i koncentracji; usprawnienie analizatorów wzrokowego i słuchowego; polepszenie koordynacji wzrokowo ruchowej usprawnienie małej i dużej motoryki; usprawnienie jedności myśli i ruchu; likwidacja zbędnych ruchów dodatkowych; udoskonalenie integracji połączeń prawej i lewej półkuli mózgu oraz całościowego odbioru. Przykłady ćwiczeń P r z y k ł a d y n a p r z e k r a c z a n i e l i n i i ś r o d k o w e j Pole środkowe jest przestrzenią, w której w rzeczywistości lewa i prawa strona zachodzą na siebie. Pola zmysłu wzroku nakładają się na siebie tak, iż oczy i mięśnie współpracujące stanowią

7 jedność. Ćwiczenia na przekraczanie linii środkowej ułatwiają koordynację ruchów ciała, łatwość opanowywania materiału oraz koordynację dotyczącą oboczności i obuusznej pracy lewej i prawej półkuli mózgu. Ć w i c z e n i a n a p r z e m i e n n e Dziecko na przemian dotyka rękoma przeciwległych kolan. Przeciwległa ręka i noga poruszają się jednocześnie. Ręka sięga, za plecami, do przeciwległej stopy. Podskoki naprzemienne. P o z y c j a C o o k a Należy usiąść wygodnie, oprzeć nogi o podłogę i skrzyżować je. Skrzyżować ręce, złączyć dłonie spleść palce dłoni, przenieść zamknięte ręce do dołu i w stronę ciała, tak by w efekcie końcowym spoczywały na klatce piersiowej z łokciami w dół. Wytrwać należy w tej pozycji około 2 minut. W tym czasie trzeba głęboko oddychać z zamkniętymi oczyma, dotykając językiem do podniebienia. L e n i w e ó s e m k i Znak ósemki należy zakreślać, tak aby punkt przecięcia linii znajdował się na wysokości wzroku. Na początek uaktywniamy prawą półkulę mózgu, dlatego ćwiczenie należy rozpocząć lewą ręką. Zaczynamy pośrodku, najpierw rysujemy w stronę przeciwną do ruchu wskazówek zegara, do góry, z tyłu, dookoła i z powrotem do środka. Pięć lub więcej powtórzeń wykonuje się każdą ręką osobno lub pięć dwoma rękami razem. Czynność ta rozluźnia mięśnie dłoni, rąk i ramion, a także sprzyja wodzeniu wzroku. R y s o w a n i e o b u r ą c z Ćwiczenie należy rozpocząć od dowolnego bazgrania obiema rękoma naraz. Powinno zachęcać się uczniów do poruszania głową i oczyma, aby nie dopuścić do napięcia, usztywnienia ciała. S ł o ń

8 Wykonuje się je przez położenie lewego ucha na lewym ramieniu, a potem wyprostowanie lewej ręki jakby trąby. Przy rozluźnionych kolanach ręka maluje w polu środkowym wzór leniwej ósemki, zaczynając od środka, na zewnątrz i dookoła z oczami śledzącymi ruch końców palców. Do osiągnięcia lepszego efektu, ćwiczenie to powinno być wykonywane powoli trzy do pięciu razy z lewym uchem na ramieniu i tyle razy z prawym uchem na ramieniu. K r ą ż e n i a s z y j ą Okrążenia wykonuje się powolnym, delikatnym ruchem, nie zapominając o regularnym oddechu. Przenosząc głowę od jednego do drugiego obojczyka, należy wystrzegać się napinania mięśni szyi. Aby ramiona nie były napięte, wystarczy unieść je kilkakrotnie w górę, a następnie luźno opuścić. O d d y c h a n i e b r z u s z k i e m Oczyszczenia naszych płuc możemy dokonać poprzez bardzo powolne wydmuchiwanie. Ręce odpoczywają na dolnej części brzucha, unoszą się i opadają zgodnie z jego pracą. Wydychając powietrze, należy liczyć w pamięci do trzech, następnie wstrzymać oddech - policzyć do trzech, wydech licząc ponownie do trzech. Należy powtórzyć ćwiczenie. Stopniowo można wydłużać odliczanie, np. do czterech, do pięciu. Oddychanie powinno być automatyczne. R o w e r n a l e ż ą c o Ćwiczenie wykonuje się w pozycji poziomej, na plecach. Kolana i głowa są uniesione, ręce założone na głowę dla jej podtrzymania. Mięśnie szyi są rozluźnione, oddech rytmiczny. Należy dotykać łokciem przeciwległego kolana, a następnie powtórzyć tę czynność drugą ręką. A k t y w n a r ę k a Zawieszone swobodnie po bokach ciała ramiona pozostają rozluźnione. Przed rozpoczęciem ćwiczenia należy porównać zasięg i stan napięcia obydwu ramion. Dopuszczalne są cztery poniższe pozycje:

9 - ręka odchylona daleko za głowę; - ręka przed głową - ramię dotykające ucha; - ręka w bok od głowy. Każdy ruch zaczyna się w obszarze klatki piersiowej. Przy każdej pozycji należy pamiętać o głębokim wdechu; wydech należy wydłużyć, odliczając w pamięci do ośmiu lub więcej. Powoli wzrasta siła, witalność, stan rozluźnienia całego ciała. Na zakończenie wstrząsnąć ramionami lub wykonać nimi kilka krążeń lub wymachów. Z g i n a n e s t o p y Należy chwycić palcami na początku i końcu mięśnia łydki, wyszukać napięte punkty na początku i końcu tej wstęgi i przytrzymać je delikatnie do momentu, aż staną się bardziej miękkie. Trzymając wyżej omówione miejsca, systematycznie i powoli można poruszać stopą, za każdym razem starając się zgiąć bądź odchylić ją coraz dalej. S i ę g a n i e p o p i ł k ę Uczeń, siedząc w wygodnej pozycji, krzyżuje nogi (zakłada stopę na stopę) i pochyla się do przodu. Swobodnie, wykonując skłon klatki piersiowej do nóg, stara się nie napinać mięsni nóg i grzbietu. Sięga jak najdalej do przodu przed siebie, penetrując wysuniętymi ramionami wszystkie miejsca, do których można się dostać. Wydech wykonuje wraz ze skłonem, wdech zaś przy podnoszeniu ciała oraz w pozycji równoległej do ziemi. Ćwiczenie należy powtórzyć trzy razy, a następnie zmienić układ nóg. P u n k t y u z i e m i e n i a Obydwie ręce spoczywają na frontalnej linii ciała: jedna pod dolną wargą, druga na brzuchu na wysokości pępka. Należy przytrzymać dane punkty przez około 30 sekund lub dłużej na okres od czterech do sześciu pełnych oddechów. Oddychać powoli i głęboko, aż ciało zostaje powoli w pełni zrelaksowane.

10 P u n k t y r ó w n o w a g i Punkty równowagi znajdują się troszeczkę powyżej wgłębienia, gdzie czaszka opiera się na szyi (około 2,5 cm po obydwu stronach linii środkowej) i tuż za wyrostkiem sutkowym. Należy przytrzymać lewy punkt oraz pępek przez około 30 sekund. Następnie zmienić ręce, tak, aby tym razem były to prawy punkt i pępek. Głowa jest pochylona. Podczas pobudzania punktów, niektóre osoby mogą odczuwać pulsowanie. P u n k t y p r z e s t r z e n i Obydwie ręce spoczywają na linii środkowej ciała, jedna powyżej górnej wargi, druga tuż powyżej kości ogonowej. Wraz z oddechem wzrasta poziom energii. Doświadczamy dzięki temu uczucia pełnego relaksu. Pobudzanie punktów może trwać około 30 sekund lub na czas od czterech do sześciu pełnych oddechów. Zmiana rąk pozwala uaktywnić obydwie półkule mózgu. E n e r g e t y c z n e z i e w a n i e Staw skroniowo żuchwowy można poczuć pod palcami, przy otwieraniu i zamykaniu szczęk. Należy opuszczać powoli dolną szczękę, udając że się ziewa. Powtórzyć ćwiczenie 3-6 razy. K a p t u r e k m y ś l i c i e l a Za pomocą kciuka i palca wskazującego odchylamy delikatnie, do tyłu małżowinę uszną, powodując jej rozwinięcie. Następnie masując, począwszy od góry, po łuku ucha, przesuwamy palce, kończąc na płatku ucha. Podbródek trzymamy w wygodnym położeniu z wyprostowaną głową. Ćwiczenie należy powtórzyć co najmniej trzy razy. P u n k t y p o z y t y w n e Delikatnie dotykamy opuszkami palców, obydwiema rękami jednocześnie punkty znajdujące się powyżej oczu. Położone są

11 one na wzniesieniu w połowie wysokości czoła (w połowie odległości pomiędzy linią włosów a brwiami). Należy skoncentrować swą uwagę na najbardziej pozytywnej postawie czy uczuciu. Zamknąć oczy i rozluźnić napięcia ciała, świadomie odczuwając pełen relaks i wygodę. W oparciu o literaturę opracowała Agnieszka Górska Bibliografia Dennison P., Kinezjologia edukacyjna, PSK, Warszawa Hannaford C., Zmyślne ruchy, które doskonalą umysł. Podstawy kinezjologii edukacyjnej, tłum. M. Szpata, Medyk, Warszawa Kiinezjologia edukacyjna wsparcie dla uczniów specjalnych potrzebach edukacyjnych. Nauka i praktyka radosnego uczenia się. Biuletyn InformacyjnyPTD nr 21, Warszawski Oddział nr 1 PTD.