Aspiracje i potrzeby kulturowe młodzieży gimnazjalnej z gminy Babice. Jak im sprostać?

Transkrypt

1 Aspiracje i potrzeby kulturowe młodzieży gimnazjalnej z gminy Babice. Jak im sprostać? Raport z badań społecznych Proszę pana, tu nie ma gdzie wyjść! (z wywiadu z gimnazjalistą)

2 Aspiracje i potrzeby kulturowe młodzieży gimnazjalnej z gminy Babice. Jak im sprostać? Raport z badań społecznych

3 > Małopolski Instytut Kultury jest samorządową instytucją kultury Województwa Małopolskiego, powstałą w efekcie modernizacji Małopolskiego Ośrodka Kultury. Od 2002 roku funkcjonujemy pod nową nazwą, której charakter odzwierciedla cele, jakie przed sobą stawiamy. Poprzez budowanie długofalowych, opartych na partnerstwie programów rozwoju chcemy tworzyć wspólnotę małopolskich instytucji kultury, działających razem i wspierających się wzajemnie. Program Zadziałaj dla siebie, realizowany przez MIK, łączy projekty rozwojowe i edukacyjne adresowane do animatorów kultury, pracowników instytucji kultury, samorządowców i nauczycieli. W ramach tego programu organizowane są szkolenia i badania służące rozwojowi lokalnemu. Zadziałaj dla siebie wspiera również tworzenie strategii rozwoju instytucji kultury. Raport powstał na zlecenie Urzędu Gminy Babice. Zespół programu Zadziałaj dla Siebie składa serdeczne podziękowania osobom, bez których pomocy i wiedzy badania nie mogłyby zostać przeprowadzone: Dyrektorom i Nauczycielom ze szkół w gminie Babice oraz Dyrektorowi i Pracownikom Gminnego Ośrodka Kultury i Sportu w Babicach. > SPIS TREŚCI 1. Wstęp 4 2. Jaki jest cel powstania tego raportu? 6 3. Metodologia powstawania raportu badawczego 8 4. Trzy kapitały. Inwestowanie w twórczego obywatela gminy Gimnazjalista. Nastawienie na rozwój i partnerską współpracę Gminna infrastruktura i kapitał. Edukacja i kultura Kulturalna i edukacyjna oferta w gminie. Priorytety i łączenie celów Zakończenie Bibliografia Fotogaleria 26 Załącznik nr 1: prezentacja wyników badań ankietowych Załącznik nr 2: prezentacja wyników badań panelowych

4 1. Wstęp No tu się nic nie dzieje, pustynia jakaś! Nie ma gdzie wyjść. Na zajęcia dodatkowe to bym chodził, ale na fajne jakieś. GOKiS? A co to takiego? Szkoła jest po to, aby do niej chodzić. Fragmenty wywiadów z gimnazjalistami z gminy Babice. > Co zrobić z takimi stwierdzeniami gimnazjalistów? Odpowiedź wydaje się oczywista. Należy młodzieży zapewnić ciekawy czas wolny w formie zajęć dodatkowych, warsztatów edukacyjnych, imprez młodzieżowych, treningów sportowych czy wyjazdów studyjnych. Taka oferta pozwoli rozwijać pozytywne cechy, postawy, zachowania, umiejętności i wiedzę. Celem jest zapewnienie rozwoju i pomyślności lokalnej społeczności (gminy). > Problemy dotyczące oferty kulturalnej dla gimnazjalistów: nauczyciele skarżą się na brak aktywności i chęci uczniów do wszelkiego twórczego wysiłku oraz na brak zainteresowania rodziców edukacją, w ośrodku kultury organizowane są różnorodne zajęcia, brakuje jednak chętnej młodzieży z gimnazjum, wójt i Rada Gminy nie posiadają spójnych wytycznych, na jakie cele przeznaczyć ograniczone środki finansowe na kulturę i edukację od mieszkańców gminy można usłyszeć, że oferta kulturalna dla młodzieży jest szeroka, a są też ważniejsze problemy. > Dylematy gimnazjalistów: narzekają na monotonię dnia codziennego w szkole i na powszechną rutynę, uważają, że zewsząd są wyganiani i nie mają, gdzie ze sobą spędzać czasu popołudniami, ich inicjatywa skateparku (Babice) została porzucona z niewyjaśnionych przyczyn, nie chcą zajęć po lekcjach (chyba że to coś nowego lub jeśli trzeba się douczyć) festyny gminne i dożynki uważają za obciachowe. > Pozytywne aktywności i osądy gimnazjalistów: prawie wszyscy uczniowie uczestniczą w corocznym Zlocie Wiedźm i Czarownic na zamku Lipowiec potrafią 2 razy w tygodniu przejechać 16 km na rowerze, aby wziąć udział w wyczerpujących treningach piłkarskich (gimnazjaliści z Mętkowa dojeżdżają do Zagórza), miło wspominają projekt Super Szkoła i bardzo im go brakuje, z dużym zaangażowaniem odkrywają walory przyrodnicze w gminie i wiedzą o nich wszystko, chętnie bywają na festynach, bo komuś chce się je organizować i... jest ciekawie (Jankowice Olszyny), uczestniczą w proponowanych zajęciach szkolnych i zwykle je pozytywnie oceniają. > Gimnazjaliści w gminie mogą korzystać z wielu możliwości: kółek zainteresowań, atrakcji, zajęć, imprez. Problemem jest to, że oferta poszczególnych instytucji nie składa się w spójny, przystępny program, o którym wiadomo, że przynosi określone rezultaty. Animatorzy lokalnego życia sportowego i kulturalnego działają osobno, dostosowując się do pojawiających się możliwości. Z tych powodów rodzi się frustracja i zniechęcenie zarówno wśród organizatorów wydarzeń, jak i u ich odbiorców-gimnazjalistów. Brakuje użytecznej wiedzy, jak wejść w dialog z młodzieżą i zaproponować jej ważne dla nich doświadczenie. Wstęp

5 Należy więc zastanowić się, jak poprawić tę sytuację, w jaki sposób zwrócić się do gimnazjalisty z nową ofertą, jakie działania mu zaproponować, czyli: jak zorganizować gminny system edukacji pozalekcyjnej i pozaszkolnej dla młodzieży. > Co w tym pomaga? poznanie potrzeb, aspiracji, poglądów i zasad funkcjonowania grupy młodzieży gimnazjalnej, zaprojektowanie najbardziej efektywnych form wykorzystania infrastruktury i finansów na ten cel (w co inwestować, jakie działania nie przynoszą wymiernych zysków, co należy zmienić), wybór priorytetów, metod działań oraz wizja rozwoju edukacyjnego i kulturalnego gminy, która jest realnie wprowadzana w życie, powołanie forum współpracy wszystkich instytucji i osób, które działają na rzecz młodzieży, docenienie innowacji i nowych form edukacji kulturalnej (nie tylko konkurs, impreza, lekcja, wycieczka i akcja społeczna), korzystanie z doświadczeń innych i umiejętność współpracy z partnerami z zewnątrz (trenerzy, specjaliści, warsztatowcy, stowarzyszenia, fundacje), inwestowanie w rozwój osób pracujących z młodzieżą. Wstęp

6 2. Jaki jest cel powstania tego raportu? Raport ten nie odpowiada na wszystkie pytania i nie daje gotowych rozwiązań na przedstawione problemy i dylematy. Jego głównym zadaniem jest możliwie dokładna charakterystyka gimnazjalistów z gminy Babice: ich potrzeb, aspiracji i poglądów. Opracowanie to stara się też wskazać możliwe odpowiedzi na te potrzeby. Jego czytelnikami będą przede wszystkim osoby lokalnie zakorzenione, które wiele z przedstawionych spraw widzą wyraźniej bądź inaczej niż twórcy tego raportu. Jednak ogląd z zewnątrz wskazuje często nowe tropy, pomaga w kształtowaniu opinii i podejmowaniu decyzji. > Gimnazjum nowe wyzwanie W 1999 roku została przeprowadzona reforma systemu oświatowego. W jej wyniku powstały trzyklasowe gimnazja jako III stopień edukacji. W efekcie została strukturalnie wydzielona grupa wiekowa młodzieży gimnazjalnej (osobne szkoły, programy nauczania, zadania pedagogiczne). Sens tej zmiany jest ściśle związany z potrzebą dostosowania systemu edukacji do wymagań pedagogicznych pracy z młodzieżą w wieku lat. Nowy system okazał się skomplikowany w działaniu i wymaga wielu niestandardowych rozwiązań. Można powiedzieć, że ujawnił się problem dorastającej, współczesnej młodzieży, a to wymaga opracowania nowej systemowej oferty edukacyjnej dostosowanej specjalnie dla tej grupy. Uczeń szkoły podstawowej jest ufny i zwykle chętny do współpracy, licealista sam sobie sterem, żeglarzem, okrętem, a gimnazjalista? Ani tu, ani tam. Jaka jest obecna tendencja zmian w edukacji? Szkoła ma być miejscem otwartym od 8.00 do Zajęcia szkolne mają być tylko częścią procesu wychowawczego i edukacyjnego. Powstają wielofunkcyjne biblioteki, świetlice dla najmłodszych i centra edukacyjne nastawione na mniej sformalizowane formy edukacji (projekty kulturalne, warsztaty edukacyjne, wyjazdy studyjne, koła zainteresowań). Ma to służyć budowaniu kapitału kulturowego (ogólnej zdolności do uczenia się) oraz wyrównywaniu szans edukacyjnych (wszyscy uczniowie powinni mieć dostęp do wszystkich dóbr edukacyjnych niezależnie od statusu materialnego i kulturowego ich rodzin). Problemem jest to, co i jak zaoferować, aby te cele były realizowane w praktyce. > Gminny Ośrodek Kultury i Sportu Po 1989 roku zostały w spadku po poprzednim systemie domy kultury. Transformacja ustrojowa przekształciła te miejsca, zmieniając ich funkcje, likwidując (czasem zbyt pochopnie) lub porzucając je w natłoku innych problemów. Większość domów kultury przetrwała i przystosowała się do nowych realiów i potrzeb. Część tego rodzaju placówek na nowo zdefiniowała swoją rolę i stała się potrzebna. Centra informacji europejskiej, biura organizacji festiwali i imprez, punkty informacji turystycznej i promocji, ośrodki organizujące zajęcia edukacyjne oraz konkursy dla dzieci i seniorów, wynajem sal i zaplecza na przyjęcia to najczęstsze nowe zakresy działalności. Nierzadko instytucje te stoją przed dylematem, jakiego typu działalność powinny rozwijać. GOKiS w Babicach jest właśnie w takiej trudnej sytuacji. Propaguje wartościowe wydarzenia (np. Zlot Wiedźm i Czarownic ), działa w ramach programu Centrów Aktywności Lokalnej, prowadzi zajęcia edukacyjne, realizuje projekty kulturalne. Ale nie ma ugruntowanej renomy ani oferty dla młodzieży, szuka dla siebie nowej roli. Stoi więc przed problemem, w jakim kierunku powinien się rozwijać, na jakie potrzeby (kulturalne, edukacyjne, społeczne, promocyjne) gminy odpowiadać oraz jak konstruować własną ofertę? Czy gimnazjaliści mają być targetem GOKiS-u? Jaka jest obecna tendencja zmian funkcjonowania instytucji kultury? Lokalne ośrodki kultury ewoluują w różnych kierunkach, specjalizując się w wybranych dziedzinach. Jaki jest cel powstania tego raportu?

7 W zależności od lokalnych potrzeb i możliwości finansowych mogą się stać: klasycznymi ośrodkami kultury, których zadaniem jest prowadzenie zajęć edukacyjnych, warsztatów, kursów, spotkań; zespół tego typu instytucji składa się z pedagogów oraz warsztatowców, centrami aktywności lokalnej, czyli miejscem dla lokalnych stowarzyszeń, inicjatyw, którym zapewniają merytoryczne, finansowe wsparcie oraz zaplecze logistyczne; zespół placówki składa się animatorów kultury, działaczy społecznych, doradców, biurami ds. organizacji imprez i festiwali zajmującymi się promocją gminy, przygotowywaniem ważnych imprez, obsługą ruchu turystycznego, wspomaganiem organizacji wydarzeń kulturalnych; zespół takiego ośrodka składa się z menadżerów kultury, specjalistów ds. promocji, obsługi imprez. W formułowaniu ich roli ważne jest dopasowanie do lokalnych potrzeb i współgranie z innymi podmiotami kreowania kultury (fundacje, stowarzyszenia, szkoły). To one mogą aktywizować, inspirować, tworzyć nowe inicjatywy, sieć pozytywnych relacji społecznych, mogą być miejscem debaty i dyskusji dla społeczności gminy. Ich aktywność i osiągnięcia mogą budować markę miejsca kulturalnego i przyjaznego mieszkańcom. Ten pozytywny wizerunek miejsca zatrzymuje aktywnych, ściąga nowe ciekawe osoby, tworzy klimat dla lepszego życia i aktywnej gospodarki. Należy zdecydować, jaki kierunek działalności wybrać, co powinno stanowić priorytety i jakie działania podjąć. > Urząd Gminy Zarządzanie gminą to ogrom obowiązków zleconych i koniecznych w sytuacji ograniczonego budżetu i dużych zadań inwestycyjnych (szkoły, drogi, kanalizacja). W czasie planowania budżetu kultura często okazuje się mniej ważna. Jednocześnie wciąż myśli się oddzielnie o kulturze (imprezy), edukacji dorosłych (spotkania dla seniorów), o oświacie dla dzieci (zajęcia dla maluchów), promocji i turystyce (tablice, parkingi, foldery), gospodarce turystycznej (podatki i wspomaganie tej strefy). A są to zagadnienia połączone, które w rzeczywistości społecznej trudno oddzielić. W dobrze zarządzanej gminie mieszkają zadowoleni mieszkańcy. Satysfakcja z życia przekłada się na klimat inwestycyjny, a bogata oferta kulturalna sprzyja bardziej innowacyjnej i kreatywnej promocji. Twarde inwestycje rozwojowe powinny iść równolegle z projektami miękkimi: edukacją, kulturą, turystyką. Przyjazna szkoła, dobre relacje z dorosłymi w aspekcie dialogu międzypokoleniowego, prowadzenie lokalnej polityki, etycznych i nowoczesnych form przedsiębiorczości, zestaw prorozwojowych i ciekawych atrakcji po szkole oraz możliwość uczestniczenia w odpowiedzialnych zadaniach kreują przyszłego obywatela gminy. Gimnazjalista nie jest jeszcze człowiekiem, który wie, czego chce, często eksperymentuje, szybko się zraża i szybko osądza. Jednocześnie wtedy kształtuje swoją osobowość, zdolność do uczenia się i więź z lokalną ojczyzną. Dużą odpowiedzialnością gminy w stosunku do gimnazjalisty jest zbudowanie pozytywnego świata jego doświadczeń. > Gimnazjalista, który ma możliwości korzystania z różnorodnych form zajęć rozwijających jego kapitał kulturowy i społeczny to przyszły animator pozytywnych zmian. I tu powstaje dylemat: jak zarządzać szkołami, GOKiS-em, jak wspomagać lokalne stowarzyszenia, społeczników, jak przybliżać własną ofertę, aby gimnazjaliści, choć częściowo docenili te działania, zainteresowali się nimi i wreszcie jak uczyć samorządności, aby nastoletni obywatele gminy mieli z tego pożytek? Odbiorca jest bardzo trudny, ale i otwarty na propozycje. To wymaga zmiany nastawienia łatwiej jest myśleć za pomocą kategorii budżetowych (wydatków) niż celowych zadań dostosowanych do potrzeb konkretnych grup społecznych i wyzwań (inwestycja, zwrot kapitału). Warto jednak podjąć ten wysiłek. Jaki jest cel powstania tego raportu?

8 3. Metodologia powstawania raportu badawczego 1. Cele badawcze 2. Robocze pytania i hipotezy 3. Dobór narzędzi badawczych 4. Kalendarium prowadzenia badań 5. Konstrukcja wniosków i raportu > 1. Cele badawcze Cele badawcze to grupa pytań i obszarów treści, które służą jako drogowskazy przy zbieraniu danych służących potem do analizy i konceptualizacji. > Nasze cele to: zebranie informacji o potrzebach i aspiracjach kulturowych, edukacyjnych młodzieży w gminie Babice, zebranie informacji o wzajemnych relacjach pomiędzy młodzieżą gimnazjalną a animatorami oferty kulturalnej i edukacyjnej (GOKiS, gimnazja oraz inne podmioty), poznanie sposobów myślenia o własnym lokalnym środowisku i społeczności oraz rodzajów lokalnej aktywności wśród młodzieży, zebranie informacji o programie edukacyjnym i kulturalnym w gminie, rozpoznanie, gdzie oferta i oczekiwania się rozmijają oraz dlaczego tak się dzieje. > 2. Robocze pytania i hipotezy W ramach wyżej wymienionych obszarów tematycznych, przystępując do badań, stworzyliśmy listę pytań, hipotez i kluczowych problemów, tak aby przedstawione rezultaty były użyteczne dla adresatów raportu. Te pytania i kluczowe problemy postawiono podczas rozmów z animatorami życia kulturalnego i edukacyjnego w gminie, są one efektem ich przemyśleń i potrzeb. Chcieliśmy służyć pomocą w znalezieniu na nie odpowiedzi. > Lista pytań: 1. Z kim, w jaki sposób, przy użyciu jakich metod gimnazjaliści chcieliby pracować po lekcjach? 2. Jakie są ich zainteresowania i potrzeby, którymi można się wspólnie z nimi zająć? 3. Jak efektywnie wykorzystać dostępną infrastrukturę, w jakim kierunku ją rozwijać i zmieniać? 4. Jak kształtowanie edukacji i kultury dla gimnazjalistów może się przekładać na rozwój gminy i jakie są wzajemne relacje pomiędzy tymi sferami (inwestycja w rozwój gimnazjalistów i zwrot kapitału dzięki ich późniejszej działalności i postawom)? 5. Jak należy współpracować w obrębie całości gminy (GOKiS, szkoły, stowarzyszenia, parafie itp.)? > Na podstawie tych pytań sformułowaliśmy pewne hipotezy, które następnie należało sprawdzić: wzajemny konflikt oczekiwań i postaw pomiędzy gimnazjalistami a animatorami oferty kulturalno-edukacyjnej, czyli działania są kreowane w sytuacji wzajemnego niezrozumienia (dorośli o młodzieży: my im dużo dajemy ; młodzież o dorosłych: nikt nas nie traktuje jak partnerów ), działania edukacyjne i kulturalne oraz sposób ich realizacji w niewielkim stopniu są odpowiedzią na realne potrzeby i zainteresowania gimnazjalistów, styl tych działań odbiega od tych, które są możliwe do zaakceptowania przez młodzież (dorośli o młodzieży: nic im się nie chce ; młodzież o dorosłych: wieje od nich nudą, rutyną i złością ), gminny program działań edukacyjnych i kulturalnych jest niedoinwestowany, brakuje możliwości rozwoju kadry oraz koordynacji działań, każdy z podmiotów w tym sektorze pilnuje swojego zakresu i nie ocenia realnych efektów swoich działań, gimnazja jako priorytet traktują dobry wynik egzaminów, dominującą rolę ma wiedza i kompetencje naukowe, mniejsze zainteresowanie wzbudzają ich kompetencje kulturowe i społeczne GOKiS oraz stowarzyszenia nie posiadają oferty nastawionej na projekt i proces, działania są nakierowane na zajęcie czasu młodzieży, Metodologia powstawania raportu badawczego

9 duży, niewykorzystany kapitał nie działa na rzecz rozwoju młodzieży, muzeum nie współpracuje z lokalną społecznością, samoorganizacja młodzieży nie jest wspomagana. > 3. Dobór narzędzi badawczych Prowadząc badania, korzystaliśmy z pięciu technik badawczych: rozmowy i obserwacji analizy dokumentów i materiałów zastanych (biuletyny gminne, sprawozdania itp.), metody action research badania w działaniu (warsztaty edukacyjne z gimnazjalistami nastawione na wspólną pracę i wykorzystanie efektów w badaniach), metody paneli fokusowych (dyskusje w małych 8-osobowych grupach z wykorzystaniem technik projekcyjnych), metody ankietowej. Szczegółowe informacje na temat rodzajów metod i wyników poszczególnych badań w załącznikach. > 4. Kalendarium prowadzenia badań Spotkanie z nauczycielami gimnazjów z gminy Babice, 8 stycznia 2008 r. Spotkanie z osobami, które pracują z gimnazjalistami (GOKiS, kluby sportowe, stowarzyszenia, OSP), 11 kwietnia 2008 r. Badania przeprowadzone wśród uczniów gimnazjum w gminie Babice. Rodzaj badań Data Liczba uczniów Warsztaty edukacyjne: Jankowice Zagórze Babice Jankowice 21 maja 2008 r. 6 czerwca 2008 r. 9 czerwca 2008 r. 12 czerwca 2008 r Panele fokusowe: Mętków Babice 10 czerwca 2008 r. 10 czerwca 2008 r. 8 8 Badania ankietowe (samodzielnie wypełniane ankiety): Babice Jankowice Mętków Zagórze września 2008 r. 200 Rozmowy z wykorzystaniem kwestionariusza: Babice Jankowice Zagórze Mętków 23 września 2008 r. 23 września 2008 r. 24 września 2008 r. 24 września 2008 r RAZEM: 356 > 5. Konstrukcja wniosków i raportu Raport składa się z części głównej (zawierającej analizę najważniejszych efektów badań oraz zestaw rekomendacji i sugestii) oraz dwóch załączników: prezentacji wyników badań ankietowych (zał. 1), prezentacji wyników badań panelowych (zał. 2). Metodologia powstawania raportu badawczego

10 4. Trzy kapitały. Inwestowanie w twórczego obywatela gminy > Kluczowe pojęcia: kapitał kulturowy to zestaw idei, wiedzy i umiejętności umożliwiający aktywne uczestnictwo w życiu społecznym, kapitał społeczny to zaufanie, normy i powiązania, które umożliwiają skoordynowane działania zespołowe i zwiększają sprawność społeczeństwa, kapitał lokalny zasoby wiedzy i kultury oraz więzy społeczne, które służą rozwojowi lokalnej społeczności (czyli pomyślności gminy). Są to nowoczesne, często nadużywane słowa, za którymi, jednak, kryją się ważne treści. Kapitał to potencjał, który może stać się produktywny i opłacalny. W tym sensie budowanie kapitału kulturowego, społecznego i lokalnego to inwestowanie w ludzi, którzy stają się bardziej produktywni i twórczy. W interesie gminy leży zapewnienie młodzieży warunków do budowania własnych kapitałów poprzez ustalanie priorytetów edukacyjnych zapewniających rozwój tych kapitałów. > Rozwój kapitału lokalnego Kącik regionalny w szkole dziedzictwo jako ciekawe i twórcze doświadczenie Kącikiem regionalnym jest na przykład stylizowana chata drewniana ze skromną ekspozycją starych sprzętów. To prezentacja folkloru, która buduje raczej negatywny wizerunek lokalnego dziedzictwa kulturowego jako czegoś zakurzonego i zepchniętego do kąta. Rozwiązaniem, które kształtuje pozytywną i aktywną relację z dziedzictwem, jest na przykład tworzenie archiwum szafy zawierającej różnorodne materiały archiwalne i prace uczniów. Wytwory te są potem wykorzystywane w warsztatach edukacyjnych lub tworzeniu, co roku, nowej ekspozycji. Muzeum Nadwiślański Park Etnograficzny w Wygiełzowie może merytorycznie pomóc przy organizacji takiej wystawy, a uczniowie poczują się współautorami dzieła, które stanie się dla nich ważne i własne. W obecnym kształcie jest to stracony kapitał lokalny, który z powodzeniem mógłby być wykorzystany w edukacji regionalnej. > Rozwój kapitału społecznego Gdzie usiąść na szkolnej przerwie? życzliwość i wzajemne zrozumienie Ławki, na których można usiąść na szkolnych korytarzach, nie są częstym zjawiskiem. Wiadomo, że korytarze są równocześnie drogami ewakuacyjnymi, ale stworzenie miejsc, gdzie w czasie przerwy można posiedzieć i porozmawiać, nie powinno być dużym problemem. To byłby przyjazny gest w stronę gimnazjalistów, którzy muszą stać bądź leżeć na podłodze w czasie przerw. Cztery strony czy jeden portal? inwestycja w lepszy obieg informacji Obecnie cztery szkoły posiadają cztery oddzielne strony internetowe. Grafika i treści są ważne i atrakcyjne, jednak są znane niewielkiemu gronu odbiorców. Warto się zastanowić nad powołaniem jednego gminnego portalu szkolnego, gdzie każda placówka posiadałaby własną zakładkę, a część portalu byłaby wspólna. Ułatwiłoby to obieg informacji w całej gminie, a nauczyciele, rodzice i uczniowie mieliby orientację jakiego typu działania podejmowane są w innych szkołach. Sprzyjałoby to twórczej konkurencji, korzystaniu z doświadczeń innych szkół oraz pomogło w tworzeniu wspólnych inicjatyw edukacyjnych. > Rozwój kapitału kulturowego Dla kogo jest szkolna gazetka ścienna? strefa dialogu gimnazjalistów z gimnazjalistami Szkolne gazetki ścienne są nieśmiertelne. Bywają rocznicowe, tematyczne, biograficzne. Wymagają pracy koncepcyjnej, oprawy plastycznej, wymyślenia nośnego hasła, wyszukania zawartości merytorycznej. Zamówienie zwykle składa nauczyciel, który musi na ścianie upamiętnić coś bardzo ważnego: Dzień Ziemi, rocznicę wybuchu II wojny światowej, szkolną wycieczką do Warszawy. On też ocenia wykonanie zadania. Noty są za wartość artystyczną i merytoryczną. Warto się zastanowić nad Trzy kapitały. Inwestowanie w twórczego obywatela gminy 10

11 organizacją tego twórczego procesu. Przygotowanie gazetki może być warsztatem edukacyjnym warto zrobić ich mniej, ale bardziej oryginalnych i nastawionych na rozwój i kreatywność ucznia z tego przedsięwzięcia. Gazetka może być korytarzową grą terenową, prezentacją multimedialną, kartką papieru lub wielkoformatowym dziełem sztuki. Koncepcja i temat mogą wynikać z przemyśleń uczniów, a nie tylko potrzeb nauczycieli. Zobaczyć, zjeść, wrócić wycieczka jako warsztat edukacyjny W procesie edukacji ważne są szkolne wycieczki. Czasem są tematyczne, czasem turystyczne bądź rekreacyjne. Często przy okazji jakiegoś koła zainteresowań jest to cały zestaw wycieczek poświęconych konkretnemu zagadnieniu. Uczniowie potwierdzili w rozmowach, że uczestniczą w przygotowaniu programu wyjazdu. Problemem jest to, że są one kosztowne, a organizacja takich przedsięwzięć spoczywa głównie na barkach nauczycieli. Dlatego warto przygotować roczny harmonogram wyjazdów dla całej gminy i przeznaczyć na nie pieniądze z budżetu gminy. Obecnie niemal w 100% wyjazdy te finansowane są przez rodziców uczniów. Gdyby nauczyciele mieli wsparcie finansowe, mogliby organizować wyjazdy z bogatszą ofertą warsztatową i edukacyjną (zajęcia, warsztaty i spotkania w muzeach, uniwersytetach, instytucjach kultury, ośrodkach edukacyjnych, parkach narodowych). Roczny plan umożliwiałby władzom gminy kontrolę zadań edukacyjnych i priorytetów takich wyjazdów, jak również zebranie w grupy uczniów o wspólnych zainteresowaniach z różnych szkół w ramach jednego wyjazdu. Celem wycieczek szkolnych powinna być możliwość spotkań i rozmów, samodzielnego poznawania i zdobywania wiedzy, a nie tylko oglądanie i mechaniczne przyswajanie wiedzy. Tym bardziej, że większość uczniów z gminy Babice dość często wyjeżdża z rodzicami w celach turystycznych (informacje zgromadzone w czasie wywiadów z gimnazjalistami) i nie ma potrzeby, by wycieczki szkolne opierały się na identycznych założeniach, co do wyboru obiektów i kierunków wyjazdów. Paprotki na korytarzu przyjazna i nowoczesna przestrzeń edukacyjna Wygląd korytarzy jest również przekazem i informacją. Bardzo często wiadomość brzmi: tu jest smutno i nic się zmienia. Szkoła jest zawsze w jakimś sensie instytucją opresyjną: zmusza do przestrzegania porządku, władzę posiadają nauczyciele. W takiej sytuacji młodzież nie ma zbyt wielu możliwości wyrażania własnej tożsamości i osobowości. Robią to strojem, gadżetami, zachowaniem na pokaz. Wyczuwają różnicę pomiędzy murami ich szkoły, a tym, co widzą w galeriach handlowych w mieście, multipleksach (tym wszystkim, co jest w ich mniemaniu nowoczesne). Warto więc wspólną strefę korytarzy w większym stopniu dostosować do ich odczuć estetycznych. Tak jak istnieją korytarze dziecięce w przedszkolach i szkołach podstawowych, powinny istnieć korytarze gimnazjalne. Nie musi to polegać na upstrzeniu ich plakatami czy grafitti, szkoła powinna się kojarzyć z poważną i klasyczną instytucją. Można zaprojektować tę przestrzeń w porozumieniu z uczniami. Patron szkoły może stać się bliższy uczniom, jeśli sami znajdą sposób na jego wizerunek. Zespół roboczy ds. kultury i edukacji lepsze planowanie i wykorzystanie środków Podstawowym wyzwaniem w tworzeniu spójnej strategii zajęć pozalekcyjnych i edukacji pozaszkolnej jest wybranie właściwych priorytetów i sposobów realizacji ustalonego programu. W tym momencie każda szkoła organizuje się oddzielnie w tym zakresie. Obok szkół działają GOKiS, parafie, stowarzyszenia, Muzeum Nadwiślański Park Etnograficzny w Wygiełzowie. Wzajemny przepływ informacji jest skąpy, działania nie są skorelowane. Podejmowanych inicjatyw jest wiele: koła zainteresowań i zajęcia edukacyjne w szkołach, oazy w parafiach, projekty realizowane w stowarzyszeniach, wolontariat w muzeum, konkursy i organizacja imprez w GOKiS-ie, treningi w klubach sportowych, zespoły amatorskie. Niestety, dużo pomysłów rozmywa się z braku zainteresowania odbiorcy i ciągłości nie staje się stałą ofertą. Warto więc organizować coroczne spotkanie, na którym ustala się plan współpracy, podział zadań, harmonogram zajęć. Program zajęć pozaszkolnych i pozalekcyjnych jest następnie spisywany oraz udostępniany uczniom i rodzicom. Taka współpraca może spełniać rolę forum wymiany doświadczeń i pomysłów, można zbierać wspólnie dane o potrzebach uczniów, można też wzajemnie uzgadniać swoje działania. Każdy rok szkolny staje się wtedy gminnym projektem przed- Trzy kapitały. Inwestowanie w twórczego obywatela gminy 11

12 sięwzięć przeznaczonych dla uczniów. Łatwiej jest również informować o ofercie dostępnej w gminie. Sami uczniowie mogą również zgłaszać własne pomysły. Przykładem może być nasze doświadczenie z rozmów z uczniami: w każdej szkole jest kilka osób niezwykle zainteresowanych miejscową przyrodą, posiadających ogromną wiedzę o ptakach, łowiskach, ekosystemach. Obecnie są jednostkami w swoich środowiskach szkolnych, ale razem stanowią już sporą grupę, z którą można współpracować i tworzyć ciekawe projekty. Podobnie jest z zainteresowaniami teatralnymi, dziennikarskimi, historycznymi, muzycznymi. Ważna jest działalność, która organizuje i łączy młodzież. Starsi uczniowie mogą przekazać wiedzę młodszym, a trafione i sprawdzone działania być kontynuowane. Każda z instytucji może się specjalizować w konkretnych dziedzinach to zdecydowanie zwiększa efektywność wysiłków osób pracujących z młodzieżą. > Rozwój kapitału społecznego i kulturowego Czy bunkier jest przyjazny? atrakcyjny wygląd jako komunikat o ciekawym wnętrzu Dobra przestrzeń kreuje szczęśliwszych uczniów. Znaczenie ma zapach miejsca, dobór kolorów, rozwiązania architektoniczne, styl wykończenia. Gimnazjaliści zbliżając się do szkoły, widzą szary blok, który zupełnie nie przypomina fajnego miejsca. To na pewno nie sprzyja budowaniu miłych skojarzeń z przestrzenią, gdzie spędzają większość dnia. Akcja malowania fragmentu szkolnego korytarza może stać się ciekawym warsztatem edukacyjnym dla uczniów, rodziców i nauczycieli. Zaangażowanie artysty (np. studenci Akademii Sztuk Pięknych z Krakowa) może być zachętą do wspólnej zabawy, i może zmienić nie tylko zewnętrzny wizerunek szkoły. Działania, które odbiegają od stereotypu gimnazjalnego tu się nic nie dzieje, mobilizują do codziennej nauki i budują pozytywne szkolne relacje. Dla dzisiejszych uczniów ilość kolorowych bodźców ze świata w stosunku do monotonnej szkoły działa na niekorzyść tej drugiej. Poza szkołą gimnazjaliści są konsumentami, którzy sami wybierają i decydują. W szkole poddawani są odgórnym ustaleniom i nakazom warto czasem dać im czas i narzędzia do zmiany tego porządku (np. wyglądu szkoły). Komunikacja i poważne siebie traktowanie informacja jako wzajemna umowa W trakcie rozmów z gimnazjalistami często okazywało się, że w jednej szkole krążyły bardzo różne informacje na temat dodatkowych zajęć edukacyjnych, SKS-ów, wycieczek, dyskotek. Ma to na pewno związek z roztargnieniem uczniów i niedokładnym słuchaniem informacji. Należy jednak zadbać o to, aby ustalić spójny obieg informacji szkolnej i zaangażować w ten proces rodziców. A uczeń mówi: może to ruszy, może nie, Pani się jeszcze nie zdecydowała, powiedziała nam, że mamy być grzeczni, to wtedy będzie. Może warto przygotować spójną zbiorczą informację na początku roku (z ofertą, zasadami, harmonogramem), która trafia do rodziców (i z podpisem wraca do szkoły). Dzięki temu nauczyciele, rodzice i uczniowie posiadają plan, który zgodnie z zapisanymi zasadami jest realizowany w ciągu roku. W ten sposób uczniowie dowiadują się, że przyjmują również na siebie obowiązki, a nie, że są tylko zależni od decyzji bliżej niezdefiniowanej szkoły. Idealna byłaby zblokowana na jednym nośniku informacja o całej dostępnej w gminie ofercie dla młodzieży gimnazjalnej: włączając w to zajęcia w GOKiS, godziny pracy biblioteki gminnej, zajęcia, w których można uczestniczyć w innych szkołach, oferta organizacji pozarządowych i klubów sportowych. > Rozwój kapitału społecznego i lokalnego Młodzieżowa Rada Gminy inspirujący warsztaty obywatelski W gminie Babice została powołana Młodzieżowa Rada Gminy. W założeniu ma ona być praktycznym warsztatem edukacji obywatelskiej i miejscem poznawania zasad zarządzania sprawami gminy. Jednak jak wynika z rozmów z uczniami, można mieć wiele zastrzeżeń do realizacji tego projektu. Uczniowie uczestniczą w wyborach, a potem zalega cisza, która trwa do następnych wyborów. Brakuje informacji o działaniach rady, jej uprawnieniach ( spotykają się i gadają, czasem gdzieś jadą ). Członkowie rady nie informują swoich wyborców o sprawach, którymi się zajmują, i nie potrafią pokazać, czy wywiązali się z podjętych zobowiązań i zadań. No rozmawiamy o tym, jak rozwiązywać problemy w gminie taki jest główny komunikat członków rady. A przecież polityka to odpowiedzialność za decyzje, umiejętność znalezienia kompromisu, służenie Trzy kapitały. Inwestowanie w twórczego obywatela gminy 12

13 społeczności, prowadzenie dialogu nie wydawanie poleceń i przyjmowanie uchwał. Dlatego warto się zastanowić: jak przygotować uczniów do wyborów, aby wiedzieli, na czym one polegają, jak je przeprowadzić, aby nie były plebiscytem uczniowskiej popularności, jak dać radzie narzędzia, aby mogła rozwiązywać małe, realne problemy, jak komunikować o działalności rady i nawiązać dialog z uczniami (wyborcami). W obecnym kształcie ciekawa inicjatywa nie wykorzystuje swojego potencjału, a uczniowie wyborcy nie szanują tej instytucji ( no chodzą na jakieś spotkania ). Istnieje wiele fundacji, które mogłyby zapewnić uczniom warsztaty obywatelskie czy pomoc w organizacji wyborów oraz współuczestniczyć w działalności rady (treningi i szkolenia). Miejsce do bywania i spotykania się przyjazna i bezpieczna przestrzeń publiczna Sporym problemem dla gimnazjalistów jest brak miejsc w gminie, gdzie w komfortowych warunkach mogliby spokojnie wspólnie spędzać czas. Nastawienie części dorosłych można krótko podsumować: zamiast się pętać, zabraliby się do jakiejś roboty. Gimnazjaliści mają dwie możliwości: zostać w domu przed komputerem albo uczestniczyć w grupie chodnikowej, gdzie zawsze przewagę zyskują nie najmądrzejsze pomysły. Alternatywą mogą być świetlice dopasowane do potrzeb gimnazjalistów, gdzie w danych godzinach tylko oni mają wstęp. W takim wypadku ważną sugestią jest ustanowienie ich współodpowiedzialnymi za to miejsce (nowe wyposażenie w zamian za wolontariat i pomoc w sprzątaniu itp.). Problem braku miejsca, gdzie młodzież mogłaby spędzać czas charakteryzuje sytuacja w Olszynach. Jedna osoba dorosła ma klucz do domu kultury. Zwykle trudno tę osobę znaleźć. W pomieszczeniu jest siłownia i stoły do tenisa. Bardzo często to miejsce okupuje starsza młodzież, która inaczej spędza tam czas tak wynika z relacji gimnazjalistów. Niewielka grupa zdeterminowanych, musi walczyć o tę przestrzeń. Zapraszamy na imprezę, wstęp tylko z legitymacją gimnazjalną integrująca rozrywka dla gimnazjalistów Gimnazjaliści uwielbiają szkolne dyskoteki. Jednocześnie narzekają na brak imprez młodzieżowych w gminie. Nie wszystkim podobają się wiejskie festyny (jedynie Zlot Wiedźm i Czarownic spełnia wszystkie ich wymagania). Warto zastanowić się nad organizacją kilku w roku specjalnych imprez dla wszystkich gimnazjalistów w gminie. Nie powinno to ograniczać się wyłącznie do dyskoteki bądź koncertu. To może być nocne wyjście do Zamku Lipowiec i rozgrywka gry terenowej, grill, koncert, spotkanie w remizie strażackiej połączone z zajęciami sportowymi, koncert w garażu i dyskoteka. Całość powinna być profesjonalnie zaaranżowana (plakaty, bilety za złotówkę, gadżety pamiątkowe). W organizacji wydarzenia powinna wolontariacko brać udział młodzież (koszulki i identyfikatory organizatorów!). Całość wyłącznie dla gimnazjalistów. Takie nierutynowe przedsięwzięcia w miejscach kojarzonych raczej z innymi działaniami są ewenementem na skalę całej gminy, inspirują i pokazują, że można inaczej. Przedstawione wyżej sugestie i pomysły są częścią efektów naszych badań. Wyszliśmy z założenia, że aspiracje i potrzeby gimnazjalistów, które można znaleźć w kolejnych częściach raportu, mają ścisły związek z kształtowaniem trzech kapitałów ważnych dla gminy Babice. Obraz gminy, odczucia i opinie gimnazjalistów to punkt wyjścia w myśleniu o spójnej wizji działań dla ich rozwoju. Dlatego, tak jak w tym rozdziale, obrazującym efekty badań, w kolejnych częściach chcemy pokazać związek pomiędzy ich światem znaczeń a możliwościami, które można im zaoferować. W ten sposób chcielibyśmy wspomóc Państwa myślenie o przyszłości gminy Babice i ofercie dla młodzieży gimnazjalnej. Trzy kapitały. Inwestowanie w twórczego obywatela gminy 13

14 5. Gimnazjalista. Nastawienie na rozwój i partnerską współpracę > Gimnazjalista. Kim jest z punktu widzenia systemu edukacyjnego? 1. Uczeń szkoły (edukacja wiedza i umiejętności) 2. Dziecko w rodzinie (wychowanie, bezpieczeństwo) 3. Członek grupy rówieśniczej (jego grupa odniesienia i współżycia) 4. Osoba konstruująca swoją tożsamość i osobowość (plan własnego życia jako postawa) 5. Osoba o własnych zainteresowaniach, aspiracjach i potrzebach (wspomaganie i kształtowanie jego rozwoju w różnych aspektach) 6. Uczestnik globalnego świata (prosument) 7. Człowiek o własnych przekonaniach i postawach (moralność, etyka, religijność) 8. Uczestnik lokalnego świata (codzienność, zakorzenienie, lokalna społeczność). Tworząc gminny system edukacji i kultury, warto stworzyć sobie modelowy profil gimnazjalisty. Taki profil pomaga lepiej zrozumieć wielość aspektów pedagogicznych każdego możliwego działania w ramach tego systemu, kim jest uczeń gimnazjum w różnych sytuacjach, w których się znajduje, i o jak różnych wyzwaniach trzeba wtedy pamiętać. > 1. Każdy mieszkaniec w wieku lat jest uczniem szkoły. Trafia do nowej grupy rówieśniczej, testuje nową sytuację, w której się znalazł, poszukuje własnej przestrzeni, w której będzie mógł się zadomowić i przetrwać w nowej stresującej sytuacji. Musi się również określić względem nowej sytuacji i wybrać, wedle jakich metod będzie konstruował własną szkolną tożsamość. > Dylematy i problemy wskazane przez gimnazjalistów podczas warsztatów i rozmów: rutyna, brak ciekawych wyzwań, konflikt z nauczycielami, traktowanie uczniów jako jednorodnej masy sprawiającej problemy, niedoinformowanie. Uczniowie często zauważali, że lepiej siedzieć cicho, bo ze wszystkiego może być afera. To oznacza, że często w szkole życie toczy się dwutorowo jest obraz dla nauczycieli i własne zdanie gimnazjalistów wśród swoich. > Wnioski: bardzo ważny jest początek (pierwsze półrocze w I klasie), kiedy tworzy się klasowa hierarchia, następuje podział ról, wyznaczane są granice zachowań i stosunek do nowej roli. Wtedy ważny jest trening pokazujący zasady współżycia grupowego oraz zasady współpracy z nauczycielami (wychowawcą), tak aby każdy uczeń mógł zaistnieć w grupie, wykazać się czymś, co przełamie bariery, pozwoli mu zamanifestować to, co dla niego istotne, i uwierzyć że nie będzie za wskazywanie trudności oraz problemów karany, ważne są jasne komunikaty o wszelkich zajęciach dodatkowych (wyjazdach, akcjach, spotkaniach) i zasadach, które obowiązują obie strony. Coś, co nie jest dawane od przypadku ani wymuszane, ale jest prezentowane jako wzajemna relacja ( liczą się wasze sugestie i bierzemy je pod rozwagę ), jest dla gimnazjalistów ważniejsze i bardziej się do tego przyłożą, należy starać się przełamywać szkolną rutynę zajęciami z osobami z zewnątrz, innowacyjną szkolną gazetką itp. Wszyscy uczniowie powinni być uczestnikami ciekawych przedsięwzięć, nie tylko ci, którzy sami wyrażają chęć organizacji takich działań czy uczestnictwa w nich. Wielu gimnazjalistów jest uprzedzonych do szkoły i edukacji. Należy starać się zniwelować te bariery, frustracje oraz postawy wycofania. To problem dużej grupy uczniów średniaków, którzy tracą w sytuacji, gdy nauczyciel koncentruje się na pracy z najlepszymi uczniami lub tymi, którzy mają trudności w nauce. Gimnazjalista. Nastawienie na rozwój i partnerską współpracę 14

15 > 2. Każdy gimnazjalista jest członkiem pewnej rodziny, stamtąd powinien czerpać wzorce, wsparcie, poczucie bezpieczeństwa. W gminie Babice, jak wynika z rozmów i ankiet, gimnazjalista mieszka w domu jednorodzinnym. Ma rodzeństwo, w około 25% przypadków mieszka również z dziadkami. Bardzo często oboje rodziców pracuje. Rodzina ma do dyspozycji samochód, a młodzież komputer z dostępem do Internetu. Uczniowie dość często wyjeżdżają z rodzicami na krótkie wyjazdy, spora grupa korzysta stale z zajęć dodatkowych w okolicznych miastach (około 10%), tam też posiada rodzinę. > Wnioski: rodzice powinni być włączeni w proces przygotowywania oferty edukacyjnej. Ich wiedza przekłada się na motywowanie własnych dzieci do aktywności i uczestnictwa. Obecnie tylko nieliczna grupa rodziców jest aktywna i blisko współpracuje ze szkołą bądź GOKiS-em. Problemem jest aktywizacja rodziców na forum szkoły. Być może warto zastanowić się nad wydaniem specjalnych kart rodzicielskich (na zasadzie kart członkowskich w klubach), na których oznacza się ich aktywności i które są potem premiowane na przykład informacją na stronie internetowej, podziękowaniami wójta, dyrektora szkoły. Każda zabawa jest lepiej odbierana niż odwoływanie się do rodzicielskiego obowiązku. Rodzice są udziałowcami samorządowej szkoły i tak jak mają swoje przywileje, mają również ważne obowiązki. Dobrze jest premiować tych, którzy wywiązują się ze swojej roli. > 3. Uczeń gimnazjum jest członkiem grupy rówieśniczej. To jego bardzo ważna grupa odniesienia. W obrębie tego środowiska gimnazjalista sytuuje się i określa swoją tożsamość. To pewien kanon zachowań, kod porozumiewania się, wspólnota zainteresowań i wiedzy. Uczniowie razem spędzają dużo czasu, tworzą się w ich obrębie ważne więzy, chronią się nawzajem przed ingerencją obcych dorosłych. > Wnioski: to środowisko, które samo sobie organizuje atrakcje, rozrywki, zajęcia. Ważne jest, aby te procesy wspomagać (zapewniając zaplecze i pomoc organizacyjną) i kierować w stronę ciekawych, twórczych projektów. Znamienny jest przykład dziewczęcych grup tanecznych, które same ćwiczą, tworzą układy, wymyślają stroje i potem stają się atrakcją apeli, imprez i koncertów. W taki sposób ćwiczą ważne umiejętności społeczne: kooperację, dialog, kompromis. Mogą pokazać efekty swoich wysiłków, co buduje ich pozytywną samoocenę i zachęca do kolejnych działań, wiele z działań gimnazjalistów sytuuje się w obrębie stref nieznanych dorosłym. Wykorzystują oni nowe media, techniki, zasoby kultury. Te treści można wykorzystywać i budować na nich działania edukacyjne czy kulturalne. Można budować wirtualne Babice w Second Life i prowadzić tam dyskusje bądź zaprojektować idealny dom kultury. Można nakręcić film o wikliniarstwie telefonami komórkowymi, można stworzyć prostą grę komputerową z wykorzystaniem zamku Lipowiec. To pozwala docenić umiejętności i kulturę uczniów, wykorzystując ich kapitał aktywnie i twórczo. > 4. Każdy gimnazjalista realizuje własny plan na życie. To oznacza, że każdy gimnazjalista buduje: własny wizerunek na zewnątrz, własny system zachowań i postaw, własną biografię osobistą, własne wzory orientacji społecznej. Część gimnazjalistów jest aktywna na tym polu: wyznacza sobie jasne cele, dąży do ich realizacji, potrafi wskazać własne działania jako spójny harmonogram i plan postępowania. Ale wielu uczniów cechuje brak takiego pozytywnego planu i falowanie wraz ze zmieniającymi się wzorami i postawami innych. Uzależniają swój plan życiowy od rozwoju sytuacji. Gimnazjalista. Nastawienie na rozwój i partnerską współpracę 15

16 > Wnioski: należy zapewnić uczniom treningi psychologiczne (w formie warsztatów), które pozwolą im lepiej poznać mechanizmy funkcjonowania w społeczności. Obecnie wielu z nich nie zna narzędzi do zmagania się z własnym planem na życie (projektowanie, rozumienie wpływu otoczenia, tworzenie możliwych scenariuszy postępowania). Często dowiadują się, że ich rolą jest niesprawianie problemów i wywiązywanie się z obowiązków to jest ważne, ale nie najważniejsze. Tego typu komunikat nie buduje dobrej atmosfery do tworzenia kreatywnych i innowacyjnych planów na życie. > 5. Gimnazjalista to osoba o własnych zainteresowaniach, aspiracjach i potrzebach. Zainteresowania to osobiste pasje i preferowane rodzaje aktywności. Aspiracją jest, na przykład, chęć do edukacji lub osiągnięcia ważnej pozycji społecznej. Potrzeby to szeroko pojęty zbiór doświadczeń i działań budujących pożądany zestaw kompetencji, postaw i umiejętności. Należy bardzo poważnie podejść do wyzwania, jakim jest odpowiadanie na potrzeby młodzieży tak, aby czynić to efektywnie oraz aby działania przynosiły realne zyski w postaci lepszych szans rozwojowych dla gimnazjalistów. Niewielu decydentów zastanawia się nad efektywnością i skutecznością metod i działań w pracy z młodzieżą. Często inaczej pojmują potrzeby gimnazjalistów niż sami uczniowie. > Na podstawie rozmów z uczniami scharakteryzowaliśmy obszary, gdzie pojawiają się problemy w realizacji potrzeb gimnazjalistów: Potrzeba Problemy w zrealizowaniu potrzeby Udział w zajęciach pozalekcyjnych (edukacja) brak jasnego planu i harmonogramu zajęć, brak innowacyjnych i nowoczesnych rozwiązań, które inspirowałyby uczniów, brak odpowiedzi na zgłaszane przez młodzież postulaty i pomysły, dopasowywanie działań bardziej do potrzeb nauczycieli niż oczekiwań gimnazjalistów, niezmienność oferty, duże różnice w ofercie w zależności od gimnazjum. Udział w zajęciach pozaszkolnych (edukacja i oferta kulturalna) niewielka oferta zajęć odbywających się poza szkołą (jest: oaza parafialna w Babicach, zajęcia w GOKiS-ie, stowarzyszenie Impuls ), brak nowych i atrakcyjnych propozycji, które inspirowałyby uczniów, brak ciekawych zajęć w świetlicach (są: siłownia, ping-pong, zajęcia plastyczne, pracownia komputerowa), brak projektów, w ramach których młodzież realizowałby swoje pasje i zainteresowania Udział w zajęciach sportowych poza lekcjami wychowania fizycznego niewielki wybór zajęć (jest: Klub Sportowy Zagórze, Klub Sportowy Arka w Babicach, Klub Sportowy Lew Olszyny, SKS w Zagórzu i Babicach), mało propozycji zajęć sportowych dla dziewcząt, zmienność oferty (wielokrotne zawieszanie zajęć w szkołach), duże braki infrastrukturalne (Mętków, Jankowice Olszyny), nierówne szanse uczestnictwa w zajęciach w różnych miejscowościach gminy i brak planu minimalizującego te różnice (zorganizowana oferta z dojazdem i powrotem z zajęć). Posiadanie miejsc dla bezpiecznych spotkań i rozrywki brak dostępnych parków rozrywki skateparku, boiska z infrastrukturą itp., brak klubów młodzieżowych dostosowanych do potrzeb gimnazjalistów, brak miejsc, w których gimnazjaliści mogliby się spotykać i rozmawiać. Gimnazjalista. Nastawienie na rozwój i partnerską współpracę 16

17 Uczestnictwo w interesujących imprezach młodzieżowych Możliwość działań w ramach wolontariatu społecznego i kulturalnego brak koncertów i festiwali młodzieżowych, brak imprez rodzinnych z ambitną ofertą (tylko Zlot Wiedźm i Czarownic ), brak zorganizowanych spotkań młodzieżowych (tylko oaza parafialna w Babicach, spotkania dla ministrantów). przymuszanie do udziału, brak przestrzegania zasad dobrego wolontariatu (brak zajęć przygotowujących do roli wolontariusza, niedoinformowanie, brak uznania za wykonanie zadania), brak spójnej oferty dla wszystkich uczniów (różne osoby mają różne kompetencje, które należy starać się zagospodarować, wolontariat to nie tylko zadanie dla dziewcząt). > Wnioski: konieczność przeanalizowania potrzeb gimnazjalistów pod kątem możliwości ich realizacji i zmian zapewniających ich pozytywny odbiór przez gimnazjalistów, obowiązek przeprowadzenia szkoleń z zakresu dobrej komunikacji z młodzieżą, konieczność harmonizowania działań prowadzonych w gminie (inwestycje, program kulturalny) z potrzebami młodzieży gimnazjalnej (partner w dialogu społecznym). > 6. Gimnazjalista to uczestnik globalnego świata. Dla gimnazjalisty gmina i lokalne środowisko życia to tylko jeden z wielu punktów odniesienia. Bardzo dużo treści i bodźców czerpią oni ze świata zewnętrznego. Gimnazjaliści nie są wyłącznie konsumentami tych doświadczeń, ale również są prosumentami, czyli aktywnymi odbiorcami oraz twórcami idei i produktów. Nie tylko oglądają telewizję, ale też umieszczają w Internecie własne filmy, zdjęcia. Nie tylko czytają gazety, ale tworzą własne blogi. Nie tylko kupują produkty, ale je personalizują (np. telefony komórkowe) i nadają im własne znaczenia. > Wnioski: uczniom należy pomóc w poruszaniu się po ogromnym rynku dóbr oraz wyborze jakościowo dobrych treści, powinno się poznawać zachowania i zainteresowania młodzieży, aby można było ich kompetencje wykorzystywać do kreowania twórczej edukacji i kultury. > 7. Gimnazjalista to osoba o własnych przekonaniach i postawach. Aspekty życia zawierające się w znaczących terminach moralność, etyka, religijność, postawy emocjonalne i uczuciowe nie były w obszarze zainteresowań naszych badań. > 8. Gimnazjalista to uczestnik lokalnego świata. Młody człowiek jest obserwatorem lokalnego życia, tu na co dzień styka się z postawami i zachowaniem dorosłych, stąd czerpie wzorce własnego postępowania. Jest również uczestnikiem lokalnych wydarzeń i (powinien być) ważną stroną dialogu społecznego. Ta codzienność może krępować lub być bliska i własna. Z rozmów z gimnazjalistami wyłania się niespójny i sprzeczny wizerunek miejsca, w którym mieszkają. Obraz ten dotyczy przede wszystkim własnej miejscowości, gmina jest dla wielu uczniów, czymś odległym, o niezdefiniowanej strukturze i granicach. Młodzież patrzy na lokalny świat przez pryzmat swoich doświadczeń: szkoły, rodziny, własnej wsi, sposobów spędzania wolnego czasu, funkcjonowania w codzienności. W odpowiedzi na pytanie: jak gmina się rozwija, opowiadają o remontach, nowych drogach, chodnikach czy imprezach. Zapytani o problemy gminy zwracają uwagę na brak: perspektyw, ciekawych zajęć, interesujących wydarzeń i monotonię. Ważną częścią ich opowieści o gminie jest środowisko naturalne Wisła, stawy, lasy, wały przeciwpowodziowe, wzgórza ze skałkami. Młodzi ludzie doskonale znają te tereny i lubią je odwiedzać (wędkarstwo, wycieczki rowerowe, spotkania w ulubionych miejscach). Środowiska lokalne oceniają bardzo krytycznie (narzekanie na: częste przypadki pijaństwa i konfliktów, powszechne donoszenie i skarżenie się na ich nieproduktywne pętanie się po wsi, wygania- Gimnazjalista. Nastawienie na rozwój i partnerską współpracę 17

18 nie z miejsc, gdzie się spotykają, bezbarwność dorosłych jako całej grupy). Potrafią jednak wskazać osoby, które są dla nich ważne, chcą z nimi współpracować (ksiądz z Babic, prezesi klubów sportowych z Jankowic i Zagórza, nauczyciel historii z Zagórza, kierownicy drużyn OSP). To dla młodzieży lokalne autorytety, znają ich osobiście animatorzy działań, w których uczestniczą. > Wnioski: gimnazjaliści powinni mieć możliwość współtworzenia klimatu swojej miejscowości i okolicy. Mając szansę realizacji swoich pomysłów, młodzież może zaprezentować kreatywne myślenie i niecodzienne umiejętności w celu ożywienia życia lokalnego. Uczniowie powinni również mieć możliwość poznawania i przeobrażania historii oraz kultury lokalnej w ważne dla nich doświadczenia. To może być projekt Gdybym był sołtysem, to... (jeden dzień władania wsią przez młodzież), wydanie gazety jednodniówki z okazji jakiegoś ważnego lokalnego wydarzenia, happening teatralny (np. przemarsz przez wieś jej dawnych postaci) lub gra terenowa zorganizowana dla dorosłych przez młodzież. Może to być reportaż o ostatnich prawdziwych rolnikach i gospodarce wiejskiej, stworzenie mapy lokalnych zasobów przyrodniczych czy przygotowanie kampanii promocyjnej lokalnych przedsiębiorstw, ciekawym rozwiązaniem może okazać się utworzenie młodzieżowego serwisu gminnego, który połączy grupę rówieśników gimnazjalnych. Portal powinien być redagowany i współtworzony przez grupę młodzieży z gminy. Serwis nie musi oferować wyłącznie gotowych treści i informacji, lecz podobnie jak popularna Nasza Klasa, może być medium tworzonym po części przez użytkowników ( Nasza Gmina?). Portal musiałby być dobrze zaprojektowany i trafiać w gusta uczniów. Jego rolą byłaby integracja młodzieży oraz prezentacja treści inspirujących potrzeby kulturalne. Byłoby to narzędzie wspierające aktywność lokalną młodych ludzi. Posiadając portal gminny (klasyczny i poważny) oraz tworząc do tego serwis edukacyjny i młodzieżowy, gmina jest pionierem innowacyjnych pomysłów na zarządzanie lokalną informacją oraz animacji działań kulturalnych. > Gimnazjalista jak wynika z powyższego opisu jest osobą funkcjonującą równocześnie w wielu światach społecznych. Należy pamiętać o różnorodnych motywacjach uczniów, ich aspiracjach oraz projektowaniu własnych zestawów kluczowych kompetencji i umiejętności. Naładowane treściami dodatkowe zajęcia klasowe nie przynoszą, czasem, większych efektów niż udział w treningach ochotniczej drużyny strażackiej. W pracy z młodzieżą: na boisku, w remizie, szkole, w świetlicy trzeba pamiętać o różnych aspektach twórczego procesu inwestycyjnego. Gimnazjaliści z każdych zajęć powinni wynosić maksimum efektów i doświadczeń. Gimnazjalista. Nastawienie na rozwój i partnerską współpracę 18

19 6. Gminna infrastruktura i kapitał. Edukacja i kultura > System edukacji i kultury w gminie Babice: 1. Urząd Gminy Babice 2. Szkoły (gimnazja) 3. Gminny Ośrodek Kultury i Sportu (w tym świetlice) 4. Gminna Biblioteka w Babicach 5. Muzeum Nadwiślański Park Etnograficzny w Wygiełzowie i Zamek Lipowiec 6. Parafie 7. Stowarzyszenia i lokalne inicjatywy 8. Kluby sportowe 9. Ochotnicza Straż Pożarna > 1. Urząd Gminy Babice Główna rola: koordynacja i planowanie gminnego systemu edukacji i kultury, ewaluacja oferty kulturalnej i edukacyjnej w gminie (pod kątem jej skuteczności i efektywności). Priorytety edukacyjne: warsztaty edukacyjne z zakresu demokracji obywatelskiej i zarządzania publicznego. Możliwe inne działania: edukacja przedsiębiorczości (bliskie kontakty z lokalnymi firmami, odpowiedzialność za rozwój gospodarki lokalnej). > 2. Gimnazja Priorytety edukacji pozalekcyjnej: kluczowe kompetencje i wykształcenie, treningi psychologiczne i motywacyjne, wolontariat społeczny, lokalne projekty twórcze, dodatkowe zajęcia sportowe. Obecnie zajęcia pozalekcyjne w szkołach realizowane są w skromnym zakresie. Niewiele inicjatyw wpisało się w stały kalendarz działań. W czasie wywiadów większość uczniów nie potrafiła określić, czy jakieś zajęcia będą się odbywać w tym roku szkolnym (rozmowy przeprowadzano około 20 września 2008 r.). Zajęcia pozalekcyjne w niewielkim stopniu wykraczają poza szkolną rutynę. > 3. Gminny Ośrodek Kultury i Sportu Trudno jest określić priorytety edukacji pozaszkolnej, w działaniach realizowanych przez tę instytucję. Jej oferta jest bardzo zróżnicowana (standardowe zajęcia w świetlicach, lokalne projekty twórcze, planowanie spotkań, organizacja dużych gminnych imprez, prowadzenie wydawnictwa). Brak jest w ofercie zajęć skierowanych do gimnazjalistów. Ciekawszą ofertę ośrodek posiada w zakresie kultury i rozrywki (impreza Zlot Wiedźm i Czarownic ). Jest to inicjatywa znana gimnazjalistom, choć nieznany im jest organizator tego wydarzenia. Potrzeba reorganizacji funkcjonowania tej instytucji oraz celów jej działania jest związana z powstaniem Ośrodka Kultury w Zagórzu, który będzie częścią GOKiS-u. Dobrym rozwiązaniem będzie organizacja dwóch różnych wydziałów. Jeden z nich może skupić się na promocji, wydawnictwie i organizacji imprez, drugi stanie się centrum kultury i edukacji. W obliczu przekształceń czekających szkoły podstawowe (wprowadzenie obowiązku szkolnego dla 6-latków) oraz zmiany form działalności (zajęcia świetlicowe dla maluchów, zajęcia edukacyjne w formie zabaw i gier) dobrym rozwiązaniem dla gminnych instytucji kultury jest skupienie się na pracy z młodzieżą gimnazjalną. Wówczas oba ośrodki mogą posiadać dopełniającą się ofertę skierowaną do gimnazjalistów. Z jednej strony będzie to wolontariat w instytucjach kultury i organizacja imprez młodzieżowych, a z drugiej prowadzenie warsztatów edukacyjnych, lokalnych projektów twórczych, wspieranie aktywnych, nieformalnych grup Gminna infrastruktura i kapitał. Edukacja i kultura 19

20 młodzieżowych. Gimnazjaliści mogliby znaleźć miejsce, w którym to oni byliby głównymi odbiorcami (obecnie bardzo im tego brakuje). Największe gimnazja w gminie znajdują się właśnie w Babicach i Zagórzu, tym bardziej placówki te powinny skoncentrować się na bliskiej współpracy ze szkołami. Rozwiązaniem przydatnym w realizacji powyższych celów byłoby przekazanie świetlic wiejskich lokalnym stowarzyszeniom i sołectwom. Placówki te powinny być w większym stopniu ośrodkami aktywności lokalnej. > 4. Biblioteka gminna Biblioteka funkcjonuje w gminie jako centrum informacyjne i wypożyczalnia. Na pewno są to zbyt skromne założenia w stosunku do możliwości, jakimi dysponuje. W bibliotece mogą być organizowane poranki czytelnicze i spotkania dla najmłodszych lub występy teatrzyków (np. jest to idealne miejsce dla prezentacji osiągnięć zespołu lalkowego Alibania ). Placówka może organizować cykle warsztatów poświęconych literaturze oraz tworzyć lokalne archiwum dokumentów prezentujących życie i kulturę w Babicach (zdjęć, druków ulotnych, pamiętników). > 5. Muzeum Nadwiślański Park Etnograficzny w Wygiełzowie i Zamek Lipowiec Z rozmów z gimnazjalistami wynika, że skansen to przestrzeń martwa i zamknięta, odwiedzana raz w roku w czasie odpustu. Muzeum rzadko współpracuje z lokalną społecznością i młodzieżą. A możliwości takiego współdziałania jest wiele: organizacja wolontariatu kulturalnego, wykorzystywanego podczas imprez w skansenie i na zamku, prowadzenie warsztatów edukacyjnych z zakresu etnologii i antropologii kultury, przygotowywanie etnograficznych badań o współczesnym życiu wsi, fotograficznych reportaży dokumentujących przemiany społeczne, realizacja lokalnych projektów twórczych (tworzenie ekspozycji i wystaw, organizacja gier terenowych na zamku, happeningi teatralne w dworze z Drogini). > 6. Parafie Są to ważne centra lokalnej aktywności wspierające wiele inicjatyw i nieformalnych grup społecznych. Parafie często pracują z młodzieżą (pozytywny przykład parafii w Babicach oraz oazy, o której mówiło wielu gimnazjalistów). Parafie organizują zajęcia sportowe, wolontariat społeczny i różnego typu spotkania młodzieży. Pozytywne opinie o tego typu spotkaniach świadczą o dużej potrzebie młodzieży, aby w kulturalnych warunkach móc wspólnie spędzać czas na graniu, śpiewaniu i rozmawianiu. Takiej atmosfery nie mogą znaleźć w świetlicach ani w szkołach. > 7. Stowarzyszenia i lokalne nieformalne inicjatywy Stowarzyszenia w gminie Babice realizują bardzo różnorodne zadania. Kilka z nich współpracuje z młodzieżą (Babice, Olszyny, Wygiełzów), prowadząc świetlice lub realizując lokalne projekty twórcze. Ich rola mogłaby być bardziej znacząca, gdyby stały się ważnymi partnerami w realizacji celów gminnego systemu kultury i edukacji dla młodzieży. Stowarzyszenia są najbliżej lokalnych problemów i mają kapitał do aktywizacji mieszkańców miejscowości, w których działają. Przykład Stowarzyszenia Impuls dowodzi, że mogą one realizować ambitne i twórcze projekty. Niestety, tylko kilka z nich działa aktywnie. > 8. Kluby sportowe Kluby sportowe chętnie współdziałają z młodzieżą, spośród której rekrutują nowych zawodników. Jednak tylko niektóre dysponują środkami umożliwiającymi współpracę (Arka Babice, Lew Olszyny, K.S. Zagórze). Gimnazjaliści pokonują wiele kilometrów na rowerze, niezależnie od pogody, aby uczestniczyć w treningach. W gminie Babice zainteresowanie futbolem i treningami klubowymi jest bardzo duże. Ofertę sportową dla młodzieży poszerzy dokończenie inwestycji Orlik w Babicach. Dużym problemem jest skromna oferta zajęć sportowych dla dziewcząt oraz brak informacji, w którym z klubów w danym roku będą odbywać się treningi dla gimnazjalistów. Gminna infrastruktura i kapitał. Edukacja i kultura 20