funkcja poznawcza funkcja aplikacyjna Mikroekonomia Makroekonomia Szok naftowy ( r. )

Transkrypt

1 Powstanie ekonomii. Ekonomia należy do dyscyplin młodych i liczy ponad II wieki. Początek rozwoju przypisujemy dziełu wydanemu w 1776 r. przez Adama Smitha pt.: Bogactwo narodów. Od tego momentu ekonomia przeszła wiele stadiów, przy czym charakterystyczny jest rok 1936 i wiąże się on z wydaniem dzieła pt.: Ogólna teoria zatrudnienia procentowego i pieniądza przez Johna M. Keynesa. Za ojca współczesnej ekonomi uważa się Adama Smitha. Wzrost zainteresowania problematyką życia gospodarczego następuje w XV i XVI wieku dzięki odkryciom geograficznym oraz związanym z tym rozwojem handlu międzynarodowego. Wiąże się też to ze wzrostem znaczenia władzy politycznej w życiu gospodarczym. Obecnie ekonomię traktuje się jako naukę, która bada: - jak ludzie radzą sobie z rzadkością dóbr - jak powinna przebiegać optymalna alokacja zasobów w kontekście zaspokojenia potrzeb społeczeństwa Ekonomia pełni szereg funkcji: - funkcja poznawcza polega na tym, że ekonomia dostarcza wiedzy o zjawiskach i procesach gospodarczych, o rządzących nimi prawidłowościach oraz o ich przyczynach i skutkach, w tym także co, jak i dla kogo produkować - funkcja aplikacyjna polega na dostarczeniu przez ekonomię wskazówek przydatnych w działalności gospodarstw domowych, przedsiębiorstw i państwa. Ułatwiają one podejmowanie decyzji gospodarczej i wpływają na jej przebieg. Mikroekonomia bada wszystkie elementy tworzące gospodarkę, takie jak: przedsiębiorstwa, gospodarstwa domowe, sektory i gałęzie gospodarki, rynki produktów i usług. Czyli zajmuje się ona analizą zachowania konsumentów i producentów, sprzedawców i nabywców, czyli bada czynniki wpływające na kształtowanie się wielkości popytu i podaży na towary i usługi, w kontekście cenowym. Makroekonomia zajmuje się analizą gospodarki jako całości i bada czynniki wpływające np.: na poziom globalnej produkcji i konsumpcji w danej gospodarce, ogólną wielkość cen, globalne zatrudnienie i poziom inwestycji, a także dochody i wydatki budżetu państwa. Dlatego stwierdza się, że makroekonomia bada zagregowane wielkości w kontekście całej gospodarki. Szok naftowy ( r. ) spowodował wzrost cen ropy naftowej z 3 do 30$. Spowodował także wzrost dochodów w państwa OPEC z 35 mld.$ do 300 mld.$. Konsekwencją szoku naftowego było zubożenie nabywców ropy oraz spadek jej zużycia poprzez zastępowanie jej produktami podobnymi. 1

2 Przykład problemu ekonomicznego: Można go dochodzić do niesprawiedliwego podziału dochodu narodowego brutto. Dochód narodowy brutto ( P.N.B. ) ilość dóbr i usług wytworzonych i sprzedanych. Dochód narodowy netto ( P.N.N. ) P.N.B. pomniejszony o zużycie majątku narodowego w gospodarce o amortyzacje. Stwierdzono, że obecnie około 60 % ludności świata żyje w krajach biednych ( Indie, Chiny ). Średni dochód na jednego mieszkańca w tych krajach wynosi ok. 300$ / rok, natomiast w krajach wysoko uprzemysłowionych dochód ten wynosi 26000$ / rok. O niesprawiedliwym podziale dochodów świata świadczy też to, że na ok. 15 % ludności z krajów wysoko uprzemysłowionych przypada 70 % globalnego dochodu narodowego świata. Te rozbieżności nie dotyczą tylko poszczególnych krajów i występują wewnątrz państw: Brazylia- na 20 % społeczeństwa przypada 67 % dochodów. Aby temu procesowi przeciwdziałać wprowadza się restrykcyjne przepisy podatkowe ( bogatszy płaci więcej ). Zmiana struktury produkcji i usług. Gospodarka krajów na świecie dostarcza do dochodu narodowego: - produkcja 30 % ogółu - rolnictwo 4 % ogółu - usługi 66 % ogółu Natomiast w Polsce sytuacja ta przedstawia się następująco: - rolnictwo 40 % ogółu - usługi i produkcja 30 % ogółu Po II wojnie światowej zwiększyła się rola usług na rynku. Rzadkość zasobów. Armaty 4 3 *J B 2 C 1 *H 4 t. 7 t. żywność Krzywe możliwości produkcyjnych *J punkt nie może być osiągnięty ze wzgl. na brak zasobów 2

3 *H punkt nieefektownego wykorzystania zasobów Krzywa możliwości produkcyjnej składa się tylko z takich produktów, które społeczeństwo jest w stanie wytworzyć efektywnie. Wzrost produkcji jednego dobra jest tu możliwy za cenę spadku możliwości produkcyjnych drugiego dobra. Jest to wybór jaki może wykonać społeczeństwo pomiędzy produkcją dwóch dóbr przy ich ograniczonej alokacji. Układ na krzywej możliwości produkcyjnej może być kształtowany: a) w sposób administracyjny, poprzez decyzje państwa b) może być skutkiem wolnej gry sił rynkowych ( relacje popytu i podaży w stosunku do ceny ) c) na kształtowanie się i położenie na krzywej możliwości produkcyjnych wywiera też wpływ możliwość zwiększonego wykorzystania zasobów, przy dotychczasowej technologii Dobra produkcyjne I 3 I 2 Dobra prywatne P 3 P 2 I 1 P 1 I 1 I 2 I 3 Inwestycje P 1 P 2 P 3 Dobra. publiczne Ogólnych wskazówek w dokonywaniu optymalnego wyboru w procesie gospodarowania dostarcza zasada racjonalnego zagospodarowania, określana też jako zasada gospodarności. Jest ona ujmowana w dwojaki sposób: a) jako zasada największego efektu przy danym nakładzie środków b) jako zasada najmniejszego nakładu środków do osiągniętego efektu Najbardziej ekonomiczny jest ten wybór, w którym stosunek nakładów do efektów jest najmniejszy i odwrotnie. Stwierdzono, że właśnie porównanie uzyskanych z danej działalności efektów w związku z poniesionymi na daną działalność nakładami w celu najbardziej ekonomicznie efektywnych wariantów podejmowanych decyzji nazywamy rachunkiem ekonomicznym. Posługiwanie się rachunkiem ekonomicznym uzależnione jest od spełnienia warunków: - zarówno nakłady, jak i efekty muszą być mierzalne - zarówno nakłady, jak i efekty powinny być wyrażone w tych samych jednostkach - musimy dysponować możliwie jednoznacznymi kryteriami wyboru Jednoznacznie udowodniono, że można dość dokładnie obliczyć wielkość nakładów, a trudno obliczyć dokładnie wielkość efektów. 3

4 Metody badań ekonomicznych, kategorie i prawa ekonomiczne. Ekonomia stara się formułować, wykrywać i opisywać pewne ogólne prawidłowości, które rządzą procesami gospodarczymi. Te wykryte i opisane prawidłowości nazywamy prawami ekonomicznymi. Określa się je jako stale powtarzające się zależności pomiędzy elementami procesu gospodarowania. Ekonomia tworzy też równocześnie pewne abstrakcyjne pojęcia, które wyrażają ogólne własności różnych elementów i aspektów procesu gospodarowania. Te abstrakcyjne pojęcia nazywa się mianem kategorii ekonomicznych np.: prasa, kapitał, produkcja, wymiana, rynek, pieniądz, towar, cena, płaca, kapitał, popyt, podaż. Te powtarzające się związki między kategoriami ekonomicznymi prowadzą do formułowania prawa ekonomiki. Zaś łączenie tych praw w logiczne systemy wiąże się z konstruowaniem teorii ekonomicznych, które dostarczają wskazówek dla polityki gospodarczej. W badaniach udowodniono, że praw ekonomiki mają charakter statyczny tzn., że prawidłowości gospodarcze nie ujawniają się w każdym przypadku, lecz po masowym powtarzaniu się rodzaju zdarzeń i stąd bierze się określenie, że prawa ekonomiki to prawa wielkich liczb. Często podkreśla się, że prawa ekonomiki mają charakter obiektywny, tzn.: - są one realną cechą procesu gospodarowania - ich istnienie i działanie nie zależy od woli ludzi Teorie ekonomiczne operują uproszczonymi założeniami i są stosowane po to, aby uchwycić podstawowe zależności w badanej rzeczywistości o charakterze gospodarczym i w efekcie uzyskać uproszczony, ale i przejrzysty obraz. Ten uproszczony obraz to model ekonomiczny, który ukazuje określone zależności pomiędzy np.: popytem, podażą a ceną; a jeżeli będzie to model inflacyjny to przedstawi nam on zależności między ceną, a ilością pieniądza na rynku. Posługiwanie się modelami ekonomicznymi w badaniu procesów gospodarczych jest koniecznością. Modele ekonomiczne mogą występować w formach: a) jako modele ekonomiczne werbalne ( opisowe ) b) mogą to być modele o charakterze matematycznym i statystycznym ( wykresy i wzory ) c) jako modele o charakterze ekonometrycznym np.: popyt jest funkcją ceny P=f(c) Istotne jest w analizie modeli występowanie zależności pomiędzy zmiennymi, które mogą być o charakterze: - funkcjonalnym, w których jedna zmienna określa inną zmienną np.: wielkość produkcji jest uzależniona od wielkości zatrudnienia - definicyjnym ( tożsamościowe ), gdzie jedną zmienną określamy w kategorii innych zmiennych np.: dochód społeczny jest dzielony na konsumpcję i oszczędności D SP = K + O Ponadto w modelach ekonomicznych wyodrębnia się zmienne w dwóch postaciach: a) w postaci zasobów ( określenie wielkości dochodu na dany dzień ) b) w postaci strumieni wyrażają pewne wielkości ekonomiczne w pewnym okresie czasu np.: dochody przedsiębiorstwa za kwartał, wielkość produkcji w roku Przy konstruowaniu modeli ekonomicznych przydatne są wykresy, które ukazują zależności pomiędzy różnymi zmiennymi. Ceteris parius badamy elementy tylko te co nas interesują, a inne traktujemy jako stałe. 4

5 Rynek i jego elementy. Zarówno producencie jak i konsumenci podejmują stale decyzje co, jak produkować i jak to wszystko podzielić. System gospodarczy, w którym koordynacja działań indywidualnych podmiotów odbywa się na rynku lub za jego pośrednictwem określamy mianem gospodarki rynkowej. Najważniejszym jej elementem jest rynek, który jest zorganizowany w sensie instytucjonalnym. Jedna z definicji zakłada, że rynek to zwięzła nazwa procesu prowadząca do tego, że: a) decyzje indywidualne gospodarstw domowych dotyczące konsumpcji alternatywnych dóbr b) decyzje przedsiębiorstw co i jak produkować c) decyzje pracowników dotyczące jak wiele i dla kogo pracować zostają wzajemnie uzgodnione przez akceptację poziomu cen. Z kolei ceny są sygnałem w jakim kierunku powinna dokonywać się alokacja zasobów i są one sygnałem, czy zaniechać daną produkcję, czy też ją poszerzyć. W gospodarce, w której nie występuje rynek mamy do czynienia z gospodarką nakazową, która polega na tym, że centralny urząd planowania decyduje co, jak i dla kogo produkować. Gospodarka o charakterze czysto nakazowym nie występuje nigdzie, ponieważ problem sprowadza się do zakresu centralnego planowania i zarządzania. Przeciwnością tej gospodarki są wolne rynki, gdzie państwo nie ingeruje w proces podejmowania indywidualnych decyzji, a skrajnym przypadkiem takich rynków jest teza A. Smitha dotycząca problemów niewidzialnej ręki rynków tzn., że to właśnie rynek prowadzi jednostki we właściwych decyzjach, a ich działania podejmowane są tak, żeby służyć całemu społeczeństwu. Coraz częściej zwraca się uwagę, że pomiędzy wolnym rynkiem, a gospodarką nakazową istnieje gospodarka mieszana. Ten model jest uzależniony od tego, jak państwa kontrolują redystrybucję dochodów przy pomocy podatków oraz jaka część usług i produkcji jest przeznaczona na konsumpcję indywidualną, a jaka na publiczną. Pojęcia uzupełniające: 1. Dobra konsumpcyjne jeżeli w trakcie gospodarowania produkty finalne są sprzedawane gospodarstwom, domowym to mówimy o dobrach konsumpcyjnych. 2. Równowaga ogólna i cząstkowa cechą rynku jest tendencja do równoważenia popytu i podaży. I tak jeżeli następuje pełne zrównoważenie rynku to jest to równowaga ogólna, a jeśli następuje zrównoważenie niektórych towarów i grup towarowych to mówimy o równowadze cząstkowej. 3. Popyt jest rozumiany jako zapotrzebowanie na dobra i usługi. Jest on funkcją cen i dochodów. 4. Wskaźnik cen jest on poziomem przeciętnym cen, dóbr i usług w danej gospodarce i porównuje ich poziom w danym okresie do okresu poprzedniego. Informuje on co się dzieje z cenami w gospodarce ( jeśli ceny gwałtownie rosną to jest to inflacja ). 5. Stopa bezrobocia wyraża ona procent ilości osób bezrobotnych w stosunku do całości siły roboczej, przy czym siła robocza jest rozumiana jako całość ludności w wieku produkcyjnym, która mogłaby podjąć pracę, gdyby otrzymała taką ofertę. 5

6 6. Płaca nominalna wyraża ona wielkość otrzymywanego wynagrodzenia bez uwzględnienia inflacji. 7. Płaca realna to płaca nominalna skorygowana o wzrost lub spadek przeciętnego poziomu cen dóbr i usług. Płaca realna zależy od czynników: - od wielkości i poziomu płacy nominalnej - od wskaźnika poziomu cen dóbr konsumpcyjnych - od struktury nabywanych dóbr i usług Kooperacja i specjalizacja. Są to charakterystyczne pojęcia dla gospodarki. Specjalizacja umożliwia każdej gospodarce i każdemu regionowi wykorzystanie różnic tkwiących w kwalifikacjach i zasobach. Poprzez specjalizację upraszcza się proces produkcji, a ludzie wykonują ograniczoną ilość operacji i przez to podnoszą sprawność swego działania i unikają dublowania wykorzystywanych środków produkcji. Z tych powodów mówi się o specjalizacjach: - zawodowych - technologicznych - produkcyjnych - terytorialnych Podstawową zaletą specjalizacji jest to, że pozwala ona: - obniżyć koszty produkcji i zwiększyć wydajność - uzyskać większą jakość produkcji Przez wielu specjalizacja traktowana jest jako najprostsza forma powiązań produkcyjnych polegająca na ograniczeniu asortymentu wytwarzanych wyrobów i półfabrykatów, a także liczby procesów technologiczny w celu zwiększenia efektywności produkcji. Z tej definicji specjalizację możemy podzielić na: a) specjalizację przedmiotową b) specjalizację technologiczną Specjalizacja umożliwia: - wzrost wydajności pracy - obniżenie cen wyrobów - poprawę konkurencyjności gospodarki Ponadto wyróżnia się specjalizację międzygałęziową i wewnątrz-gałęziową( w państwach wysoko rozwiniętych ). Specyficzną formę specjalizacji produkcji stanowią powiązania kooperacyjne, które stanowią o produkcji podzespołów oraz części przez z góry określonego producenta dla danego odbiorcy. W krajach najwyżej rozwiniętych na tą formę produkcji przypada np.: w przemyśle elektromaszynowym ok. 50 % produkcji. Charakterystyczne jest to, że kooperacji towarzyszą zakupy licencji, technologii oraz know how. 6

7 Wszystkie współczesne operacje opierają się na wymianie pieniądza, bo inaczej zmuszeni bylibyśmy do wymiany barterowej lub clearingowej. Obok kapitału i specjalizacji pieniądz jest trzecią cechą współczesnej gospodarki. Najważniejsza funkcja pieniądza sprowadza się do jego roli, jako środka płatniczego. Pieniądz jest najczęściej traktowany jako waluta obiegowa oraz jako sumy na rachunkach czekowych. Ponieważ przy pomocy pieniądza są wyrażane wartości dóbr i usług, z tego powodu pieniądz jest określany jako standard wartości. Inna cecha pieniądza sprowadza się do zapewnienia jego posiadaczowi płynności tzn. możliwości wymiany pieniądza na towar. Aby pieniądz wypełniał swoją funkcję musi charakteryzować się stabilizacją swojej wartości, bo w przeciwnym wypadku jego zastosowanie mogłoby być ograniczone, a społeczeństwo zwróciłoby się do używania innych walorów, takich jak: złoto, srebro, itp. Pieniądz jak każdy towar podlega działaniu prawa popytu i podaży, przy czym występują tu minimalne koszty jego produkcji. Istotne jest, że pieniądz zależy od czynników: a) osobistego dochodu i bogactwa obywateli danego kraju b) wysokości stóp procentowych występujących na rynku krajowym i zagranicznym c) wysokości poziomu cen w danym momencie i od przewidywań, co do ich poziomu w najbliższym czasie d) pozostałych zmiennych ekonomicznych ( cła, podatki, itp. ) Wielkości absolutne i wielkości względne. Jeżeli założymy, że w roku dochód państwa wynosi 441 mld. zł. ( w Polsce 150 mld. zł. ), a w roku poprzednim wynosił 420 mld. zł., to wielkość dochodu absolutnego obliczymy następująco : 441 mld. zł. 420 mld. zł. = 21 mld. zł. Istotne jest, że wielkości absolutne są wyrażone w konkretnych jednostkach. Najczęściej przy obliczaniu wzrostu dochodu narodowego posługujemy się dwoma wskaźnikami: 1) łańcuchowym indeksem wzrostu oznacza on porównanie poziomu dochodu narodowego w roku bieżącym do roku poprzedniego, który przyjmujemy za sto 2) tempo ( stopa ) wzrostu dochodu narodowego mierzy się je jako różnicę cen między danym rokiem, a poprzednim rokiem ( 21mld./ 420 mld. ) * 100 Wielkości nominalne i realne. Wielkości nominalne są obliczane w cenach bieżących, natomiast wielkości realne są obliczane tak, aby wyeliminować wpływ zmian cen ( czyli wielkości te są liczone w cenach stałych ). Ponadto w wielu analizach do obserwacji zmian poziomu cen stosuje się wskaźnik cen konsumpcyjnych ( RPI - retail price index ), który porównuje poziom typowych zakupów dla gospodarstwa domowego na początku i końcu roku. Wielkości średnie i ich rodzaje. W wielu modelach ekonomicznych do obliczeń poza średnią arytmetyczną przyjmuje się średnie pozycyjne ( mediane i dominanto ). Średnia arytmetyczna ważenia jest stosowana, jeżeli w danej analizie występuje zbyt duże zróżnicowanie w zbiorowości i aby określić średnią stosuje się obliczenia wag dla poszczególnych elementów, czyli oblicza się ich udział w całej zbiorowości. Gałęzie gospodarki narodowej I II III Wielkość produkcji = 10 0,7 0,2 0,1 7 * 0,7 + 2 * 0,2 + 1 * 0,1 = 5,3 to jest średnia arytmetyczna ważona 7

8 Mediana jest to tzw. wartość środkowa, czyli chodzi tu o wyliczenie wartości środkowego elementu zbiorowości. Dominanta- jest też określana jako wartość modalna, czyli inaczej jako wartość najczęstsza i najbardziej typowa. Kształtowanie się krzywej popytu, podaży i rynku. Ścisła definicja rynku mówi, że jest to zespół warunków, które doprowadzają do kontaktów między kupującymi i sprzedającymi w procesie wymiany dóbr i usług. Aby zrozumieć decyzje społeczeństwa co, jak i dla kogo kupować trzeba posłużyć się modelem rynku i przeanalizować jego podstawowe elementy: - popyt ( postępowanie nabywców ) - podaż ( postępowanie producentów ) Badanie musi się zamknąć w określonym czasie. Zbudowany w ten sposób model popytu i podaży jest podstawowym fundamentem mikroekonomii i przedstawia zależność pomiędzy popytem, podażą, a cenami na dobra i usługi. Te zależności przyczynowo skutkowe są nazywane prawem popytu i podaży. Prawo popytu rynkowego wraz ze wzrostem ceny dóbr i usług spada na nie popyt i odwrotnie. Inne określenie stwierdza, że popyt oznacza ilość dóbr i usług, które społeczeństwo chce nabyć, przy różnych poziomach cen. Natomiast określonej cenie odpowiadają określone rozmiary i zapotrzebowania, tj. im niższa cena, tym większe zapotrzebowanie oraz im wyższa cena tym większa ilość towaru jest oferowana. Krzywa popytu. Tworzy się ją tak, że nanosi się kombinacje jakie występują między popytem a ceną, a potem łączy się je ze sobą i to, przy założeniu, że inne wielkości nie ulegają zmianie. Dla uproszczenia posługujemy się krzywą w linii prostej, chociaż w rzeczywistości jest to parabola. Cena 1 kg. jabłek 4,5 A 4,1 B 100 Ale krzywa popytu Cena ulega 1 zmianie kg. też pod Popyt wpływem na jabłka zmian w ciągu dochodów roku w społeczeństwa. tonach jabłek 4,5 A DD 1 dochód wzrasta DD 2 dochód maleje 4,1 B DD 2 DD DD Popyt na jabłka w ciągu roku w tonach 8

9 Czynniki nie cenowe wpływające na rozmiary popytu: a) dochody konsumentów b) gusty i preferencje klientów są one kształtowane przez: wygodę, zwyczaje i przez społecznie akceptowane wzorce zachowań. Gustów nie potrafimy zmierzyć, a tym samym oszacować ich wpływu na wielkość zmiany popytu. c) dobra substytucyjne i komplementarne często mamy do czynienia z sytuacjami, że zmiana ceny 1 dobra wpływa na popyt na inne dobra, przy czym wielkość tego wpływu zależy czy dobra są względem siebie komplementarne, czy substytucyjne. d) przewidywania społeczeństwa co do wielkości cen relatywnych - proces ten polega na tym, że kupujący mogą przewidywać i wyprzedzać w czasie zakupy ( proces antypacyjny ). Proces ten występuje w sytuacji długotrwale utrzymującej się inflacji. ( w Polsce wystąpił pod koniec lat 80 ). e) liczba ludności - w każdym kraju wzrost liczby ludności przesuwa krzywą popytu w górę i odwrotnie. Na przesuwanie się tej krzywej wpływa też struktura urodzin i ruchy migracyjne z wsi do miast. f) efekt naśladownictwa i demonstracji - jeżeli jedni naśladują w swojej konsumpcji innych, to mamy do czynienia z efektem naśladownictwa lub efektem przyłączenia się do większości. Z tym efektem mamy do czynienia, jeżeli popyt konsumenta na dane dobro zmienia się w zależności od popytu większości konsumentów. Według Veblana efekt demonstracji snobizmu jest to działanie konsumenta o charakterze psychologicznym i polega na tym, że zakup towaru nie jest uzasadniony jego wartością użytkową, lecz wiąże się z chęcią wywarcia wrażenia na innych, natomiast krzywa popytu zmienia się w ten sposób, że im wyższa cena tym wyższy popyt. Dwa dobra są substytutami, jeżeli zmiana ceny jednego dobra, przy niezmiennej cenie drugiego przesuwa krzywą popytu w kierunku dobra tańszego, np.: wzrost cen masła przesuwa krzywą w kierunku margaryny. Dwa dobra są komplementarne, jeżeli wzrost ceny na jedno dobro powoduje spadek popytu na drugie dobro np.: wzrost cen mieszkań powoduje spadek popytu na meble. Przesunięcie krzywej popytu. Przesunięcia te uwidaczniają wpływ cen dobra na rozmiary popytu, przy innych czynnikach niezmienionych. Przy tym badaniu na uwagę zasługuje kształtowanie się cen substytutów np.: lody, a czekolada. D krzywa popytu S krzywa podaży Cena za tabliczkę. czekolady 0,5 E 0,4 E H 0,3 0,1 D D 1 S ilość (mln. tabliczek / rok ) 9

10 Punktem wyjścia do tej analizy jest równowaga rynkowa na czekoladę, która kształtuje się w punkcie E. Jednak pod wpływem wzrostu cen lodów następuje skierowanie części popytu z lodów na czekoladę, przez co ustala się nowy punkt równowagi E, przy wyższej cenie i przy wyższym popycie. Czynniki decydujące o wzroście popytu na czekoladę: 1) poziom cen dobra 2) cena za dobra pokrewne 3) gusty i upodobania klientów 4) poziom dochodów konsumentów Rozpatrując ten przykład można przedstawić samoregulujący mechanizm, który uruchamia zmiany cen prowadzące do przywrócenia równowagi rynkowej. Metoda ta jest określana jako metoda statyki porównawczej. Charakter porównawczy tej analizy jest spowodowany tym, że porównujemy stan równowagi poprzedni z nowym tj. przed zmianami i po przejściu zmian w całym otoczeniu ekonomicznym. Wykres ten udowadnia, że przesunięcie krzywej w lewo powoduje spadek cen równowagi jak i wielkości popytu. Krzywa podaży. Podaż oznacza ilości dóbr i usług dostarczonych w danym momencie na rynek, natomiast prawo podaży określa zależność między ilością dóbr, a cenami. Stwierdza się, że wzrost ceny rynkowej produktu prowadzi ceteris paribus do wzrostu wielkości produkcji, bo staje się ona bardziej korzystna i zachodzi tu też odwrotny proces przy spadku cen. Krzywa podaży Cena 1 kg. jabłek 4,5 A 4,1 B 100 Podaż na jabłka w ciągu roku w tonach Czynniki kształtujące podaż. Zmiana tych czynników powoduje przesunięcie krzywej podaży i zmiany w ilości dostarczonych dóbr. Poza ceną do najważniejszych czynników określających wielkość podaży należą: a) ceny czynników produkcji ( płace, koszty produkcji ) istotne jest, że ich wzrost powoduje wzrost krzywej podaży. S 1 spadają koszty produkcji S 2 rosną koszty produkcji Cena 1 kg. S 2 S S 1 jabłek 4, Podaż na jabłka w ciągu roku w 10

11 b) postęp techniczny ( technika, technologia ) poprzez wprowadzenie najnowszych technologii można uzyskać obniżkę kosztów produkcji i ceny, przy tych samych nakładach, mogą zmaleć. Charakterystyczne jest to, że postęp techniczny powoduje przesunięcie krzywej możliwości produkcyjnych w prawo i w górę wobec początku układu współrzędnych. c) podatki i substydia ( dopłaty do kosztów produkcji: bezpośrednie i pośrednie ) podatki są traktowane jako czynnik zwiększający koszty produkcji, co powoduje przesuwanie się krzywej produkcji i podaży w górę. d) działalność regulacyjna państwa często jest ona traktowana jako narzucanie niekorzystnych rozwiązań dla producentów, co wpływa bezpośrednio na technikę wytwarzania, a pod jej wpływem krzywa podaży przesuwa się w lewo, co oznacza mniejszą ilość towaru przy każdej cenie. Najogólniej można stwierdzić, że ilekroć interwencja państwa uniemożliwia producentom wybór metody produkcji, na którą byliby zdecydowani bez tej interwencji, to w jej wyniku nastąpi przesunięcie krzywej podaży w lewo ( S 2 ). Przesunięcie krzywej podaży. W procesie tym chodzi o zbadanie w jaki sposób zmiana jednej z wielkości wywoła ograniczenie wzrostu podaży np.: zaostrzenie przepisów BHP powoduje wzrost kosztów produkcji i krzywa ulega przesunięciu z S do S 1. Natomiast punkt równowagi przesuwa się z E do E 1. Cena D S 1 S S krzywa podaży D krzywa popytu E 1 C 1 C 2 E Q 1 Q 2 Ilość towaru na rynku Wolny rynek, a kontrola cen. Wolny rynek umożliwia kontrolę cen pod wpływem kształtowania się sił popytu i podaży. Natomiast jeżeli państwo dopuszcza się i wprowadza proces kontroli cen, wówczas rynek nie jest wolnym rynkiem. Ponieważ ceny są kształtowane przez reguły i przepisy, które uniemożliwiają ich dostosowanie do poziomu równowagi cen. Najczęściej ta kontrola państwa sprowadza się do określenia poziomu cen minimalnych i maksymalnych w sposób administracyjny. Takie działanie państwa jest spowodowane dwoma przyczynami: 1) na rynku występuje długookresowa i wyraźna przewaga popytu nad podażą 2) ochroną pewnych grup konsumentów ( najbiedniejszych ) Skutki ustalenia ceny maksymalnej: S krzywa podaży D krzywa popytu AB nadwyżka popytu P 1 - cena max. ustalona Cena D S C o E C 2 C 1 A B 11 Q 1 Q 2 Ilość towaru na rynku

12 Ruch wzdłuż krzywej, a przesunięcie krzywej popytu. Cena C II A B D D 1 Q II Q I Rozmiary zapotrzebowania Na podstawie wykresu możliwe jest dwojakie przesunięcie popytu: 1) jest to przesunięcie wielkości popytu wzdłuż krzywej D np.: z punktu A do B 2) zmiana popytu wywołana przesunięciem się krzywej popytu w górę do położenia D 1. To przesunięcie może być też odpowiedzią ze strony popytu na wzrost ceny dobra substytucyjnego. Wielu autorów uważa, że sens wprowadzania tzw. cen minimalnych sprowadza się do podwyższenia cen uzyskiwanych przez producentów lub dostawców. Przykładem jest też poziom płacy minimalnej, który obowiązuje w kraju. Skutki jej wprowadzenia ukazuje rysunek poniżej. Skutki ustalenia płacy minimalnej: S podaż na pracę D popyt na pracę Następuje spadek zatrudnienia z Q 2 do Q 1 Stawka D S p za godz. W 1 A B W 2 E Q 1 Q 2 Zatrudnienie w godz. 12

13 W ramach interwencji państwa dochodzi też do ustalenia cen minimalnych na wiele produktów. Skutki ustalenia ceny minimalnej: AB- nadwyżka którą kupuje państwo Q 1 - punkt zadowolenia dostawców i klientów S podaż D popyt p. Cena D S C 1 A B E Q 1 Q 2 Ilość towaru W ramach interwencji państwa w przypadku nadwyżki podaży nad popytem, państwo nie tylko kontroluje poziom cen minimalnych, lecz też kupuje i sprzedaje pewne ilości dóbr uzupełniając tym samym prywatną podaż lub popyt. Najczęściej spotykane mechanizmy interwencji państwa: bezpośrednie regulacje legislacyjne ( prawne ) kształtowanie przez państwo poziomu podatków zarówno bezpośrednich, jak i pośrednich płatności transferowe np.: wielkość zasiłku dla bezrobotnych Pojęcie ceny równowagi. Cena za kg jabłek D Nadwyżka podaży S przy cenie 4,5 zł / kg 4,5 S podaż D popyt 4,3 E 4,1 Nadwyżka popytu przy Popyt i podaż w tysiącach ton rocznie. Cenę przy której następuje zrównoważenie wielkości popytu i podaży nazywamy ceną równowagi rynkowej. Jest ona określana jako cena oczyszczająca, bo zdejmuje z rynku nadwyżkę podaży i popytu ( market clearing price ). 13

14 Przecięcie się krzywej popytu i podaży tworzy punkt równowagi E, który jest punktem przy którym nie występuje ani nadwyżka popytu, ani podaży, przy czym jeżeli cena będzie się różniła od ceny równowagi, to zarówno producenci jak i konsumenci są zainteresowani, aby zmienić poziom swojej działalności tzn. zmniejszyć lub zwiększyć produkcję oraz ilość kupowanych wyrobów. Punkt równowagi E jest charakterystyczny dlatego, że zarówno producenci, jak i konsumenci nie są zainteresowani przy tej cenie rozmiarami podaży, jak i poziomu konsumpcji. Cena za kg D Nadmiar = nadwyżka S podaży przy cenie P 1 P 1 S podaż D popyt P e E P 2 Niedobór = nadwyżka Qe Popyt i podaż W punkcie równowagi rynkowej E następuje zrównanie ilości oferowanych produktów Q e z ceną równowagi P e. Możemy tu rozważyć dwie sytuacje: - jeżeli P 1 jest większa od P e sytuacja jest korzystna dla producentów, a nie korzystna dla konsumentów. Następuje wtedy ograniczenie popytu. - jeżeli P 2 < P e to jest to sytuacja korzystna dla konsumentów, natomiast producenci będą zwiększać podaż. Rysunek ten przedstawia typową sytuację kiedy nadmiar popytu i podaży przy określonych cenach zanika pod wpływem decyzji kupujących i sprzedających i tym samym doprowadzają one sytuację rynkową do stanu równowagi. Ten proces określamy jako mechanizm rynkowy. Ukazuje on zależność między popytem, podażą a ceną. Ukazuje również, że jakiekolwiek zachwiania na rynku między tymi wielkościami automatycznie wyrównują się, tak że równowaga kształtuje się w punkcie ceny równowagi. Istnieje pogląd, że równowaga rynkowa jest stabilna tylko przy danych warunkach przebiegu krzywej popytu i podaży, natomiast cena i punkt równowagi E zmieniają się ze zmianami krzywych popytu i podaży. Ustalono, że zmiany relacji między ceną, popytem i podażą mają charakter cykliczny, tzn. powtarzają się one w okresach spadku i wzrostu koniunktury. Uwzględniając to w pewnym czasie otrzymujemy tzw. model dynamiczny. 14

15 Poza typowym ujęciem o proporcjonalnym przebiegu krzywych może wystąpić sytuacja, że nachylenie krzywej podaży jest większe od nachylenia krzywej popytu. Jeżeli w gospodarce wystąpi taka sytuacja, to mamy do czynienia z tłumionymi wahaniami cen i popytu. Szczególne przypadki równowagi rynkowej: Równowaga brzegowa. Cena D S S Q p Q s Ilość dobra w roku Cena D S P e Ilość Jest to przypadek równowagi rynkowej, w którym jeśli mamy do czynienia ze stałą podażą i jest ona dana i niezależna od ceny, wówczas krzywa podaży przebiega pionowo i ilość odpowiadająca równowadze jest uzależniona od warunków podaży, natomiast cena jest określona przez warunki popytu. Cena D P e S Q Ilość W tym przypadku cena jest określona przez warunki podaży, natomiast oferowana ilość zależy od krzywej popytu. Przypadek w którym produkcja nie może być podjęta. Cena S P 2 15

16 P 1 D Ilość Jest to sytuacja, w której nie dochodzi do transakcji kupna sprzedaży, gdyż konsumenci akceptują jedynie cenę P 1, natomiast producenci chcą dostarczać towar po cenie P 2. Produkcja w tym przypadku może być kontynuowana jeśli: 1) będzie się odbywać na magazyn lub zapas 2) producenci mogą uwzględniać przyszłe możliwości w eksporcie Popyt, a zmiana ceny i dochodów. Popyt rynkowy można przedstawić jako sumowanie się w ujęciu czasowym ilości produktów, które każdy nabywca kupiłby przy każdej cenie. Cena Rynkowa krzywa popytu. D A D B D A+B Ilość Aby uwzględnić w analizie równowagi rynku inne elementy wprowadza się pojęcie elastyczności popytu. Jest to procentowa zmiana wielkości popytu w stosunku do procentowej zmiany wartości czynnika wpływającego na popyt. Rozróżniamy następujące elastyczności popytu: 1) Jeżeli czynnikiem wpływającym na zmiany rozmiaru popytu na dobra X jest cena dobra X, to mówimy wówczas, że mamy do czynienia z cenową elastycznością popytu. 2) Na rozmiary popytu na dobro X wpływają też zmiany cen innych dóbr, które w stosunku do dobra X mogą być komplementarne, substytucyjne oraz mogą być o charakterze niezależnym, to wtedy miernikiem elastyczności popytu na dobro X uwzględniając zmianę ceny na dobro Y jest tzw. elastyczność mieszana popytu. Mierzy ona reakcję popytu na jedno dobro wywołaną zmianą ceny dobra pokrewnego. 3) Jeżeli rozpatrujemy wpływ zmian w dochodach u kupujących na rozmiary popytu na dobro X, to mamy do czynienia z elastycznością dochodową. Mierzy ona zmiany jakie zachodzą między wielkością popytu, a zmianami w poziomach dochodów. Jeżeli w państwie występuje gospodarka o dynamicznym charakterze rozwoju, to lepiej sprzedają się te dobra, na które popyt rośnie szybko w miarę szybkiego wzrostu dochodów i odwrotnie. 16

17 W praktyce najczęściej jest stosowana prosta elastyczność cenowa popytu i wyraża ona zmiany zachodzące na krzywej popytu i staje się ona ujemna, np.: jeżeli nastąpi wzrost cen o 1 % i spowoduje on spadek popytu o 2 %, to elastyczność wynosi 2, bo nabywana ilość maleje o 2 %. W sytuacji odwrotnej: spadek ceny o 4 % powoduje zwiększone zapotrzebowanie o 2 %, to elastyczność cenowa wynosi 0,5 ( 2 : 4 ). Przy analizowaniu elastyczności popytu mówi się o jego 3 rodzajach: a) popyt elastyczny gdy całkowite wydatki konsumenta zwiększają się, gdy cena spada i odwrotnie b) popyt nieelastyczny gdy wydatki konsumenta zwiększają się, gdy cena rośnie lub wydatki spadają, gdy cena spada c) neutralna elastyczność popytu gdy procentowej zmianie wielkości ceny odpowiadają takie same procentowe zmiany wielkości popytu. Stad też stwierdzenie, że przy neutralnej elastyczności popytu nie zmieniają się wielkości wydatków konsumenta, np.: cena rośnie z 1 do 1,5$, to sprzedawana ilość spadnie z 50 do 33,3 jednostek to wydatki nie ulegną zmianie. Rodzaje popytów możemy też określić przy pomocy współczynników, które dostarczają nam informacji o danym rynku, i tak: a) jeżeli procentowa zmiana wielkości popytu jest większa od procentowej zmiany ceny, to mówimy, że ten współczynnik przyjmuje wartość E > 1 i określamy taki popyt elastycznym b) popyt nieelastyczny jest, gdy E < 1. Mamy z nim do czynienia, gdy procentowa zmiana wielkości popytu jest mniejsza od procentowej zmiany ceny c) gdy E = 1 mamy do czynienia z popytem neutralnie elastycznym, gdy procentowa zmiana ceny jest równa procentowej zmianie wielkości popytu. Cena P 2 P 1 D 1 D 2 Popyt nieelastyczny i elastyczny. D 1 popyt bardziej elastyczny od D 2 Q 1 Q 2 Q 3 Ilość Współczynniki te mają znaczenie, bo umożliwiają dokonanie porównań co do stopnia elastyczności np.: jeżeli współczynnik elastyczności E=2, to jest to gospodarka dwa razy elastyczniejsza niż przy E=1. Zależność ta nie do końca może być prawidłowa i wiarygodna, gdyż na poziom cen na rynku wpływa wiele parametrów poza popytem, których nie uwzględniamy przy tej analizie. Trudno jest oddzielić same ceny od pozostałych parametrów je kształtujących. Zmiany współczynnika elastyczności. Cena jednostkowa a E d > 1 9 b 17

18 E d = 1 E d < 1 2 c 1 d Ilość Do badania współczynnika elastyczności stosuje się wzory na elastyczność łukową i punktową. Elastyczność łukowa E d = Q 1 Q 2. P 1 P 2 ½ ( Q 1 + Q 2 ). ½ ( P 1 P 2 ) Elastyczność punktowa E d = Q 1 Q 2. P 1 P 2 Q 1. P 1 We wzorach: P 1 cena bieżąca; P 2 cena poprzednia; Q 1 ilość bieżąca; Q 2 ilość poprzednia. E d dla odcinka ab wynosi 6,33 ( według wartości absolutnej 6,33 ). E d dla odcinka cd wynosi 0,16 ( według wartości absolutnej 0,16 ). Największa elastyczność jest na górze rysunku, a najmniejsza na dole. Poza tymi dwoma wzorami stosuje się do mierzenia elastyczności dwie inne metody: jedna z nich mierzy elastyczność na osi odciętych ( X ), a druga mierzy elastyczność na osi rzędnej. Cena E D E = OF / FB = ED / DO O F B Ilość W przypadku nieliniowych funkcji popytu definiuje się elastyczność popytu jako zmiany popytu na małe zmiany cen. Cena D P 1 B P 2 A P 3 C D Q 1 Q 2 Q 3 Popyt 18

19 Stwierdzono też przypadki, że na krótkim odcinku odpowiadającemu małej zwyżce lub zniżce ceny krzywa popytu staje się prawie linią prostą. Przy badaniu tych zależności należy odróżnić elastyczność od samego procesu nachylenia krzywej popytu, bo nie jest to to samo, bo nachylenie krzywej możemy określić jako wzór ΔP / ΔQ, natomiast przy elastyczności mamy wzór %ΔP / %ΔQ. Jeżeli założymy, że przy rozpatrywaniu elastyczności cena wzrosła z 10 do 20$, a popyt spadł z 100 do 60 jednostek to nachylenie krzywej wyniesie 10/40 = - ¼, natomiast współczynnik elastyczności łukowej wynosi 0,75. Determinanty elastyczności cenowej. Zmiany wskaźników elastyczności popytu mogą być wynikiem: - zmian gustów i upodobań konsumentów - istnieniem substytutów na dane dobro i im więcej ich jest, tym współczynnik elastyczności będzie większy i większy będzie popyt na dane dobro - znaczeniem dobra dla konsumenta Elastyczność popytu na dobro stanowiące ważną część wydatków konsumenta jest większa od elastyczności popytu na dobro mniej ważne dla konsumenta. W wypadku, gdy dobro stanowi dużą część jego wydatków, to spadek ceny oznacza wzrost realnych dochodów konsumenta, który może doprowadzić do wzrostu popytu nie tylko na to dobro, ale też na dobra pokrewne. Na podstawie badań udowodniono, że popyt ma grupy dóbr podstawowych ( żywność, paliwa, niektóre dobra trwałe ) i jest na nie mało elastyczny. Popyt na usługi jest wysoko elastyczny E > 1. Popyt na artykuły mleczarskie jest wysoce nieelastyczny. Wpływ elastyczności popytu na cenę równowagi i ilość towarów równoważącą rynek. Na szczególną uwagę zasługują zależności związane z wpływem elastyczności popytu na cenę równowagi i ilości dostarczanej na rynek, które mają charakter równoważący. Przy popycie nieelastycznym ( rys. a ) następuje duży spadek ceny, co powoduje przesunięcie punktu równowagi, jednak dostarczana ilość mało się zwiększyła ( z Q 1 do Q 2 ) np.: popyt na chleb. Natomiast przy popycie elastycznym ( rys. b ) mały spadek ceny powoduje przesunięcie krzywej podaży z S do S i duży wzrost wydatków. a)cena D S S b)cena S S 19

20 P 1 E D P 1 E P 2 E P 2 E Q 1 Q 2 Ilość Q 1 Q 2 Ilość Zastosowanie pojęcia elastyczności. Pojęcie elastyczności jest użyteczne dla producentów, bo jeżeli firma obniża ceny i jednocześnie wzrastają koszty produkcji, to przychód może wzrastać, a tym samym zysk przedsiębiorstwa. Jeżeli krzywa popytu jest elastyczna, to przychód wzrasta szybciej niż koszty. Elastyczność cenowa popytu jest też stosowana i wykorzystywana przez organizatorów imprez masowych, gdzie trzeba podjąć decyzję, czy wpływy do przedsiębiorstwa będą większe, gdy cena biletów będzie na poziomie 7, czy 10$. Krzywa elastyczności popytu służy też do podejmowania decyzji przez rządy państw. Jest to istotne, gdy stosujemy optymalną politykę podatkową, bo jeżeli rząd opodatkuje nadmiernie dobro np.: samochody, benzynę, to w efekcie wpływy do budżetu państwa będą mniejsze niż oczekiwane. Elastyczność cenowa popytu jest wykorzystywana też do podejmowania i kształtowania polityki dochodowej przez samorządy miast i gmin. Szczególnie dotyczy to cen nieruchomości i wielkości podatków od spadków i darowizn. Elastyczność popytu jest też użyteczna w prowadzeniu polityki rolnej, bo popyt na produkty rolne jest mało elastyczny i słabe zbiory powodują duży wzrost cen i odwrotnie (rys.a). Stwierdzono, że przy niskiej elastyczności popytu przesunięcie krzywej podaży powoduje duże wahania cen, nie zmieniając wielkości sprzedaży. Według powyższego rysunku a krzywa S przedstawia podaż produktów rolnych w sytuacji nieurodzaju, a krzywa S przedstawia sytuację, kiedy mamy nadpodaż spowodowaną urodzajem. Cena równowagi P 1 staje się typową przy nieurodzaju, a cena P 2 jest typową przy dobrych zbiorach. W trakcie badań udowodniono, że producenci mają do czynienia, gdy działają w warunkach rynku doskonałego z krzywą popytu, która jest linią prostą równoległą do osi odciętych. Cena P 1 Ilość w danym odcinku czasu 20

21 Gdy mamy do czynienia z taką sytuacją, to mówimy, że mamy do czynienia z popytem doskonale elastycznym. Popyt ten przybiera wartości od 0 do. Przy badaniu elastyczności popytu trzeba uwzględnić kształtowania się gustów i preferencji konsumentów, którzy decydując się na zakup towaru biorą pod uwagę: opakowanie, prezentację towaru, a mniejszą wagę przywiązują do ceny. Jeżeli następuje taka sytuacja to wskazuje ona na irracjonalność popytu i prowadzi do zmniejszenia elastyczności popytu. Cena, wielkość popytu a suma wydatków. a) Cena b) Cena P 1 A P 2 (-) B (+) P 1 A P 2 (-) B (+) Q 1 Q 2 Ilość Q 1 Q 2 Ilość Popyt elastyczny Popyt nieelastyczny c) Cena P 1 A (-) E = 1 P 2 B ( (+) Q 1 Q 2 Ilość Ad. a. Mamy tu do czynienia z sytuacją, gdy w wyniku obniżki ceny suma wydatków na zakup dobra wzrasta. Ad. b Obniżka ceny zwiększa tu zapotrzebowanie, ale nie wystarcza to do zrównoważenia skutków spadku ceny, dlatego pole przyrostu + jest mniejsze od pola spadku -. Ad. c Mamy tu do czynienia z pośrednim poziomem ceny i w przypadku jej obniżki nie wzrośnie wielkość wydatków, czyli rozmiary nowego popytu kompensują spadek ceny. Zastosowanie elastyczności cenowej popytu. 21

22 Zastosowanie to dotyczy strategii kształtowania opłat za przejazdy środkami komunikacji. Gdy okaże się, że mamy do czynienia z popytem nieelastycznym to konieczna jest podwyżka cen biletów. Przydatność wskaźnika elastyczności cenowej popytu wyraźnie wystąpiła w przypadku szoku naftowego ( ), który był związany z 4 krotnym wzrostem cen ropy. Mimo tego wskaźnik elastyczności popytu wynosił 0,1 i był to popyt nieelastyczny. Udowodniono, że popyt jest mało elastyczny na wiele artykułów spożywczych i używek ( kawa ). Jest to wynikiem tego, że nawyki konsumpcyjne i popyt zmieniają się wolno. Stwierdzono też, że na elastyczność popytu wpływa okres czasu i tak: im jest on dłuższy tym elastyczność popytu wzrasta i odwrotnie. Dzieje się tak, bo długi okres czasu jest niezbędny na dostosowanie się konsumentów do zmienionych cen i długość tego okresu zależy od procesów dostosowawczych, np.: w przypadku czekolady wynosi on kilka miesięcy, a w przypadku samochodów i paliw wynosi on do kilku lat. Elastyczność mieszana popytu. Elastyczność mieszana popytu informuje jak zmienia się wielkość popytu na dobra pod wpływem zmiany ceny innego dobra. Elastyczność mieszana jest dodatnia i dotyczy dóbr substytucyjnych, natomiast jest ujemna w przypadku dóbr komplementarnych. Wpływ dochodu na popyt. Wpływ dochodów powoduje zwiększone zapotrzebowanie na dobra, przy czym występują różnice co do struktury tych dóbr. Tym samym rzutuje to na strukturę wydatków. Miernikiem relacji popytu na zmiany dochodów jest elastyczność dochodowa popytu, która mierzy relacje zmian dochodów na zmiany popytu, przy założeniu, że cena dobra, ceny dóbr komplementarnych i substytucyjnych nie zmieniają się. Mierzy też ona przesunięcie cenowej funkcji popytu, które następuje pod wpływem zmiany wysokości dochodów. Gdy dochody wzrastają to krzywa popytu przesuwa się do położenia D, D. Cena D D D P 1 A B C Q o Q 1 Q 2 Popyt Gdy następuje przesunięcie krzywej popytu w lewo, to stwierdza się, że elastyczność dochodowa jest ujemna, tzn. że wzrostowi dochodu towarzyszy spadek popytu przy każdej cenie. Elastyczność cenowa podaży. 22

23 E cp = Q*S x P P Q*S x,gdzie P cena; Q ilość ; S x podaż. Udowodniono, że wielkość wskaźnika zmienia się od 0 do. Gdy mamy do czynienia z pionową krzywą podaży, to współczynnik ten wynosi 0, gdy krzywa podaży jest pozioma to wynosi. Współczynnik ten może przybierać postaci E S = 1; E S < 1 ; E S >1. Gdy E S > 1 krzywa podaży jest elastyczna; gdy E S < 1 krzywa podaży jest nieelastyczna; gdy E S = 1 elastyczność ma charakter jednostkowy. Charakterystyczne zależności występują w przypadku przechodzenia krzywej prze początek układu współrzędnych. P X S S 1 0 QS X Udowodniono matematycznie, że w tym przypadku mimo różnego nachylenia krzywych popytu, ich elastyczność cenowa jest taka sama i wynosi 1. Wykazano także, że elastyczność ta jest odwrotnością tego współczynnika. E cp = P x / QS x P x / QS x Stwierdzono także, że dwie krzywe podaży o tym samym nachyleniu mogą mieć różne elastyczności i zależy to od tego, czy krzywa podaży przecina oś rzędnych, czy odciętych. P x ( P/ P)<1 S P E S > 1 P ( QS / QS ) = 1 Elastyczna krzywa podaży QS QS QS x 23

24 Wielkość podaży na rysunku wzrasta od 0 do QS, gdyż rozpatrujemy ten układ od początku układu współrzędnych, dlatego też ( QS / QS ) = 1. Rozmiar podaży QS odpowiada cenie A, jednak wzrostowi podaży od 0 do QS odpowiada wzrost ceny równy P. W tym przypadku, jak i w przypadku gdy krzywa podaży przecina oś rzędnych elastyczność jest większa od 1. Można też rozpatrzyć sytuację, gdy krzywa podaży S 1 jest równoległa do S i przecina oś odciętych. P x S 1 E S < 1 P ( P / P) = 1 ( QS / QS) < 1 QS QS QS x Charakterystyczne jest tutaj, że krzywa przecinająca oś OX jest nieelastyczna. Stwierdzono, że krzywe podaży w długim okresie czasu są bardziej elastyczne niż w krótkim, bo większość przedsiębiorstw jest wtedy w stanie osiągnąć większe przyrosty produkcji, ponadto mogą napłynąć tu większe zasoby kapitałowe i rzeczowe oraz proces inwestycyjny wymaga dłuższego czasu. Natomiast w krótkim okresie, gdy trzeba zwiększyć podaż pod wpływem korzystnej koniunktury cenowej, przedsiębiorstwo prosto zwiększy wydajność, tzn. zwiększy zmianowość z 2 do 3 zmian. Elastyczność, a dochody przedsiębiorstwa. Dla przedsiębiorstw sprzedających swoje dobra i usługi, wydatki konsumentów stanowią przychody ze sprzedaży, stąd też wydatki konsumentów i przychody przedsiębiorstw mają związek z cenową elastycznością popytu i tak, gdy E p 1 to spadek ceny zwiększa wydatki konsumentów i przychody przedsiębiorstwa. Odwrotna sytuacja będzie zachodziła, gdy ze wzrostem ceny zmniejszą się wydatki konsumenta i przychody przedsiębiorstwa. Gdy E p < 1 to spadek ceny spowoduje zmniejszenie globalnych wydatków konsumenta i przychodów przedsiębiorstwa. Natomiast wzrost ceny zwiększa wydatki konsumenta i przychody przedsiębiorstwa. Sytuacje te pokazują wykresy. P E p > 1 P A B (-) (+) A E p < 1 24

25 B ( - ) (+) 0 C D QP 0 C D QP ( - ) strata przedsiębiorstwa ( + ) korzyść przedsiębiorstwa Organizacja przedsiębiorstwa, jego kosztów i zysków. Za przedsiębiorstwo można uważać wyodrębnioną jednostkę organizacyjną, której celem jest prowadzenie działalności produkcyjnej, handlowej i usługowej na własny rachunek w celu osiągnięcia zysku. Definicja neoklasyczna przedsiębiorstwa jest to jednostka maksymalizująca zysk przy istniejących technologiach oraz przy znanych ograniczeniach wprowadzonych na rynek. Firma jest to nazwa pod którą właściciel prowadzi własną działalność w ramach własnego przedsiębiorstwa. W zależności od rodzaju działalności i rodzaju struktury gospodarczej obliczono, że ok % przedsiębiorstw handlowych w USA kończy swą działalność w okresie 3 5 lat, lecz jednak dużo więcej powstaje nowych przedsiębiorstw. Bez względu na rodzaj działalności przedsiębiorstwa średnia długość życia przedsiębiorstwa wynosi 6 lat. Wyodrębnia się ze względu na własność 4 rodzaje przedsiębiorstw: a) spółdzielcze b) państwowe c) komunalne d) spółki pracownicze W okresie transformacji gospodarki pojawiła się grupa przedsiębiorstw o kapitale mieszanym, np.: jeżeli część akcji posiadają prywatni właściciele, a resztę państwo. W działalności przedsiębiorstw na rynku mamy do czynienia z procesem łączenia się przedsiębiorstw, przez co powstają trans-narodowe przedsiębiorstwa lub duże korporacje na rynku wewnętrznym. Przyczyny tego zjawiska można sprowadzić do: - chęci wykorzystywania efektów skali produkcji, z którą wiążą się efekty zwiększonego eksportu - chodzi o powiększenie kapitałów i ułatwienie dostępu do większych kredytów Ponadto w przypadku efektu skali produkcji przedsiębiorstwa uzyskują efekt w postaci obniżki kosztów stałych np.: administracyjne koszty nie zmieniają się, a zwiększa się skala produkcji. Spółki i ich rodzaje. Spółka jest umownym związkiem osób i ich kapitałów i zakładana jest w celu prowadzenia 25

26 zarobkowej działalności gospodarczej. Spółka definiowana z punktu prawnego jest: - spółka jest umową - przedmiotem jej działalności może być działalność gospodarcza - stronami umowy są wspólnicy, którzy mają wspólny cel gospodarczy Warunkiem powstania, funkcjonowania i rozwoju spółki jest istnienie rynku kapitałowego, gdyż umożliwia on: a) zaciąganie kredytów b) obrót papierami wartościowymi ( akcje, obligacje ) Akcja jest to papier wartościowy, który potwierdza udział właściciela w kapitale spółki o charakterze akcyjnym. Akcje dają właścicielowi: - prawo do udziału w zysku - uprawnienia do prawa głosu na walnym zgromadzeniu akcjonariuszy Obligacja - jest to forma pożyczki, która występuje jako papier wartościowy emitowany przez państwo lub przedsiębiorstwo. Przynoszą one posiadaczowi z góry określony stały dochód. Właściciel występuje tu jako pożyczkodawca i ma prawo do stałych odsetek. Z punktu widzenia prawa handlowego rozpatrujemy spółki: a) cywilne - działają na podstawie prawa cywilnego; zasady ich działania reguluje kodeks cywilny i są to najstarsze formy spółek, które nie mają osobowości prawnej b) handlowe działają na podstawie prawa handlowego z 1934 roku znowelizowanego w 1990 roku. Kolejny podział spółek wyodrębnia spółki: a) osobowe - jawne - komandytowe b) kapitałowe - z ograniczoną odpowiedzialnością - spółki akcyjne Spółka osobowa jest własnością co najmniej dwóch osób, które: - wnoszą kapitał - wspólnie prowadzą działalność gospodarczą - wspólnie ponoszą ryzyko - wspólnie dzielą zyski przy czym zakres odpowiedzialności partnerów może być różny. Spółka komandytowa występują tu dwa rodzaje wspólników: a) komplementariusze odpowiadają za zobowiązania spółki swym majątkiem b) komandytariusze ( wspólnicy bierni ) odpowiadają za zobowiązania spółki do wysokości wniesionego kapitału, który określany jest jako suma komandytowa. 26

27 Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością jej założyciele odpowiadają zobowiązaniom do wysokości wniesionego kapitału. Spółka ta ma osobowość prawną. Występują tu władze: - walne zgromadzenie - rada nadzorcza lub komisja rewizyjna - zarząd spółki Spółka akcyjna jest to spółka kapitałowa. Kapitał jest tu wnoszony w formie akcji. Należy ona do samodzielnych jednostek organizacyjnych i ma osobowość prawną. Charakteryzuje się tym, że pozyskuje ona kapitał na swój rozwój z części podzielonego zysku. Może ona też korzystać z zasilania finansowego zewnętrznego: - sprzedaż papierów wartościowych ( akcje, obligacje ) - w formie kredytów Często podkreśla się, że przedsiębiorstwa różnią się ze względu na style zarządzania: 1) styl antokratyczny typowy dla największych przedsiębiorstw lub w przypadkach kryzysowych w przedsiębiorstwie 2) styl paternistyczny średnie ( pracowników ) i małe ( 1-50 pracowników ) przedsiębiorstwa. Pracownicy traktowani są tu jak członkowie rodziny. 3) styl integratywny stosowany, gdy występuje udział pracowników w podejmowaniu ważnych decyzji 4) styl samorządowy w przedsiębiorstwach podlegających zarządom gmin, miast Przeciętna sprzedaż na jedno przedsiębiorstwo Przychody, koszty, zyski odsetek wszystkich przedsiębiorstw Przychód jest określany jako utarg i rozumiemy to jako ilość pieniędzy, jakie uzyskało przedsiębiorstwo ze sprzedaży dóbr i usług w określonym czasie. Koszty przedsiębiorstwa są to wszystkie wydatki, które zostały poniesione na wytworzenie dóbr i usług w danym czasie. Zysk jest to różnica pomiędzy przychodem a kosztami. W działalności przedsiębiorstwa ważną rolę odgrywa wskaźnik przepływów finansowych i oznacza on ilość pieniędzy netto, jaką uzyskało przedsiębiorstwo w danym okresie czasu. 27