OSOBOWOCIOWE I SPOŁECZNE PROBLEMY UCZESTNIKÓW WIZIENNEJ TERAPII UZALENIENIA OD ALKOHOLU ATLANTIS

Transkrypt

1 ROCZNIKI PSYCHOLOGICZNE Tom XI, numer 2 28 SŁAWOMIR LASKI 1 OSOBOWOCIOWE I SPOŁECZNE PROBLEMY UCZESTNIKÓW WIZIENNEJ TERAPII UZALENIENIA OD ALKOHOLU ATLANTIS W badaniach postawiono ogóln hipotez, e osoby uczestniczce w programie leczenia uzalenie w zakładzie karnym przejawiaj wicej problemów psychologicznych, społecznych, prawnych i medycznych ni osoby uzalenione poza wizieniem. Za pomoc Testu Przymiotników i wywiadu zbadano grup eksperymentaln 118 wi niów uzalenionych od alkoholu i uczestniczcych w psychoterapii Atlantis, a take grup kontroln 29 osób uzalenionych od alkoholu i uczestniczcych w psychoterapii poza zakładem karnym. Stwierdzono, e wi niowie charakteryzuj si nastpujcymi problemami: popełnili czyny karalne przeciwko rodzinie, mieniu i czyny zabójstwa, wykazuj bardzo niski poziom samokrytyki w zakresie swoich problemów interpersonalnych, rodzinnych, z przemoc i somatycznych, przejawiaj due nasilenie postaw obronnych i samokontroli zachowania, prezentuj niski poziom de i osigania celów zwizanych z utrzymywaniem abstynencji alkoholowej. W przyszłych badaniach naley uwzgldni szersz diagnoz struktury osobowoci całej sfery emocjonalnej, a take sfery poznawczej osób poddajcych si psychoterapii uzalenie w wizieniu. Słowa kluczowe: uzalenienie od alkoholu, wi niowie. W ostatnich kilkunastu latach w Polsce nastpiły powane zmiany w sposobie podejcia do leczenia uzalenie od alkoholu. Zmiany te zaowocowały powstaniem rónorodnych programów i procedur terapeutycznych na bazie psycholo- DR SŁAWOMIR LASKI, Instytut Psychologii Uniwersytet Kard. St. Wyszyskiego, ul. Dewajtis, 1-81 Warszawa; s.slaski@uksw.edu.pl

2 16 SŁAWOMIR LASKI gicznego i Anonimowych Alkoholików modelu uzalenie (laski, 1996). W programach takich dla kadego uczestnika zgodnie ze standardami merytorycznymi wymaga si przygotowania adekwatnej diagnozy psychospołecznej. W niniejszym artykule zastosowano do diagnozy metod testow i wywiad psychospołeczny zgodnie z wymogami schematu badawczego z jednym pomiarem w grupie badawczej i kontrolnej (Sułek, 1983). Istotne było to, by przygotowa odpowiedni program psychoterapii dla kadej osoby, uwzgldniajc jej preferencje psychologiczne i w konsekwencji zainicjowa dalsze pozytywne zmiany w strukturze osobowoci wi nia. Przegldajc współczesn literatur dotyczc osób uzalenionych od alkoholu i bdcych w zakładzie karnym, mona pokusi si o ich charakterystyk. W stosunku do osób, które uczestniczyły w leczeniu uzalenie na wolnoci, charakteryzowały si one: długimi epizodami uywania alkoholu lub narkotyków; były czciej hospitalizowane z tego powodu (Rapp, 23); rzadziej uczestniczyły w mitingach Anonimowych Alkoholików; przejawiały niszy poziom uspołecznienia (Kulpa, 1983; Moss, 2, 23; laski, 2); były czciej konfliktowe (Holahan, 21); rzadziej załoyły rodzin; były czciej bezrobotne, a take czciej karane przez sdy; nie wykazywały chci do zmian (Boyle, 2); czciej były bezdomne i samotne (Black, 2); słabo sobie radziły ze stresem; czciej przejawiały problemy psychiatryczne (Sławiska, 1989; Weisner, 23); miały deficyty poznawcze, wysoki poziom agresji i złoci oraz wyszy poziom lku (Longato-Stadler, 22; laski, 26); były bardziej wraliwe na krytyk (Pilecka, 1991; Miller, 22). Nie spotkano jednak adnych bada w literaturze przedmiotu dotyczcych charakterystyki osobowoci wi niów uzalenionych od alkoholu za pomoc Testu Przymiotnikowego (ACL). Jest to istotne z punktu widzenia wielu bada, z których wynika, e diagnoza struktury osobowoci ludzi niedostosowanych społecznie (m.in. wi niowie, osoby uzalenione od alkoholu) ułatwi terapeutom opracowanie adekwatnego programu pomocy takim osobom. Bo przecie taki plan pomocy ma słuy uczestnikom do wyboru satysfakcjonujcego stylu ycia (bez udziału alkoholu) i niepowracania na drog ponownego przestpstwa (Ostrowska, 1981; Mellibruda, 1992; Masiak, 1989; Walfish, Blount, 1989; McMurran, 1989, 199; Rapp, 23; Moss, 24). Dlatego podsumowujc przedstawione badania, mona postawi pytanie badawcze: jaka bdzie charakterystyka psychospołeczna wi niów uczestniczcych w programie psychoterapii uzalenie?

3 ATLANTIS TERAPIA UZALENIENIA OD ALKOHOLU 161 W ramach przedstawionego pytania badawczego mona te postawi ogóln hipotez: osoby uczestniczce w programie leczenia uzalenie w zakładzie karnym przejawiaj wicej problemów psychologicznych, społecznych, prawnych i medycznych ni osoby uzalenione poza wizieniem. Szczegółowe hipotezy za mona sformułowa nastepujco: osoby biorce udział w wiziennej terapii uzalenie róni si od uczestników w wolnociowym programie leczenia w nastpujcym zakresie: wiksz czstotliwoci karania przez sdy; rzadszym podejmowaniem pracy; dłuszym okresem uzalenienia od alkoholu; wiksz liczb zaburze psychiatrycznych; mniejsz gotowoci do poddania si psychoterapii; mniejszym podporzdkowaniem innym ludziom; mniejsz potrzeb wsparcia emocjonalnego; wyszym poziomem konfliktów z innymi lud mi; niszym poziomem uspołecznienia i yczliwoci wobec innych osób; niszym poziomem przystosowania osobistego. I. METODA 1. Osoby badane i przebieg bada Badania przeprowadzono w Zakładzie Karnym na Słuewcu w Warszawie, w oddziale terapii uzalenie, w którym wprowadzono po raz pierwszy w Polsce program dla osób uzalenionych od alkoholu Atlantis. Badania testowe i wywiad prowadzono indywidualnie i grupowo w populacji 118 mczyzn. Udział w badaniach był dobrowolny; badanie zajmowało pacjentowi około 3 minut. Wi niów badano w pierwszym tygodniu pobytu w oddziale terapii uzalenie. Warunkiem uczestnictwa w programie był brak objawów psychopatologicznych. Grup kontroln stanowiło 29 osób uzalenionych od alkoholu (kobiety N =, mczy ni N = 24), z jednego z warszawskich orodków pomocy społecznej, które uczestniczyły w programie psychoterapii wywodzcym si z teorii i praktyki modelu Anonimowych Alkoholików (podobnie jak w programie Atlantis). Badania stanu psychicznego pacjentów odbywały si przed rozpoczciem programu pomocy osobom uzalenionym. Charakterystyka demograficzna badanych. Badana grupa (ZK) składała si ze 118 osób w wieku 18-4 lata (rednia wieku wyniosła 34,1 roku). Z tabeli 1 wynika, e najwicej osób badanych (46,6%) wystpowało w przedziale wiekowym 3-44 lata. Natomiast w grupie kontrolnej (OPS) dominowały osoby(%) nieco starsze (przedział wieku 44-4 lata).

4 162 SŁAWOMIR LASKI W grupie ZK nie było konkubentów. Rozkład badanych w pozostałych grupach onatych, rozwodników i kawalerów był niemale równomierny. Wród badanych osób dominowało wykształcenie podstawowe i zasadnicze zawodowe, co stanowiło 92,2% badanej grupy. Zwraca uwag to, e brakowało osób uzalenionych z wykształceniem wyszym. Mona zauway, e w grupie uzalenionych wi niów nie ma emerytów, przewaaj osoby bezrobotne (2,3%). Wród uzalenionych bdcych w zakładzie karnym mało było osób samotnych (26,4%), a jednak wielu zamieszkiwało z rodzin (,6%). Odwrotn zaleno mona zauway w grupie osób uzalenionych, leczcych si w orodku pomocy społecznej. 2. Zastosowane metody badawcze Weryfikacja postawionego pytania badawczego wymagała pomiaru u badanych struktury osobowoci i problemów psychospołecznych. W tym celu zastosowano metod testow (ACL) i wywiad psychospołeczny własnej konstrukcji. Test Przymiotników (ACL) H. G. Gougha i A. B. Heilbruna (198) to lista trzystu przymiotników przeznaczonych do opisu ludzi. Pocztkowo test zawierał 24 skale, w których wikszo uwzgldniała teori potrzeb H. J. Murraya. Pó niej dołczono skale skonstruowane na bazie teorii transakcyjnej oraz teorii twórczo- ci i inteligencji. Obecna wersja zawiera 3 skal i została zaadaptowana do warunków polskich przez Jurosa i Olesia (199). Rzetelno testu Cronbacha wyniosła dla poszczególnych skal od,4 do,94, za trafno testu przeprowadzona analiz czynnikow była zgodna z wersj amerykask. Do opisania badanej populacji pod wzgldem zmiennych socjo-demograficznych i problemu alkoholowego zastosowano wywiad psychospołeczny własnej konstrukcji. Obejmował on m.in. nastpujce kwestie: dane demograficzne, rodzaj i czas uzalenienia, motywy podejmowania terapii uzalenienia, rodzaj dotychczas podejmowanej terapii uzalenie itp. II. WYNIKI Uzyskane wyniki dotyczce poszczególnych problemów psychospołecznych wród badanych osób zostały przedstawione w tab. 1.

5 ATLANTIS TERAPIA UZALENIENIA OD ALKOHOLU 163 Tab. 1. Dane socjodemograficzne osób z grupy uczestniczcej w OPS (N = 29) i osób z grupy uczestniczcej w ZK (N = 118) w programie psychoterapii uzalenie 1. Płe: kobiety mczy ni Nazwa zmiennej 2. Wiek badanych: lata lata lata lata - ponad lat 3. Stan cywilny: - onaty/zamna - rozwodnik/rozwódka - konkubent/konkubina - kawaler/panna - wdowiec/wdowa 4. Wykształcenie: - podstawowe - zasadnicze zawodowe - rednie - wysze. Zatrudnienie: - pracuje na etacie - pracuje dorywczo - rencista/rencistka - emeryt/emerytka - bezrobotny/bezrobotna 6. Z kim mieszka: - samotnie - z rodzin - z innymi osobami - bezdomny. Zamieszkiwanie z osob naduywajc alkoholu: - tak - nie 8. Czas uzalenienia od alkoholu: - do lat lat lat lat lat - powyej 2 lat Osoby uczestniczce w programie OPS Osoby uczestniczce w programie ZK liczba osób % liczba osób % , 82, 3, 1, 24 1, 21 1, 3 48, 41 3, 1, 4, 1, 3, , 38 3, ,6 2,3 46,6 8, 23,9 29, 32,2 4,2 46,6 4,6,8 2,3 42, 6,9 2,3 26,4,6 2,3 2, ,2 39 2,4 13,2 3,1 3,1

6 164 SŁAWOMIR LASKI 9. Naduywanie: - narkotyki - leki 1. Uzalenienie w rodzinie pierwotnej 11. Przyczyny podejmowania leczenia uzalenienia: - sam szukał pomocy - skierowany do placówki - presja rodziny - presja otoczenia (ops) - zobowizanie przez sd 12. Dotychczasowe leczenie uzalenie: - brak leczenia - antikol lub esperal - grupy AA - detoksykacja - oddział psychiatryczny - terapia psychologiczna - orodek pomocy społecznej - klub abstynenta 13. Pobyt w zakładach karnych: - nie był - jeden raz - drugi raz - trzeci raz - cztery razy i wicej 3 11, , liczba wskaza nie sumuje si , 2 1, % 14 2,6 16, liczba wskaza nie sumuje si ,4 8,9 3,6,8 2,3 % 43,1 2,9 14,4,2,2 3,6 3,6 liczba osób % liczba osób % ,6 22,9 2, 1. Charakterystyka problemu alkoholowego badanych redni czas trwania uzalenienia w badanej grupie wynosi 12, roku, natomiast w grupie kontrolnej 16,2 roku. Z tabeli 1 wynika, e w zakładzie karnym najwicej badanych osób (39%) podejmowało psychoterapi, gdy uzalenienie trwało od 6 do 1 lat, za w grupie kontrolnej w przedziale 21-2 lat i stanowiło 38% badanych. Kwalifikacja osób przyjmowanych do terapii uzalenienia od alkoholu była do staranna, poniewa wi niowie uzalenieni od alkoholu byli wikszoci (94,1% całej grupy). Reszt badanej grupy, tj.,9%, stanowiły osoby uzalenione od alkoholu i leków. Prawdopodobnie było to

7 ATLANTIS TERAPIA UZALENIENIA OD ALKOHOLU 16 wynikiem przestarzałych pogldów w polskim lecznictwie uzalenie, w którym do koca lat osiemdziesitych starannie unikano łczenia w terapii pacjentów uzalenionych od rónych substancji psychoaktywnych (laski, 1996). Jeli chodzi o uprzednie uzalenienie w rodzinie, nie wyłania si tu tendencja, zgodnie z któr uprzednie uzalenienie w rodzinie bd brak uzalenienia w rodzinie miałoby wpływ na pó niejsze uzalenienie od alkoholu w badanych grupach. Przyczyny podejmowania terapii uzalenienia od alkoholu w zakładzie karnym były róne. Ponad połowa badanych podejmowała psychoterapi uzalenienia z racji presji rodziny (3,6%) i zobowizania przez sd (2,3%), za w grupie kontrolnej z powodu presji orodka pomocy społecznej (2%). Dua cz badanej grupy (43,1%) do tej pory nie skorzystała jednak z adnej formy leczenia uzalenienia. Mona zauway, e na terenach, skd pochodz badani (cz rodkowa i wschodnia Polski), dominował medyczny model pomocy osobom uzalenionym od alkoholu (antikol, esperal, oddział psychiatryczny, detoksykacja), co dotyczy 46,1% badanej grupy. 2. Charakterystyka kryminologiczno-penitencjarna badanych Opisywana grupa wi niów uzalenionych od alkoholu składała si z osób, które były zrónicowane pod wzgldem recydywy penitencjarnej. Jednak zdecydowana wikszo badanych (4,6%) to osoby pierwszy raz odbywajce kar pozbawienia wolnoci (tab. 1). Natomiast w grupie z OPS 1 osób (2%) nie było dotd karanych sdownie. Wi niowie, którzy uczestniczyli w programie terapii uzalenie Atlantis, odbywali kar pozbawienia wolnoci za czyny karalne wyrónione w tabeli 2. Niektórzy osadzeni mieli na swoim koncie dwa lub nawet trzy przestpstwa. Mona zauway, e s to przede wszystkim sprawcy przestpstw przeciwko rodzinie i mieniu (z włamaniem i agresj). Natomiast w grupie kontrolnej dominowała kradzie i brak było przestpstw typu zgwałcenie, gorszenie czynem nierzdnym i zabójstwo.

8 166 SŁAWOMIR LASKI Tab. 2. Rozkład przestpstw popełnionych przez badanych według Kodeksu karnego z 199 roku Nazwa czynu karalnego Liczba czynów w grupie OPS % Liczba czynów w grupie ZK Zncanie si nad osobami bliskimi ( 2) 9 28,1 3 23, Kradzie zuchwała lub z włamaniem ( 29) 3 9,4 32 2,3 Niepłacenie alimentów ( 29) 6 18, 29 18, Rozbój ( 28) 1,6 24 1,3 Kradzie zwykła ( 28) 6 18, 13 8,2 Uszkodzenie ciała ( 1) 2 6,3 9, Zabójstwo ( 148) 6 3, Gorszenie czynem nierzdnym ( 2) 3 1,8 Czyn o charakterze chuligaskim ( 222) 1 3,2 3 1,8 Zgwałcenie ( 19) 2 1,2 Ogółem % 3. Charakterystyka psychospołeczna badanych osób Aby odpowiedzie na dalsz cz pytania badawczego i dokładniej scharakteryzowa badane osoby, zastosowano skale samoopisowe do rónych problemów (np. finansowych, prawnych czy rodzinnych) i Test Przymiotnikowy (ACL). Do obliczania wyników surowych i przeliczonych korzystano z programu komputerowego opracowanego na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim w 1993 roku. Rezultaty bada oceniano take przez porównywanie uzyskanych wyników w badanych grupach. W analizie statystycznej (do sprawdzenia hipotez) uywano testu U Manna-Whitneya dla grup niezalenych (poziom istotnoci p<,). Wyniki zamieszczone w tabeli 3 ilustruj to, e osoby z grupy kontrolnej (OPS) uczestniczcy w psychoterapii uzalenie s bardziej krytyczne wobec wielu problemów ni osoby z grupy badawczej (ZK). Wida te wyra nie, e w grupie kontrolnej bardziej ni w grupie eksperymentalnej dominuj problemy interpersonalne (Z =,46, p<,1), problemy rodzinne (Z = 4,6, p<,4), problemy z przemoc (Z = 2,4, p<,1) i problemy somatyczne (Z = 3,86, p<,1). Natomiast w grupie osób poddanych leczeniu w wizieniu wystpuj czciej problemy prawne (Z = -,4, p<,1).

9 ATLANTIS TERAPIA UZALENIENIA OD ALKOHOLU 16 Tab. 3. Rozkład wyników badanych osób według wyrónionych problemów w grupach OPS i ZK uczestniczcych w programie psychoterapii uzalenie Nazwa zmiennej Grupa OPS Me Grupa ZK Me Warto testu Z Poziom istotnoci p<,* Problemy w pracy 1 -,2, Problemy interpersonalne 4 1,46,1 Problemy rodzinne 4 2 4,6,4 Problemy finansowe 4 1,61,9 Problemy z prawem 1 -,4,1 Stosowanie przemocy 2 1 2,4,1 Problemy somatyczne 4 2 3,86,1 Problemy psychiczne 3 3 -,9,23 * dla testów dwustronnych W wyrónionych 3 zmiennych testu ACL istotne statystycznie rónice wystpiły w 24 zmiennych pomidzy grup osób uczestniczcych w psychoterapii uzalenie w orodku pomocy społecznej i zakładzie karnym (tab. 4). Rónice dotycz nastpujcych zmiennych: Fav liczba przymiotników pozytywnych (Z = 2,9, p<,9), Ufv Liczba przymiotników negatywnych (Z = -4,91, p<,1), Com Typowo (Z = -2,69, p<,), Ach Potrzeba osigni (Z = -3,22, p<,1), Dom Potrzeba dominacji (Z = 2,, p<,1), Nur Potrzeba opiekowania si (Z = -2,6, p<,8), Aff Potrzeba afiliacji (Z = -3,91, p<,8), Exh Potrzeba ujawniania si (Z = 2,4, p<,6), Agg Potrzeba agresji (Z =,26, p<,1), Cha Potrzeba zmiany (Z = 2,29, p<,2), Crs Gotowo na poddanie si poradnictwu psychologicznemu (Z = 3,63, p<,3), Scn Samokontrola (Z = 2,, p<,), Iss Idealny obraz siebie (Z = 2,89, p<,4), Mas Msko (Z = -3,38, p<,), Fem Kobieco (Z = -4,4, p<,9), Cp Krytyczny rodzic (Z = -3,9, p<,1), A Dorosły (Z = 3,32, p<,) i Fc Wolne dziecko (Z = -3,4, p<,3), (Ac) Adaptowane dziecko (Z = 2,39, p<,1), A1 Wysoka oryginalno, niska inteligencja (Z = -2,1, p<,6), A2 Wysoka oryginalno, wysoka inteligencja (Z = -4,14, p<,3), A3 Niska oryginalno, niska inteligencja (Z = -3,34, p<,9), A4 Niska oryginalno, wysoka inteligencja (Z = -2,93, p<,3).

10 168 SŁAWOMIR LASKI Tab. 4. Rozkład wyników badanych osób w Tecie Przymiotnikowym (ACL) Nazwa zmiennej Grupa OPS Me Grupa ZK Me Warto testu Z Poziom istotnoci p<,* Nck 66-1,81,6 Fav ,9,9 Ufv 3 6-4,91,1 Com 3-2,69, Ach 2-3,22,1 Dom 2 1 2,,1 End 2 3 -,1,61 Ord 2 3 -,29,6 Int 4-1,,12 Nur 3 6-2,6,8 Aff 11-3,91,8 Het 3 4 -,2,8 Exh 4 2,4,6 Aut 2 1 1,4, Agg 1,26,1 Cha 2 1 2,29,2 Suc 2 2 -,14,88 Aba 2 3-1,26,26 Def 2 2 -,46,63 Crs 3 3,63,3 Scn 2 1 2,, Scf 3 3 -,48,64 Pad 4 3 -,3,41 Iss 4 2,89,4 Cps 1 2,34,1 Mls 3 3 -,1,61 Mas 2-3,38, Fem 4-4,4,9 Cp 3-3,9,1 Np 2 2 -,31,4 A 4 3,32, Fc 3 3,4,3 Ac 6 4 2,33,1 A ,1,6 A2 2-4,14,3 A3 2-3,34,9 A ,93,3 * dla testów dwustronnych

11 ATLANTIS TERAPIA UZALENIENIA OD ALKOHOLU 169 Z uwagi na wielo zmiennych, jakie wystpiły w badaniach testem ACL, trudno wnioskowa, które ze zmiennych były istotne dla uczestnictwa badanych w programie psychoterapii uzalenie. Std te (za Płuek, 198) wyróniono nastpujce zespoły zmiennych, które były wane dla tych osób i ich optymalnego funkcjonowania: postawy obronne i samokontrola skale: Liczba przymiotników pozytywnych, Potrzeba podporzdkowania, Samokontrola, Zaufanie do siebie; Potrzeby zwizane z deniami i osiganiem celów skale: Potrzeba osigni, Potrzeba dominacji, Potrzeba wytrwałoci, Potrzeba porzdku; potrzeby zwizane ze stosunkami interpersonalnymi skale: Potrzeba rozumienia siebie i innych, Potrzeba opiekowania si innymi, Potrzeba afiliacji, Potrzeba kontaktów heteroseksualnych, Dobre przystosowanie. Powysz klasyfikacj uwzgldniono w charakterystyce psychologicznej uzalenionych osób, w analizie bada. III. ANALIZA WYNIKÓW Analizujc dane demograficzne i psychospołeczne uzyskane w przeprowadzonych badaniach, mona zauway rónice w problemach, jakie wystpuj u osób podejmujcych psychoterapi uzalenienia od alkoholu w zakładzie karnym w porównaniu z osobami z orodka pomocy społecznej. Mianowicie, był to mczyzna w wieku 3-44 lat, a wic młodszy rednio o 1 lat od podopiecznego w programie wolnociowym, a take czciej bdcy onaty; nie było tutaj adnego konkubenta. Jest to zgodne z innymi badaniami prowadzonymi w Polsce i za granic, z których wynika, e w tym wieku najwicej mczyzn podejmuje rónego rodzaju leczenie (medyczne lub psychologiczne) uzalenienia od alkoholu w zwizku z wystpujcymi problemami zdrowotnymi lub zawodowymi (Wald, 199; Moss, 23). Wród podopiecznych z zakładu karnego było mniej osób samotnych, ale wicej osób zamieszkujcych z rodzin oraz wicej osób bezdomnych. Jeli chodzi o zatrudnienie, to w grupie osób z zakładu karnego przewaały osoby bez pracy, natomiast nie było wi niów o statusie emeryta. Osoby biorce udział w wiziennej terapii charakteryzowały si krótszym rednim czasem uzalenienia (12, roku, natomiast w grupie kontrolnej 16,2 roku) i zarazem niskim poziomem naduywania leków. Motywacj do podjcia leczenia uzalenienia od alkoholu wród wi niów była presja najbliszych osób (utrata ony, dzieci) oraz zobowizanie przez sd.

12 1 SŁAWOMIR LASKI Istotny w tym opisie moe by fakt, e 89,2% badanej grupy nie korzystało do tej pory z terapii uzalenienia w sposób adekwatny do aktualnego stanu wiedzy o uzalenieniach (model psychologiczny lub Anonimowych Alkoholików). Wane moe by take to, e w grupie tej było mało prób podejmowania leczenia uzalenienia od alkoholu. Uczestnicy wiziennej terapii to osoby najczciej przebywajce w odosobnieniu po raz pierwszy za czyny karalne przeciwko rodzinie, mieniu, ale te czyny zabójstwa. Bardzo wany jest brak recydywy, gdy tacy wi niowie najlepiej rokuj w terapii uzalenienia od alkoholu (McMurran, 199). Potwierdził si te stan, o którym wiadomo nie od dzi, e w wymienionych kategoriach przestpstw (przeciwko mieniu i zdrowiu) uywanie alkoholu w 6% było katalizatorem negatywnych zachowa. Fakt ten moe stanowi bardzo istotn przesłank do prowadzenia terapii uzalenie w zakładzie karnym dla tych osób ze wzgldów społecznych (Hołyst, 1999; Boyle, 2). Osoby uzalenione z zakładu karnego wykazuj niestety bardzo niski poziom samokrytyki w zakresie swoich problemów interpersonalnych, rodzinnych, z przemoc i somatycznych. Jedyne, co dostrzegaj w swoim yciu, to najczciej problemy prawne. Znajduje to odzwierciedlenie we wczeniejszych badaniach Holahana (21) i Longato-Stadler (22), z których wynika, e wi niowie czsto nie dostrzegaj swoich problemów interpersonalnych i rodzinnych. Powysze badania mona zinterpretowa te w nastpujcy sposób. Wi - niowie odnieli swoje kontakty midzyludzkie tylko do zakładu karnego i tam rzeczywicie wikszo z nich (szczególnie podkultura grypsujcych) miała dobre samopoczucie w kontaktach z innymi lud mi, ale nie widziała adekwatnie swoich umiejtnoci interpersonalnych poza zakładem karnym. Z tego powodu moe wyłoni si take wane zadanie dla terapeutów, by mocno zwrócili uwag na ten problem, poniewa poprawa funkcjonowania wizi rodzinnych lub małeskich (partnerskich) moe by pozytywnym bod cem do utrzymania trze woci badanych wi niów po opuszczeniu zakładu karnego. Na ten fakt zwraca mocno uwag take Juczyski i współautorzy (1992) oraz Burdon i współpracownicy (24). Na podstawie wyników otrzymanych w tecie ACL w grupie wi niów uzalenionych od alkoholu mona scharakteryzowa ich funkcjonowanie psychologiczne. S to osoby prowokujce swoim zachowaniem oraz słabo przestrzegajce społecznych norm i wartoci. Z trudnoci nawizuj kontakty interpersonalne, szybko si obraaj i czasami s wrogo nastawione lub obojtne w stosunku do innych. Wykazuj duy poziom energii i przedsibiorczoci w realizowaniu swoich osobistych celów, nawet z uyciem agresji, chocia w tych badaniach poziom agresji jest obniony, co moe wiadczy o nieprzywizywaniu wagi do tego

13 ATLANTIS TERAPIA UZALENIENIA OD ALKOHOLU 11 problemu. Nie wykazuj one take duego poziomu gotowoci do pomocy innym ludziom ani te chci do zmian w swoim yciu. Pomimo rónych zdolnoci, trudno im cokolwiek do koca zrealizowa, co moe skutkowa podwyszonym poziomem wewntrznej irytacji i złoci. Analizujc uzyskane wyniki i uwzgldniajc klasyfikacj Płuek (198) mona powiedzie, e u badanych wi niów wystpiło due nasilenie postaw obronnych i samokontroli zachowania, co le rokuje dla uczestnictwa w programie psychoterapii osób uzalenionych, bo wiadczy o braku rozbicia mechanizmów obronnych podtrzymujcych destrukcyjny wzór picia alkoholu. Potwierdzaj to wczeniejsze badania Millera (22). Dotyczy to take w takim samym stopniu samokontroli zachowania, gdy moe ono by skoncentrowane na kontroli picia alkoholu i zachowa z nim zwizanych. Moe to by zrozumiałe w wietle tego, co podaje Siek (198): funkcjonowanie nawet dobrze przystosowanej osoby jest niemoliwe bez uywania przez ni mechanizmów obronnych. Wydaje si wic jasne, e w chwili przyjcia na oddział terapii uzalenie, w nowe miejsce, do nowych ludzi, wielu wi niów mogło zareagowa wzmoonym poziomem samokontroli. Wane fakt dla terapeutów by to moe, by taki stan nie utrzymywał si przez cały okres psychoterapii, poniewa bdzie ona nieefektywna. W grupie potrzeb zwizanych z deniami i osiganiem celów prawie wszystkie zmienne były na niskim poziomie, co moe by take duym utrudnieniem w postpach w psychoterapii uzalenie. Ale te było wielkim wyzwaniem dla terapeutów do obudzenia w wi niach chci do osigania przez nich celów dotyczcych zdobywania umiejtnoci psychologicznych słucych do prowadzenia trze wego ycia, aby umiejtnoci psychologiczne nabyte w zakładzie karnym były wykorzystane do zadowalajcego stylu ycia bez udziału alkoholu take poza wizieniem. Podobne postulaty sformułował take Chodkiewicz (21) oraz Prendergast i współautorzy (24). W grupie potrzeb zwizanych z zachowaniami interpersonalnymi uzalenionych wi niów poziom zmiennych był niski, co w wietle wczeniejszej charakterystyki demograficznej wydaje si prawdopodobne, poniewa u wikszoci z nich problemy prawne wynikały ze słabych kontaktów personalnych (spowodowanych niepłaceniem alimentów, przemoc). Podobn charakterystyk osób leczcych si z uzalenienia przedstawił po swych badaniach Moos (2, 24), który wskazał na wan rol zwizków interpersonalnych i wsparcia, jakie daj inne osoby w tym procesie. Zasygnalizował te znaczenie takich czynników, jak radzenie sobie ze stresem oraz podjcie pracy zawodowej.

14 12 SŁAWOMIR LASKI IV. WNIOSKI 1. Dalsze badania powinny i w kierunku szerszej diagnozy struktury osobowoci badanych, np. poziomu lku i niepokoju, by moe całej sfery emocjonalnej. Z dowiadcze wynikajcych z przeprowadzonych bada wida, e wana byłaby take diagnoza sfery poznawczej osób poddajcych si psychoterapii uzalenie w zakładzie karnym. 2. Osoby uczestniczce w wiziennej terapii uzalenie potrzebuj przede wszystkim długotrwałej, zindywidualizowanej pomocy psychologicznej, co wymaga dobrego przygotowania merytorycznego kadry terapeutycznej, ale te odpowiednio zorganizowanej opieki postpenitencjarnej. BIBLIOGRAFIA Black, D., James M., Rogers, P. (2). The association between a self-reported history of mental health problems of parasuicide in a sample of UK male prisoners. International Journal of Nursing Studies, 3, Boyle, K., Polinsky, M. L., Hser, Y. (2). Resistance to drug abuse treatment: A comparison of drug users who accept or decline treatment referral assessment. Journal of Drug Issues, 3, 6-4. Burdon, W. M., Messina, N. P., Prendergast, M. L. (24). The California treatment expansion initiative: Aftercare participation, recidivism, and predictors of outcomes. Prison Journal, 1, Chodkiewicz, J. (21). Rola zasobów osobistych w utrzymaniu abstynencji przez mczyzn uzalenionych od alkoholu. Alkoholizm i Narkomania, 2, Gough, H. G., Heilbrun, A. B. (198). The Adjective Check List. Palo Alto, CA: Manual Consulting Psychologists Press. Holahan, C. J., Moos, R. H., Holahan, C. K. (21). Drinking to cope, emotional distress and alcohol use and abuse: A ten year model. Journal of Studies on Alcohol, 2, Hołyst, B. (1999). Kryminologia. Warszawa: PWN. Juczyski, Z., Szamborska, J., Jdrzejczyk, A. (1992). Wyznaczniki efektywnoci leczenia osób uzalenionych od alkoholu. Psychiatria Polska,, Juros, A., Ole, P. (199). Test Przymiotników ACL H. G. Gougha i A. B. Heilbruna (mps). Kulpa, A. (1983). Obraz samego siebie u chorych z zespołem zalenoci alkoholowej. Problemy Alkoholizmu, 6, 9-1. Longato-Stadler, E., Klinteberg, B., Hallman, J. (22). Personality traits and platelet monoamine oxidase activity in a Swedish male criminal population. Neuropsychobiology, 4, Masiak, M., Chuchra, M., Gszcz, E., Leszczuk, A. (1989). Czynniki osobowociowe i rodowiskowe a efektywno leczenia uzalenienia alkoholowego w warunkach oddziału psychiatrycznego i nerwicowego. W: Z. Bizo, W. Szyszkowski (red.), Zagadnienia alkoholizmu i innych uzalenie (s ). Warszawa: PWN.

15 ATLANTIS TERAPIA UZALENIENIA OD ALKOHOLU 13 McMurran, M. (199). Alcohol interventions in prisons. Psychology, Crime & Law, 1, McMurran, M., Baldwin, S. (1989). Services for prisoners with alcohol-related problems: A survey of U.K. prisons. British Journal of Addiction, 84, Mellibruda, J. (1992). O programach intensywnej terapii uzalenienia. Alkoholizm i Narkomania, 1, Miller, W. R., Walters, S. T., Bennett, M. E. (21). How effective is alcoholism treatment? Journal of Studies on Alcohol, 2, Moos, R. H., Finney, J. W., Moos, B. S. (2). Inpatient substance abuse care and the outcome of subsequent community residential and outpatient care. Addiction, 6, Moos, R. H. (23). Addictive disorders in context: Principles and puzzles of effective treatment and recovery. Psychology of Addictive Behaviors, 1, Moos, R. H., Brennan, P., Moos, B. S. (24). Ten-year patterns of alcohol consumption and drinking problems older women and men. Addiction,, Ostrowska, K. (1981). Psychologiczne determinanty przestpczoci młodocianych. Warszawa: PWN. Pilecka, B. (1991). Koncepcja własnej osobowoci u osób uzalenionych od rodków odurzajcych. Rzeszów: WSP. Płuek, Z., Łazowski, J. (198). Porównanie pacjentów z chorob wrzodow i z grupami kontrolnymi w badaniach poszczególnymi testami. W: J. Łazowski (red.), Problemy psychosomatyczne w chorobie wrzodowej ołdka i dwunastnicy (s. 8-9). Warszawa: PZWL. Prendergast, M. L., Campos, M., Farabee, D. (24). Reducing substance use in prison: The California Department of Corrections. Prison Journal, 2, Rapp, R. C., Siegal, H. A., DeLiberty, R. N. (23). Demographic, and clinical correlates of client motivation among substance abusers. Health & Social Work, 2, Siek, S. (198). Autopsychoterapia. Warszawa: ATK. Sławiska, J. (1989). Wi niowie uzalenieni od alkoholu w wietle bada MMPI. Problemy Alkoholizmu, 12, Sułek, A. (1983). Logika analizy socjologicznej. Warszawa: Wyd. UW. laski, S. (1996). Charakterystyka modeli uzalenie wystpujcych w Polsce. Studia z Psychologii, 6, laski, S. (2). Kondycja psychiczna u osób uzalenionych od alkoholu zmiany po psychoterapii. W: M. Ledziska, G. Rudkowska, L. Wrona (red.), Psychologia współczesna: oczekiwania i rzeczywisto (s ). Kraków: AP. laski, S. (26). Ocena zmian samowiadomoci prywatnej i publicznej w trakcie psychoterapii wi niów uzalenionych od alkoholu. Psychiatria Polska, 3, Wald, I. (199). II raport o polityce wobec alkoholu. Warszawa: MZiOS. Walfish, S., Blount, W. (1989). Alcohol and crime. Criminal Justice and Behavior, 16, Weisner, C., Matzger, H., Kaskutas, L. A. (23). How important is treatment? One-year outcomes of treated and untreated alcohol-dependent individuals. Addiction,,

16 14 SŁAWOMIR LASKI PERSONALITY AND SOCIAL PROBLEMS OF THE PARTICIPANTS OF THE PENITENTIARY THERAPY OF ALCOHOL ADDICTION ATLANTIS S u m m a r y This study tested a general hypothesis that the participants of addiction therapy programme in a penitentiary institution reveal more psychological, social, legal and medical disorders than addicts who are not imprisoned. One hundred eighteen prisoners with alcohol dependence who participated in therapy were investigated as well as a control group of 29 alcohol addicts participating in therapy at large. The Adjective Check List and interview techniques were used. The following personal problems were identified among the imprisoned participants: they committed criminal offences against family, property and murders, the revealed a very limited self-assessment with respect to their interpersonal and family problems, with violent behaviour or somatic problems. They revealed strong defensive behaviour and self-control, low ambitions and little perseverance in pursuit of alcohol abstinence. Future research should take into account wider diagnosis of the personality structure the entire emotions sphere and the cognitive characteristics of the persons undergoing addiction psychotherapy in prison. Key words: alcohol addiction, prisoners.