Warszawa WarszawaWarszawa

Transkrypt

1 WarszawaWarszawa Warszawa

2 1. PKB Produkt Krajowy Brutto Strona popytowa PKB W IV kw miało miejsce czwarte z kolei spowolnienie dynamiki PKB (do 1,1% r/r z 1,4% r/r w III kw. 2012). Odkąd dostępne są kwartalne szacunki PKB (tj. od 1995 r.) polska gospodarka znajduje się w trzecim w historii okresie niskiego (tj. ok. 1% r/r) wzrostu gospodarczego (pierwszy po kryzysie azjatyckim i rosyjskim rozpoczął się w II kw i trwał 5 kwartałów; drugi rozpoczął się w I kw r. w następstwie światowego kryzysu finansowego i trwał 3 kwartały). Obecne spowolnienie gospodarcze, mające początek w III kw. 2012, potrwa najprawdopodobniej 5-6 kwartałów. Uwzględnienie czynników sezonowych (tj. głównie różnic w efektywnej liczbie dni roboczych) nie wpłynęło na dynamikę PKB w IV kw Biorąc pod uwagę, iż wzrost gospodarczy oczyszczony z sezonowości wyniósł w III kw ,8% r/r, w IV kw. mamy do czynienia z dość znacznym spowolnieniem. Wykres 1. Dynamika realna PKB i elementów popytu (r/r, %) 18 2,7 3,7 4,2 4,7 4,4 4,1 4,1 4,6 3,6 2,3 1,4 1, Konsumpcja prywatna Inwestycje Eksport Import PKB I II III IV I II III IV I II III IV Źródło: zestawienie własne na podstawie GUS 1 Popyt wewnętrzny (czyli suma wydatków konsumpcyjnych i inwestycyjnych podmiotów krajowych oraz przyrostu zapasów) zmalał trzeci kwartał z rzędu (o 0,7% r/r, a więc w takim samym stopniu, jak w III kw. 2012). Osłabieniu ule-

3 gła dynamika konsumpcji gospodarstw domowych, rekompensowana mniejszym spadkiem inwestycji i zapasów oraz stabilizacją wzrostu konsumpcji rządowej. Dynamika konsumpcji gospodarstw domowych spadła po raz pierwszy w historii kwartalnych rachunków narodowych: o 1% r/r (wobec nieznacznego o 0,1% r/r wzrostu w III kw. 2012). Złożyły się na to dwie przyczyny. Po pierwsze, wolno rosną dochody ludności (por. Rozdział 2: Dochody ludności). Po drugie, spadek stopy oszczędności do bardzo niskich poziomów (poniżej 1%) stanowi barierę dla dalszego zwiększania konsumpcji na kredyt (o czym pisaliśmy szerzej w poprzednich raportach). Gospodarstwa domowe ograniczyły zakupy towarów. W rezultacie sprzedaż detaliczna spadła o 2% r/r (w cenach stałych). W największym stopniu dotknęło to prasy, książek i towarów w pozostałych 1 wyspecjalizowanych sklepach. Zmalał też popyt na samochody (-7% r/r) i paliwa (-3% r/r), ale także na żywność i napoje w mniejszych sklepach niż supermarkety (-4% r/r) oraz na artykuły pozostałe nabywane głównie na bazarach i przez Internet. W to miejsce dynamicznie rosła sprzedaż w supermarketach (13% r/r), gdzie ceny są z reguły niższe. Popyt na farmaceutyki i kosmetyki oraz odzież i obuwie rósł w umiarkowanym tempie 2-3% r/r. Z powyższego wynika, że gospodarstwa do- 1 Pozostałych, to znaczy innych niż placówki oferujące pojazdy, paliwa, żywność i napoje, farmaceutyki i kosmetyki, odzież i obuwie. 2 mowe raczej ograniczyły zakupy do towarów pierwszej potrzeby, w tym relatywnie tańszych w placówkach wielkopowierzchniowych. Pewnym wyjątkiem są meble i sprzęt RTV/AGD, którego sprzedaż rosła w IV kw. w tempie ponad 10% r/r. Jest to wygasający trend wzrostowy silnego popytu na te towary w ciągu całego 2012 r., spowodowany z jednej strony nabywaniem sprzętu RTV przed EURO 2012, a później korzystaniem z wyprzedaży, jak też wyposażaniem dużej fali mieszkań oddawanych do użytku. Inwestycje uległy pogorszeniu w IV kw w niewielkim stopniu mniejszym, niż w poprzednim kwartale (-0,3% r/r wobec -1,5% r/r w III kw. 2012). Po pierwsze, umiarkowanie pozytywne tendencje miały nadal miejsce w sferze inwestycji mieszkaniowych, choć słabnące z kwartału na kwartał. W IV kw. co prawda dynamika liczby mieszkań znajdujących się w budowie weszła w trend spadkowy (-1% r/r), a liczba tych, których budowę rozpoczęto, dalej drastycznie malała (o 26% r/r), ale tempo oddawania mieszkań do użytku nadal było dodatnie (8% r/r). Ponadto, wartość usług w budownictwie mieszkaniowym przyspieszyła w IV kw do tempa zbliżonego do I połowy 2012 r. (7% r/r, za sprawą domków jednorodzinnych), co raczej przesądza o dodatnim wpływie budownictwa mieszkaniowego na inwestycje. Po drugie, ze skali wykorzystania środków unijnych wynika impuls wzrostowy dla inwestycji. Co prawda, w IV kw tempo zrealizowanych wydatków wyha-

4 mowało do zera, ale w zakresie programów typowo inwestycyjnych ( Infrastruktura i środowisko, Rozwój Polski Wschodniej oraz Regionalne Programy Operacyjne ) wydatkowana kwota wzrosła o 17% r/r. Dane o inwestycjach przedsiębiorstw nie są jeszcze dostępne. Z analizy struktury produkcji budowlano-montażowej wynika, że sprzedaż usług przy budowie budynków usługowo-przemysłowych (a więc na użytek podmiotów gospodarczych) przyspieszyła w IV kw do 12% r/r. To może oznaczać chwilowe natężenie inwestycji firm pod koniec roku, gdyż w oparciu o duży spadek inwestycji rozpoczętych w 2012 r. należy się spodziewać mocno ujemnej dynamiki inwestycji oddanych do użytku w 2013 r. W IV kw przyrost zapasów w gospodarce był mniejszy niż rok temu. Nadal jednak przyrost zapasów pozostaje dość wysoki (w całym 2012 r. na poziomie 1,2% PKB), co przy obecnym tempie rozwoju świadczy o niewyhamowaniu produkcji i zakupu materiałów w wystarczającym stopniu. Kontrola wydatków budżetowych w sytuacji spadku dochodów budżetu państwa (o blisko 2% r/r w pierwszych dwóch miesiącach IV kw. 2012) objawia się blisko zerowym wzrostem konsumpcji publicznej (0,2% r/r realnie). Pomimo, iż w UE-27 spadek PKB uległ w IV kw r. pogłębieniu (do -0,6% r/r wobec -0,4% r/r w III kw.), roczna dynamika polskiego eksportu wyniosła w euro ponad 9% r/r (wg bilansu płatniczego). Z powodu aprecjacji złotego wzrost w złotówkach był mniejszy (poniżej 2% r/r). Zgodnie z szacunkami GUS eksport w ujęciu realnym wzrósł w IV kw o 2,5% r/r, co oznacza lekkie przyspieszenie w porównaniu z III kw (0,7% r/r). Polscy eksporterzy dość dobrze sobie radzą z recesją w UE i umiarkowanie silnym złotym eksport do UE nadal wykazywał dodatnią dynamikę (2% r/r w euro). Korzystnie na wynik polskiego eksportu wpłynęła sprzedaż na rynki Europy Środkowo-Wschodniej (wzrost w IV kw o 31% r/r w euro, w tym o 25% w całym 2012 r. do Rosji i o 21% na Ukrainę), a także do krajów rozwijających się (15% r/r). Spadek popytu krajowego przekłada się na mniejsze zapotrzebowanie na import. W IV kw import zmalał realnie o 2% r/r. Nieco mniejszy spadek niż przed kwartałem wynikał z przyspieszenia eksportu (w Polsce istotna część importu to dobra zaopatrzeniowe do produkcji na rynki zagraniczne), a także z umocnienia się złotego. W rezultacie trzeci kwartał z rzędu odnotowano nadwyżkę w handlu zagranicznym (na poziomie 1,5 mld PLN). Łącząc informację o dynamice poszczególnych elementów popytu z ich udziałem w PKB otrzymujemy kontrybucję (wkład) każdego z nich do wzrostu PKB lub inaczej strukturę wzrostu gospodarczego. Kontrybucje poszczególnych elementów wyrażają się w punktach procentowych (pkt. proc.) i sumują się do dynamiki PKB. 3

5 Struktura wzrostu PKB była w IV kw jeszcze bardziej niekorzystna, niż w poprzednim kwartale. Cały wzrost gospodarczy wynikał wyłącznie z nadwyżki w handlu zagranicznym. Kontrybucja do wzrostu PKB wyniosła 1,9 pkt. proc. i z nadwyżką zrekompensowała efekt spadku popytu krajowego. Natomiast wszystkie elementy popytu krajowego oprócz konsumpcji rządowej miały ujemny wpływ na PKB. W przypadku konsumpcji prywatnej kontrybucja wyniosła -0,5 pkt. proc., w przypadku inwestycji (-0,1) pkt, proc., w przypadku zapasów również -0,1 pkt. proc. W całym 2012 r. PKB zwiększył się o 2%, przy stagnacji popytu krajowego (wzrost o 0,1%) i dodatniej kontrybucji handlu zagranicznego (1,9 pkt. proc.). Inwestycje wzrosły jedynie o 0,6%, a konsumpcja prywatna o 0,5% (najmniej w historii spójnych rachunków narodowych, tj. od 1995 r.). Impuls wzrostowy nie pochodził ani od konsumpcji rządowej (0% wzrostu), ani zapasów (których przyrost był mniejszy o 22%). Wykres 2. Dekompozycja wzrostu PKB (pkt. proc.) Konsumpcja prywatna Inwestycje Zmiana zapasów Eksport netto Konsumpcja publiczna I II III IV I II III IV I II III IV Uwaga: poszczególne kolumny sumują się do dynamiki PKB Źródło: zestawienie własne na podstawie GUS 4

6 Strona podażowa PKB W IV kw wzrost wartości dodanej odnotowano jedynie w usługach (rynkowych i nierynkowych) oraz rolnictwie; zarówno w przemyśle, jak i budownictwie miały miejsce spadki. Relatywnie dobra koniunktura w usługach rynkowych (wzrost wartości dodanej o 2,5% r/r) odzwierciedla przede wszystkim wysoką dynamikę wartości dodanej w działalności finansowo-ubezpieczeniowej (23% r/r), która po części jest jednak wynikiem efektu statystycznego (dużego spadku w IV kw r.). Niewykluczone, że wielkości te podobnie, jak w przeszłości będą podlegały rewizji. Utrzymywał się dość wysoki wzrost wartości dodanej w transporcie (ponad 5% r/r). Jak sugerowaliśmy w poprzednim raporcie, musi to być głównie efekt ograniczenia kosztów, gdyż produkcja w tym sektorze raczej nie rosła (spadek przewozów osobowych o 10% r/r i towarowych o 2% r/r dynamiki nieznacznie tylko korzystniejsze niż w III kw r.). Dość znacznie wzrosła wartość dodana w dziale Informacja i komunikacja (a więc telekomunikacja, internet, radio i telewizja, działalność wydawnicza): o blisko 4% r/r (podobnie w całym 2012 r.). Relatywnie wysoki był również wzrost w zakresie obsługi rynku nieruchomości (blisko 3% r/r), biorąc pod uwagę zastój w tym sektorze. Dodatnią dynamikę odnotowano także w dziale zakwaterowania i gastronomii, administrowania i działalności naukowej oraz związanej z kulturą (1-2% r/r). Spadek wartości dodanej miał miejsce jedynie 5 w przypadku handlu (o prawie 2% r/r), w ślad za spadkiem sprzedaży detalicznej o 2% r/r oraz sprzedaży hurtowej o 1% r/r (w cenach bieżących). W IV kw najwyraźniej ograniczenie zakupów przez konsumentów dotyczyło w większym stopniu towarów niż usług. Wzrost wartości dodanej w usługach nierynkowych (zdrowie, edukacja, administracja publiczna) GUS oszacował na poziomie ponad 2% r/r, co dało kontrybucję do wzrostu PKB w wysokości 0,3 pkt. proc. (ponad ¼ wzrostu gospodarczego). W przemyśle w IV kw wartość dodana zmalała (o 1,2% r/r, w ślad za spadkiem produkcji sprzedanej przemysłu o 3% r/r w cenach stałych). Przyczyną jest zarówno malejący popyt krajowy, jak też wolno rosnący eksport. Sytuacja w poszczególnych branżach była jednak dość zróżnicowana. Wzrost miał miejsce w przypadku produkcji konsumpcyjnych dóbr nietrwałych (średnio o 4% r/r), w tym zwłaszcza wyrobów poligraficznych (6% r/r), odzieży (4% r/r), wyrobów farmaceutycznych (ponad 3% r/r, po prawie 2-letnim okresie recesji) i artykułów spożywczych (3% r/r). Na relatywnie dobry wynik tej ostatniej branży mógł w większym stopniu wpłynąć dynamiczny eksport do Europy Wschodniej niż zapotrzebowanie krajowe. Spory spadek miał natomiast miejsce w przemyśle skórzanym (-12% r/r), następujący jednak po wysokich wzrostach w 2011 r.

7 Niewielki wzrost zanotowano w branżach produkujących dobra związane z energią (1% r/r) za sprawą dodatniej dynamiki w górnictwie węgla (blisko 5% r/r). Spadki miały natomiast miejsce w energetyce (-3% r/r) i przemyśle rafineryjnym (-1% r/r). Natomiast produkcja sprzedana malała w segmencie konsumpcyjnych dóbr trwałego użytku (-4% r/r). Dotyczyło to zwłaszcza branży meblarskiej (-12% r/r), samochodów (-11% r/r), komputerów i wyrobów elektronicznych (-7% r/r). Jedynie w branży urządzeń elektrycznych odnotowano wzrost (5% r/r). Obserwowany w handlu detalicznym popyt na meble i sprzęt RTV/AGD wygasa, a producenci tych artykułów odczuwają spadek zapotrzebowania na ich towary już od kilku kwartałów. Produkcja dóbr zaopatrzeniowych również zmalała (o 4%). Najwyraźniej utrzymujący się wzrost eksportu, obejmującego w dużej mierze środki do dalszej produkcji, był niewystarczający do zrekompensowania słabego popytu krajowego. Wysokie spadki (po -10% r/r) dotyczyły produkcji metali oraz produkcji wyrobów z surowców mineralnych (głównie materiałów budowlanych; efekt recesji w budownictwie). Malała także produkcja wyrobów z gumy i tworzyw sztucznych (-4% r/r) oraz wyrobów z metali (-2% r/r). Sytuacja wśród branż zaopatrzeniowych nie była jednak jednolita w przemyśle chemicznym, papierowym i drzewnym zanotowano niewielki wzrost (po 2% r/r), a w branży tekstylnej stosunkowo wysoki (5% r/r). Najsilniej zmalała produkcja dóbr inwestycyjnych (o 6% r/r). Złożył 6 się na to spadek produkcji pojazdów (-11% r/r) oraz maszyn i urządzeń (-4% r/r), rekompensowany częściowo wysokim wzrostem w branży pozostałego sprzętu transportowego (19% r/r, kontynuacja dobrej koniunktury utrzymującej się od końca 2010 r.). W całym 2012 r. produkcja sprzedana przemysłu wzrosła o niecały procent. Dobra koniunktura dotyczyła nieprzerwanie produkcji pozostałego sprzętu transportowego (innego niż pojazdy), przemysłu poligraficznego oraz tekstylnego. Wyraźna recesja ma natomiast miejsce w przemyśle samochodowym, meblarskim oraz produkcji wyrobów z surowców mineralnych. Pomimo dynamicznej realizacji projektów infrastrukturalnych za środki unijne w IV kw r. mieliśmy do czynienia z dalszą recesją w sektorze budowlanym (realny spadek produkcji sprzedanej o 5,9% r/r 2, a wartości dodanej o 2,1% r/r). Sprzedaż usług związanych z budową obiektów inżynierii lądowowodnej zmalała w IV kw r. o 15% r/r, w tym zwłaszcza infrastruktury (w przypadku dróg i autostrad o 23% r/r, mostów, wiaduktów itp. o 22% r/r, dróg kolejowych o 19% r/r, dróg lotniskowych o 9% r/r). Pogłębił się spadek w ramach prac przy budowie oczyszczalni ścieków (-33% r/r) oraz obiektów sportowych i rekreacyjnych (-21% r/r). Z powodu ożywienia w budowie domów jednorodzinnych wzrosła sprzedaż usług przy budowie obiektów mieszkalnych (o 7% 2 Dynamika wyliczona na podstawie danych GUS skumulowanych od początku roku.

8 r/r). W pozostałych segmentach budownictwa mieszkaniowego notowano spadki. Wzrost sprzedaży usług związanych z budową budynków niemieszkalnych wyniósł 11% r/r. Relatywnie wysoka dynamika dotyczyła inwestycji przedsiębiorstw, w tym zwłaszcza w hotele i obiekty turystyczne (37% r/r najwyraźniej końcówka prac powiązanych z przygotowaniami do EURO 2012), w budynki przemysłowe i magazynowe (16% r/r) oraz budynki biurowe (13% r/r). Wzrost usług budowy obiektów ogólnodostępnych (z dziedziny kultury i kultury fizycznej, edukacji, opieki zdrowotnej) przekroczył 8% r/r. Łączna kwota sprzedaży usług w tym segmencie rynku oraz budowy obiektów inżynierii wodno-lądowej jest bardzo zbliżona do sumy wydatków inwestycyjnych budżetu centralnego i kwoty zrealizowanych wydatków unijnych w ramach programów infrastrukturalnych (IiŚ, RPW, RPO). Biorąc pod uwagę, że powyższe wydatki unijne znacząco wzrosły w IV kw. 2012, najwyraźniej ograniczenie inwestycji rządowych wpłynęło na spadek sprzedaży usług inżynierii lądowowodnej. Wykres 3. Dynamika wartości dodanej w głównych sekcjach PKB (r/r, %) ,7 3,7 4,2 4,7 4,4 4,1 4,1 4,6 3,6 2,3 1,4 1, Przemysł Budownictwo Usługi rynkowe w tym, handel PKB I II III IV I II III IV I II III IV Źródło: zestawienie własne na podstawie GUS 7 Wartość dodana w usługach nierynkowych (edukacja, zdrowie, administracja publiczna, obrona narodowa i ubezpieczenia społeczne) uległa kolejnemu z rzędu przyspieszeniu (2,2% r/r), co dało kontrybucję do wzrostu PKB w wysokości

9 0,3 pkt. proc. (ponad ¼ wzrostu gospodarczego). Wartość dodana w rolnictwie przyspieszyła do 3,1% r/r. Największe ryzyko dla wzrostu gospodarczego w perspektywie 1-2 lat zawiera się w zmianie zachowań konsumentów. Zaskoczeniem dla wielu analityków jest spadek konsumpcji w IV kw oraz sygnał, że gospodarstwa domowe stały się bardzo ostrożne w wydawaniu pieniędzy (inaczej niż jeszcze 2-3 lata temu). Pogłębienie tej tendencji aż do czasu ożywienia w dochodach do dyspozycji oznaczałoby dalszy spadek spożycia, ze wszystkimi konsekwencjami dla sektorów produkujących towary i usługi dla ludności. W rezultacie należałoby też oczekiwać ograniczenia inwestycji i tempa wzrostu całego PKB. Istotnym impulsem do przełamania obecnego spowolnienia gospodarczego będzie odbudowa popytu zagranicznego w UE i przyspieszenie eksportu oraz wynikająca z tego poprawa nastrojów wśród przedsiębiorców. Porównanie wskaźników gospodarki realnej dla woj. mazowieckiego w IV kw wskazuje na nieco wyższy wzrost gospodarczy na Mazowszu niż w skali kraju. Spowolnienie tempa wzrostu produkcji sprzedanej przemysłu było mniejsze niż w skali kraju (ok. -0,5% r/r wobec -3,0% r/r w cenach stałych), a dynamika produkcji sprzedanej budownictwa była dodatnia (0,6% r/r wobec spadku w skali kraju o 5,6% w cenach bieżących). Natomiast mniej korzystne na Mazowszu były wyniki handlu detalicznego (spadek sprzedaży o ok. 1,2% r/r wobec wzrostu w Polsce ogółem o ok. 1,1% r/r), częściowo rekompensowane wyższym wzrostem w handlu hurtowym (ok. 2,7% r/r wobec -0,9% r/r, w cenach bieżących). Poza tym, wartość dodana sektora finansowoubezpieczeniowego, której prawie połowa przypada na woj. mazowieckie, wzrosła w skali kraju o 23% r/r (w cenach stałych), a wartość dodana w informacji i komunikacji (również w połowie przypadająca na Mazowsze) o blisko 4% r/r (w cenach stałych). Z powyższego wynika, że wzrost wartości dodanej w usługach rynkowych w województwie był relatywnie wyższy niż w Polsce ogółem (odpowiednio ok. 3,3% r/r wobec 2,5% r/r). Wojewódzki Urząd Statystyczny nie szacuje kwartalnego PKB, więc szacunki te nie podlegają weryfikacji. 2. Dochody ludności Dochody ludności do dyspozycji, a więc dochody po odliczeniu składek na ubezpieczenie społeczne i podatków, to w większości wynagrodzenia i świadczenia społeczne (łącznie stanowiące 56% ogółu dochodów). Wielkość pozostałych dochodów (osiąganych w małych firmach i przez samozatrudnionych, z własności lub transferów prywatnych) szacowana jest przez GUS z kilkumiesięcznym opóźnieniem. W III kw GUS oszacował, że łączne dochody do dyspozycji przyspieszyły dość znacznie (do 5,8% r/r, co po uwzględnieniu inflacji daje wzrost 8

10 o 1,9% wobec spadku średnio o 2,4% r/r w I półroczu 2012). Przyczyną był wysoki wzrost dochodów z własności i transferów prywatnych, w tym z zagranicy (ponad 17% r/r realnie, po wysokich spadkach w I połowie roku) czynnik wykazujący wysoką zmienność z kwartału na kwartał. Wśród pozostałych elementów dochodów wzrost odnotowano w przypadku świadczeń społecznych (1,5% r/r realnie) i nadwyżki operacyjnej osób samozatrudnionych (1,2% r/r), zaś w przypadku wynagrodzeń nasilił się realny spadek (-1,2% r/r). W IV kw wolniej rosła suma wynagrodzeń na skutek rozpoczęcia procesu redukcji zatrudnienia w sektorze przedsiębiorstw (o 0,6% r/r średnio w IV kw i dalej o 0,8% r/r w styczniu 2013 r.). Wzrost średniego wynagrodzenia był taki sam, jak w poprzednim kwartale (2,9% r/r, w tym 2,8% r/r w sektorze przedsiębiorstw) i jednocześnie równy inflacji. Spadek inflacji spowodował, że średnie wynagrodzenie dogoniło w IV kw. wzrost cen. Przedsiębiorstwa przechodzą więc stopniowo od strategii przeczekania do zmniejszania liczby miejsc pracy i utrzymywania zerowego realnego wzrostu średniego wynagrodzenia. W rezultacie fundusz płac zmalał w cenach stałych o 0,9% r/r (w nieznacznie mniejszym stopniu niż w poprzednim kwartale). 5,0 Wykres 4. Dynamika średniego zatrudnienia w gospodarce i średniego realnego wynagrodzenia (r/r, %) Zatrudnienie Średnie wynagrodzenie (realne) 4,0 3,0 2,0 1,0 0,0-1,0 I II III IV I II III IV I II III IV Źródło: zestawienie własne na podstawie GUS 9

11 Wykres 5. Dynamika średniej liczby rencistów i emerytów oraz średniej realnej renty i emerytury w systemie pozarolniczym i rolniczym (r/r, %) I II III IV I II III IV I II III IV Liczba rencistów i emerytów - s.pozarolniczy Liczba rencistów i emerytów - rolnicy indywidualni Średnia renta i emerytura (realna) - s.pozarolniczy Średnia renta i emerytura (realna) - rolnicy indywidualni Źródło: zestawienie własne na podstawie GUS Świadczenia społeczne rosły w IV kw ponad 3-krotnie szybciej niż dochody z zatrudnienia (5,8% r/r, a więc 2,9% r/r po uwzględnieniu inflacji). Same renty i emerytury zwiększyły się o 5,2% r/r (2,3% r/r realnie). Średnie świadczenie emerytalno-rentowe rośnie w wyniku indeksacji i napływu nowych świadczeń, niezależnie od koniunktury w gospodarce. W IV kw. zarówno przeciętna miesięczna emerytura i renta w systemie ZUS, jak i KRUS rosły w tempie z poprzedniego kwartału (w ZUS o 5,4% r/r, w KRUS o 7,7% r/r), ale spadek inflacji spowodował ich przyspieszenie w ujęciu realnym (do odpowiednio 2,4% i 4,7% 10 r/r). Jednocześnie spadek liczby beneficjentów wyhamował nieco w porównaniu z poprzednim kwartałem (do 0,2% r/r w ZUS i 3,0% r/r w KRUS). W rezultacie łączne wypłaty z tytułu rent i emerytur rosły realnie szybciej niż przed kwartałem. Dynamika pozostałych świadczeń była jeszcze wyższa (w tym, zasiłków dla bezrobotnych: niecałe 14% r/r, zasiłków i świadczeń przedemerytalnych: blisko 15% r/r i rent socjalnych: 15% r/r). W okresie spowolnienia gospodarczego wypłaty rent i emerytur (z powodu indeksacji), a także innych świadczeń (z powodu indeksacji i przyjętej polityki

12 społecznej) dalej pełniły w IV kw rolę stabilizatora dochodów w gospodarce. Szacujemy, że w IV kw wolniej rosły także pozostałe dochody, w tym z samozatrudnienia oraz własności i transferów (o ponad 4% r/r szacunek CASE- Doradcy, a więc o połowę wolniej niż przed kwartałem). W rezultacie dochody do dyspozycji ogółem spowolniły do 3,9% r/r, co przy malejącej inflacji oznacza spowolnienie do 1,0% r/r realnie. 3. Rynek pracy Jak co roku o tej porze obserwowaliśmy w IV kw sezonowe pogorszenie wskaźników zatrudnienia i bezrobocia. Co ważniejsze jednak, pogorszenie to miało również miejsce w porównaniu z IV kw. 2011, a więc już bez wpływu czynników sezonowych. Zgodnie z szacunkami GUS średnia liczba ogółu pracujących w IV kw w ujęciu rocznym zmalała (-0,2% r/r), przy czym z miesiąca na miesiąc dynamika ta ulegała pogorszeniu (w XII ,5% r/r i dalej w I ,6% r/r). W takim samym stopniu, jak liczba pracujących w firmach z co najmniej 10-oma osobami, zmalała liczba samozatrudnionych i pracujących w małych podmiotach. W IV kw. rozpoczął się zatem proces przyrostu liczby bezrobotnych również z powodu malejącej liczby miejsc pracy. Do tej pory bezrobocie rosło wyłącznie z powodu rosnącej na rynku pracy liczby osób, które dotąd pozostawały zawodowo bierne, a wchodząc na rynek pracy, zasilały rzesze bezrobotnych 3. W IV kw spadek liczby miejsc pracy był odpowiedzialny za 1/5 przyrostu liczby bezrobotnych w ujęciu rocznym (wynoszącego ponad 140 tys.). W rezultacie stopa bezrobocia wzrosła do poziomu 13,4% na koniec 2012 r. i była o 0,9 pkt. proc. wyższa niż przed rokiem. Przyrost ten nasila się z miesiąca na miesiąc. Bezrobocie wg Badania aktywności ekonomicznej ludności (BAEL) jest z reguły niższe od rejestrowanego, gdyż: za pracujących uznaje nawet te osoby, które krótkotrwale podjęły jakąś pracę (w tygodniu przeprowadzania badania), uwzględnia pracujących w szarej strefie, za pracujących uznaje członków rodzin pomagających w biznesie rodzinnym/gospodarstwie rolnym bez formalnego zatrudnienia (które mogą być zarejestrowane jako bezrobotne), część zarejestrowanych bezrobotnych może w badaniu BAEL okazać się nie zainteresowana szukaniem/podjęciem 3 Istnieje oczywiście możliwość, że osoby wchodzące na rynek pracy zajmowały miejsca pracy 11 osób zwolnionych, ale wówczas efekt netto jest taki, jakby sami stali się bezrobotnymi.

13 pracy. Osoby takie (bierne zawodowo) nie są wg BAEL bezrobotnymi, powyższe sytuacje mogą być częściowo neutralizowane przez istnienie takich osób, które są bezrobotnymi wg BAEL, ale które nie zgłosiły się do rejestru bezrobotnych. Bezrobocie wg BAEL odzwierciedla więc w większym stopniu rzeczywistą sytuację na rynku pracy Wykres 6. Stopa bezrobocia rejestrowanego i wg BAEL (%) Stopa bezrobocia wg BAEL Stopa bezrobocia rejestrowanego 13 13,3 13,3 12,4 12,5 12,3 12,4 11,9 11,7 11,5 11,8 13, ,6 9,5 9,1 9,3 10 9,4 9,3 9,7 10,5 9,9 9,9 10,1 8 7 I II III IV I II III IV I II III IV Źródło: zestawienie własne na podstawie GUS Tendencje wynikające z danych BAEL w IV kw są nieco lepsze niż wynikające z rejestrów urzędów pracy. To zaś sugeruje, że szara strefa łagodzi trochę sytuację na rynku pracy. Po pierwsze, liczba pracujących wg BAEL nadal (nieznacznie) rosła (0,1% r/r). Po drugie, tempo wzrostu liczby bezrobotnych nieco spowolniło (4,5% r/r) i było niższe niż wg rejestrów (7,4% r/r). Wg BAEL nadal przyrost liczby bezrobotnych odzwierciedlał wyłącznie przyrost liczby aktywnych zawodowo, z których pozostali podjęli 12 pracę. Wynikający z tego wzrost stopy bezrobocia (do poziomu 10,1% r/r) nieco osłabł w ujęciu rocznym (0,4 pkt. proc. w porównaniu z IV kw. 2011). Ostateczny poziom stopy bezrobocia na koniec 2012 r. okazał się jeszcze wyższy niż szacunki sprzed 2-3 miesięcy. Gospodarka spowolniła, a przedsiębiorstwa rozpoczęły redukcję miejsc pracy, dostosowując ich liczbę do osłabionego popytu na swoje towary i usługi. W sytuacji pogarszających się warunków do prowadzenia

14 działalności gospodarczej coraz bardziej maleje także liczba samozatrudnionych i pracujących w mikroprzedsiębiorstwach. Zgodnie z dostępnymi prognozami (Komisja Europejska, CASE-Doradcy, IBnGR) w 2013 r. należy się spodziewać dalszego wzrostu bezrobocia. Przy czym, w 2013 r. będzie on odzwierciedlał głównie malejącą liczbę pracujących inaczej niż w 2012 r., kiedy to wzrost bezrobocia wynikał wyłącznie z aktywizowania się osób pozostających dotąd poza rynkiem pracy. Utrata rzeczywistych miejsc pracy przełoży się na pogłębienie realnego spadku dochodów ludności z pracy z konsekwencjami dla konsumpcji (z powodu mniejszych dochodów, ale także jeszcze większej ostrożności w wydawaniu pieniędzy) i dla całej gospodarki. Wykres 7. Dynamika liczby bezrobotnych rejestrowanych i wg BAEL (r/r, %) 30 Liczba bezrobotnych wg BAEL Liczba bezrobotnych zarejestrowanych I II III IV I II III IV I II III IV Źródło: zestawienie własne na podstawie GUS 4. Inflacja W IV kw spadek inflacji przyspieszył (CPI na poziomie 2,9% r/r wobec 3,9% r/r w III kw.). Na spadek inflacji największy wpływ miały komponenty 13 o największym udziale w koszyku dóbr i usług konsumpcyjnych. Po pierwsze, ceny żywności ustabilizowały się na poziomie niższym niż w poprzednim kwarta-

15 le (ok. 4% r/r średnio w IV kw.). Po drugie, ceny zależne od surowców energetycznych uległy dalszemu, znacznemu spowolnieniu (ceny gazu i opału do odpowiednio 7% r/r i 2% r/r, ceny paliw do ponad 4% r/r). Spowolnienie inflacji cen paliw sprzyjało też obniżeniu dynamiki cen usług transportowych (do 5% r/r). Osłabienie dynamiki cen żywności i surowców energetycznych powodowane jest globalnym spowolnieniem gospodarczym. Czynnikami krajowymi sprzyjającymi spadkowi inflacji było umocnienie złotego (o 7% r/r do euro i blisko 4% r/r do dolara), a także spadek popytu konsumpcyjnego. Objawiało się to osłabieniem, albo co najmniej stabilizacją dynamiki cen wszystkich pozostałych grup towarów i usług. Inflacja w IV kw. dość szybko spowalniała z miesiąca na miesiąc (z 3,8% r/r we IX 2012 do 2,4% r/r w XII 2012), po czym spadła w I 2013 do zaledwie 1,7% r/r. Głównymi czynnikami dezinflacji pozostają: dalsze osłabienie dynamiki cen źródeł energii (obniżki cen gazu) i paliw, a także popytu gospodarstw domowych na towary i usługi. W odpowiedzi na malejącą inflację i trwałe przyczyny tego spadku RPP obniżyła stopy procentowe NBP w okresie od XI 2012 do III 2013 łącznie o 1,5 pkt. proc. Wykres 8. Dynamika cen konsumpcyjnych (CPI), cen produkcji sprzedanej przemysłu (PPI) i cen produkcji budowlano-montażowej (r/r, %) CPI PPI Ceny prod.budowlano-montażowej -2 I II III IV I II III IV I II III IV Źródło: zestawienie własne na podstawie GUS 14

16 O ile w nadchodzących miesiącach można oczekiwać, że ceny surowców energetycznych będą dalej spowalniały i/lub spadały, gdyż taki jest obecnie konsensus rynkowy, a popyt konsumpcyjny pozostanie słaby przez jakiś czas, to czynnikiem ryzyka powrotu wyższej inflacji pozostaje wyłącznie kurs złotego. Ceny produkcji sprzedanej przemysłu (PPI) spadły po raz pierwszy od prawie 3 lat (o 0,1% r/r wobec wzrostu o 2,8% r/r jeszcze w III kw.). Powodem jest malejący popyt na wyroby przemysłowe oraz umocnienie złotego. Ceny malały w przetwórstwie i górnictwie (tu dodatkowo w ślad za spadkiem globalnych cen węgla). Utrzymywał się natomiast dość znaczny wzrost cen produkcji sprzedanej w sektorze energetycznym (5,7% r/r), a także w dziale dostawy wody (3,4% r/r). Recesja w budownictwie wymusza dalsze obniżki cen usług budowlanych (w IV kw średnio o 1,1% r/r). 5. Badania koniunktury 30 Wykres 9. Wskaźnik bieżący BOSE (pkt. proc.) różnica r/r (lewa skala) wartość BOSE (prawa skala) I III I III I III I III I III I III I III I III I III I III Uwaga: Wskaźnik BOSE stanowi różnicę sald odsetka firm w bardzo dobrej i dobrej sytuacji oraz odsetka firm w słabej, złej i bardzo złej sytuacji. Im wskaźnik wyższy, tym kondycja firm lepsza Źródło: zestawienie własne na podstawie NBP 15

17 W IV kw zgodnie ze wskaźnikiem BOSE 4, przygotowywanym przez NBP na podstawie badania ankietowego wśród przedsiębiorstw, ocena własnej kondycji przez firmy uległa pogorszeniu (spadek wskaźnika do poziomu 45,5 wobec 49,2 pkt. proc. w III kw. 2012). Jednocześnie nasilił się spadek wskaźnika w ujęciu rocznym (do prawie -6 pkt. proc.). Mimo to oceny kondycji przedsiębiorstw są relatywnie dobre, jak na skalę spowolnienia gospodarczego. We wcześniejszych okresach dekoniunktury (tj. w latach 2001 i 2009) poziom wskaźnika był niższy (odpowiednio ok. 20 i 38 pkt. proc.). Ta dość mocno pozytywna ocena bieżącej koniunktury przez firmy (swoją sytuację jako bardzo dobrą lub dobrą oceniało 72,7% z nich!) ulega jednak stopniowemu pogorszeniu. Nie znamy jeszcze wyników finansowych przedsiębiorstw za IV kw. 2012, ale można się domyślać, że te dość korzystne oceny wynikają z relatywnie niewielkiego pogorszenia sytuacji finansowej. Z jednej strony przychody mogły znacząco wyhamować (spadek popytu krajowego, umocnienie złotego i słaby popyt zagraniczny), z drugiej jednak malały koszty finansowe (spadek stóp procentowych), spowolniły ceny surowców i importu z powodu silniejszego złotego, wolno rosły koszty zatrudnienia). Bariera popytu pozostaje najczęściej wymienianym problemem badanych przedsiębiorstw (17,5% wobec maksi- 4 Wskaźnik BOSE stanowi różnicę sald odsetka firm w bardzo dobrej i dobrej sytuacji oraz odsetka firm w słabej, złej i bardzo złej sytuacji. Im wskaźnik wyższy, tym kondycja firm lepsza. 16 mum z III 2009 na poziomie 30%; tendencja rosnąca). Badanym podmiotom doskwierały także wahający się bądź niekorzystny kurs złotego (ale w mniejszym stopniu niż w poprzednim kwartale) oraz zatory płatnicze (tu wzrost niekorzystnej roli tego czynnika). Przy czym, bardziej obiektywne oceny kursu (oparte o wyznaczenie kursu opłacalności eksportu) nadal wskazują, że kurs rzeczywisty (4,11 PL- N/EUR średnio w IV kw. 2012) jest nadal wyższy od górnej granicy dopuszczalnych wartości 5 (3,96). Mimo korzystnego kursu sytuacja eksporterów (zgodnie z deklaracjami) pogorszyła się z powodu słabego popytu zagranicznego, wymuszającego obniżkę marż. Z danych makro GUS za IV kw wynika jednak coś odwrotnego: ceny wyrażone w euro wzrosły o blisko 7% r/r i rekompensowały aprecjację złotego. W podziale na sektory poprawa bieżących ocen (BOSE) w stosunku do III kw miała miejsce w górnictwie i handlu; pogorszeniu uległy oceny w budownictwie, przemyśle i pozostałych usługach. Poprawa sytuacji w handlu odzwierciedla wyższą płynność i lepsze dopasowanie zapasów do potrzeb, na tle spadku marż i rosnącej bariery popytowej (co jest zgodne z danymi makro o spadku sprzedaży detalicznej). W podziale ze względu na wielkość firm sytuacja uległa poprawie w dużych przedsiębiorstwach. Zdecydowanemu 5 Ustanowionej na poziomie średniej plus ½ odchylenia standardowego

18 pogorszeniu uległa zaś w mikroprzedsiębiorstwach. Wskaźnik prognoz sytuacji ekonomicznej przedsiębiorstw (WPSE) podlega dość silnym wahaniom sezonowym w ciągu roku. W 2013 r., podobnie jak w poprzednich latach, WPSE wskazuje w I kw. na pogorszenie sytuacji w stosunku do IV kw. poprzedniego roku (WPSE ujemny na poziomie -0,9 pkt. proc. 6 ). Jednakże co istotniejsze w ujęciu rocznym obserwujemy poprawę nienotowaną od prawie 2 lat. Badanie wskazuje na wyhamowanie spadków wskaźników prognoz popytu, zamówień i produkcji. Silny wzrost WPSE miał miejsce zwłaszcza w budownictwie i wynikał ze znacznie lepszych prognoz produkcji i popytu w I kw oraz zamówień na kolejne okresy. Być może jest to zwiastun trwalszej poprawy w tym sektorze, wynikającej z wykorzystania dalszej (znacznej) sumy środków unijnych w ramach już podpisanych umów. Jednakże w przedsiębiorstwach, które obecnie mają kłopoty, bardziej zdecydowana poprawa oczekiwana jest najwcześniej w II połowie 2013 r. W IV kw utrzymywała się niska przewaga podmiotów zapowiadających na I kw nowe inwestycje (niecałe 23 pkt. proc), która jednakże wzrosła w porównaniu z zapowiedziami na IV kw Jednakże w ujęciu rocznym (tj. w porównaniu z I kw. 2012) odsetek ten nadal lekko maleje. Zmniejszył się też odsetek firm zapowiadających kontynuację inwestycji rozpoczętych (94,4 pkt. proc.), choć nadal był on wysoki. Ten wysoki wskaźnik wykańczania inwestycji może świadczyć o rozpoczęciu jakiś czas temu wyłącznie projektów o dużej pewności zakończenia, albo ogólnym spadku ich średniej wartości. Z danych makro wynika, że w ciągu pierwszych trzech kwartałów 2012 r. duże i średnie podmioty rozpoczęły inwestycje o łącznej wartości o 19% niższej niż przed rokiem. Powszechność planowanych w I kw redukcji zatrudnienia wzrosła, a planowanych podwyżek płac zmniejszyła się. W I kw możemy więc spodziewać się dalszego osłabienia funduszu płac (w styczniu 2013 w skali makro odnotowano spadek średniej płacy realnej i zatrudnienia). 6 Wartości wskaźnika prognoz (WPSE) są znacząco niższe od wskaźnika bieżącego (BOSE), gdyż, po pierwsze, większość badanych oczekuje stabilizacji (WPSE=0), po drugie zaś, przewaga udziału firm patrzących optymistycznie w najbliższą przyszłość nad udziałem podmiotów pesymistycznych jest bardzo mała 17

19 40 Wykres 10. Wskaźnik wyprzedzający WPSE (pkt. proc.) różnica r/r (lewa skala) wartość WPSE (prawa skala) I III I III I III I III I III I III I III I III I III I III Uwaga: Wskaźnik WPSE stanowi różnicę sald odsetka firm oczekujących bardzo dobrej i dobrej sytuacji oraz odsetka firm oczekujących słabej, złej i bardzo złej sytuacji. Im wskaźnik wyższy, tym prognozy korzystniejsze. Źródło: zestawienie własne na podstawie NBP 18