ISSN Koordynator projektów EFS

Transkrypt

1 ISSN

2 Wydawca: Centralna Komisja Egzaminacyjna w Warszawie Pismo redaguje zespół Wydziału Badań i Ewaluacji CKE w składzie: Zofia Lisiecka (redaktor naczelny), Jolanta Czarnotta-Mączyńska (sekretarz redakcji), Marta Firsiuk, Małgorzata Lipska, Dominik Mytkowski Adres redakcji: Warszawa, ul. Łucka 11 tel , badania@cke.edu.pl Numer wydany we współpracy z koordynatorem projektów FFS, Agnieszką Pfeipffer Recenzent: prof. dr hab. Dorota Klus-Stańska Biuletyn bezpłatny, dostępny wyłącznie w formie elektronicznej na stronie internetowej CKE: 2 Wydział Badań i Ewaluacji CKE

3 SPIS TREŚCI OD REDAKCJI...str. 4 WPROWADZENIE Marzena Sochańska, Metodologia badań nad psychologicznymi uwarunkowaniami zróżnicowania wyników egzaminów zewnętrznych przeprowadzonych przez Pentor na zlecenie CKE...str. 5 RAPORTY BADAWCZE Ireneusz Białecki, Renata Siemieńska, Aspiracje zawodowe uczniów a wyniki egzaminów zewnętrznych... str. 7 Grażyna Wieczorkowska, Małgorzata Siarkiewicz, Inteligencja ucznia a wynik egzaminu zewnętrznego... str.26 Bolesław Niemierko, Poznawcze hierarchie osiągnięć ucznia a wyniki egzaminów zewnętrznych...str.47 DONIESIENIA BADAWCZE Marek Kaczmarzyk, Piotr Łaszczyca i inni, Płeć a wyniki egzaminów zewnętrznych w szkołach podstawowych i gimnazjach województwa śląskiego...str. 61 Jadwiga Hamułka, Wpływ żywienia na wyniki w nauce...str Wydział Badań i Ewaluacji CKE

4 OD REDAKCJI Szanowni Czytelnicy. Wyniki licznych światowych i polskich badań uwarunkowań zróżnicowania osiągnięć uczniów dowodzą, iż na wyniki uczenia się młodego człowieka dwukrotnie silniej wpływają czynniki związane z jego postawami, motywacją, inteligencją, aspiracjami, płcią, nawykami, itp., niż np. oddziaływania szkoły. Mam nadzieję, że opublikowane w niniejszym numerze raporty z badań nad psychologicznymi oraz biologicznymi uwarunkowaniami wyników kształcenia nie tylko pozwolą zgłębić problem, ale też dopomogą nauczycielom i rodzicom w lepszym poznaniu ich dorastających dzieci. Większość materiałów opublikowanych tym numerze Egzaminu powstało w wyniku badań zleconych przez Centralną Komisję Egzaminacyjną w ramach projektu Badania dotyczące wyników egzaminów zewnętrznych. Projekt ten realizowany był w latach przy współudziale Europejskiego Funduszu Społecznego i objął swym zasięgiem liczne badania związane m.in. ze: zrównywaniem wyników egzaminów, komunikowaniem wyników z użyciem wskaźnika edukacyjnej wartości dodanej, wykorzystywaniem wyników przez szkoły, itp. Jednym z ważnych zadań badawczych uczyniliśmy także potrzebę określenia czynników wpływających na zróżnicowanie wyników egzaminacyjnych polskich uczniów. Prowadzone przez Pentor Research International badania gimnazjalistów uczniów kończących obowiązkowy etap edukacji, skoncentrowały się na uwarunkowaniach: ekonomicznych, geopolitycznych, społecznych oraz psychologicznych. Wyniki badań prowadzonych w ostatnim obszarze udostępniamy w niniejszym numerze naszego pisma; z raportami dotyczącymi pozostałych uwarunkowań zapoznać się można w numerze 11. i 12. Egzaminu. Zachęcam także do sięgnięcia po numer 2., w którym znajdą Państwo interesujące materiały z badań prowadzonych w latach poprzednich. Czytelników zainteresowanych metodologią EWD (edukacyjnej wartości dodanej) odsyłam z kolei do numeru 8., zaś tym, którym nieobojętna jest kwestia zrównywania i skalowania wyników egzaminu, polecam numery 9. i 10. Polecając lekturę raportów z badań prowadzonych przez Pentor RI, autorstwa profesorów: Siemieńskiej, Wieczorkowskiej, Białeckiego i Niemierki oraz mgr Siarkiewicz, gorąco zachęcam Państwa do przeczytania także dwóch pozostałych artykułów. Pierwszy z nich dzieło pracowników naukowych i studentów Uniwersytetu Śląskiego poświęcone jest analizie osiągnięć edukacyjnych uczniów ze względu na płeć egzaminowanych. Drugi natomiast, traktujący o wpływie żywienia na wyniki w nauce, jest wyborem z dysertacji doktorskiej przygotowanej na Wydziale Nauk o Żywieniu Człowieka i Konsumpcji SGGW w Warszawie. Życzę udanej lektury 4 Wydział Badań i Ewaluacji CKE

5 WPROWADZENIE Marzena Sochańska Pentor Research International Metodologia badań nad psychologicznymi uwarunkowaniami zróżnicowania wyników egzaminów zewnętrznych przeprowadzonych przez Pentor na zlecenie CKE Na zamówienie Centralnej Komisji Egzaminacyjnej, w ramach współfinansowanego przez Europejski Fundusz Społeczny projektu Badania dotyczące wyników egzaminów zewnętrznych, Pentor Research International w maju i czerwcu 2006 r. przeprowadził kompleksowe badania zogniskowane na społecznych, psychologicznych, ekonomicznych i geopolitycznych czynnikach wpływających na zróżnicowanie wyników egzaminów zewnętrznych. Projekt badawczy zakładał analizy wyników uczniów kończących obowiązkowy etap edukacyjny, zdających egzamin gimnazjalny. Badając psychologiczne uwarunkowania zróżnicowania wyników egzaminów zewnętrznych, skoncentrowano się na następujących obszarach: Aspiracje zawodowe uczniów a wyniki egzaminów zewnętrznych Inteligencja ucznia a wynik egzaminu Poznawcze hierarchie osiągnięć ucznia (modele alfa, betta, gamma, delta) a wyniki egzaminów zewnętrznych Badaniem zostały objęte 94 szkoły, wylosowane w sposób prosty z warstw wygenerowanych przez następujące kryteria: lokalizacja szkoły (miasto/wieś) średni wynik szkoły osiągnięty na egzaminach zewnętrznych w roku szkolnym 2004/2005 (w trzech przedziałach: szkoły o wynikach powyżej średniej/szkoły o wyniku równym średniej krajowej/szkoły o wynikach poniżej średniej). Taki sposób doboru próby szkół, pomimo że nie jest doborem reprezentatywnym, daje pewność, że w próbie znajdą się szkoły o różnych wynikach i lokalizacjach, co umożliwia dokładną analizę uwarunkowań oraz pozwala na dokonywanie porównań wyników. W każdej z wylosowanych szkół, spośród wszystkich uczniów klas trzecich wylosowano do badania w sposób prosty 20 uczniów. Niestety, nie w każdej szkole udało się zrealizować zakładaną liczbę wywiadów. Nieosiągnięcie zamierzonej liczby wywiadów spowodowane było głównie wysoką absencją uczniów podczas realizacji badania (koniec roku szkolnego, okres po egzaminach gimnazjalnych). Zdarzały się również przypadki braku chęci współpracy ze strony kadry pedagogicznej szkoły, która demotywowała uczniów do wzięcia udziału w badaniu. 5 Wydział Badań i Ewaluacji CKE

6 Podczas badania wykorzystano następujące narzędzia: ankiety zasadnicze z uczniami wylosowanymi do badania (ankieta audytoryjna), w skład których wchodziły pytania dotyczące statusu społeczno-ekonomicznego ucznia zrealizowano 1551 ankiet Badani ankietą zasadniczą wypełniali także: test na inteligencję Ravena kwestionariusz Style działania kwestionariusz badający stosowane przez uczniów modele poznawcze. Ponadto zastosowano: krótkie ankiety przeprowadzone ze wszystkimi uczniami klas, z których rekrutowali się uczniowie do badań zasadniczych, skoncentrowane na problematyce związanej z grupami rówieśniczymi (ankieta audytoryjna) zrealizowano 2488 ankiet ankiety przeprowadzone z rodzicami uczniów biorących udział w badaniu (kwestionariusz do samodzielnego wypełnienia dostarczany przez ucznia) zrealizowano 1761 ankiet ankiety przeprowadzone z nauczycielami uczącymi przedmiotów, które obejmował egzamin (kwestionariusz do samodzielnego wypełnienia) zrealizowano 1045 ankiet ankiety z dyrektorami szkół (kwestionariusz do samodzielnego wypełnienia) zrealizowano 88 ankiet. Badacze dodatkowo mieli do dyspozycji: bazę zawierającą wyniki obu części egzaminu gimnazjalnego dla wszystkich polskich szkół wyniki z obu części egzaminu gimnazjalnego badanych uczniów wyniki badań jakościowych przeprowadzonych w 15 wylosowanych szkołach w każdej ze szkół przeprowadzono wywiady pogłębione z dyrektorem szkoły, a także z pięcioma przedstawicielami rady pedagogicznej, z trojgiem rodziców i z pięciorgiem uczniów. Dbając o jak najwyższy poziom realizacji przedsięwzięcia, Pentor RI z zespołem ekspertów przyjął następujący sposób zarządzania projektem i podziału obowiązków: Przygotowanie koncepcji badania, metodologii i narzędzi badawczych Realizacja badania w terenie Przygotowanie zbiorów wyników Przygotowanie raportów z badań Pentor RI wraz z zespołem ekspertów Pentor RI Pentor RI zespół ekspertów Każdy z ekspertów przy wykonywaniu swojej pracy miał możliwość wykorzystania wyników uzyskanych we wszystkich częściach badania. Dlatego też niektóre wskaźniki zostały wykorzystywane w różnych raportach 1 oczywiście w różnym kontekście. 1 prezentowanych w numerach 11., 12. i 13. Egzaminu. 6 Wydział Badań i Ewaluacji CKE

7 RAPORTY BADAWCZE prof. dr hab. Ireneusz Białecki Centrum Badań Polityki Naukowej Szkolnictwa Wyższego Uniwersytetu Warszawskiego prof. dr hab. Renata Siemieńska Instytut Studiów Społecznych Uniwersytetu Warszawskiego Aspiracje zawodowe uczniów a wyniki egzaminów zewnętrznych Wstęp Aspiracje i wyniki w nauce łączy silna zależność, ale jest to raczej sprzężenie zwrotne niż zależność przyczynowa. Aspiracje dotyczące kształcenia i przyszłej pozycji zawodowej wzmacniają motywację do nauki i mogą poprawić wyniki nauczania. Ambicje uczniów i uczennic mają znaczny wpływ na wybór drogi kształcenia i wybór zawodu. Same aspiracje natomiast w największym stopniu są określane przez wyniki testu i środowisko rodzinne. Zazwyczaj wyniki testów i wyniki w nauce są silniejszą determinantą ambicji niż pochodzenie społeczne. Ta determinacja jest jednak modyfikowana przez dodatkową zmienną, jaką jest płeć. Osiągając te same lub podobne wyniki testu, dziewczęta i chłopcy wybierają inaczej: inaczej planują swoją drogę kształcenia, mają nieco inne aspiracje co do przyszłego zawodu. Takie zależności były odnotowywane we wcześniejszych badaniach, ale poniżej zamieszczone analizy wskazują, że odmienność ambicji dziewcząt i chłopców utrzymuje się również współcześnie. Wybór przyszłych ścieżek edukacyjnych W wielu przypadkach omawianych dotąd zachowań i opinii uczniów w raporcie dotyczącym społecznych uwarunkowań wyników testów 2, grupa uzyskująca najlepsze wyniki (39-50 pkt. w części humanistycznej testu i pkt. w części matematyczno-przyrodniczej) wyraźnie różniła się od pozostałych. W przypadku planów dotyczących dalszej edukacji ta granica jest trudniejsza do wyznaczenia. Generalnie prawie połowa (46%) badanych uczniów zamierza uczyć się później w liceum ogólnokształcącym. Na dalszych miejscach plasują się wybierający technikum (29%), liceum profilowane (11%), zasadniczą szkołę zawodową (9%). Nie planuje dalszej edukacji pięcioro (mniej niż jeden procent). Nieliczna jest grupa tych, którzy jeszcze nie wiedzą, co zrobią (1%). W przypadku 3% uczniów brak jest danych. Typ wybieranej szkoły jest jedną z najmocniej różnicujących zmiennych, statystycznie istotną w analizach regresji dotyczących predyktorów wyników testów, przedstawionych w wymienionym wyżej raporcie. Dotyczyły one analiz odrębnie wykonanych dla obu części testów dla całej populacji i powtórzonych dla subpopulacji chłopców i dziewcząt. Wśród 2 Patrz: I. Białecki, R. Siemieńska, Wpływ rodziny i grup rówieśniczych na wyniki egzaminów zewnętrznych w 12. numerze Egzaminu. 7 Wydział Badań i Ewaluacji CKE

8 uczniów uzyskujących najsłabsze wyniki (do 24 punktów w części humanistycznej testu (H) i do 15 punktów w części matematyczno-przyrodniczej (MP)), chłopcy i dziewczęta planują swoje drogi edukacyjne odmiennie. Chłopcy wybierają przede wszystkim zasadnicze szkoły zawodowe (test H 36% chłopców w tej grupie, test MP 41%) i technika (H 36%, MP 29%) jedynie 5% w przypadku obu testów wybiera liceum ogólnokształcące. Licea profilowane wybiera 13%. Dziewczęta mające tak słabe wyniki wybierają przede wszystkim technika (test H 36%, test MP 38%) oraz w drugiej kolejności równie często zasadnicze szkoły zawodowe (test H 23%, test MP 18%) i licea ogólnokształcące (test H 22%, test MP 23%). Licea profilowane wybiera podobna liczba dziewcząt, co chłopców. Drugi biegun stanowią uczniowie i uczennice, którzy uzyskali najlepsze wyniki (tzn. w części H testu punktów, a w części MP punkty). Liceum ogólnokształcące wybierają prawie wszystkie dziewczęta (test H 86% dziewcząt w tej grupie, test MP 90%). Jest to zdecydowanie częstszy wybór niż wybór dziewcząt we wszystkich pozostałych grupach, wyróżnionych z punktu widzenia uzyskanych wyników w testach. W przypadku chłopców wybór liceum ogólnokształcącego jest mniej oczywisty, choć zdecydowana większość również będzie się w nich uczyć (test H 70% chłopców w tej grupie, test MP 67%), a zwłaszcza ci, którym tak dobrze poszedł test MP (23% decyduje się na kontynuowanie nauki w technikach). Dla porównania należy dodać, że dziewczęta legitymujące się takimi wynikami niezwykle rzadko wybierają technika (jedynie 2%). Generalnie uczniowie o słabszych wynikach wiążą swoje plany z zasadniczymi szkołami zawodowymi i technikami. Do techników trafia również znaczna część chłopców z dobrymi wynikami uzyskanymi w obu częściach testów. Natomiast do liceów ogólnokształcących udają się przede wszystkim dziewczęta nie tylko te z dobrymi czy bardzo dobrymi wynikami w testach gimnazjalnych, ale też spora część mających słabe wyniki. Tak więc od lat stwierdzana prawidłowość o odmienności dróg edukacyjnych chłopców i dziewcząt nadal utrzymuje się, pomimo przeprowadzonej w 1999 roku reformy edukacji. Należy jednak podkreślić, że zasadnicze szkoły zawodowe w coraz mniejszym stopniu są miejscem kontynuowania nauki przez chłopców, ale w dużej mierze jest to efekt przeprowadzonej reformy, w wyniku której liczba tych szkół została wyraźnie ograniczona. Zgodnie z obserwowanym trendem od początku lat 90 ubiegłego wieku, znaczna i ciągle wzrastająca część młodzieży, a także ich rodziców, myśli o zdobyciu wykształcenia wyższego niż średnie (CBOS, 1996, 2004), i to niemal bez względu na wiek i poziom wykształcenia respondentów (Siemieńska, 2006). Spośród uczniów, którzy uzyskali najsłabsze wyniki z egzaminu gimnazjalnego w części humanistycznej, 22% chłopców i 17% dziewcząt sądzi, że poprzestanie na skończeniu zasadniczej szkoły zawodowej, natomiast wśród dzieci legitymujących się lepszymi wynikami w testach są to bardzo rzadkie przypadki. Ogólnie rzecz ujmując, poprzestanie na średnim wykształceniu częściej przewidują chłopcy niż dziewczęta. Wśród planujących dalszą naukę przeważają dziewczęta i im jest wyższy planowany poziom studiów, tym większa jest przewaga dziewcząt uważających, że je osiągną. Uczniowie i uczennice, którzy otrzymali lepsze i najlepsze wyniki w części matematyczno-przyrodniczej, częściej przewidują, że skończą studia magisterskie, i że zdobędą wyższe stopnie naukowe niż osoby z odpowiednio wysokimi wynikami w części humanistycznej egzaminu gimnazjalnego. Ogółem 28% zakłada, że nie uzyska wykształcenia wyższego niż średnie. Natomiast wśród pozostałych największą grupę stanowią ci, którzy planują ukończenie wyższych studiów magisterskich lub lekarskich (25%), uzyskanie doktoratu lub wyższego stopnia naukowego (19%). Zamiar zdobycia doktoratu lub wyższego stopnia równie często deklarują uczniowie o dobrych i słabych wynikach z testu, co może świadczyć o rodzącym się przekonaniu o inflacji dyplomów i potrzebie dalszego podno- 8 Wydział Badań i Ewaluacji CKE

9 szenia kwalifikacji. Może również wskazywać na to, że gimnazjaliści nie mają rozeznania w warunkach osiągania poszczególnych stopni. Ukończenie studiów licencjackich lub inżynierskich, które zgodnie z przeprowadzanymi aktualnie reformami kształcenia na poziomie wyższym (proces boloński), mają stanowić docelowe wykształcenie znacznej części młodzieży, jest w rzeczywistości postrzegane przez nielicznych jako finalne (10%). Przewidywana szansa realizacji planów edukacyjnych Prawie wszyscy badani gimnazjaliści są przekonani, że na pewno (40%) lub raczej (41%) uda im się zrealizować swoje plany edukacyjne w podobnym stopniu dziewczęta i chłopcy. Natomiast o możliwości realizacji planów związanych z pracą zawodową częściej są przekonani chłopcy niż dziewczęta. Dostrzegane trudności to przede wszystkim problemy finansowe (18% ogółu uczniów), duża konkurencja na rynku pracy (9%), problem dostania się na wybrany kierunek studiów (5%). Paradoksalnie, wszystkie z nich relatywnie najczęściej wymieniali uczniowie, którzy osiągnęli dobre i bardzo dobre wyniki na egzaminie częściej dziewczęta niż chłopcy. Istnieje jednak korelacja pomiędzy przekonaniem uczniów o możliwości zrealizowania ich planów edukacyjnych a tych związanych z pracą (korelacja Pearsona 0,446, p<0,000). Plany zawodowe gimnazjalistów Najczęściej wybierane grupy zawodów (lub zawody) są związane z nowymi technologiami: branża teleinformatyczna (8% uczniów), praca w branży hotelarskiej (5%), robotnicy niewykwalifikowani w zawodach techniczno-budowlanych (5%), lekarz, prawnik, nauczyciel, urzędnik (po 4%). Było to pytanie otwarte i dlatego wymieniono kilkadziesiąt zawodów. Analiza pokazuje, że młodzież stara się wybierać zawody, które obecnie cieszą się opinią dających możliwość uzyskania pracy w Polsce i za granicą. Równocześnie nadal istnieje podział na zawody męskie i kobiece. Dziewczęta rzadko myślą o branży teleinformatycznej, bez względu na wyniki osiągane w części matematyczno-przyrodniczej testu. Najsłabiej zdający nie planują pracy w tej branży, ale wśród najlepiej zdających 13% chciałoby w niej pracować, przy czym spośród chłopców 27%, a spośród dziewcząt 1%. W branży hotelarskiej proporcje są wyrównane. Robotnikami niewykwalifikowanymi planują zostać słabo uczący się chłopcy. Natomiast karierę w pozostałych wymienionych powyżej zawodach (lekarz, prawnik, nauczyciel, urzędnik) planują uczniowie i uczennice o średnich i najlepszych wynikach w teście matematyczno-przyrodniczym, przy czym dziewczęta częściej. Rzadko kto deklaruje chęć zostania w przyszłości naukowcem (mniej niż 1%), pomimo że niejednokrotnie przeprowadzane badania dotyczące prestiżu zawodów pokazywały, iż profesor uniwersytetu znajduje się na czele listy osób obdarzanych największym szacunkiem społecznym oraz pomimo że znaczna część uczniów chce ukończyć studia wyższe i uzyskać wyższe stopnie naukowe. Świadczy to o tym, że najważniejszym kryterium wyboru zawodów jest możliwość uzyskania dobrych lub względnie dobrych zarobków. Wiemy ponadto, że uzyskanie doktoratów czyni łatwiejszym uzyskanie pracy na stanowiskach wymagających wysokich kwalifikacji w sektorze gospodarczym, a przy bardzo konkurencyjnym rynku pracy posiadanie doktoratu ( jako czegoś więcej ) może zwiększać szanse sukcesu. Pomimo że rolnictwo należy do sektora, w którym pracuje spory odsetek ludzi, to prawie nikt nie chce pracować w przyszłości w rolnictwie. 31% uczniów częściej chłopcy niż dziewczęta nie wie jeszcze, w jakim zawodzie chciałoby pracować w przyszłości (gdy będą mieć około 30 lat). Zwłaszcza słabi uczniowie często odpowiadali nie wiem lub po prostu nie udzielali odpowiedzi na to pytanie. 9 Wydział Badań i Ewaluacji CKE

10 Wykres 1. Aspiracje edukacyjne chłopców o najsłabszych wynikach (do 15 punktów) w części matematyczno-przyrodniczej zewnętrznego egzaminu gimnazjalnego i ich rodziców (%) Aspiracje edukacyjne chłopców o najsłabszych wynikach zasadnicze zawodowe chłopcy zasadnicze zawodowe rodzice średnie techniczne chłopcy średnie techniczne rodzice Wykształcenie średnie ogólnokszt. chłopcy średnie ogólnokszt. rodzice pomaturalne chłopcy pomaturalne rodzice licencjat chłopcy licencjat rodzice studia wyższe chłopcy studia wyższe rodzice 18 doktorat chłopcy 12 doktorat rodzice % Wykres 2. Aspiracje edukacyjne chłopców o najlepszych wynikach (33-50 punktów) w części matematycznoprzyrodniczej zewnętrznego egzaminu gimnazjalnego i ich rodziców (%) Aspiracje edukacyjne chłopców o najlepszych wynikach zasadnicze zawodowe chłopcy 0 zasadnicze zawodowe rodzice 2 średnie techniczne chłopcy 8 średnie techniczne rodzice 7 średnie ogólnokszt. chłopcy 1 Wykształcenie średnie ogólnokszt. rodzice pomaturalne chłopcy pomaturalne rodzice licencjat chłopcy licencjat rodzice studia wyższe chłopcy 39 studia wyższe rodzice 74 doktorat chłopcy 20 doktorat rodzice % 10 Wydział Badań i Ewaluacji CKE

11 Wykres 3. Aspiracje edukacyjne dziewcząt o najsłabszych wynikach (do 15 punktów) w części matematyczno-przyrodniczej zewnętrznego egzaminu gimnazjalnego i ich rodziców (%) Aspiracje edukacyjne dziewcząt o najsłabszych wynikach zasadnicze zawodowe dziewczęta 12 zasadnicze zawodowe rodzice 14 średnie techniczne dziewczęta 30 średnie techniczne rodzice 23 średnie ogólnokszt. dziewczęta 4 Wykształcenie średnie ogólnokszt. rodzice pomaturalne dziewczęta pomaturalne rodzice licencjat dziewczęta licencjat rodzice studia wyższe dziewczęta 9 studia wyższe rodzice 30 doktorat dziewczęta 20 doktorat rodzice % Wykres 4. Aspiracje edukacyjne dziewcząt o najlepszych wynikach (33-50 punktów) w części matematyczno-przyrodniczej zewnętrznego egzaminu gimnazjalnego i ich rodziców (%) Aspiracje edukacyjne dziewcząt o najlepszych wynikach zasadnicze zawodowe dziewczęta 0 zasadnicze zawodowe rodzice 0 średnie techniczne dziewczęta 1 średnie techniczne rodzice 0 Wykształcenie średnie ogólnokszt. dziewczęta średnie ogólnokszt. rodzice pomaturalne dziewczęta pomaturalne rodzice licencjat dziewczęta licencjat rodzice 5 studia wyższe dziewczęta 62 studia wyższe rodzice 78 doktorat dziewczęta 20 doktorat rodzice % 11 Wydział Badań i Ewaluacji CKE

12 Wyjazd za granicę jako element planów życiowych Wyjechać za granicę w celu studiowania planuje 17% badanych gimnazjalistów. Pracować jakiś czas za granicą chciałoby 45%. Wyjechać na stałe chciałoby jednak zdecydowanie mniej uczniów 15% nieco częściej deklarację taką składają chłopcy niż dziewczęta. Wśród najlepszych uczniów jest zdecydowanie największa grupa tych, którzy nie mają wykrystalizowanych planów w tym zakresie częściej są to dziewczęta. Ten rozkład odpowiedzi można uznać za relatywnie optymistyczny, ale tylko wtedy, gdy tej młodzieży stworzy się odpowiednie warunki zachęcające ją do wiązania swoich planów życiowych z Polską. Relacja pomiędzy planami edukacyjnymi dzieci i wyobrażeniami rodziców dotyczących ich wykształcenia (w oparciu o ankiety skierowane do uczniów i rodziców) Liczne badania wskazują, że mamy do czynienia z reprodukcją struktury społecznej rodzice dążą do tego, aby dzieci osiągnęły ich pozycję społeczną lub wyższą. Istnieje wiele mechanizmów społecznych i kulturowych, które ten proces ułatwiają. W innym raporcie 3 omawialiśmy czynniki związane z rodziną i środowiskiem pozaszkolnym, korelujace z wynikami osiąganymi przez uczniów, które to czynniki jeśli nawet nie determinują wpływają na możliwości podjęcia nauki na dalszych etapach kształcenia. Zachodzi statystycznie istotna zależność pomiędzy poziomem wykształcenia matki (korelacja Pearsona 0,284, p<0,000) a aspiracjami edukacyjnymi uczniów (pytanie: Jak sądzisz, jakie wykształcenie osiągniesz? ), podobnie jak pomiędzy poziomem wykształcenia ojca (korelacja Pearsona 0,235, p<0,000) a aspiracjami edukacyjnymi uczniów. Wysokość korelacji oraz wcześniej omawiane wyniki wskazują jednak, że dzieci pragną nie tyle powtórzenia pozycji rodziców, ile uzyskania pozycji wyższej. Natomiast nie ma korelacji pomiędzy poziomem wykształcenia ojca lub matki a przekonaniem uczniów o możliwości zrealizowania swoich planów edukacyjnych i planów związanych z pracą zawodową, co świadczy o tym, iż dzieci nie są skłonne uważać, że status rodziców (uzyskany dzięki posiadanemu przez nich wykształceniu) gwarantuje im automatycznie takie możliwości. Analiza rezultatów badań dotyczących rodziców i dzieci wskazuje na wiele zależności w tym względzie (wyniki badań oparte na ankietach przeprowadzonych wśród rodziców i dzieci) (Tabele 2. i 3.). Korelacja pomiędzy poziomem wykształcenia matki i ojca a wykształceniem, jakie planują dla swojego dziecka, jest wyższa niż cytowana poprzednio pomiędzy wykształceniem rodziców a poziomem, o którym mówią same dzieci. Korelacja Pearsona wynosi w przypadku matki 0,316 (p<0,000) i ojca 0,250 (p<0,000), co wskazuje na to, że rodzice są bardziej skłonni widzieć drogi edukacyjne dzieci nieco bliższe swoim, niż postrzegają to same dzieci. Rolę środowiska rodzinnego w kwestii wyobrażeń i planów dotyczących dzieci wyraźnie demonstruje wysoki poziom zgodności między przekonaniem dzieci, jakie wykształcenie osiągną, a jakie rodzic planuje dla swego dziecka (korelacja Pearsona 0,503, p<0,000). Dużo mniejsze jest podobieństwo pomiędzy oceną szans na realizację planów edukacyjnych dziecka a oceną szans edukacyjnych rodzica wypełniającego ankietę (w 86% przypadków była to matka) - 0,163, p<0,000. Istnieje również, choć jeszcze mniejsza (ale statystycznie istotna), zgodność między przekonaniem własnym dzieci i rodziców dotyczącym szans zrealizowania zawodowych planów dziecka (korelacja Pearsona 0,118, p<0,006). 3 R. Siemieńska, I. Białecki, op. cit. 12 Wydział Badań i Ewaluacji CKE

13 Rodzicielskie oceny szans na uzyskanie określonego wykształcenia przez dzieci są również skorelowane z wykształceniem matki (0,140, p<0,000) i ojca (0,139, p<0,000). Natomiast nie ma związku między poziomem wykształcenia rodziców a ich oceną szans zawodowych dziecka. Istnieje z kolei wysoka zależność pomiędzy oceną rodziców dotyczącą szans na realizację planów edukacyjnych ich dzieci i szans na urzeczywistnienie ich planów zawodowych (korelacja Pearsona 0,711, p<0,000). Wielkość miejscowości a plany edukacyjne uczniów i aspiracje ich rodziców w tym względzie Uczniowie wiejskich gimnazjów planują przede wszystkim ukończenie technikum (23,3%), studiów magisterskich lub lekarskich (21,2%), uzyskanie doktoratu lub wyższego stopnia naukowego (17,1%). Rzadziej planują zdobycie dyplomu studiów licencjackich lub inżynierskich, szkoły policealnej lub pomaturalnej (po 12% w każdym przypadku). Zasadniczą szkołę zawodową chce ukończyć 6,8% uczniów ze szkół wiejskich. Nastąpiła zatem zdecydowana i utrzymująca się od jakiegoś czasu zmiana aspiracji młodzieży wiejskiej w stosunku do sytuacji sprzed kilkunastu lat. Jest to podyktowane zapotrzebowaniem rynku pracy, trudnościami w uzyskaniu zatrudnienia przez osoby o niskich kwalifikacjach, a także zmianą struktury szkolnictwa (likwidacja większości szkół zasadniczych zawodowych) (Tabela 4.). Charakterystycznym zjawiskiem jest różnica pomiędzy uczniami a ich rodzicami, ponieważ ci ostatni rzadziej wymieniają niższe poziomy wykształcenia (zasadniczą szkołę zawodową, technikum, liceum ogólnokształcące, szkoły pomaturalne i studia licencjackie) niż ich dzieci. Może to świadczyć o dużym zrozumieniu potrzeby kształcenia młodego pokolenia przez rodziców obserwujących polski rynek pracy. W przypadku uczniów może mieć znaczenie informacja o możliwościach pracy za granicą dla osób posiadających konkretne umiejętności, które można uzyskać, kończąc szkoły niższego szczebla. Mała liczebność uczniów w miastach różnej wielkości, którzy znaleźli się w badanej próbie, utrudnia ustalenie jakiegoś wzoru aspiracji. Ale rysuje się pewna tendencja, iż bez względu na wielkość miasta, liczba uczniów i rodziców pragnących, aby ich dzieci ukończyły wyższe studia, jest wysoka. Przekonanie o możliwości niezrealizowania planów edukacyjnych przez uczniów i ich rodziców jest podobne na wsi i w miastach różnej wielkości. Można nawet powiedzieć, że ci, którzy żyją na wsi, nieco mniej obawiają się, że ich dzieci nie zrealizują planów edukacyjnych i zawodowych, niż respondenci pochodzący z miast, których aspiracje w większości przypadków są wyższe (nie ma tam bowiem uczniów o niskich aspiracjach edukacyjnych). Wieś-miasto: odmienne determinanty drogi kształcenia Aspiracje dotyczące kształcenia są jednak najmocniej determinowane przez wyniki w nauce, wskazywane przez wyniki testu. Nie zaskakuje więc wysoka korelacja wyniku z części matematyczno-przyrodniczej egzaminu z aspiracjami tak, jak mierzą je dwa poniższe pytania: Do jakiej szkoły wybierasz się bezpośrednio po ukończeniu gimnazjum? Jak sądzisz, jakie wykształcenie osiągniesz? Wynik z egzaminu jest przecież najlepszą podstawą do samooceny i szacowania swych szans na dalsze kształcenie. Dobrzy uczniowie mierzą wyżej i uczą się dłużej (mają lepsze osiągnięcia edukacyjne) właśnie dlatego, że są dobrymi uczniami. Pytanie o wybór szkoły i dalsze kształcenie jest pytaniem o plany oparte nie tyle na aspiracjach, ile na realistycznych oczekiwaniach. Wynik testu nabiera znaczenia zwłaszcza wtedy, kiedy aspiracje 13 Wydział Badań i Ewaluacji CKE

14 przybierają kształt realistycznych oczekiwań. Warto jednak sprawdzić, czy we wszystkich kategoriach uczniów, niezależnie od ich pochodzenia, wynik z egzaminu determinuje wybór szkoły i dalszego kształcenia z jednakową siłą. Okazuje się, że tak nie jest. Na wsi korelacja między wynikiem z części matematycznoprzyrodniczej egzaminu a wyborem szkoły ponadgimnazjalnej i planami dotyczącymi osiągniętego wykształcenia (zob. Tabela 11. w Aneksie) ma wyższą wartość niż w mieście. Z kolei w mieście dużo bardziej z wynikiem z części matematyczno-przyrodniczej koreluje poziom wykształcenia rodziców (wykształcenie ojca zob. Tabela 11. w Aneksie). Ustalenia te potwierdza pomiar związku za pomocą współczynnika eta. Tabela 1. Związek między wynikiem z części matematyczno-przyrodniczej a przewidywaniem co do osiągniętego w przyszłości poziomu wykształcenia: Jak sadzisz, jakie wykształcenie osiągniesz? [współczynnik eta] Eta Wieś 0,51 Miasto 0,48 Tabela 2. Związek między wykształceniem ojca a przewidywaniem co do osiągniętego w przyszłości poziomu wykształcenia: Jak sadzisz, jakie wykształcenie osiągniesz? [współczynnik eta] Eta Wieś 0,20 Miasto 0,38 I w mieście, i na wsi lepszym predyktorem przewidywań ucznia co do tego, jakie wykształcenie osiągnie, są wyniki części matematyczno-przyrodniczej egzaminu. Ale w mieście ambicje i plany dotyczące kształcenia są mocniej kształtowane przez dom ucznia. Zapewne przy słabszych wynikach w nauce, aspiracje i oczekiwania rodziców modyfikują in plus plany ucznia. Warto pamiętać, że na wsi dobrze wykształconych rodziców jest mniej zwłaszcza w porównaniu z miastem rzuca się w oczy przewaga ojców z zasadniczym zawodowym wykształceniem (zob. Tabela 12. w Aneksie). Niezależnie od tego widać, że przewidywania uczniów ze szkół wiejskich oraz ich wybór szkoły ponadgimnazjalnej i ich decyzje co do drogi kształcenia mniej determinuje poziom wykształcenia rodziców (ojca), a znacznie bardziej wynik egzaminu. wykształcenie ojca, a więc środowisko rodzinne, odgrywa większą rolę i bez wątpienia jest to element nierówności edukacyjnej, która nie jest określona przez czynnik merytoryczny (wynik z części matematycznoprzyrodniczej egzaminu). Warto dodać, że przy takim rozumieniu odpowiedzi na pytania o wybór szkoły ponadgimnazjalnej i spodziewanego poziomu osiągniętego wykształcenia, między aspiracjami i wynikiem w teście nie ma związku o charakterze jednokierunkowo przyczynowym. To nie dlatego uczeń ma dobry wynik z przedmiotów matematycznoprzyrodniczych, że chce studiować. To raczej dlatego planuje studia (jest tak zwłaszcza w przypadku uczniów ze wsi), że uczy się dobrze (czego potwierdzeniem jest dobry wynik w teście). Mamy tu raczej do czynienia ze sprzężeniem zwrotnym, niż z jednokierunkowym związkiem przyczynowym. 14 Wydział Badań i Ewaluacji CKE

15 Podsumowanie Aspiracje edukacyjne i zawodowe uczniów oraz oczekiwania ich rodziców pokazują, że w dużym stopniu brany jest pod uwagę również aktualny popyt na rynku pracy. Widać, że np. rolnictwo staje się wyraźnie nieatrakcyjnym miejscem dla młodych, co jest zgodne z planowanymi reformami i restrukturyzacją gospodarki. Równocześnie utrzymuje się nadal podział na zawody męskie i kobiece (świadczy o tym, np. gotowość chłopców do pracy w sektorze nowych technologii, przy równoczesnym stronieniu dziewcząt od tej pracy). W tym przypadku nie chodzi o osiąganie gorszych wyników w egzaminacyjnym teście matematyczno-przyrodniczym, ponieważ porównywane były tu subpopulacje chłopców i dziewcząt uzyskujących takie same wyniki. Przyczyn można upatrywać w procesie socjalizacji, czyli m.in. w mniejszym dostępie dziewcząt niż chłopców do komputerów, Internetu, itp. (o czym pisaliśmy w cytowanych tu raporcie dotyczącym społecznych czynników zróżnicowania wyników egzaminów). Warto również podkreślić, że trudności finansowe to podstawowy powód, który uniemożliwia realizację planów uczniów. Zatem jeszcze raz wracamy do problemu kreowania odpowiedniego systemu finansowania, pozwalającego wesprzeć młodzież. Obserwujemy ponadto, iż uczniowie w swoich planach edukacyjnych i zawodowych uwzględniają swoje przyszłe możliwości pracy, w kontekście nie tylko rynku lokalnego polskiego, ale także rynku europejskiego. Porównanie aspiracji uczniów w mieście i na wsi wskazało na pewne różnice na odmienny kontekst tworzenia się aspiracji co do kształcenia. Dla uczniów (i uczennic) na wsi znacznie mocniejszą przesłanką kształtowania się zamiarów w sprawie dalszego kształcenia są wyniki w teście. W gruncie rzeczy jest to bardziej racjonalna przesłanka niż w wypadku uczniów z miasta jest to bowiem także przesłanka, na której opiera się selekcja szkolna (selekcja egzaminacyjna). W przypadku uczniów z miasta wynik z egzaminu ma nieco mniejsze znaczenie jako determinanta aspiracji. Bardzo ważne jest również wykształcenie rodziców. Brak ambicji edukacyjnych w rodzinach lepiej wykształconych jest odczytywany jako obniżenie statusu społecznego i jako degradacja. Oczywiście, odmienność kształtowania się aspiracji uczniów (i uczennic) w mieście i na wsi nie wynika z lokalizacji przestrzennej jest to raczej pochodna wzorów właściwych środowiskom inteligenckim i rodzinom mniej wykształconym. 15 Wydział Badań i Ewaluacji CKE

16 Aneks Tabela 1. Ocena przez rodziców szans dziecka na osiągnięcie określonego poziomu wykształcenia oraz na zdobycie zawodu pożądanego przez rodzica Tabela 1a. Część humanistyczna egzaminu gimnazjalnego Ogółem do 24 punktów punktów punkty punktów punktów ogółem chłopiec dziewcz. ogółem chłopiec dziewcz. ogółem chłopiec dziewcz. ogółem chłopiec dziewcz. ogółem chłopiec dziewcz. A B C D E F G H I J K L M N O Ogółem % 14% 7% 5% 13% 6% 5% 23% 9% 11% 16% 5% 9% 22% 6% 14% [1] Na pewno uda się to osiągnąć [2] Raczej uda się to osiągnąć [3] Raczej nie uda się tego osiągnąć [4] Na pewno nie uda się tego osiągnąć [5] Trudno ocenić 37% 33% 30% 35% 31% 34% 27% 34% 33% 33% 36% 33% 37% 47% ADGJ 4 52% BEHK 39% 34% 35% 32% 41% 40% 44% 41% 39% 41% 46%AM 42% 47%C 37% 33% 41% 3% 5% 6% 7% 3% 2% 3% 4% 5% 4% 2% 3% 2% 3% 4% 2% 1% 0% 1% 0% 0% 1% 0% 1% 2% 1% 1% 1% 1% 1% 0% 2% 17% 23%J M 26%N 21%O 21%JM 20% 23%LO 19%M 19% 22%LO 13% 18% 12% 10% 11% 10% Średnia 2,2 2,4JM 2,6N 2,4O 2,4JM 2,3N 2,5LO 2,3M 2,3N 2,4LO 2,1M 2,3N 2,0 1,9 1,8 1,9 42%FI 4 W celu zweryfikowania hipotez o tym, że rozkłady poszczególnych zmiennych w populacji różnią się między sobą, zastosowano test t-studenta, przy poziomie ufności 0,95. Wyniki zastosowania tego testu widoczne są w tabelach w postaci liter przy odpowiednich wartościach. Również literami oznaczone są wszystkie kolumny w tabelach. Litera przy wartości w tabeli informuje nas o tym, w której kolumnie znajduje się wartość istotnie statystycznie różna od tej wartości. Kolumny poddane testowi: A/D/G/J/M, B/E/H/K/N, C/F/I/L/O. 16 Wydział Badań i Ewaluacji CKE

17 Tabela 1b. Część matematyczno-przyrodnicza egzaminu gimnazjalnego do 15 punktów punktów punktów punkty punktów Ogółem ogółem chłopiec dziewcz. ogółem chłopiec dziewcz. ogółem chłopiec dziewcz. ogółem chłopiec dziewcz. ogółem chłopiec dziewcz. A B C D E F G H I J K L M N O Ogółem % 17% 6% 8% 15% 5% 8% 19% 8% 9% 15% 6% 8% 21% 8% 11% [1] Na pewno uda się 37% 34% 31% 36%F 5 49% 48% 29% 38% 25% 34% 32% 32% 34% 29% 38%F ADGJ BHK to osiągnąć 47%CFI [2] Raczej uda się to 39% 33% 35% 32% 45%A 34% 50%C 40% 38% 42% 44%A 44% 42% 38% 36% 41% osiągnąć [3] Raczej nie uda się tego osiągnąć 3% 4%M 4% 5% 4% 4% 4% 4% 5% 4% 4% 5% 4% 2% 2% 2% [4] Na pewno nie uda się tego 1% 0% 0% 0% 1% 3%H 0% 1% 0% 2% 1% 1% 1% 1%A 1% 2% osiągnąć [5] Trudno ocenić 17% 23%JM 27%N 23%LO 19%M 18% 19%O 20%M 21%N 19%O 14% 18% 13% 9% 11% 8% Średnia 2,2 2,4JM 2,6N 2,4O 2,3M 2,3N 2,4O 2,3M 2,4N 2,3O 2,1M 2,3N 2,1 1,8 1,9 1,8 5 W celu zweryfikowania hipotez o tym, że rozkłady poszczególnych zmiennych w populacji różnią się między sobą zastosowano test t-studenta, przy poziomie ufności 0,95. Wyniki zastosowania tego testu widoczne są w tabelach w postaci liter przy odpowiednich wartościach. Również literami oznaczone są wszystkie kolumny w tabelach. Litera przy wartości w tabeli informuje nas o tym, w której kolumnie znajduje się wartość istotnie statystycznie różna od tej wartości. Kolumny poddane testowi: A/D/G/J/M, B/E/H/K/N, C/F/I/L/O. 17 Wydział Badań i Ewaluacji CKE

18 Tabela 2. Wykształcenie matki (lub opiekunki) i jej wyobrażenia o możliwości realizacji planów dzieci dotyczących poziomu wykształcenia i zdobycia określonego zawodu a wyobrażenia dzieci na ten temat (współczynniki korelacji Pearsona) Wykształcenie matki/opiekunki Jak sadzisz, jakie wykształcenie osiągniesz? Czy uda Ci się zrealizować plany związane z edukacją? Czy uda Ci się zrealizować plany związane z pracą zawodową? Wykształcenie, jakiego rodzic chciałby dla dziecka Ocena szans edukacyjnych dziecka przez rodzica Ocena szans zawodowych dziecka przez rodzica Korelacja Pearsona 1 0,284 0,030 0,016 0,316 0,140 0,068 Wykształcenie matki/opiekunki Istotność (dwustronna) 0,000 0,304 0,603 0,000** 0,000** 0,100 N Jak sadzisz, jakie wykształcenie Korelacja Pearsona 0, ,020-0,028 0,503 0,086 0,054 osią- Istotność (dwustronna) 0,000** 0,478 0,354 0,000** 0,017* 0,184 gniesz? N Czy uda Ci się zrealizować Korelacja Pearsona 0,030 0, ,446-0,076 0,163 0,101 plany związane Istotność (dwustronna) 0,304 0,478 0,000** 0,026* 0,000** 0,015* z edukacją? N Czy uda Ci się zrealizować Korelacja Pearsona 0,016-0,028 0, ,098 0,069 0,118 plany związane Istotność (dwustronna) 0,603 0,354 0,000** 0,007** 0,082 0,006** z pracą zawodową? N Wykształcenie, jakiego Korelacja Pearsona 0,316 0,503-0,076-0, ,038-0,063 rodzic chciałby dla Istotność (dwustronna) 0,000** 0,000** 0,026* 0,007** 0,160 0,033 dziecka N Ocena szans edukacyjnych Korelacja Pearsona 0,140 0,086 0,163 0,069-0, ,711 dziecka przez Istotność (dwustronna) 0,000** 0,017* 0,000** 0,082 0,160 0,000** rodzica N Ocena szans zawodowych Korelacja Pearsona 0,068 0,054 0,101 0,118-0,063 0,711 1 dziecka przez Istotność (dwustronna) 0,1000** 0,184 0,015* 0,006** 0,033* 0,000** rodzica N ** Korelacja jest istotna na poziomie 0,01 (dwustronnie) * Korelacja jest istotna na poziomie 0,05 (dwustronnie) 18 Wydział Badań i Ewaluacji CKE

19 Tabela 3. Wykształcenie ojca (lub opiekuna) i jego wyobrażenia o możliwości realizacji planów dzieci dotyczących poziomu wykształcenia i zdobycia określonego zawodu a wyobrażenia dzieci na ten temat (współczynniki korelacji Pearsona) Wykształcenie ojca/opiekuna Jak sadzisz, jakie wykształcenie osiągniesz? Czy uda Ci się zrealizować plany związane z edukacją? Czy uda Ci się zrealizować plany związane z pracą zawodową? Wykształcenie, jakiego rodzic chciałby dla dziecka Ocena szans edukacyjnych dziecka przez rodzica Ocena szans zawodowych dziecka przez rodzica Korelacja Pearsona 1 0,235-0,008 0,006 0,250 0,139 0,074 Wykształcenie ojca/opiekuna Istotność (dwustronna) 0,000** 0,789 0,843 0,000** 0,000** 0,078 N Jak sadzisz, jakie Korelacja Pearsona 0, ,020-0,028 0,503 0,086 0,054 wykształcenie osiągniesz? Istotność (dwustronna) 0,000** 0,478 0,354 0,000** 0,017* 0,184 N Czy uda Ci się zrealizować Korelacja Pearsona -0,008 0, ,446-0,076 0,163 0,101 plany związane Istotność (dwustronna) 0,789 0,478 0,000** 0,026* 0,000** 0,015* z edukacją? N Czy uda Ci się zrealizować Korelacja Pearsona 0,006-0,028 0, ,098 0,069 0,118 plany związane Istotność (dwustronna) 0,843 0,354 0,000** 0,007** 0,082 0,006* z pracą zawodową? N Wykształcenie, jakiego Korelacja Pearsona 0,250 0,503-0,076-0, ,038-0,063 rodzic chciałby dla Istotność (dwustronna) 0,000** 0,000** 0,026* 0,007** 0,160 0,033* dziecka N Ocena szans edukacyjnych Korelacja Pearsona 0,139 0,086 0,163 0,069-0, ,711 dziecka przez Istotność (dwustronna) 0,000** 0,017* 0,000** 0,082 0,160 0,000** rodzica N Ocena szans zawodowych Korelacja Pearsona 0,074 0,054 0,101 0,118-0,063 0,711 1 dziecka przez Istotność (dwustronna) 0,078 0,184 0,015* 0,006** 0,033* 0,000** rodzica N ** Korelacja jest istotna na poziomie 0,01 (dwustronnie) * Korelacja jest istotna na poziomie 0,05 (dwustronnie) 19 Wydział Badań i Ewaluacji CKE

20 Tabela 4. Wykształcenie, jakiego rodzic (wypełniający ankietę) chciałby dla dziecka wg wielkości miejscowości (%) Na wsi do 3000 od 3000 do od do od do od do od do od do powyżej Ukończone zasadnicze zawodowe (szkoła zawodowa) 6,8 0,0 0,0 2,3 0,0 0,0 2,2 1,7 0,0 2 Ukończone średnie w technikum lub liceum zawodowym 16,5 36,8 14,3 9,3 11,1 24,1 6,6 10,3 0,0 3 Ukończone średnie w liceum ogólnokształcącym 1,8 5,3 0,0 0,0 0,0 1,9 0,7 0,0 0,0 4 Ukończone policealne lub pomaturalne 7,7 10,5 0,0 0,0 2,2 9,3 5,1 1,7 0,0 5 Ukończone studia licencjackie lub inżynierskie 11,1 5,3 7,1 7,0 17,8 13,0 2,9 5,2 0,0 6 Ukończone studia wyższe 47,5 42,1 75,0 76,7 53,3 42,6 73,7 77,6 76,5 7 Stopień naukowy doktora, doktora habilitowanego lub profesora 8,6 0,0 3,6 4,7 15,6 9,3 8,8 3,4 23,5 Ogółem ,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 W tabeli nie umieszczono braków danych ogółem 3% 20 Wydział Badań i Ewaluacji CKE

21 Tabela 5. Rodzice - Ocena szans edukacyjnych dziecka wg wielkości miejscowości (%) Na wsi do 3000 od 3000 do od do od do od do od do od do powyżej Na pewno uda się to osiągnąć 1,3 0,0 0,0 0,0 0,0 2,2 0,0 2,0 0,0 2 Raczej uda się to osiągnąć 4,9 7,1 0,0 6,1 5,3 6,7 4,6 4,1 0,0 3 Raczej nie uda się tego osiągnąć 54,9 35,7 60,9 51,5 44,7 42,2 44,0 42,9 42,9 4 Na pewno nie uda się tego osiągnąć 39,0 57,1 39,1 42,4 50,0 48,9 51,4 51,0 57,1 Ogółem (liczba) % 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 Tabela 6. Rodzice - Ocena szans zawodowych dziecka wg wielkości miejscowości (%) Na wsi do 3000 od 3000 do od do od do od do od do od do powyżej Na pewno uda się to osiągnąć 2,1 0,0 6,3 0,0 0,0 0,0 0,0 2,4 0,0 2 Raczej uda się to osiągnąć 4,8 7,7 0,0 7,1 3,4 10,8 4,8 11,9 7,7 3 Raczej nie uda się tego osiągnąć 55,3 46,2 50,0 57,1 51,7 51,4 42,2 42,9 30,8 4 Na pewno nie uda się tego osiągnąć 37,8 46,2 43,8 35,7 44,8 37,8 53,0 42,9 61,5 Ogółem (liczba) % 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 21 Wydział Badań i Ewaluacji CKE

22 Tabela 7. Uczeń Do jakiej szkoły wybierasz się po skończeniu gimnazjum? wg wielkości miejscowości (%) Na wsi do 3000 od 3000 do od do od do od do od do od do powyżej Zasadnicza szkoła zawodowa 12,7 10,0 7,9 8,4 3,3 6,0 3,8 9,4 0,0 2 Technikum 36,5 30,0 26,3 30,5 26,2 34,9 16,3 15,4 0,0 3 Liceum profilowane 12,6 0,0 15,8 9,5 8,2 12,0 7,5 10,3 0,0 4 Liceum ogólnokształcące 37,2 60,0 47,4 51,6 59,0 44,6 70,7 59,0 100,0 5 Do żadnej 0,2 0,0 0,0 0,0 0,0 1,2 0,8 0,0 0,0 6 Jeszcze nie wiem 0,8 0,0 2,6 0,0 3,3 1,2 0,8 6,0 0,0 Ogółem (liczba) % 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 Tabela 8. Uczeń Jak sądzisz, jakie wykształcenie osiągniesz? wg wielkości miejscowości (%) Na wsi do 3000 od 3000 do od do od do od do od do od do powyżej Gimnazjalne 1,9 5,0 0,0 1,1 1,7 1,3 0,9 0,0 0,0 2 Zasadnicze zawodowe 8,7 0,0 5,3 2,2 1,7 6,3 2,2 4,6 0,0 3 Średnie zawodowe (technikum, liceum zawodowe, liceum profilowane) 23,3 35,0 15,8 15,6 13,8 13,9 10,4 13,0 0,0 4 Średnie ogólnokształcące (liceum ogólnokształcące) 3,6 15,0 0,0 2,2 3,4 3,8 2,2 4,6 0,0 5 Policealne lub pomaturalne 12,0 10,0 7,9 13,3 8,6 11,4 12,1 12,0 11,1 6 Licencjackie lub inżynierskie 12,4 10,0 13,2 13,3 6,9 12,7 7,4 5,6 11,1 7 Wyższe magisterskie lub lekarskie 21,2 20,0 36,8 30,0 31,0 29,1 39,8 30,6 55,6 8 Doktorat lub wyższy stopień naukowy 17,1 5,0 21,1 22,2 32,8 21,5 25,1 29,6 22,2 Ogółem (liczba) % 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 22 Wydział Badań i Ewaluacji CKE

23 Tabela 9. Uczeń Czy uda Ci się zrealizować plany związane z edukacją? wg wielkości miejscowości (%) Na wsi do 3000 od 3000 do od do od do od do od do od do powyżej Na pewno uda mi się je zrealizować 1,4 0,0 2,8 0,0 0,0 0,0 1,8 2,0 0,0 2 Raczej uda mi się je zrealizować 4,8 0,0 2,8 4,8 3,5 1,4 1,8 2,0 0,0 3 Raczej nie uda mi się ich zrealizować 48,7 44,4 44,4 45,8 50,9 45,8 44,7 55,0 53,3 4 Na pewno nie uda mi się ich zrealizować 45,1 55,6 50,0 49,4 45,6 52,8 51,6 41,0 46,7 Ogółem (liczba) % 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 Tabela 10. Uczeń Czy uda Ci się zrealizować plany związane z praca zawodową? Na wsi do 3000 od 3000 do od do od do od do od do od do powyżej Na pewno uda mi się je zrealizować 3,4 0,0 0,0 1,4 0,0 0,0 3,7 2,2 0,0 2 Raczej uda mi się je zrealizować 6,0 17,6 16,7 2,8 6,3 0,0 4,2 5,6 0,0 3 Raczej nie uda mi się ich zrealizować 54,8 35,3 53,3 45,1 56,3 66,1 54,5 53,3 60,0 4 Na pewno nie uda mi się ich zrealizować 35,9 47,1 30,0 50,7 37,5 33,9 37,6 38,9 40,0 Ogółem (liczba) % 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 23 Wydział Badań i Ewaluacji CKE

24 Tabela 11. Związek między wynikiem z części matematyczno-przyrodniczej egzaminu a niektórymi charakterystykami szkoły i rodziny ucznia w podziale na miasto i wieś. Korelacja Pearsona Charakterystyki szkoły i rodziny ucznia Wieś Miasto Różnice między miastem a wsią Wynik egzaminu z matematyki 1,00 1,00 0,00 Planowane wykształcenie aspiracje ucznia 0,43 0,37 0,06* Średnia części matematyczno-przyrodniczej egzaminu w klasie 0,42 0,63-0,22 Częstość posługiwania się edytorem tekstu 0,31 0,30 0,01 Posiadanie komputera, edukacyjnych programów komputerowych, Internetu 0,30 0,25 0,05 Posiadanie książek, słowników, encyklopedii 0,26 0,23 0,03 Wyposażenie gospodarstwa domowego 0,26 0,25 0,01 Liczba książek w domu ucznia 0,23 0,28-0,05 Średnia wykształcenia matki (dla szkoły) 0,14 0,35-0,21 Wykształcenie ojca 0,13 0,37-0,23 Posiadanie własnego pokoju, miejsca do nauki, biurka 0,13 0,15-0,01 Średnia z wykształcenia matki (dla klasy) 0,12 0,38-0,26 Czas poświęcany na naukę w tygodniu 0,12 0,03 0,09 Lepsza od innych opinia o szkole 0,09-0,21 0,30 Aprobata szkoły przez ucznia 0,08 0,09-0,01 Uczęszczanie do przedszkola 0,04 0,06-0,02 Uczestniczenie w kursach języków obcych 0,00 0,37-0,37 Zajęcia wyrównawcze w szkole -0,16-0,17 0,01 Nauczyciel matematyki*** -0,23-0,21-0,02 Informacje o konkursie/olimpiadzie przekazane przez nauczyciela -0,42-0,41 0,00 * Kolorem zaznaczono różnice w korelacji między miastem a wsią, które okazały się istotne statystycznie. ** Interesująca wydaje się nieistotna statystycznie rola przedszkola, zarówno w mieście jak i na wsi. *** Wskaźnik oparty na odpowiedziach na pyt 61, charakteryzujący sposób prowadzenia lekcji matematyki, obliczony na podstawie analizy czynnikowej. 24 Wydział Badań i Ewaluacji CKE

25 Tabela 12. Wykształcenie ojca w podziale na wieś i miasto. Wieś Miasto Procent ważnych Nie chodził(a) do szkoły 0,14 0,21 Niepełne podstawowe 0,43 0,21 Ukończone podstawowe 12,59 5,79 Ukończone zasadnicze zawodowe (szkoła zawodowa) 47,03 28,72 Ukończone średnie w technikum lub liceum zawodowym 28,22 26,45 Ukończone średnie w liceum ogólnokształcącym 3,47 5,99 Ukończone policealne lub pomaturalne 2,75 6,20 Ukończone studia licencjackie lub inżynierskie 1,45 3,72 Ukończone studia wyższe 2,32 20,25 Doktor, doktor habilitowany lub profesor 1,59 2,48 Ogółem 100%= %= Wydział Badań i Ewaluacji CKE

26 prof. dr hab. Grażyna Wieczorkowska mgr Małgorzata Siarkiewicz Wydział Psychologii Uniwersytetu Warszawskiego Inteligencja ucznia a wynik egzaminu Wprowadzenie. Cele badania. Opis analizowanych zmiennych Wprowadzenie Powodem wprowadzenia do polskiego szkolnictwa egzaminów zewnętrznych był powszechny brak zaufania do stopni wystawianych przez nauczycieli. W przeprowadzonych w 1997 r., pod nadzorem Instytutu Studiów Społecznych Uniwersytetu Warszawskiego, badaniach uczestniczyło prawie 18 tysięcy ośmioklasistów oraz 12 tysięcy siódmoklasistów. Ponadto w województwie krośnieńskim, wałbrzyskim i warszawskim dzieci wypełniały różnego rodzaju ankiety uzupełniające. W województwie wałbrzyskim test był nie tylko eksperymentem, ale również egzaminem do szkoły średniej. Wówczas sprawdzaliśmy związki wyników w testach egzaminacyjnych z różnymi rodzajami testów inteligencji. Większość stosowanych testów inteligencji składa się z kilku skal badających poszczególne zdolności werbalne i niewerbalne, wiedzę czy też konkretne umiejętności (np. wizualno-przestrzenne). Najczęściej otrzymany wynik ogólny (wskaźnik inteligencji) jest sumą wyników uzyskanych na kolejnych skalach. Na potrzeby różnych badań często stosuje się pojedyncze skale, dotyczące wybranej zdolności. W badaniach w 1997 roku wykorzystaliśmy testy mierzące umiejętności werbalne (skala werbalna OTK), rozumienie tekstu (Test rozumienia czytania), wyobraźnię przestrzenną (skala wyobraźni przestrzennej OTK), Test matryc Ravena (TMR). Tabela 1. Testy inteligencji wykorzystane w badaniach w 1997 roku Nazwa testu Opis N Test składał się z 59 zadań, w których osoba badana wybierała Test słowny skala spośród 4 możliwych odpowiedzi tę właściwą słowo najlepiej werbalna OTK pasujące do podanego Test figur skala Test ten wymagał od uczniów policzenia narysowanych klocków wyobraźni przestrzennej (należało też uwzględnić klocki niewidoczne) i składał się z OTK zadań. Test matryc Ravena Test ten składał się z 60 zadań, każde z nich wymagało wskazania, spośród 6 podanych, brakującego kawałka wzoru. (TMR) 2119 Test rozumienia czytania Test ten wymagał uważnego przeczytania zamieszczonego tekstu i odpowiedzenia na 16 pytań dotyczących tekstu Korelacja testów inteligencji z wynikami testów przedmiotowych i stopniami na półrocze w badaniach w 1997 r. została przedstawiona w Tabeli 2. Badania te pokazały mocny związek inteligencji zarówno ze stopniami, jak i z wynikami testów egzaminacyjnych (patrz Tabela 2.). 26 Wydział Badań i Ewaluacji CKE