WARUNKI KONIECZNE DO PRAWIDŁOWEGO PRZEBIEGU INKUBACJI

Transkrypt

1 WARUNKI KONIECZNE DO PRAWIDŁOWEGO PRZEBIEGU INKUBACJI Celem reprodukcji drobiu jest uzyskanie zdrowych, pełnowartościowych piskląt. Jej sukces zależy jednak od spełnienia kilku podstawowych warunków. Zanim z zapłodnionych komórek jajowych rozwiną się pisklęta, działa na nie szereg czynników decydujących o liczebności i jakości lęgu. Do czynników tych zalicza się zarówno właściwości jaj wylęgowych, warunki panujące w inkubatorze, jak również czynniki działające między wylęgiem a zasiedleniem kurnika. Wszystkie te czynniki, a także zachodzące pomiędzy nimi interakcje, mogą zadecydować o sukcesie reprodukcji, odnoszącym się także do jakości piskląt, chociaż za podstawowy wskaźnik powodzenia lęgu wciąż uważa się wskaźnik wylęgowości. Czynniki środowiskowe w czasie inkubacji (temperatura, wilgotność i wentylacja, stężenie dwutlenku węgla), nie działają niezależnie od siebie, chociaż każdy z nich może mieć własny optymalny poziom, przy którym uzyskuje się najlepszą wylęgowość i jakość piskląt. Stąd optymalna wartość dla każdego z czynników inkubacji może ulegać zmianie w zależności od cech jaj wylęgowych poddanych temu procesowi. W celu zwiększenia ilości i poprawy jakości piskląt należy więc uważnie śledzićwarunki panujące w inkubatorze. Szczególną uwagę powinno się też zwrócić na ich zmienność i wszelkie odstępstwa od ustalonych standardów. Tabela. 1 W tabeli 1. przedstawiono najważniejsze parametry lęgu czterech podstawowych gatunków drobiu: kury, indyka, gęsi i kaczki. Wylęgowość i jakość piskląt są ze sobą ściśle powiązane. Panuje przekonanie, że jeśli zdołano osiągnąć maksymalny procent wylęgowości, to jakość piskląt jest także optymalna. Jednakże, dobra wylęgowość nie musi automatycznie oznaczać najwyższej jakości i żywotności jednodniowych piskląt, ani zapewnić w przyszłości optymalnego wzrostu i najefektywniejszego wykorzystania paszy. Jeśli więc uzyskanie maksymalnej wylęgowości jest absolutnym warunkiem sukcesu lęgu, to jakie warunki należy spełnić, aby jednocześnie zapewnić najwyższą jakość piskląt? Pytanie to można sformułować także w inny sposób: czy i w jakim zakresie możliwa jest zmiana warunków w inkubatorze, aby zagwarantować optymalną wylęgowość i najwyższą jakość jednodniowych piskląt? Mówiąc o jakości piskląt ma się zwykle na myśli ich zewnętrzny wygląd i zachowanie się po wylęgu. Pisklę takie musi być czyste, suche, wolne od zniekształceń, z całkowicie zamkniętym i czystym pępkiem, bez pozostałości błon czy niewciągniętego do jamy ciała woreczka żółtkowego. Nie może przejawiać żadnych oznak niewydolności oddechowej, musi mieć bystre, otwarte oczy, wykazywać czujność Gatunek Kura Indyk Gęś Kacza Długość inkubacji [dni] Temperatura [ o C] 37, ,5 37,5-37,6 36,5-37,5 Wilgotność względna lęgu [%] Zakończenie obracania jaj [dzień] Wilgotność względna klucia [%]

2 i zainteresowania światem zewnętrznym oraz reagować na dźwięki. Dobrze wykształcone, mocne nogi nie mogą przejawiać śladów deformacji w obrębie stawu skokowego czy palców, żadnych zmian skórnych ani opuchlizny. Także dziób pisklęcia musi być dobrze wykształcony. Jak już wspomniano, na sukces inkubacji, a więc ilość i jakość uzyskanych piskląt wpływają trzy zasadnicze grupy czynników. Należą do nich: właściwości jaj wylęgowych, warunki inkubacji oraz czynniki działające do czasu umieszczenia ptaków w wychowalni. Czynniki te są od siebie zależne i nie można ich rozpatrywać oddzielnie. I tak jakość jaj wylęgowych, zależna przykładowo od długość okresu przechowania ich po zbiorze, może mieć decydujący wpływ na wielkość parametrów inkubacji i tym samym na przebieg tego procesu. Z kolei czynniki działające na pisklę tuż po wykluciu mogą być właśnie zależne od czasu i przebiegu lęgu związanego nie tylko z okresem przechowywania jaj, ale np. wiekiem stada rodzicielskiego. Dlatego też, chociaż warunki podczas samej inkubacji są kluczowym elementem w procesie produkcji jednodniowych piskląt, pozostałe dwie grupy czynników tak samo brane być muszą pod uwagę. Należy tu jednak zaznaczyć, że wszystkie pozostałe warunki wymagane przy produkcji jaj wylęgowych muszą także zostać spełnione. Należą do nich między innymi założenia genetyczne stada rodzicielskiego, warunki środowiskowe i żywieniowe, zgodne z wymaganiami ptaków reprodukcyjnych w okresie wzrostu i produkcji, wiek i zdrowotność stada, a także jakość, właściwy dobór i sposób zarządzania kogutami. Należy jednocześnie zdać sobie sprawę, że nie wszystkie czynniki dają się łatwo kontrolować. Do takich należy np. stadium rozwoju zarodka w momencie zniesienia jaja. Zmienność tej cechy zależy zarówno od osobniczych założeń genetycznych, ale i wpływów zewnętrznych, decydujących o czasie formowania się jaja i tempie jego przesuwania się wzdłuż jajowodu. Stadium rozwoju zarodka w momencie rozpoczęcia inkubacji uzależnione jest dodatkowo od czasu i warunków przechowywania. Różne tempo rozwoju zarodka w świeżo zniesionym jaju stwierdzono np. u kur reprezentujących różne linie genetyczne. Jest to prawdopodobnie związane z genetycznie uwarunkowanym wczesnym podziałem komórkowym, a także różnym rozwojem zarodka w zależności od wieku nioski. To ostatnie wiąże się pośrednio z różnicami w tempie przesuwania się jaja w jajowodzie młodych i starszych ptaków. Oprócz czynników genetycznych wpływają na nie warunki panujące w kurniku, np. temperatura, światło czy pora doby. Wyniki badań wskazują też, że zarodki zniesione w fazie wcześniejszej niż gastrula są mniej odporne na długotrwałe przechowywanie niż starsze, będące w stadium gastruli. Jakość jaj wylęgowych odnosi się m.in. do ich wielkości, kształtu, czystości oraz integralności skorupy i kutikuli, a także braku zniekształceń. Na masę jaja wpływają głównie czynniki związane z zarządzaniem stadem, żywienie oraz wiek i pochodzenie genetyczne kur. Masa jaja jest ważna, gdyż pozostaje w bezpośrednim związku z masą jednodniowych piskląt, stanowiącą około % masy jaja. Kształt jaja jest cechą wysoko odziedziczalną, wpływającą na liczbę wykluwających się piskląt. Wielkość i kształt jaja, a także porowatość skorupy, w określonych warunkach termiczno - wilgotnościowych, decyduje o utracie wody podczas inkubacji. Od masy jaja zależ również termoregulacja embrionu w ostatnim tygodniu inkubacji. W przypadku dużej masy zarodka, cały nadmiar ciepła musi być odprowadzony przez powierzchnię jaja. Ustalone warunki inkubacji mogą więc być modyfikowane przez fizyczne cechy jaj. Wpływ obecności zanieczyszczeń treści jaja, takich jak ślady krwi (plamy krwiste) lub plamy mięsne na parametry wylęgo- 12

3 wości, nie jest jak dotąd dostatecznie udokumentowany. Czystość skorupy jest natomiast dobrym wskaźnikiem standardów panujących na fermie. W przypadku silnego zabrudzenia skorupy jest niemal pewne, że wylęgowość znacząco się obniży. Jest też wielce prawdopodobne, że jakość nowo wyklutych piskląt będzie niższa, a ptaki będą obciążone patogenami sprzyjającymi chorobom układu oddechowego i pokarmowego. Oczywiście, jako środek zapobiegawczy należy przed inkubacją stosować dezynfekcję jaj. Można też oczyścić jaja na sucho bądź na mokro, jednak należy zdać sobie sprawę, że postępowanie takie wiąże się z usunięciem naturalnej warstwy ochronnej skorupy jaja - kutikuli, co także może obniżyć wylęgowość. Po zniesieniu jajo powinno być ochłodzone do temperatury około 27 o C w czasie nie dłuższym niż 6 godzin od zniesienia. Gdy temperatura otoczenia jest wysoka (powyżej zera fizjologicznego), zbyt późne ochłodzanie jaj może prowadzić do powolnego namnażania się komórek i zaburzenia prawidłowego rozwoju zarodków. Taka sytuacja występuje wówczas, gdy jaja nie są zbierane dostatecznie często. Należy też pamiętać, że w ciepłe dni jaja powinny być częściej zbierane niż w dni chłodne. Niepożądanym zjawiskiem jest też skłonność kur do pozostawania w gnieździe, gdyż siedząc na jajach kura ogrzewa je własnym ciepłem. W chwili zniesienia jajo posiada wysokie stężenie dwutlenku węgla, który w czasie przechowywania prowadzi do wzrostu ph białka. Odczyn treści jaja jest bardzo istotny, ponieważ działanie enzymów odpowiedzialnych za wczesny rozwój zarodkowy zależy od stężenia jonów wodorowych. Zbyt duże straty dwutlenku węgla przez skorupę powodują, że białko może mieć zbyt wysokie ph, co z kolei ma negatywny wpływ na inicjowanie rozwoju zarodka. Jeśli utrata dwutlenku węgla jest zbyt mała, ph białka bardzo się obniża i pomimo przechowywania jaj, ph może osiągnąć poziom taki, jak w chwili zniesienia. Wielkość strat dwutlenku węgla zależna jest od temperatury i może być kontrolowana przez ochłodzenie jaj po ich zniesieniu. Przechowywanie jaj jest standardową czynnością po zbiorze, i równocześnie koniecznością w warunkach sztucznej inkubacji. Wynika to także z chęci uniknięcia mieszania jaj pochodzących od kur z różnych stad rodzicielskich, różniących się wiekiem, lub od stad o wątpliwym statusie zdrowotnym. Długotrwałe przechowywanie ma negatywny wpływ na przebieg inkubacji, a każdy kolejny dzień wydłuża lęgi o jedną godzinę. Dłuższy okres przechowywania może zatem skutkować wydłużonym czasem klucia się piskląt, co z kolei obniża wskaźnik wylęgowości i jakość piskląt. Krytycznymi czynnikami podczas przechowywania są wilgotność i temperatura. Obecnie zalecane wartości temperatury przechowywania wahają się od 13 do 17 o C. W każdym przypadku, temperatura przechowywania jaj musi być niższa od zera fizjologicznego, co zapobiega rozpoczęciu niezamierzonej, przedwczesnej inkubacji. Jak dotąd nie ma zgodności co do jednej wartości temperatury, będącej progiem rozwoju zarodka. Uważa się jednak, że rozwój ten zahamowany zostaje w przedziale temperatur o C. W praktyce zwraca się uwagę na zależność pomiędzy czasem i temperaturą przechowywania: im krótsze przechowywanie tym temperatura ta może być wyższa (15-16 o C). Przechowywanie jaj powyżej 5 dni powinno odbywać się w niższych temperaturach (11-12 o C). W związku z tym, że rozwój zarodkowy może odbywać się czasem w tzw. subprogowych warunkach termicznych, zalecane temperatury podczas dłuższego przechowywania jaj wylęgowych są znacznie niższe od zera fizjologicznego. Ponieważ długotrwałe przechowywanie jaj może oddziaływać na stadium rozwoju zarodka, może poprawić lub pogorszyć wynik inkubacji w zależności od wieku i genetycznego pochodzenia kur lub warunków środowiskowych decydujących o stadium roz- 14

4 wojowym zarodka w momencie zniesienia jaja. O tzw. optymalnych warunkach inkubacji napisano już wiele. Pomimo to, wiedza odnosząca się do szczegółowych wymagań jaj wylęgowych w różnych fazach ich inkubacji jest wciąż niewystarczająca i niekompletna. Jak wiadomo, temperatura inkubacji jaj kurzych mieści się w granicach o C, co oznacza, że optymalna temperatura wynosi 37,8 o C. Pytanie, czy i w jakim stopniu wahania temperatury w tym wąskim zakresie wpływają na wynik lęgu, pozostaje wciąż otwarte. Szukanie odpowiedzi na nie ma ważny aspekt praktyczny, gdyż sytuacja taka ma często miejsce w różnych strefach inkubatora i jest zależna m.in. od budowy i pojemności urządzenia, szybkości wentylacji, czy odległości pomiędzy jajami. Uważa się, że temperatura w inkubatorze nie może różnić się od optymalnej o więcej niż 0.3 o C, wyznaczając tym samym jej dolną i górną granicę. Jednakże tolerancja odchyleń od standardu uwarunkowana jest czasem ich działaniem i stadium rozwoju zarodków. Wiadomo też, że embriony lepiej tolerują temperatury poniżej 37,8 o C niż te powyżej. Na tolerancję tą może także wpływać ród, czy linia genetyczna ptaków. Nie zawsze też temperatura sprzyjająca najlepszej wylęgowości w tym samym stopniu odpowiada za najwyższą jakość piskląt. Według Kuhn i wsp. (1982), okresowe obniżenie temperatury do 33,5 o C podczas ostatniego okresu inkubacji stymulowało postnatalny wzrost piskląt. Z kolei wg Abd El Azim (1991), okresowy wzrost temperatury do 39 o C w pierwszych lub ostatnich 10 dniach inkubacji powodował poprawę wykorzystania paszy. Wszelkie manipulacje warunkami lęgu utrudnia też fakt, że uzyskana przez to poprawa jakości piskląt nie może powodować obniżenia wskaźnika wylęgowości. Według Brian (2000), optymalne stężenie dwutlenku węgla dla rozwijających się zarodków waha się od 0,1% do 0,4%. Jego wzrost od 0,5% do 0,8% stanowi zagrożenia dla ich życia. Istnieją też dane wskazujące na lepsze wyniki inkubacji kiedy stężenie dwutlenku węgla we wczesnych etapach inkubacji wahało się od 0-0,6%. Uważa się również, że wyższy poziom dwutlenku węgla działa pobudzająco na wczesny rozwój embrionalny. Należy jednak pamiętać, że zbyt wysokie stężenie tego gazu jest dla zarodków niebezpieczne. Do prawidłowego rozwoju konieczny jest też stały dopływ świeżego powietrza i stała wymiana gazowa między wnętrzem jaja i otoczeniem, co uzyskuje się dzięki sprawnie działającej wentylacji. Bardzo istotnym warunkiem inkubacji jest obracanie jaj. Rozwijający się zarodek zużywa zapas żółtka i przez to jego masa staje się coraz mniejsza. Równocześnie żółtko unosi się ku górze i bez obracania jaja szybko dojść może do deformacji błon oraz przyklejenia się zarodka do skorupy. Obracanie jaj jest szczególnie ważne w pierwszym tygodniu inkubacji, kiedy to jeszcze u zarodka nie wykształcił się układ krwionośny. Zgodnie z zaleceniami jaja kurze powinny być obracane co godzinę o 80 o. Czas klucia piskląt odgrywa istotną rolę w kształtowaniu się ich jakości. Opóźnienie wylęgu lub wylęg bardzo rozciągnięty w czasie może wpłynąć na obniżenie wylęgowości, której efektywność oceniana jest standardowo dokładnie w 21 dobie inkubacji. Poza tym, związane z tą sytuacją opóźnienie w przybyciu piskląt na fermę, a także późne podanie im pierwszej po wykluciu paszy i wody wpływa negatywnie na ich wzrost oraz produkcję. Pomimo zapasu żółtka, pisklętom tym trudno jest z niego korzystać z powodu zahamowanego rozwoju przewodu pokarmowego. Z kolei w związku z obniżonym metabolizmem ptaków, niektóre układy (odpornościowy, termoregulacyjny) nie są dostatecznie aktywowane i nie rozwijają się prawidłowo. Ponadto, w tej sytuacji wykorzystanie immunoglobuliny IgG żółtka od razu w pierwszym dniu po wykluciu, również jest mniejsze. W praktyce zdarza się często, że ptaki mają do- 16

5 stęp do paszy dopiero w godzinie po wykluciu. W tym czasie ich masa ciała szybko się obniża. Na tak długi okres składa się czas pomiędzy początkiem i końcem klucia się piskląt,czas oczekiwania w wylęgarni i transport na fermę. Pisklęta o małej masie, ze względu na proporcjonalnie mniejszy zapas żółtka, powinny być umieszczone na fermie jak najszybciej. Inkubacja to proces, w którym w jaju rozwija się zarodek i następnie wykluwa się pisklę. Jak wiadomo, celem inkubacji jest uzyskanie dużej ilości pełnowartościowych piskląt, co z kolei wymaga zapewnienia właściwych warunków lęgu. Jednak te optymalne warunki mogą się znacznie różnić w zależności od cech jaj wylęgowych poddanych temu procesowi. Wszystkie z wymienionych wcześniej czynników inkubacji (temperatura, wilgotność, stopień wentylacji oraz stężenie dwutlenku węgla), działają kompleksowo, choć mogą mieć także swój indywidualny wpływ na wskaźnik wylęgowości i jakość piskląt. Możliwość precyzyjnej kontroli warunków inkubacji oraz wyciąganie wniosków z ich oddziaływania na jej wynik, obserwowanie skutków zmienności warunków i wszelkich odchyleń od ustalonych standardów, może bez wątpienia poprawić wylęgowość i jakość uzyskanych piskląt. Katarzyna Połtowicz Dział Genetyki i Hodowli Zwierząt Instytut Zootechniki PIB 18