WPŁYW WIEKU NA REPRODUKCJĘ GĘSI BIAŁYCH KOŁUDZKICH

Transkrypt

1 WPŁYW WIEKU NA REPRODUKCJĘ GĘSI BIAŁYCH KOŁUDZKICH Gęsi białe kołudzkie - najbardziej rozpowszechniona rasa gęsi w naszym kraju, została wytworzona i jest stale doskonalona w Krajowym Ośrodku Badawczo-Hodowlanym Gęsi (KOB-HG) Zakładu Doświadczalnego (ZD) Kołuda Wielka. Prawie 50 lat pracy hodowlanej prowadzonej przez wybitnych specjalistów doprowadziło do wytworzenia i utrwalenia wielu wartościowych cech użytkowych tych ptaków. Obecnie gęś biała kołudzka jest hodowana w obrębie dwóch rodów: ród ojcowski W33, w którym selekcja prowadzona jest ze szczególnym naciskiem na umięśnienie gęsi i przekazywanie na potomstwo cech związanych z mięsnością; w pracy hodowlanej nad rodem W33 poświęca się również dużo uwagi utrzymaniu odpowiedniego poziomu cech odpowiedzialnych za reprodukcję (zapłodnienie jaj); ród mateczny W11, w którym selekcja prowadzona jest w kierunku doskonalenia cech związanych z reprodukcją, m.in. zapłodnienia jaj, wylęgowości piskląt z jaj zapłodnionych i nałożonych, liczby jaj od nioski, intensywności i wytrwałości w nieśności. Według Rosińskiego (2003) nieśność gęsi rodu W11 kształtuje się na poziomie jaj od nioski przy zapłodnieniu jaj wynoszącym 85-90% i wylęgowości piskląt z jaj zapłodnionych 81-84%. Gęsi rodu W33 w porównaniu do W11 charakteryzuje większa masa ciała i masa 8

2 JAJA I PTAKI HODOWLANE mięśni, ale jednocześnie niższe średnio o 10% wskaźniki zapłodnienia jaj i wylęgowości piskląt. Wyniki reprodukcji gęsi, podobnie jak i innych gatunków drobiu, zależą przede wszystkim od genotypu ptaka, jednak duże znaczenie odgrywają też czynniki środowiskowe utrzymania, żywienia i zabiegów zootechniczno-weterynaryjnych w okresie użytkowania stad. Poza wymienionymi czynnikami istotną role odgrywa wiek ptaków, bowiem spełnianie norm w zakresie utrzymania i żywienia gęsi nie gwarantuje osiągania jednakowych wyników w zakresie reprodukcji ptaków. Ich wyniki reprodukcyjne znacznie zmieniają się w kolejnych sezonach użytkowania. W naszym kraju gęsi stad rodzicielskich użytkuje się przez cztery lata, czyli przez cztery sezony reprodukcyjne. Każdy z sezonów zaczyna się w końcu stycznia lub na początku lutego i trwa do końca czerwca lub początku lipca (Badowski, 2008, Rosiński, 2003). Długość sezonu nieśności zależy od warunków utrzymania, stosowania programu świetlnego, żywienia i zdrowotności stada. Po czwartym sezonie nieśności ptaki przekazywane są do uboju, a producenci zakupują w zakładzie wylęgowym jednodniowe pisklęta z przeznaczeniem na nowe stado rodzicielskie. Z tego też powodu często się zdarza, że ostatni sezon reprodukcyjny jest skracany i nie w pełni wykorzystywane są możliwości niosek. Dzieje się tak głównie z przyzwyczajeń producentów i zakładów drobiarskich, stosujących taką technologię od wielu lat. Interesującym może też być zbadanie, jak zachowuje się stado w piątym sezonie reprodukcyjnym. Ze względu na specyficzny behawioryzm gęsi, warunkiem osiągnięcia wysokich wskaźników reprodukcyjnych jest wczesne zestawianie stad, najlepiej nie później niż dwa miesiące przed planowanym rozpoczęciem nieśności. Ptaki rozpoczynające pierwszy sezon nieśności powinny być w wieku co najmniej 7-8 miesięcy. Takie nioski najlepiej uzyskać z lęgów marcowych-kwietniowych. Młodsze nioski nie są jeszcze właściwie wyrośnięte, a zbyt wcześnie rozpoczęta nieśność może zahamować ich rozwój somatyczny. Niedostatecznie rozwinięte nioski w kolejnych latach użytkowania nie złożą liczby jaj, charakterystycznej dla danej rasy czy rodu. Ponadto u takich ptaków następuje rozchwianie układu hormonalnego co prowadzi do znoszenia jaj dwużółtkowych. Duże rozmiary takich jaj powodują uszkodzenia steku i prowadzą do zmian nekrotycznych u niosek. Według Mazanowskiego (2012) gęsi wprowadzone zbyt wcześnie w nieśność przez kilka tygodni, a nawet trzy miesiące znoszą jaja zbyt małe, nie nadające się do lęgów. Ptaki powinny mieć odpowiednią masę ciała (około 5,5-6 kg) powinny być prawidłowo zbudowane i opierzone, bez wywrotek skrzydeł, dobrze trzymających się na nogach, z wyraźnie zaznaczonymi II rzędowymi cechami płciowymi. U gęsiorów konieczne jest sprawdzenie organu kopulacyjnego i odrzucenie ptaków z nieprawidłowo zbudowanym lub o zmiennej barwie organem kopulacyjnym. U gęsi sprawdza się odbyt (barwa, ruchliwość) i rozstawienie kośćca. Według Puchajdy (1991) w przypadku gęsi jednorocznych, stada należy zestawiać w stosunku, 1 :3,5 a w stadach gęsi starszych 1 :4-5 Zdaniem Rosińskiego (2003) u gęsi stosuje się naturalne krycie, pezeznaczając na jednego gąsiora cztery-pięć samic. W tabeli 1-3 zestawiono wybrane cechy wartości użytkowej stad rodzicielskich gęsi białych kołudzkich. Wraz z wiekiem ptaków zaobserwuje się skracanie okresu składania jaj, najdłuższy okres nieśności stwierdza się u gęsi dwuletnich, a najkrótszy u gęsi czteroletnich. Wyniki zawarte w cytowanych tabelach wskazują, że wyniki reprodukcji różnią się w kolejnych latach oraz zależą od szeroko pojętych czynników środowiskowych. Najważniejsze z nich to: żywienie, program świetlny i wa- 9

3 runki utrzymania, w tym mikroklimat i higiena pomieszczeń. Należy dodać, że wymienione czynniki dotyczą nie tylko gęsi, ale także innych gatunków drobiu (Malec, 1993, 2005; Książkiewicz i Kisiel, 2001; Łepek i Puchajda, 2001; Chowdhury i in., 2004; Gierzilov, 2004; Kisiel, 2004; Boruta i Pijarska, 2004; Koncicki i Tykałowski, 2005). Wraz ze skracaniem okresu nieśności gęsi liczba jaj uzyskiwana od nioski zmniejsza się. Jak już wspomniano wcześniej, termin wprowadzania gęsi w nieśność jest w znacznym stopniu uwarunkowany terminem rozpoczęcia prowadzenia przez zakłady wylęgowe skupu jaj przeznaczonych do inkubacji. Zakłady nie są zainteresowane wczesnymi lęgami gąsiąt ze względu na mały popyt na te ptaki wśród producentów gęsi rzeźnych. Podobnie jest też z pisklętami pochodzącymi ze stosunkowo późnych lęgów tj. z sierpnia. Głównym czynnikiem wpływającym na ilość uzyskiwanych piskląt gęsich jest ilość jaj zniesionych przez te ptaki. W badaniach Koncerewicza (2013) liczba jaj wylęgowych uzyskana w przeliczeniu na jedną nioskę okazała się wysoka i wyniosła średnio za cztery sezony nieśności 77 sztuk. Najwyższą nieśność uzyskano od gęsi dwuletnich, a najmniejszą od czteroletnich. W badaniach innych autorów (Badowski. 2007) liczba jaj uzyskanych od nioski wyniosła odpowiednio 50,6 i 42,0 sztuk, a w badaniach Puchajdy (1991) 52,1 i 43,6 sztuk. Można zatem stwierdzić, że optymalizowana technologia użytkowania gęsi pozwala na coraz pełniejsze wykorzystanie cech reprodukcyjnych tych ptaków uwarunkowanych genetycznie. Spośród czterech lat oceny gęsi najwyższe średnie zapłodnienie jaj stwierdza się w drugim i trzecim sezonie, nieco mniejsze w pierwszym i wyraźnie mniejsze w czwartym. Analogiczne rezultaty otrzymuje się w procencie wylęgu zdrowych piskląt z jaj zapłodnionych. W badaniach Puchajdy i in. (2000) wyląg zdrowych piskląt z jaj zapłodnionych uzyskanych od gęsi jednorocznych okazał się największy w lutym i kwietniu, a u gęsi dwuletnich w maju i marcu. Można stąd wnioskować. że pora roku jest czynnikiem decydującym o wynikach wylęgo- 10

4 wości gęsi. Wielkość zapłodnienia jaj gęsich jest w dużym stopniu związana z pochodzeniem ptaków (Smalec, 1991) i zależna od wieku gęsi (Mazanowski i Kiełczewski, 1999; Pudyszak i Puchajda. 1999). Analizy wartości średnich pod względem wylęgowości pozwoliła stwierdzić, że najlepszymi cechami charakteryzują się ptaki w 2 i 3 roku użytkowania, a najsłabszymi w 4 roku. Zapłodnienie jaj w 4-letnim okresie mieści się w przedziale 68,8-82,5%. Wyląg piskląt z jaj zapłodnionych 70,7-78,7%, a z jaj nałożonych 50,6-65,0%. Od jednej nioski można uzyskać średnio w roku od 70,8 do 81,8 jaj i od 35,8 do 51,7 gąsiąt. W badaniach Mazanowskiego i Kiełczewskiego (1999) zapłodnienie jaj gęsi białych kołudzkich w pierwszym sezonie reprodukcji było równe 64,0%, a w drugim 74,1%, natomiast wylęg zdrowych piskląt z jaj zapłodnionych odpowiednio 74,5 i 56,2%. Zdaniem Farugi i in. (1985) zapłodnienie jaj związane jest z datą nakładu jaj do wylęgu w okresie nieśności, z wiekiem gęsi (Faruga i Majewska, 1979) oraz genotypem krzyżowanych gęsiorów i gęsi (Mazanowski i Bernacki, 2003; Mazanowski i Kiełczewski, 1999; Smalec, 1984). W badaniach Mazanowskiego i in. (1999) w pierwszym okresie nieśności najlepsze wyniki wylęgu zdrowych piskląt uzyskano w kwietniu i maju, gorsze w marcu, a najsłabsze i w dodatku bardzo zróżnicowane w miesiącu czerwcu. Liczne badania krajowe wskazują, że w każdym z czterech sezonów reprodukcji gęsi zapłodnienie jaj jest zawsze większe w pierwszej połowie nieśności tj. w okresie luty-kwiecień, a potem od maja do czerwca istotnie zmniejsza się (Rosiński, 2003). Według innych autorów (Zeman i in., 1987; Pingel, 1992; Fancsovits i Forg, 1995) obniżenie zapłodnienia jaj spowodowane jest obniżeniem aktywności płciowej, poziomu testosteronu, ilości i jakości nasienia, a także stopniową inwolucją narządu rozrodczego gęsiorów (Csuka i Ledec, 1981). Tomczyk i in. (1997) dodał do tych czynników wzrost zakażeń gęsiorów mykoplazmami. Wyniki przedstawione w tabeli 4 potwierdzają znane twierdzenie o wpływie pochodzenia gęsi 12

5 JAJA I PTAKI HODOWLANE (zestawu genetycznego) na cechy reprodukcyjne gęsi białych kołudzkich. Badania przeprowadzone przez Koźlecką i Wencek (2007) wykazały ten wpływ na reprodukcje gęsi. Okazało się, że użytkując zestaw rodzicielski samców i samic rodu W11 uzyskuje się zazwyczaj w kolejnych sezonach reprodukcji mniej jaj od niosek w porównaniu z zestawem samiec W33 i samica W11 i przeważnie wyższy wskaźnik wylęgu gąsiąt z jaj nałożonych do wylegu. Analizując te dane należy jednak mieć na uwadze, że wyniki te zależą również od warunków środowiskowych i żywieniowych utrzymania tych ptaków. W tabeli 4 zestawiono wartości średnie wielkości jaj i ich masy składników morfologicznych. Najmniejszą średnią masą charakteryzują się jaja pochodzące od niosek jednorocznych, a największą jaja uzyskane od samic w drugim roku nieśności (tab. 4). Mroczek (1997) podaje, że masa jaja gęsiego powinna wynosić około 200 g. W badaniach Pakulskiej i in. (2003) średnia masa jaja wzrastała istotnie do trzeciego roku użytkowania reprodukcyjnego gęsi, z tym że największe różnice notowano między masą jaj gęsi 1-rocznych a jajami pozostałych grup wiekowych gęsi. Miąskowska i Badowski (1998) u gęsi białych kołudzkich, a Pudyszak i Puchajda (1999) u gęsi biłgorajskich wykazali także wyraźne zróżnicowanie masy jaj gęsi 1-rocznych w porównaniu z 2-letnimi. Badania własne wykazały zwiększanie się masy składników morfologicznych od pierwszego do trzeciego sezonu reprodukcji gęsi (tab. 4). W tym okresie masa skorupy z błonami zwiększyła się o 16,6%, masa białka o 20,3%, a masa żółtka o 8,7%. W czwartym sezonie masa wymienionych składników zmniejszyła się. Takie zmiany wpływały na masę jaj znoszonych przez gęsi w badanych terminach. W badaniach Puchajdy i in. (2000) masa żółtka i białka w pierwszym roku nieśności gęsi rodu W11 wynosiła kolejno 30,5 i 57, 3g, a w drugim roku 13

6 odpowiednio 32,5 i 55,4g. Jednocześnie można zaobserwować zwiększanie się udziału białka w masie jaj wraz z wiekiem gęsi i zmniejszanie się udziału żółtka w masie jaj pochodzących z trzeciego i czwartego sezonu nieśności gęsi. Badania dotyczące jakości skorupy wykazały nieistotny wpływ wieku gęsi na ich grubość (Pakulska i in., 2003, Koncerewicz, 2013) u gęsi, a Peebles i Brake (1987) u kur. Grubość skorupy jaj w kolejnych sezonach nieśności mieści się w przedziale od 0,528 do 0,573 mm. Zmniejszanie się wraz z wiekiem niosek (do trzeciego roku) udziału skorupy w jaju stwierdziła w swoich badaniach Pakulska i in. (2003), co według cytowanej autorki było prawdopodobnie związane ze zwiększaniem się jego masy. Podobne rezultaty u kur uzyskała Szczerbińska (1997). Wiek gęsi ma istotne znaczenie również ze względu na zachowanie gęsiorów. Mazanowski (2012) podaje, że gęsiory dwuletnie, a nawet czteroletnie kopulują częściej niż jednoroczne. Ponadto najbardziej aktywne są samce trzyletnie, natomiast ich aktywność spada od czwartego roku życia. Badania, w jakim stopniu cecha ta wiąże się z jakością nasienia wykazały, że koncentracja nasienia z wiekiem gęsiorów zwiększa się, natomiast objętość ejakulatów i obraz morfologiczny nasienia nie ulega większym zmianom. Najważniejszymi cechami oceny nasienia są objętość ejakulatu, koncentracja nasienia, procent żywych i prawidłowo zbudowanych plemników. Badania w Kołudzie Wielkiej wykazały, że jednoroczne gęsiory przez kilka pierwszych tygodni okresu reprodukcyjnego zapładniały gorzej niż starsze, a pod koniec okresu starsze samce zapładniały gorzej niż młodsze. Niektórzy badacze uważają, że dobre wyniki w zakresie zapłodnienia uzyskuje się przy kojarzeniu gęsiorów dwuletnich z rocznymi i dwuletnimi samicami albo roczne samce z dwu-czteroletnimi samicami. Należy jednocześnie podkreślić, że u starszych gęsi przeżywalność nasienia w jajowodzie jest większa, dlatego można je unasieniać rzadziej. dr hab. Barbara Biesiada-Drzazga prof. nadzw. Uniwersytet Przyrodniczo-Humanistyczny w Siedlcach 14