PRACA DYPLOMOWA. Wydział Architektury Politechniki Wrocławskiej Kierunek: Gospodarka Przestrzenna Specjalność: Planowanie Przestrzenne

Transkrypt

1 Wydział Architektury Politechniki Wrocławskiej Kierunek: Gospodarka Przestrzenna Specjalność: Planowanie Przestrzenne PRACA DYPLOMOWA Analiza potencjału rozwojowego miasta Jastrzębie Zdrój w świetle uwarunkowań społeczno-gospodarczych oraz wyników badań symulacyjnych Analysis of development potential of Jastrzębie Zdrój city in the context of socio-economic conditions and conclusion of simulation research Joanna Hartman Promotor: dr inŝ. Magdalena Mlek Wrocław czerwiec 2008 Słowa kluczowe: Jastrzębie Zdrój, aglomeracja rybnicka, Zagłębie Ostrawsko-Karwińskie, współpraca transgraniczna, model pośrednich moŝliwości. Streszczenie: Podjęto próbę oceny moŝliwości rozwojowych miasta Jastrzębia Zdroju, wynikających z transgranicznego połoŝenia pomiędzy dwoma silnymi gospodarczo zespołami miejskimi: Górnośląskim Okręgiem Przemysłowym i Zagłębiem Ostrawsko-Karwińskim. Przeprowadzono porównawcze analizy uwarunkowań społeczno-gospodarczych oraz regionalne analizy symulacyjne z zastosowaniem modelu pośrednich moŝliwości, które umoŝliwiły ocenę atrakcyjności miasta w kontekście jego powiązań komunikacyjnych, w tym skutków realizacji autostrady A-1 i dróg ekspresowych. Wykazano kierunki kluczowe dla rozwoju miasta, uwzględniając jego powiązania lokalne, regionalne i transgraniczne. Abstract: In a research an attempt is made to determine opportunities of development of Jastrzębie Zdrój city resulting from state border location between two economically strong urban complexes: Upper Silesian Industrial Area and Ostrava-Karvina Coalfield. This research was based on simulation analysis supported by mechanism of intervening opportunities. It helped to estimate a location attractivity of the city in existing settlement network as well as the future changes caused by accomplishment of A-1 motorway and other highways. The results of the analysis were the key directions for city spatial development, according to it s local, regional and border relations.

2 Spis treści: I. Wstęp... 3 II. Analizy monograficzne Delimitacja obszaru badań Charakterystyka obszaru badań Jastrzębie Zdrój PołoŜenie Klimat i środowisko przyrodnicze Historia Gospodarka, rynek pracy Ludność Poziom edukacji ToŜsamość regionalna Turystyka Podsumowanie Jastrzębie Zdrój w aglomeracji rybnickiej Dostępność komunikacyjna Gospodarka i rynek pracy Ludność i osadnictwo Turystyka Potencjał inwestycyjny Podsumowanie Zagłębie Ostrawsko-Karwińskie Dostępność komunikacyjna Gospodarka i rynek pracy Ludność i osadnictwo Turystyka Potencjał inwestycyjny Podsumowanie Aglomeracja rybnicka a Zagłębie Ostrawsko-Karwińskie Dostępność komunikacyjna Gospodarka i rynek pracy Ludność i osadnictwo Turystyka Współpraca transgraniczna Podsumowanie III. Analizy symulacyjne Podstawy teoretyczne badań Przedmiot badań Model pośrednich moŝliwości Zachowanie równowagi układu Rejony obliczeniowe i wartości potencjałów Typy rozmieszczeń początkowych mas źródłowych i celowych Rozmieszczenie równomierne źródeł i celów Rozmieszczenie rzeczywiste źródeł i równomierne celów Rozmieszczenie rzeczywiste źródeł i celów Model pośrednich moŝliwości w wersji przesunięcia celów Selektywność Dokumentacja danych

3 4.1. Zasięg analizowanego obszaru Rejony obliczeniowe, otoczenie oraz wartości potencjałów Źródła i cele Sieć komunikacyjna Stan istniejący sieci komunikacyjnej Stan perspektywiczny sieci komunikacyjnej Zastosowanie narzędzia w badaniach Selektywność Dystans krytyczny i podział na strefy Warianty modelowań Wyniki modelowań, interpretacja Selektywność łagodna ośrodki lokalne (S1a, S1b) Sieć istniejąca, rozmieszczenie równomierne (K1/ R1) Sieć istniejąca, rozmieszczenie rzeczywiste (K1/R3) Sieć projektowana, rozmieszczenie równomierne (K2/R1) Sieć projektowana, rozmieszczenie rzeczywiste (K2/R3) Podsumowanie ośrodki lokalne Selektywność średnia ośrodki ponadlokalne (S2) Sieć istniejąca, rozmieszczenie równomierne (K1/R1) Sieć istniejąca, rozmieszczenie rzeczywiste (K1/R3) Sieć projektowana, rozmieszczenie równomierne (K2/R1) Sieć projektowana, rozmieszczenie rzeczywiste (K2/R3) Podsumowanie ośrodki ponadlokalne Selektywność ostra ośrodki regionalne (S3) Sieć istniejąca, rozmieszczenie równomierne (S1/R1) Sieć istniejąca, rozmieszczenie rzeczywiste (K1/R3) Sieć projektowana, rozmieszczenie równomierne (K2/R1) Sieć projektowana, rozmieszczenie rzeczywiste (K2/R3) Podsumowanie ośrodki regionalne Podsumowanie wyników modelowań Wnioski IV. Podsumowanie analiz Spis źródeł: Spis rycin:

4 I. Wstęp PołoŜenie ośrodków miejskich względem elementów przestrzeni osadniczej ma duŝe znaczenie dla budowania ich pozycji społeczno-gospodarczej. Sąsiedztwo istotnych tras komunikacyjnych a takŝe duŝych ośrodków o ugruntowanej pozycji ekonomicznej moŝe wpływać stymulująco na rozwój. W kontekście wejścia Polski do Unii Europejskiej oraz do strefy Schengen aspektem waŝnym w rozwaŝaniach dotyczących zalet lokalizacyjnych jest połoŝenie przygraniczne miast i regionów. Choć zbudowanie współpracy transgranicznej wymaga duŝego wysiłku, to efekty z niej płynące mogą mieć kluczowe znacznie dla funkcjonowania ośrodków miejskich. Tematem niniejszej pracy jest analiza potencjału rozwojowego miasta Jastrzębie Zdrój w kontekście jego połoŝenia w regionalnej strukturze osadniczej. Pierwsza część pracy wiąŝe się z analizą uwarunkowań społecznogospodarczych rozwoju Jastrzębia Zdroju oraz wskazaniem atutów mogących wpływać nań stymulująco. Analizy rozszerzone zostały o wpływ otoczenia na zmiany zachodzące w mieście i określenie pozycji Jastrzębia Zdroju w regionie, ze szczególnym uwzględnieniem połoŝenia pomiędzy dwoma regionalnie waŝnymi zespołami miejskimi: Górnośląskim Okręgiem Przemysłowym (GOP) i Zagłębiem Ostrawsko- Karwińskim. Uwzględniono takŝe korzyści płynące z lokalizacji przygranicznej. Druga część miała na celu zbadanie potencjału tkwiącego w połoŝeniu miasta w istniejącej strukturze osadniczej, a takŝe określenie wpływu realizacji autostrady A-1 oraz dróg ekspresowych S-1 i S-69 na przekształcenia zachodzące w przestrzeni, w szczególności w otoczeniu Jastrzębia Zdroju. Do określenia potencjału lokalizacyjnego miasta w stosunku do otaczającej je struktury, posłuŝono się modelem pośrednich moŝliwości (intervening opportunities) w wersji przesunięcia celów. Procesy koncentracji, znamienne dla struktur osadniczych, są tutaj przedstawione w oparciu o wymianę wzajemnych kontaktów pomiędzy rozmieszczonymi w obszarze modelowań masami potencjałowymi ilustrującymi rzeczywisty układ osadniczy. Przepływy kontaktów pomiędzy rejonami realizowane są z uwzględnieniem układu sieci komunikacyjnej, a sposób penetracji przestrzeni, traktowanej tu jako przestrzeń celów, ustalany jest za pomocą odpowiedniego parametru selektywności. W pracy badano typy sieci: istniejącą i projektowaną, co pozwoliło ustalić wpływ realizacji nowych odcinków dróg na ewentualne transformacje hierarchii waŝności badanych rejonów. Wnioski wyciągnięte z obu części analitycznych pozwoliły ocenić perspektywy dalszego funkcjonowania miasta Jastrzębia Zdroju i ewentualne kierunki jego rozwoju. 3

5 Spis źródeł: [ 1 ] Adamczyk, M., Sytuacja polskiego przemysłu węglowego i energetycznego w świetle zachodzących zmian na rynkach światowych, Darłówko 2006 [ 2 ] Aktualna informacja o sytuacji na śląskim rynku pracy z uwzględnieniem podregionu rybnicko-jastrzębskiego, Katowice, wrzesień Opracowanie Wojewódzkiego Urzędu Pracy w Katowicach dostępne: (maj 2008) [ 3 ] Album o mieście, Wydawnictwo Unitex Sp. z o.o., Jastrzębie Zdrój Dostępne: (maj 2008) [ 4 ] Atrakcyjność inwestycyjna województw i podregionów Polski 2007, Warszawa 2007, Opracowanie Instytutu Badań nad Gospodarką Rynkową dostępne: [ 5 ] Czajkowski, M., Jastrzębie. 25 lat nadania praw miejskich, Tekst Sp. Z o.o., Jastrzębie Zdrój 1988 [ 6 ] Grabania, M., Rybnicki Okręg Węglowy. Problemy i perspektywy, Śląski Instytut Naukowy, Katowice 1968 [ 7 ] Informator gospodarczy. Jastrzębie Zdrój. BranŜowy spis firm, Jastrzębie Dostępne: (maj 2008) [ 8 ] Jastrzębie Zdrój: gospodarka, ekonomia, oferty inwestycyjne, folder informacyjny Urzędu Miasta Jastrzębie Zdrój, 2002 [ 9 ] Katowicka Specjalna Strefa Ekonomiczna Podstrefa Jastrzębsko-śorska. Przewodnik inwestora. Dostępne: (czerwiec 2008) [ 10 ] Lesiuk, W., Dewidejt-Jastrzębska, E., Jastrzębie Zdrój, Wydawnictwo Towarzystwa Miłośników Ziemi Jastrzębskiej, Jastrzębie Zdrój 1973 [ 11 ] Lewowicki, T., Grodzka-Mazur E., Osobowość i społeczne funkcjonowanie młodzieŝy regionu Podbeskidzia, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 1997 [ 12 ] Mendykowska, A. (pod red.), Jastrzębie Zdrój , Jastrzębskie Towarzystwo Społeczno-Kulturalne, Jastrzębie Zdrój 1984 [ 13 ] Michałek, J., Jastrzębie Rybnik Wodzisław i okolice, Krajowa Agencja Wydawnicza, Katowice 1980 [ 14 ] Miesięcznik Jastrzębskiej Spółki Węglowej Jastrzębski Węgiel, Dodatek Specjalny Budryk, lipiec Wydawnictwo Jastrzębskiej Spółki Węglowej S.A. dostępne: (maj 2008) [ 15 ] Mlek, M., Zipser, W., Konferencja naukowa: Małe miasta i rynki pracy w obszarach metropolitalnych. Szanse rozwojowe małych miast w obszarze metropolitalnym a kształtowanie sieci komunikacyjne, Katowice 2006 [ 16 ] Moravskoslezsko cohesion area Moravskoslezský region, Czeski Urząd Statystyczny, Dostępne: (marzec 2008) [ 17 ] Narodowy Spis Powszechny Ludności i Mieszkań, Urząd Statystyczny w Katowicach, Katowice Dostępne: (maj 2008) [ 18 ] Niezbędnik miejski. Gazeta Wyborcza, Zeszyt 8.: Jastrzębie Zdrój, styczeń 2001 [ 19 ] Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Śląskiego, Zarząd Województwa Śląskiego, Katowice Dostępne: [ 20 ] Polska Mapa Przeglądowa skala 1: , Polskie Przedsiębiorstwo Wydawnictw Kartograficznych im. Eugeniusza Romera, S.A., Warszawa

6 [ 21 ] Polska. Atlas samochodowy. Skala 1:200000, Polskie Przedsiębiorstwo Wydawnictw Kartograficznych im. Eugeniusza Romera S.A., Warszawa- Wrocław 2001 [ 22 ] Powiaty w Polsce, Główny Urząd Statystyczny, Departament Badań Regionalnych i Środowiska, Warszawa Dostępne: (marzec 2008) [ 23 ] Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym, Główny Urząd Statystyczny, Warszawa Dostępne: (marzec 2008) [ 24 ] Problemy planistyczne. Wiosna 2008, seminarium szkoleniowe Zachodniej Okręgowej Izby Urbanistów z siedzibą we Wrocławiu, Oficyna Wydawnicza ZOIU, Wrocław 2008 [ 25 ] Program Operacyjny Współpracy Transgranicznej Republika Czeska Rzeczpospolita Polska , Czerwiec Dostępne: (marzec 2008) [ 26 ] Program rewitalizacji terenów poprzemysłowych w Jastrzębiu Zdroju na lata , Jastrzębie Zdrój Dostępne: (luty 2008) [ 27 ] Regional Development Strategy of the Czech Republic(Summary), Prague, May Dostępne: (marzec 2008) [ 28 ] Regionalny Program Operacyjny Województwa Śląskiego na lata , Katowice Dostępne: rpp.silesia-region.pl (maj 2008) [ 29 ] Rocznik demograficzny 2007, Zakład Wydawnictw Statystycznych, Warszawa Dostępne: (marzec 2008) [ 30 ] Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 13 lutego 2007 roku zmieniające rozporządzenie w sprawie sieci autostrad i dróg ekspresowych (Dz.U. Nr 35, poz. 220). Dostępne: (maj 2008) [ 31 ] Spatial Development Policy of the Czech Republic, May 17th, Dostępne: (marzec 2008) [ 32 ] Statistical Yearbook of the Moravskoslezský Region 2007 Czech Statistical Office, Ostrava Dostępne: (marzec 2008) [ 33 ] Strategia działalności górnictwa węgla kamiennego w Polsce w latach , Warszawa, 31 lipca 2007 roku. Dostępne: (marzec 2008) [ 34 ] Strategia Rozwoju Województwa Śląskiego na lata , Katowice Dostępne: (marzec 2008) [ 35 ] Studium zagospodarowania przestrzennego pogranicza polsko-czeskiego: część polska, Wrocław Dostępne: (marzec 2008) [ 36 ] Studium zagospodarowania przestrzennego pogranicza polsko-czeskiego: synteza dokumentów krajowych, Warszawa - Wrocław - Praga Dostępne: (kwiecień 2008) [ 37 ] Wykaz złóŝ węgla kamiennego udokumentowanych w Polsce (stan na roku). Dostępne: (czerwiec 2008) [ 38 ] Zeszyty Innowacyjne 2, Innowacyjność polskiej gospodarki, Centrum Analiz Społeczno-Gospodarczych, Warszawa 2004, s. 18. Dostępne: (czerwiec 2008) [ 39 ] Zipser, T., Sławski, J., Modele procesów urbanizacji: teoria i jej wykorzystanie w praktyce planowania, Państwowe Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 1998 [ 40 ] Baza danych statystycznych Czeskiego Urzędu Statystycznego. Dostępne: (marzec czerwiec 2008) [ 41 ] Baza danych statystycznych Głównego Urzędu Statystycznego (GUS). Dostępne: (marzec czerwiec 2008) 108

7 [ 42 ] europa.eu/pol/rd/index_pl.htm [ 43 ] jastrzębie-zdroj.bix.pl/ [ 44 ] Portal internetowy Euroregionu Silesia. Dostępne: (czerwiec 2008) [ 45 ] Portal internetowy Euroregionu Śląsk Cieszyński. Dostępne: (czerwiec 2008) [ 46 ] Portal internetowy gazety Jastrzębski Przegląd. Dostępne: (czerwiec 2008) [ 47 ] Portal internetowy miasta Jastrzębie Zdrój. Dostępne: (styczeń czerwiec 2008) [ 48 ] Portal internetowy Wojewódzkiego Urzędu Pracy w Katowicach. Dostępne: (kwiecień czerwiec 2008) [ 49 ] [ 50 ] [ 51 ] n.doc [ 52 ] 109