Zagrożenia trwałości lasu (trwałości produkcji) Abiotyczne Biotyczne Antropogeniczne. Abiotyczne. Abiotyczne. Leśnictwo w Gospodarce Przestrzennej

Transkrypt

1 Wykład 5 i 6 Zagrożenia trwałości lasu Ograniczenia produkcji wynikające z ochrony przyrody Ocena walorów lasu Michał Orzechowski Zakład Urządzania Lasu KULGiEL SGGW Leśnictwo w Gospodarce Przestrzennej Zwiększanie lesistości KPZL Gospodarka leśna nie tylko drewno Zagrożenia trwałości lasu (trwałości produkcji) Abiotyczne Biotyczne Antropogeniczne Zagrożenia trwałości lasu (trwałości produkcji) Udział pozyskania posuszu, złomów i wywrotów w użytkowaniu ogółem w Lasach Państwowych w okresie w tys. m3 grubizny netto (dane DGLP) ABIOTYCZNE BIOTYCZNE ANTROPOGENICZNE Czynniki atmosferyczne i anomalie pogodowe ciepłe zimy niskie temperatury późne przymrozki upalne lata obfity śnieg i szadź huragany termiczno wilgotnościowe niedobór wilgoci powodzie wiatr dominujący kierunek huragany Właściwości gleby i wilgotnościowe niski poziom wód gruntowych żyznościowe gleby piaszczyste grunty porolne Warunki fizjograficzne (górskie) Struktura drzewostanów skład gatunkowy dominacja gatunków iglastych niezgodność z siedliskiem Szkodniki owadzie pierwotne wtórne Grzybowe choroby infekcyjne liści i pędów pni korzeni Nadmierne występowanie roślinożernych ssaków zwierzyny gryzoni Zanieczyszczenia powietrza energetyka gospodarka komunalna transport Zanieczyszczenie wód i gleb przemysł gospodarka komunalna rolnictwo Przekształcenia powierzchni ziemi górnictwo Pożary lasu Szkodnictwo leśne kłusownictwo i kradzieże nadmierna rekreacja masowe grzybobrania Niewłaściwa gospodarka leśna schematyczne postępowanie nadmierne użytkowanie zaniechanie pielęgnacji 1. Czynniki atmosferyczne anomalie pogodowe ciepłe zimy niskie temperatury późne przymrozki upalne lata obfity śnieg i szadź huragany termiczno wilgotnościowe niedobór wilgoci powodzie wiatr dominujący kierunek (zachodni) siła wiatru (huragany?) 2. Właściwości gleby wilgotnościowe niski poziom wód gruntowych (obniżający się stale) żyznościowe gleby ubogie grunty porolne (nowe zalesienia porolne) 3. Warunki fizjograficzne warunki górskie Abiotyczne Materiały Nadl. Legnica, huragan 2009 Abiotyczne WIATR WODA ŚNIEG TEMPERATURA Powierzchnia występowania (w tys. ha) szkód ze strony czynników abiotycznych w Lasach Państwowych w latach (wg DGLP Forests in Poland 2012) 1

2 Ocena odporności na czynniki abiotyczne Stabilność niezmienność, trwałość zdolność układu, np. biologicznego, do przywracania stanu równowagi w razie jej zakłócenia; stateczność. Teza o nadrzędności stabilności lasu Najważniejszą cechą nośnikiem zdolności (przydatności) lasu do pełnienia określonych zadań jest jego stabilność Definicja stabilności Zdolność drzewostanu (układu przyrodniczego) do trwałego pełnienia przypisanych funkcji, przy istniejących zagrożeniach wewnętrznych i zewnętrznych Lista kryteriów wykorzystywanych przy ocenie stabilności lasu a) współczynnik zmienności struktury pierśnic (%) b) współczynnik smukłości drzewostanu (iloraz h/d) c) wskaźnik zagęszczenia (jednostkowa powierzchnia wzrostu wyrażona w m 2 d) zdrowotność cechy pomocnicze: 1. strefa uszkodzeń przemysłowych 2. inne uszkodzenia 3. wysokość drzew gatunku panującego 4. czynnik zadrzewienia 5. liczba warstw drzewostanu 6. stopień zwarcia 7. zróżnicowanie wiekowe 8. zgodność składu gatunkowego z siedliskiem 9. różnorodność gatunkowa 10. stopień degradacji siedlisk 11. rodzaj granicy lasu Ocena odporności na czynniki abiotyczne 1. Struktura drzewostanów skład gatunkowy dominacja gatunków iglastych niezgodność z siedliskiem drzewostany iglaste na siedliskach lasowych 2. Szkodniki owadzie pierwotne wtórne 3. Grzybowe choroby infekcyjne liści i pędów pni korzeni 4. Nadmierne występowanie roślinożernych ssaków dużych ssaków gryzoni Biotyczne Zwalczanie chemiczne w LP 2009 IBL

3 Wzrost liczebności chrabąszcza majowego Kolejne wzmożone rójki Gradacje i zwalczanie owadów Zróżnicowane regionalnie gatunki drzew klimat 1. Zanieczyszczenia powietrza energetyka gospodarka komunalna transport 2. Zanieczyszczenia wód i gleb przemysł gospodarka komunalna rolnictwo 3. Przekształcenia powierzchni ziemi górnictwo Antropogeniczne Antropogeniczne 4. Pożary lasu 5. Szkodnictwo leśne kłusownictwo i kradzieże nadmierna rekreacja masowe wybieranie płodów runa 6. Niewłaściwa gospodarka leśna schematyczne postępowanie nadmierne użytkowanie zaniechanie pielęgnacji Najbardziej palne miesiące Zamieranie gatunków 3

4 Defoliacja wskaźnik porównawczy stanu zdrowotnego lasów na podstawie powierzchni monitoringowych defoliacja So 5% 20% 50% 75% IBL Wawrzoniak 2003 defoliacja Podstawy produkcji leśnej Zagrożenia trwałości lasu (trwałości produkcji leśnej) Ograniczenia produkcji wynikające z ochrony przyrody 2009 Ograniczenia gospodarki leśnej wynikające z ochrony przyrody Ograniczenia gospodarki leśnej wynikające z ochrony przyrody na terenie Lasów Państwowych 1255 rezerwatów przyrody o powierzchni 124 tys. ha, z czego ponad połowę stanowiły rezerwaty leśne (696) o łącznej powierzchni 61,7 tys. ha; pomników przyrody, w tym: 8831 pojedynczych drzew, 1551 grup drzew, 182 aleje, 476 głazów narzutowych, 226 skałek, grot i jaskiń, 232 pomniki powierzchniowe (356 ha); 9262 użytki ekologiczne o powierzchni ha; 370 stanowisk dokumentacyjnych o powierzchni 1630 ha; 130 zespołów przyrodniczo krajobrazowych o łącznej powierzchni ha. 4

5 Ograniczenia gospodarki leśnej wynikające z ochrony przyrody NATURA 2000 Na terenie kraju do końca 2011 r. wyznaczono 144 obszary specjalnej ochrony ptaków o powierzchni 5571 tys. ha oraz 823 obszary mające znaczenie dla Wspólnoty o powierzchni 3792 tys. ha (GDOŚ). Pokrywają one łącznie blisko 20% powierzchni kraju. Na gruntach w zarządzie PGL LP obszary Natura 2000 stanowią 40% ich powierzchni Prawie 50% lasów dominująca funkcja ochronna (produkcja surowca na dalszym planie) Ograniczenia gospodarki leśnej wynikające z ochrony przyrody Ponoszenie kosztów wynikających z obecności gatunków chronionych (żubr, bóbr itp.) Strefy ochrony ścisłej i częściowej wokół miejsc rozrodu (gł. ptaki drapieżne) na terenie Lasów Państwowych 3091 stref wokół chronionych gatunków o łącznym areale ponad ha. (w celu ochrony ostoi ptaków, ssaków, gadów, owadów, roślin i porostów). Największą powierzchnię stref całorocznej ochrony wyznaczono dla ptaków ha (ochrona ścisła) Ograniczenia gospodarki leśnej wynikające z ochrony przyrody W obszarach Natura 2000 Ograniczenie niektórych sposobów użytkowania lasu (rębnie zupełne) lub zabiegów (wzbogacanie dolnych warstw produkcja dodatkowego surowca) Nadleśnictwo Szczebra fragment Lasy trwale wyłączone z użytkowania Lasy o szczególnych walorach przyrodniczych HCVF HCVF 4 Lasy wodochronne Ochrona drzewostanów wyznaczonych jako Lasy o szczególnych walorach przyrodniczych HCVF Nadleśnictwo Szczebra fragment HCVF 3 Ekosystemy rzadkie i zagrożone w skali Europy HCVF 6 Lasy kluczowe dla społeczności lokalnej Ograniczenia gospodarki leśnej wynikające z ochrony przyrody Ocena walorów lasu Lasy referencyjne (standard FSC) drzewostany ekosystemy stanowiące fragment lasu o wielkości umożliwiającej niezakłócony przebieg podstawowych procesów dynamiki ekosystemu, Ocena przydatności do celów turystyki i rekreacji reprezentatywny dla określonego typu ekosystemu leśnego (np. dla pewnego zespołu leśnego bądź typu siedliskowego lasu) w określonych warunkach geograficznych (np. w mezoregionie przyrodniczoleśnym), wyłączony z użytkowania i zabiegów hodowlano pielęgnacyjnych w celu uzyskania punktu odniesienia do porównania przyrodniczych efektów gospodarki leśnej z efektami przebiegu spontanicznych procesów przyrodniczych, np. procesów fluktuacji i spontanicznej regeneracji fitocenozy. RDLP Wrocław fragment 5

6 PRZYDATNOŚĆ TERENÓW LEŚNYCH DO CELÓW TURYSTYKI I REKREACJI. Metoda IBL 1986 Właściwości farmakologiczne zbiorowisk Drzewostany o bardzo dużej przydatności, 2. Drzewostany o dużej przydatności, 3. Drzewostany o średniej przydatności, 4. Drzewostany o małej przydatności, 5. Drzewostany nieprzydatne. Kryteria uzupełniające stosuje się wówczas, gdy znaczący ich wpływ może podwyższyć lub obniżyć dokonywaną ocenę. występowanie dolnych warstw drzewostanu silne zwarcie gatunki cieniste Jd Św Kabacik L., 2008, Przydatność turystyczna lasów wokół zbiornika Wykrot, Praca dyplomowa na kierunku Gospodarka przestrzenna MSGP ZSZ w Przasnyszu Kabacik L., 2008, Przydatność turystyczna lasów wokół zbiornika Wykrot, Praca dyplomowa na kierunku Gospodarka przestrzenna MSGP ZSZ w Przasnyszu Gospodarka leśna DREWNO i nie tylko 24 października 2012, nr 207 (3345) gazetaprawna.pl Rola produkcji drewna w gospodarce i społeczeństwie Gospodarka nasienna i szkółkarska Użytkowanie uboczne Gospodarka łowiecka... 6

7 Produkcja drewna i zapotrzebowanie w Polsce (stan obecny i przyszłość) Certyfikacja surowca drzewnego 1. Międzynarodowe systemy certyfikacji związane ze środowiskiem Certyfikacja jest domeną rządowych i międzynarodowych organizacji wyspecjalizowanych w tworzeniu i nadzorowaniu działania norm światowych (ISO International Organization for Standarization, IAF International Accreditation Forum), regionalnych (np. EA European cooperation for Accreditation), czy narodowych (np. PCA Polskie Centrum Akredytacji). a) ISO System ten ma za zadanie umożliwić i udokumentować osiągnięcia z zakresu ochrony środowiska poprzez kontrolowanie wpływu działalności danej organizacji na środowisko. b) EMAS Rozwinięciem systemu ISO na terytorium Unii Europejskiej jest system EMAS (Eco Management and Audit Scheme). System ten jest w pełni zgodny z wymaganiami norm ISO i wprowadzony został na obszarze Unii Europejskiej rozporządzeniem Rady Europy Nr 1836/93. Polska GUS za: Ratajczak 2011, POPYT NA DREWNO W POLSCE zmiany strukturalne oraz możliwości zaspokojenia Strategie rozwoju lasów i leśnictwa w Polsce do 2030 roku, Sękocin, Polskie Centrum Akredytacji Polskie Centrum Akredytacji zarówno w systemach ISO jak i w systemie EMAS zajmuje się prowadzeniem akredytacji, czyli wydawaniem świadectwa kompetencji dla prowadzenia działalności przez weryfikatorów (audytorów) instytucjonalnych i indywidualnych, prowadzenie ich rejestru, kontrolowanie i nadzorowanie systemu i jakości pracy wykonywanej przez weryfikatorów. Certyfikacja surowca drzewnego 3. Społeczne (niezależne) systemy certyfikacji W obszarze leśnictwa, w certyfikacji społecznej, dominują dwa systemy: Certyfikacja surowca drzewnego Punktem wyjścia tworzonych polskich standardów certyfikacji FSC są zasady ustalone przez FSC jako uniwersalne dla lasów świata. Forest Stewarship Council (FSC), obejmujący swoimi certyfikatami ponad 116 mln ha ( oraz PEFC Programme for the Endorsement of Forest Certification schemes (dawniej Pan European Forest Certification), który obejmuje swoimi certyfikatami szybko rosnącą powierzchnię ponad 223 mln ha lasów ( Kryteria i wskaźniki certyfikacji gospodarki leśnej Kryterium I Utrzymanie, odpowiednie wzmocnienie oraz powiększanie i podnoszenie wartości zasobów leśnych i ich udział w globalnym bilansie węgla. Kryterium II Zachowanie i wzmocnienie zdrowia i witalności ekosystemów leśnych. Kryterium III Utrzymanie i wzmocnienie produkcyjnych funkcji lasów. Kryterium IV Zachowanie, ochrona o odpowiednie wzbogacenie leśnej różnorodności biologicznej. Kryterium V Utrzymanie i rozszerzenie ochronnych funkcji lasów zwłaszcza funkcji glebo i wodochronnych. Kryterium VI Utrzymanie i rozwój innych społeczno ekonomicznych funkcji lasów. Lasy z certyfikatem FSC na świecie (źródło: Biuletyn FSC Polska Global FSC certificates: type and distribution. July FSC Certificates EN.pdf). Certyfikacja surowca drzewnego Certyfikacja surowca drzewnego Certyfikat gospodarki leśnej FSC FM (Forest Management) przeznaczony jest dla właścicieli i zarządców obszarów leśnych. Lasy z certyfikatem FSC zarządzane są zgodnie z najwyższymi światowymi standardami ochrony środowiska, poszanowaniem wartości społecznych miejscowej ludności oraz jednoczesnym zachowaniu zasad ekonomicznych prowadzenia gospodarki leśnej. W lasach z certyfikatem FSC między innymi: unika się stosowania pestycydów zachowuje się martwe drewno do naturalnego rozkładu ochrania się rzadkie gatunki fauny i flory dąży się do zachowania w stanie naturalnym części ekosystemów leśnych nie wprowadza się roślin obcego pochodzenia, a w szczególności roślin modyfikowanych genetycznie chroni się obszary o wyjątkowych walorach społecznych i przyrodniczych. Posiadacz certyfikatu FSC FM/CoC może sprzedawać produkty drzewne (drewno użytkowe, choinki, zrąbki itp.) i niedrzewne (żywice, owoce runa leśnego, owoce drzew leśnych, korek, kauczuk, itd.) oznakowując tą sprzedaż oświadczeniem FSC Czyste (pochodzące w całości z lasu certyfikowanego). W ten sposób produkty te mogą trafić do konsumenta ostatecznego, lub do dalszych etapów ich przetwórstwa. System PEFC opiera się na wynikach regionalnych ustaleń związanych z większością procesów międzynarodowych, których domeną jest ustalanie kryteriów i wskaźników zrównoważonego rozwoju powstałych po konferencji w Rio de Janeiro w 1992 r. jak np. proces Helsiński (dla lasów Europy), proces Montrealski (dla lasów Ameryki Północnej), itp. PEFC dostarcza mechanizm potwierdzający, że nabywcy drewna i wyrobów z papieru promują zrównoważoną gospodarkę leśną. PEFC jest ogólnoświatową organizacją powołaną dla oceny i wzajemnego uznawania krajowych systemów certyfikacji, opracowanych przez wiele zainteresowanych stron. 7

8 Certyfikacja surowca drzewnego Na razie nie ma bezpośredniego związku między posiadaniem certyfikatu a ceną uzyskiwaną na sprzedawane drewno w Polsce. GOSPODARKA NASIENNA Wysokość cen ustalana jest przez mechanizmy rynkowe, a odbiorcy nie kalkulują przy ich określaniu posiadania przez daną RDLP certyfikatu. W opinii większości odbiorców drewna posiadanie certyfikatu nie jest czynnikiem mogącym wpłynąć na chęć zapłacenia więcej za kupowany surowiec. Zakłady przetwórcze eksportujące swoje produkty do Europy Zachodniej i Stanów Zjednoczonych miałyby jednak znaczące trudności z ich sprzedażą. Uzyskiwałyby by zapewne niższe ceny. Według opracowania: Maciej Skorupski Korzyści i zagrożenia dla gospodarki leśnej oraz PGL Lasy Państwowe wynikające z wdrożenia systemów certyfikacji gospodarki leśnej w ramach FSC i PEFC Poznań 2010 REJONIZACJA NASIENNA DRZEWA DOBOROWE DRZEWOSTANY NASIENNE -wyłączone - gospodarcze Gospodarka Szkółkarska szkółki ok. 800, Całkowita produkcja materiału ok. 1 mld sadzonek drzew, ( 53% gatunki liściaste). W szkółkach kontenerowych (wysokoprodukcyjnych) Kilkanaście sztuk (gł iglaste) W szkółkach na potrzeby jednego nadleśnictwa 8

9 Ekonomicznie znaczenie marginalne Skup owoców i grzybów leśnych w latach UŻYTKOWANIE UBOCZNE obejmuje pozyskanie i przerób: Żywicy (sosna, jodła) do 1994 r obecnie import Choinek Stroiszu Kory garbarskiej Grzybów (kurki, borowiki, podgrzybki, koźlaki, opieńka) Jagód (borówka czarna, brusznica, łochynia) Eksport i import borówki czernicy w latach UŻYTKOWANIE UBOCZNE obejmuje pozyskanie i przerób/wyrób: Węgla drzewnego Ziół Igliwia i cetyny (sosna, jodła) wyrób olejków eterycznych, mączki paszowo witaminowe dla zwierząt??? Turystyka i rekreacja w lasach Gospodarkę łowiecką regulują przepisy ustawy Prawo łowieckie z 13 października1995 r. oraz liczne rozporządzenia wykonawcze. GOSPODARKA ŁOWIECKA ZWIERZYNA W STANIE WOLNYM JEST WŁASNOŚCIĄ PAŃSTWA (ubita własnością dzierżawcy terenu, który ponosi koszty szkód wyrządzanych przez zwierzynę) 5158 obwodów łowieckich, 4779 dzierżawią koła łowieckie zrzeszone w Polskim Związku Łowieckim 379 nadleśnictwa, Agencja Własności Rolnej Skarbu Państwa, jednostki naukowo badawcze oraz Zarząd Główny PZŁ Podstawą dzierżawy są dziesięcioletnie umowy zawierane przez koła z właściwym dla danego obszaru wojewodą lub dyrektorem RDLP. 9

10 KPZL Krajowy program zwiększenia lesistości Opracowany w roku 1996 przez dr B. Łonkiewicza z IBL (modyfikacja 2002) Zwiększenie lesistości kosztem rolniczych gruntów marginalnych, na których prowadzenie produkcji rolniczej jest nieopłacalne: VI i VIz klasy bonitacji części V klasy bonitacji użytki rolne trudno dostępne grunty silnie skażone subst. chemicznymi 2,2 mln ha 3,0 mln ha 0,2 mln ha 0,1 mln ha ogółem za grunty marginalne uznano w tym tys. ha tys. VI i VIz klasy bonitacji Przyjęto by do roku 2020 zalesić 700 tys. ha, a lesistość wynosić będzie 30% Założono, że do zalesienia jest tys. ha, co ma nastąpić do 2050 r. Lesistość wówczas wyniosłaby 33% Podsumowanie Podział zagrożeń (abiotyczne, biotyczne, antropogeniczne) Skala szkód (m 3, ha, zmienność) Działania zapobiegawcze Gminy preferowane w znowelizowanym w 2002 r. Krajowym programie zwiększania lesistości (wariant III środowiskowy) Wpływ ochrony przyrody na produkcję leśną Formy ochrony Skala wpływu Produkcja surowca drzewnego (skala, zmiany, certyfikacja) Ocena walorów lasu (przydatność turystyczna, zdrowie) Produkcja niedrzewna lasów (funkcje pozaprodukcyjne) Zwiększanie lesistości (założenia i realizacja KPZL) 10