METODOLOGIA NAUK SPOŁECZNYCH

Transkrypt

1 METODOLOGIA NAUK SPOŁECZNYCH socjologia dzienna, IS UMK, semestr letni roku akademickiego 2011/ godzin ćwiczeń Forma zaliczenia: zaliczenie z oceną Cele kursu Prowadzący: mgr Wojciech Walczak (gr. I i V) ww@tosh.pl Akualności: Dyżur: p. 208 Termin zajęć: grupa I: wtorek: 13:00-14:30, p. 221 grupa V: czwartek 8:45-10:15, p. 220 Celem całego kursu jest wprowadzenie uczestników w problematykę metodologiczną nauk społecznych na tle ogólnej metodologii nauk. Celem ćwiczeń jest dokładny, wspólny namysł nad niektórymi zagadnieniami poruszanymi w trakcie wykładów. Poprzez samodzielne studiowanie tekstów i omawianie ich w trakcie zajęć, słuchacze powinni posiąść dobrą ogólną orientację w problematyce metodologicznej oraz umiejętność krytycznego spojrzenia na kwestie związane z badaniami w naukach społecznych. Reguły gry O Państwa ocenie końcowej z kursu zadecyduje liczba zdobytych punktów. Warunkiem otrzymania zaliczenia jest zgromadzenie minimum 37 punktów oraz spełnienie warunków przedstawionych poniżej: 1. Obecność na ćwiczeniach. Dopuszczalna jest jedna dowolnie wybrana (poza zajęciami obciążonymi koniecznością przygotowania referatu lub napisania kolokwium) nieusprawiedliwiona nieobecność (nie ponoszą Państwo żadnych konsekwencji poza utratą ewentualnych punktów za aktywność ). Ewentualną drugą nieobecność należy zaliczyć. Przy powstaniu trzeciej nieobecności należy zaliczyć wszystkie trzy. Powyżej trzech nieobecności powstaje tzw. Wielki Problem (co należy rozumieć także jako możliwość nieuzyskania zaliczenia zajęć), którego rozwiązanie będzie wymagało od Studenta/Studentki pokonania wielu trudności (np. konieczność wygłoszenia dodatkowego referatu, za który nie będą przyznawane dodatkowe punkty), których warto sobie zaoszczędzić przychodząc na zajęcia. Uwaga pierwsza: zaliczenie nieobecności odbywa się nie później niż dwa tygodnie po powstaniu absencji. Każdy tydzień spóźnienia to obniżka oceny końcowej o jeden stopień. Uwaga druga: sposób odrobienia ustala prowadzący (oczywiście istnieje możliwość negocjacji), stąd też warto się skontaktować wcześniej mailowo lub pod koniec zajęć, by zasygnalizować zamiar odpracowania absencji. 2. Każdy ze słuchaczy powinien wygłosić referat. Referat należy przygotować na podstawie co najmniej trzech lektur, których spis udostępnia wykładowca w swoim programie (mile widziane są również własne poszukiwania

2 bibliograficzne, ale należy je skonsultować z prowadzącym ćwiczenia). Referent nie powinien omawiać lektury obowiązkowej na dane zajęcia, ani powtarzać treści wykładu. Referat nie może być też wyłącznie streszczeniem przeczytanych tekstów. Referujący powinien wykazać się znajomością omawianej problematyki i jej krytyczną analizą; winien także starać się przedstawić klarowny wywód, w którym problemy teoretyczne ilustrowane są przykładami. Referat zaczynamy od podania tekstów, na podstawie których został przygotowany. Nowe pojęcia należy wymienić i objaśnić na tablicy lub w rozdanym wszystkim konspekcie. W czasie prezentacji należy wyraźnie wskazywać, czyje poglądy referowane są w danym momencie. Rodzaj i zakres lektur wybranych przez referenta oraz główne tezy referatu należy poddać konsultacji z prowadzącym zajęcia nie później niż podczas dyżuru odbywającego się w tygodniu poprzedzającym wystąpienie. Gdy na zajęciach referują dwie osoby, zobowiązane są do wcześniejszych konsultacji w celu ustalenia zakresów referatów. Osoby, których referat nie zostanie zaliczony, winny znaleźć dodatkowy termin, pamiętając, że na zajęciach może wystąpić jeden lub dwoje referentów. Referent ma od 12 do 18 minut na wygłoszenie referatu. Każdy referent ma obowiązek przygotowania i rozdania wszystkim uczestnikom zajęć prawidłowo przygotowanego konspektu (patrz: Parnas ). Referat będzie oceniany w skali 0 do 20 punktów. W przypadku braku referatu prowadzący przeprowadza sprawdzian z lektury obowiązkowej. 3. Każdą/ego studentkę/ta obowiązuje znajomość lektur obowiązkowych na dane zajęcia (są one wymienione pod tematami ćwiczeń). Na każde zajęcia obowiązuje również znajomość skojarzonych z nimi pojęć. Obecność na zajęciach polega na aktywnej, merytorycznej dyskusji nad omawianymi problemami. W przypadku gdy okaże się, że dana osoba nie przeczytała tekstu zostaje uznana za nieobecną. Prowadzący zastrzega sobie prawo do weryfikacji, czy lektury obowiązkowe zostały przeczytane. Prowadzący sugeruje, żeby tekstów obowiązkowych nie czytać na ostatnią chwilę. Często są to lektury wymagające skupienia uwagi i posiłkowania się słownikami. 4. Prowadzący przeprowadzi podczas kursu co najmniej 5 niezapowiedzianych wejściówek. Obowiązywać na nich będzie treść lektur obowiązkowych na zajęcia bieżące oraz znajomość pojęć z zajęć bieżących oraz dwóch zajęć poprzedzających. Za wejściówki w sumie będzie można uzyskać od 10 do +10 punktów (punkty ujemne za rażący brak przygotowania, punkty dodatnie za pełne opanowanie i zrozumienie treści zajęć). 5. Aktywne uczestnictwo w zajęciach. Nacisk położony będzie tu zdecydowanie na jakość aktywności, co oznacza pokrótce, że nie wystarczy mówić dużo i głośno - warto natomiast mówić na temat, mądrze, ciekawie i składnie, odwoływać się do przeczytanych tekstów obowiązkowych i ponadobowiązkowych. Wszelkie uzasadnione głosy polemiczne będą mile widziane. Mile widziane będzie poszerzanie wiedzy zawartej w lekturach obowiązkowych o własne poszukiwania bibliograficzne i wykorzystywanie jej w trakcie zajęć. Prowadzący zastrzega sobie prawo do sprawdzenia, czy uczestnicy zajęć przeczytali zadany tekst (wejściówka). Za aktywność podczas każdych zajęć merytorycznych można uzyskać od 0 do 1 punktu.

3 6. W trakcie kursu odbędzie się kolokwium. Dokładny termin kolokwium zostanie ustalony w trakcie zajęć. Będzie na nim obowiązywała znajomość lektur obowiązkowych oraz pojęć wymienionych w programie. Za kolokwium będzie można uzyskać od 0 do 30 punktów. Ocena końcowa (o czym już była mowa) będzie wynikała z sumy punktów za aktywność i przygotowanie do zajęć, wygłoszony referat, wejściówki oraz kolokwium końcowe. Szczegółowa punktacja poniżej: Referat: 0-20 punktów Aktywność: 0-13 punktów Wejściówki: +/- 10 punktów Kolokwium końcowe: 0-30 punktów Oceny: 0-36 punktów niedostateczny punktów - dostateczny punktów dostateczny punktów - dobry punktów dobry punkty bardzo dobry Warunki konieczne dla zaliczenia kursu: wygłoszenie referatu; obecność na kolokwium; brak nieodrobionych nieobecności w liczbie większej niż jedna. Uwagi końcowe: 1. Ocena bardzo dobry z ćwiczeń zwalnia studenta z obowiązku zdawania egzaminu z metodologii. W takim przypadku student otrzymuje z egzaminu ocenę dostateczny +. Student może podejść do egzaminu w celu uzyskania oceny dobry lub wyższej. Musi się jednak liczyć z tym, że w przypadku słabego wyniku (poniżej oceny dostateczny plus ) wyjściowa ocena z egzaminu zostaje obniżona do poziomu dostateczny. Niemniej jednak nawet bardzo zły wynik z egzaminu (bądź zgoła zerowy) nie skutkuje oceną niedostateczny. 2. Na zajęciach obowiązuje Parnas. 3. Wszelkie niejasności w niniejszym programie interpretują prowadzący, z którymi oczywiście można różne rzeczy próbować negocjować. TEMATY ZAJĘĆ W przypadku większości zajęć pod tematami podane są jedynie lektury obowiązkowe dla wszystkich studentów/studentek. Literatura uzupełniająca (dla referentów i osób zainteresowanych) znajduje się w programie wykładu. Warto też zaprzyjaźnić się bliżej z półkami Filozofia nauki, Metodologia i Socjologia nauki w czytelni biblioteki harmonijkowej. Wszystkie lektury obowiązkowe są

4 dostępne w bibliotece harmonijkowej (w czytelni na półkach księgozbioru podręcznego albo w teczce w postaci kserokopii). 1. Zajęcia organizacyjne zasady gry, przydzielenie referatów 2. O rodzajach wiedzy i granicach myślenia naukowego Sozański, Tadeusz Co to jest nauka?, w: Janusz Goćkowski i Stanisław Marmuszewski (red.), Nauka, Tożsamość, Tradycja. Kraków: Universitas, s (Uwaga! Tekst ten czytamy tylko do strony 40. Od części Czy możliwa jest naukowa socjologia? tekst staje się nadobowiązkowy). Pojęcia: intersubiektywność, wiedza naukowa, wiedza pseudonaukowa, hermeneutyka 3. Problem demarkacji wiedzy naukowej Amsterdamski, Stefan Między doświadczeniem a metafizyką. Warszawa: PWN, s ( Kłopoty z kryterium demarkacji ). Popper, Karl Rajmund Droga do wiedzy. Domysły i refutacje. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, s ( Nauka: domysły i refutacje I-III). Lakatos, Imre Pisma z filozofii nauk empirycznych, Warszawa: PWN, s ( Nauka i pseudonauka ). Teksty najlepiej przeczytać w kolejności: Popper Amsterdamski - Lakatos. Pojęcia: demarkacja, falsyfikacja, intersubiektywność, potencjalny falsyfikator 4. Poznanie uwikłane w język i jego pułapki Andreski, Stanisław. Czarnoksięstwo w naukach społecznych Warszawa: Oficyna Naukowa, s ( Dymna zasłona żargonu ) Pawłowski, Tadeusz Tworzenie pojęć w naukach humanistycznych. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, s ( O wadliwościach języka i definicji jako środku ich usuwania ; w wydaniu tej książki z 1978 roku, fragment ten znajduje się na stronach 48-76). Pojęcia: definicja, desygnat, język, konceptualizacja problemu, metafora, metajęzyk, nazwa ogólna, semantyka 5. Teoria i empiria Naukowe PWN, s ( Paradygmaty, teoria i badania społeczne ). Pojęcia: empiryzm, generalizacja, idiografizm, model, orientacja teoretyczna, uzasadnienie, zmienna 6. Między obserwacją a eksperymentem

5 Nowak, Stefan Metodologia badań społecznych. Warszawa: PWN, s ( Indukcja eliminacyjna w uzasadnianiu praw przyczynowych. Schematy badań eksperymentalnych dla weryfikacji hipotez przyczynowych ). Sułek, Antoni Ogród metodologii socjologicznej. Warszawa: SCHOLAR, s ( Eksperyment w naukach społecznych w ujęciu filozofii nauki ). Pojęcia: abstrakcja, eksperyment myślowy, grupa eksperymentalna, grupa kontrolna, kanony Milla, relatywizm kulturowy, typologia, zmienne zależne i niezależne 7. Typy idealne i modele Andreski, Stanisław Maxa Webera olśnienia i pomyłki. Warszawa: PWN, s ( Typy idealne ). Sztoff, Wiktor Ogolne pojecie modelu naukowego, w: tenze, Modelowanie i filozofia, Warszawa, 9-41 Pojęcia: konstruktywizm, metafora, model, typ idealny 8. Spór indywidualizm holizm Naukowe PWN, s ( Jednostki analizy ). Watkins, John W.N Wyjaśnianie historii. Indywidualizm metodologiczny i teoria decyzji w naukach społecznych, s ( Wyjaśnianie historyczne w naukach społecznych ). Pojęcia: emergencja, Gestalt, psychologizm, realizm, redukcjonizm, socjologizm 9. Jak interpretować świat społeczny? Wyjaśnianie i przyczynowość Naukowe PWN, s ( Wyjaśnianie idiograficzne i nomotetyczne ), ( Pojęcie przyczynowości w badaniach społecznych ). Pojęcia: dedukcja, eksplanandum, eksplanans, okres warunkowy 10. Jak interpretować świat społeczny? Rozumienie Krasnodębski, Zdzisław Rozumienie ludzkiego zachowania. Warszawa: PIW, s ( Co to znaczy pytać o rozumienie?, Historyczne źródła i charakter sporu o rozumienie, Czy rozumienie jest empatią ). Krasnodebski, Zdzisław Max Weber. Warszawa: Wiedza Powszechna, s ( O niektórych kategoriach socjologii rozumiejącej ). Pojęcia: Verstehen empatia, socjologia humanistyczna, socjologia interpretatywna, 11. Problemy badawcze, wskaźniki i operacjonalizacje (cz. I plan badań, operacjonalizacja, pomiar zmiennych, wskaźniki) Naukowe PWN, s ( Konceptualizacja, operacjonalizacja, pomiar ).

6 Frankfort-Nachmias, Chava i David Nachmias. Metody badawcze w naukach społecznych. Warszawa: Zysk i S-ka, s ( Podstawowe elementy procesu badawczego ) Dla referenta: Babiński, Grzegorz Wybrane zagadnienia z metodologii socjologicznych badań empirycznych. Kraków: UJ, s ( Etapy procesu badawczego ). Tekst dostępny również w: Marian Malikowski i Marian Niezgoda (red.), Badania empiryczne w socjologii, tom 1. Tyczyn: Wyższa Szkoła Społeczno-Gospodarcza 1997, s Pojęcia: hipoteza, operacjonalizacja, problem, weryfikacja, wskaźnik, zmienna, zmienna zależna i niezależna 12. Problemy badawcze, wskaźniki i operacjonalizacje (cz. II indeksy, typologie, skale, klasyfikacje) Naukowe PWN, s ( Indeksy, skale, typologie ). Nowak, Stefan Metodologia badań społecznych. Warszawa: PWN, s ( Klasyfikacje i typologie ). Pojęcia: skala, indeks, klasyfikacja, typologia, zmienna zależna, zmienna niezależna 13. Naturalizm i antynaturalizm Mokrzycki, Edmund Metodologiczny dogmat antynaturalizmu. Studia Filozoficzne, nr 7, Ossowski, Stefan O osobliwościach nauk społecznych. Warszawa: PWN, s ( Wzory nauk przyrodniczych w empirycznej socjologii ). Były także inne wydania tej pozycji. Teksty najlepiej przeczytać w kolejności: Ossowski Mokrzycki. Pojęcia: idiografizm, kumulatywizm, nomotetyzm, paradygmat 14. Fakty i wartości. Etyczne problemy badacza Hempel, Carl G Nauka i wartości ludzkie, w: Piotr Sztompka (red.), Metodologiczne podstawy socjologii, Kraków: UJ, s Frankfort-Nachmias, Chava i David Nachmias. Metody badawcze w naukach społecznych. Warszawa:Zysk i S-ka, s ( Problemy etyczne badacza ) Pojęcia: wartość, wartości autoteliczne i instrumentalne 15. Kolokwium końcowe