Nikielin NiAs heksagonalny

Transkrypt

1 GROMADA III SIARCZKI I POKREWNE KRUSZCE Minerały należące do tej gromady najczęściej są nieprzezroczyste, charakteryzują się połyskiem metalicznym lub półmetalicznym oraz dużą gęstością. W przypadku makroskopowo widocznych wystąpień, ich identyfikacji dokonuje się na podstawie cech zewnętrznych. Dokładniejszej identyfikacji dokonuje się za pomocą metod mikroskopowych w świetle odbitym (mikroskop kruszcowy) oraz badania mikrotwardości Vickersa (VHN). Są rudami wielu cennych pierwiastków (Au, Ag, Cu, Pb, Zn, Cd, Hg, Sn, As, Sb, Ni, Co,...), dlatego od wieków są przedmiotem zainteresowania człowieka, dla zastosowania w celach praktycznych. Kruszce stanowią około 0,15 %wag. skorupy ziemskiej. Najczęściej spotykane są proste siarczki żelaza (pirotyn FeS, piryt i markasyt FeS 2 ). W obrębie siarczków wyróżnia się następujące klasy: Klasa 1. Arsenki Klasa 2. Antymonki Klasa 3. Bizmutki Klasa 4. Siarczki Klasa 5. Selenki i pokrewne Klasa 6. Tellurki i pokrewne Klasa 7. Siarkosole KLASA 1. ARSENKI Aniony As 2- i As 3- tworzą arsenki Pt, Pd, Ag, Cu, Ni, Co i Fe. Pokrewieństwo krystalochemiczne As oraz Sb i Bi powoduje diadochowe zastępowanie się tych pierwiastków w antymonkach i bizmutkach. Nikielin NiAs heksagonalny Rzadko tworzy kryształy o przeważającej postaci (1010), nieprawidłowe ziarna, skupienia ziarniste. Barwa jasnomiedzianoczerwona, często pokryty zielonymi nalotami. Rysa brunatnoczarna. Łupliwość trudno dostrzegalna (1010), (0001). Przełam muszlowy. Zbliźniaczenia niezbyt częste wg (1011). Twardość wg skali Mohsa 5,5, VHN G 7,8 g/cm 3. Minerały współwystępujące: inne arsenki Ni i Co, arsenopiryt, bizmut, srebro, arsen rodzimy, baryt, annabergit. Występowanie w utworach hydrotermalnych np. w Górach Kruszcowych (Jachymov w Czechach, Schneeberg i Annaberg w Niemczech). W Polsce stwierdzony w łupkach mikowych w Przecznicy (Pogórze Izerskie), w Ciechanowiach (Rudawy Janowickie), w kopalni Wolność w Kowarach, w żyłach przecinających gnejsy w Dziećmorowicach k. Wałbrzycha, w piaskowcach i łupkach miedzionośnych monokliny przedsudeckiej (kop.: Rudna i Sieroszowice ).

2 Löllingit FeAs 2 rombowy Kryształy wydłużone słupowo wg (011), skupienia ziarniste, zbite. Izostrukturalny z markasytem FeS 2. Barwa srebrzystobiała, stalowoszara. Rysa czarna. Łupliwość trudno dostrzegalna (001). Przełam nierówny. Zbliźniaczenia pospolite wg (011) i (101). Twardość wg skali Mohsa 5, VHN G 7,1-7,4 g/cm 3. Minerały współwystępujące: arsenopiryt, syderyt. Występowanie w utworach hydrotermalnych i strefach kontaktowo-metasomatycznych. Opisany w Lölling (Austria), a następnie w wielu złożach As. W Polsce współwystępuje z arsenopirytem w Złotym Stoku, w Czarnowie (Rudawy Janowickie), w kopalni Wolność w Kowarach, löllingit kobaltowy został stwierdzony w łupkach miedzionośnych monokliny przedsudeckiej. KLASA 2. ANTYMONKI KLASA 3. BIZMUTKI KLASA 4. SIARCZKI Siarczki powstają we wszystkich stadiach krystalizacji magmy. W wyniku likwacyjnego oddzielenia się magmy siarczkowej powstają złoża siarczków Cu, Co, Ni i Fe, wzbogacone w platynowce. W stadium hydrotermalnym siarczki wraz z siarkosolami wchodzą w skład hydrotermalnych złóż kruszców. Duże nagromadzenia siarczków związane są ze środowiskami redukcyjnymi (skały osadowe), w których część siarki pochodzi z rozkładu substancji organicznych, a część z działalności wulkanicznej. Siarczki występują również w skałach metamorficznych i kontaktowo-metasomatycznych. W siarczkach występują zarówno wiązania atomowe jak i metaliczne, co ma odzwierciedlenie w ich własnościach fizycznych, podobnych do własności metali (nieprzezroczystość, połysk metaliczny, przewodnictwo cieplne i elektryczne itp.). Ze względu na różnorodność składu chemicznego oraz struktury siarczków wyróżnia się następujące grupy mineralne (według przeważającego kationu): Grupa 1. Siarczki platynowców, Cr, Ni, Co, Fe i Mn Grupa 2. Tiospinele (sulfospinele) Grupa 3. Siarczki Ag i Cu oraz Ga, Ge, In i Tl Grupa 4. Siarczki Sn, Mo, W i V Grupa 5. Siarczki Pb, Zn, Cd i Hg Grupa 6. Siarczki As, Sb, Bi oraz Ca, Mg, Na, K i Cr. Grupa 1. Siarczki platynowców, Cr, Ni, Co, Fe i Mn

3 Milleryt β-nis trygonalny Kryształy igiełkowe, skupienia miotełkowe, promieniste, spilśnione, rzadko zbite. Barwa mosiężnożółta, żółte lub szare naloty. Rysa zielonawoczarna. Łupliwość doskonała (1011), (0112). Twardość wg skali Mohsa 3,5. G 5,3 5,6 g/cm 3. Minerały współwystępujące: pentlandyt, linneit, gersdorfit, chalkopiryt, galena, piryt, kalcyt, syderyt. Występowanie jako produkt przeobrażenia pierwotnych kruszców Ni, głównie pentlandytu. W strefie czapy żelaznej i strefie cementacji żył kruszcowych. W pustkach w skałach węglanowych (sferosyderyty). Stwierdzony wśród produktów ekshalacji Wezuwiusza. W Polsce stwierdzony w szczelinach przecinających piaskowce i łupki ogniotrwałe w Zagłębiu Noworudzkim, w dolomicie z Woliborza k. Kłodzka, w Męcince k. Jawora, w sferosyderytach ilastych kopalni Szczygłowice w Knurowie (GZW) oraz kopalni Bogdanka (Lubelskie ZW), w wierceniach w rejonie Suwałk. Pentlandyt (Ni,Fe) 9 S 8 Regularny Kryształy bardzo rzadkie, nieforemne ziarna, skupienia ziarniste. Barwa brązowożółta, tombakowobrunatna. Rysa brązowa, brunatnawa, czarna. Łupliwość wyraźna (111). Przełam muszlowy. Zbliźniaczenia - brak. Twardość wg skali Mohsa 3,5-4, VHN G 4,6-5 g/cm 3. Minerały współwystępujące: chalkopiryt, kubanit, pirotyn, piryt, chromit. Występowanie w skałach wczesnego stadium krystalizacji magmy (magma siarczkowa, perydotyty, gabra, noryty). Znaczące złoża: Sudbury w Ontario, w Kolumbi Brytyjskiej (Kanada), Bushweld (RPA), Norylsk (Rosja). W Polsce występuje w hiperycie z Michałkowej (G. Sowie), w amfibolicie z Siedlęcina k. Jeleniej Góry, w gabroidach nawierconych w okolicach Piszu i Suwałk, w bazalcie z rejonu Szczawnicy. Pirotyn Fe x-1 S (x = 0,00 do 0,17) heksagonalny Kryształy tabliczkowe, słupkowe, bipiramidalne, skupienia ziarniste, zbite, wpryśnięcia. Barwa brązowożółty z miedzianoczerwonawym odcieniem. Rysa szaroczarna. Łupliwość wyraźna (0001), (1010). Przełam muszlowy. Zbliźniaczenia rzadkie wg (1012). Twardość wg skali Mohsa 4, VHN G 4,6 g/cm 3. Magnetyczny. Minerały współwystępujące: chalkopiryt, pentlandyt, arsenopiryt, piryt, sfaleryt, magnetyt. Występowanie w środowiskach redukcyjnych umiarkowanie zasobnych w siarkę. W obojętnych i zasadowych skałach magmowych (gabra, noryty), złoża: Sudbury (Kanada), Bushweld (RPA), W utworach hydrotermalnych np. złoże Kazbek (Kaukaz), Dalnegorsk (Rosja), Trepča (b. Jugosławia). W Polsce współwystępuje z löllingitem i arsenopirytem w Złotym Stoku, w Miedziance (Rudawy Janowickie), w Kowarach, w bazaltach Jałowca k. Lubania, w polimetalicznych żyłach hydrotermalnych w Starej Górze (G. Kaczawskie), w szczelinach granitów strzegomskich i strzelińskich, w marmurach Sławniowic i Gębczyc, w rejonie Suwałk.

4 Piryt FeS 2 regularny Kryształy idiomorficzne z przeważającymi postaciami (100), (111) i (210), ściany (100) bywają zbrużdżone, skupienia ziarniste, promieniste, zbite, wpryśnięcia, konkrecje, inkrustacje skamieniałości. Barwa bladomosiężnożółty, częste barwy naleciałe. Rysa czarna. Łupliwość ledwo dostrzegalna (100). Przełam muszlowy. Zbliźniaczenia przerosłe tzw. krzyże żelazne. Twardość wg skali Mohsa 6-6,5, VHN G 5,0-5,2 g/cm 3. Izostrukturalny z hauerytem MnS 2. Minerały współwystępujące: sfaleryt, galena, chalkopiryt, markasyt, kwarc, kalcyt. Powstaje we wszystkich stadiach krystalizacji magmy, w procesach pomagmowych, w skałach metamorficznych, metasomatycznych i osadowych. W skutek wietrzenia przechodzi w siarczany (melanteryt, rozenit, jarosyt) lub inne tlenowe minerały Fe (goethyt). Największe złoże pirytu, eksploatowane już w starożytności w Rio Tinto (Hiszpania). Duże złoża na Uralu i Kaukazie. W Polsce był eksploatowany w Rudkach k. Nowej Słupi (G. Świętokrzyskie) i Wieściszowicach (Rudawy Janowickie). Występuje w dolomicie kruszconośnym triasu śląsko-krakowskiego tworząc podstawową paragenezę sfaleryt galena markasyt - piryt. W węglach kamiennych zagłębi: Górnośląskiego, Dolnośląskiego i Lubelskiego, na Ornaku w Tatrach, w wielu polimetalicznych złożach na Dolnym Śląsku. Markasyt FeS 2 rombowy Kryształy tabliczkowe lub słupowe, zrosty z pirytem, skupienia promieniste, ziemiste, naciekowe, nerkowate, konkrecje. Barwa mosiężnożółty z odcieniem zielonym. Rysa zielonawo szara, zielonawoczarna. Łupliwość wyraźna (011). Przełam nierówny. Zbliźniaczenia wielokrotne. Twardość wg skali Mohsa 6-6,5, VHN G 4,8-4,9 g/cm 3. Minerały współwystępujące: piryt, sfaleryt, galena. Występowanie w utworach hydrotermalnych niskich temperatur i skałach osadowych. Mniej odporny na wietrzenie od pirytu. W Polsce rozpowszechniony w skałach ilastych, węglanowych, węglach kamiennych i brunatnych. Występuje wraz z pirytem w Rudkach k. Nowej Słupi (G. Świętokrzyskie). W dolomicie kruszconośnym triasu śląsko-krakowskiego tworząc podstawową paragenezę sfaleryt galena markasyt - piryt. Haueryt MnS 2 regularny Kryształy idiomorficzne z przeważającymi postaciami ośmiościanu (111), rzadziej sześcianu (100), skupienia kuleczkowe. Barwa czerwonobrunatny, brunatno czarny z odcieniem niebieskawym, częste ciemne naloty. Rysa czerwona. Połysk półmetaliczny. Łupliwość wyraźna (100). Przełam nierówny, muszlowy. Twardość wg skali Mohsa 4. G 3,4-3,5 g/cm 3. Izostrukturalny z pirytem FeS 2. Minerały współwystępujące: markasyt, piryt. Występowanie hauerytu związane jest ze skałami ilastymi lub innymi towarzyszącymi złożom siarki rodzimej. W Polsce występuje w iłach, w stropie złoża siarki w rejonie tarnobrzeskim (Machów, Jeziórko).

5 Grupa 2. Tiospinele (sulfosiarczki) Grupa tiospineli została wyróżniona na podstawie struktury analogicznej do grupy spineli (gromada tlenków). Najbardziej powszechne są linneit Co 3 S 4 i polidymit Ni 3 S 4. Grupa 3. Siarczki Ag i Cu oraz Ga, Ge, In i Tl Najpospolitszym siarczkiem Ag jest argentyt Ag 2 S. Chalkozyn Cu 2 S jednoskośny Kryształy o pokroju słupowym, piramidalnym, skupienia ziarniste, zbite, wpryśnięcia, konkrecje, inkrustacje skamieniałości. Barwa ołowiano- lub ciemnoszara, częste ciemniejsze naloty. Rysa ciemnoszara, połyskująca. Połysk metaliczny, zanikający pod nalotami. Łupliwość niewyraźna (110). Przełam muszlowy. Zbliźniaczenia wg (110), rzadziej wg (112). Twardość wg skali Mohsa 2,5-3, VHN G 5,5-5,8 g/cm 3. Minerały współwystępujące: kowelin, digenit, enargit, bornit, tetraedryt. Występuje w utworach hydrotermalnych niskich temperatur, w osadach w środowiskach redukcyjnych. Jeden z głównych minerałów rud Cu. W Polsce występuje w Miedziance i Miedzianej Górze (G. Świętokrzyskie), w Ciechanowicach i Miedziance (Rudawy Janowickie), w Starej Górze (G. Kaczawskie), w cechsztyńskich łupkach miedzionośnych i w wielu polimetalicznych złożach na Dolnym Śląsku. Kowelin CuS heksagonalny Kryształy o pokroju blaszkowym i płytkowym, skupienia ziarniste, sferolity, naloty. Barwa niebieskoczarny, granatowy, indygowy. Rysa niebieskawoczarna, połyskująca. Połysk tłustawy, metaliczny. Łupliwość doskonała (0001). Cienkie blaszki są giętkie. Zbliźniaczenia - brak Twardość wg skali Mohsa 1,5-2, VHN G 4,68 g/cm 3. Minerały współwystępujące: chalkopiryt, chalkozyn, digenit, bornit, tetraedryt, piryt. Występuje w utworach hydrotermalnych oraz w skałach osadowych. Stwierdzony w produktach ekshalacji Wezuwiusza. W Polsce występuje w Miedziance i Miedzianej Górze (G. Świętokrzyskie), w Kowarach, w żyłach barytowych z Boguszowa k. Wałbrzycha, w Czarnowie (Rudawy Janowickie), w Krobicy (Pogórze Izerskie), w cechsztyńskich łupkach miedzionośnych.

6 Chalkopiryt CuFeS 2 tetragonalny Kryształy o pokroju izometrycznym, często zbliźniaczone, skupienia ziarniste, zbite, wpryśnięcia. Barwa mosiężnożłółta z odcieniem złocistym lub zielonawym, częste ciemnożółte lub pstre naloty. Rysa zielonawoczarna. Łupliwość niewyraźna (201). Przełam muszlowy lub nierówny. Zbliźniaczenia wg (112), rzadziej wg (012). Twardość wg skali Mohsa 3,5-4, VHN G 4,2-4,3 g/cm 3. Minerały współwystępujące: pentlandyt, pirotyn, piryt, bornit, sfaleryt, galena, tetraedryt, chalkozyn, kowelin. Powstaje we wczesnym stadium dyferencjacji magmy. Występuje w utworach hydrotermalnych, pneumatolitowych i metasomatycznych (złoża polimetaliczne). W skałach osadowych i metamorficznych. Jeden z głównych minerałów rud Cu. W Polsce występuje w cechsztyńskich łupkach miedzionośnych, w Miedziance i Miedzianej Górze (G. Świętokrzyskie), w Miedziance i Ciechanowicach (Rudawy Janowickie), w Starej Górze (G. Kaczawskie), Złotym Stoku, Kowarach, Nowej Rudzie, Przecznicy k. Świeradowa i w wielu polimetalicznych złożach na Dolnym Śląsku. W wierceniach w rejonie Myszkowa. Bornit Cu 5 FeS 4 tetragonalny Kryształy o pokroju izometrycznym, skupienia ziarniste, zbite, wpryśnięcia. Barwa na świeżym przełamie różowa, różowoszara, po kilku godzinach pojawiają się fioletowe lub pstre naloty. Rysa szaroczarna. Łupliwość niewyraźna. Przełam muszlowy lub nierówny. Twardość wg skali Mohsa 3, VHN G 4,9-5,3 g/cm 3. Minerały współwystępujące: chalkopiryt, sfaleryt, galena, piryt, tetraedryt, chalkozyn, kowelin,. Występuje w utworach hydrotermalnych. W strefie cementacji złóż siarczków Cu. W skałach osadowych i metamorficznych. Jeden z głównych minerałów rud Cu. W Polsce występuje w cechsztyńskich łupkach miedzionośnych, w Miedziance i Miedzianej Górze (G. Świętokrzyskie), w Miedziance i Ciechanowicach (Rudawy Janowickie), Kowarach. Grupa 4. Siarczki Sn, Mo, W i V Molibdenit 2H Molibdenit 3R MoS 2 heksagonalny trygonalny Kryształy o pokroju blaszkowym i tabliczkowym, skupienia łuskowe, płytkowe, sferolity. Barwa ołowianoszara z odcieniem niebieskawym. Rysa ołowianoszara, połyskująca. Pozostawia ślad na papierze. Połysk metaliczny, tłustawy. Łupliwość doskonała (0001). Elastyczny. Zbliźniaczenia polisyntetyczne. Twardość wg skali Mohsa 1-1,5, VHN G 4,7-4,8 g/cm 3. Minerały współwystępujące: kwarc, piryt, wolframity, scheelit. Występuje w utworach pegmatytowych pneumatolitowych i hydrotermalnych wysokich temperatur związanych ze skałami kwaśnymi oraz w strefach kontaktowo-metasomatycznych np. złoże Climax (USA). W Polsce występuje w dolnośląskich masywach granitoidowych (Strzegom-Sobótka, karkonoski, strzeliński). Stwierdzony w wierceniach w rejonie Myszkowa. W Tatrach.

7 Grupa 5. Siarczki Pb, Zn, Cd i Hg Galena PbS regularny Kryształy o pokroju sześcianu i ośmiościanu, skupienia ziarniste, zbite, wpryśnięcia. Izostrukturalna z halitem. Barwa ołowianoszara z odcieniem niebieskawym. Nieprzezroczysta. Rysa szarawoczarna. Łupliwość doskonała (100) - kostkowa, wyraźna (111). Krucha. Zbliźniaczenia wg (111) przerosłe, rzadziej lamelkowe i deformacyjne. Twardość wg skali Mohsa 2,5, VHN G 7,2-7,6 g/cm 3. Minerały współwystępujące: sfaleryt, wurcyt, piryt, chalkopiryt, smithsonit, cerusyt, anglezyt, baryt, fluoryt. Występuje w utworach hydrotermalnych (żyły batytowo-fluorytowe z galeną) i skałach osadowych. W strefie wietrzenia przechodzi w anglezyt, cerusyt, jarosyt ołowiowy. Podstawowy kruszec rud Pb. W Polsce występuje w śląsko-krakowskich złożach Zn-Pb (Olkusz, Trzebinia, Brzeziny Śl., Bytom, Tarnowskie Góry). W Górach Świętokrzyskich (Miedzianka, Miedziana Góra, Kadzielnia, Karczówka, Łagów). Na Dolnym Śląsku (Srebrna Góra, Boguszów, Stanisławów, Złoty Stok) i w wielu innych złożach polimetalicznych. W żyłach hydrotermalnych Tatr. W szczelinach uskokowych przecinających pokłady węgla w Zagłębiu Górnośląskim i Dolnośląskim. Sfaleryt α-zns regularny Kryształy stanowią kombinacje czworościanu, skupienia ziarniste, naciekowe, nerkowate, wpryśnięcia. Barwa miodowożółta, brunatna, czarna. Bezbarwny (cleiofan). Rysa żółta, brunatna. Połysk diamentowy, tłustawy, półmetaliczny (czarne sfaleryty). Łupliwość dokładna (110). Przełam muszlowy (skupienia skrytokrystaliczne). Zbliźniaczenia wg (111). Twardość wg skali Mohsa 3,5-4, VHN G 3,9 4,2 g/cm 3. Minerały współwystępujące: wurcyt, piryt, markasyt, chalkopiryt, pirotyn, siarkosole Pb. Występuje w utworach hydrotermalnych i skałach osadowych w środowiskach redukcyjnych. W strefie wietrzenia przechodzi w siarczany Zn, hydrocynkit, smithsonit, hemimorfit.. W Polsce występuje w śląskokrakowskich złożach Zn-Pb (Olkusz, Trzebinia, Brzeziny Śl., Bytom) wraz z wurcytem w postaci blendy skorupowej (przekrystalizowanego żelu ZnS). W Górach Świętokrzyskich. Na Dolnym Śląsku (Złoty Stok, Boguszów, Stanisławów, Kowary, Miedzianka Czarnów, Stara Góra) i w wielu innych złożach polimetalicznych. W szczelinach uskokowych przecinających pokłady węgla w Zagłębiu Górnośląskim. W sferosyderytach łęczyckich złóż rud żelaza. W dolnośląskich łupkach miedzionośnych. Wurcyt β-zns heksagonalny Kryształy o pokroju piramidalnym lub tabliczkowym, skupienia ziarniste, zbite, naciekowe. Barwa brunatna. Rysa jasnobrunatna. Połysk diamentowy. Łupliwość wyraźna (1010) i (0001). Twardość wg skali Mohsa 3,5-4, VHN G 4,0 g/cm 3. Minerały współwystępujące: sfaleryt, galena, piryt, markasyt. Występuje w utworach hydrotermalnych i skałach osadowych. Słabiej rozpowszechniony od sfalerytu. W Polsce występuje w śląsko-krakowskich złożach Zn-Pb (Olkusz, Trzebinia, Brzeziny Śl., Bytom) wraz ze sfalerytem w postaci blendy skorupowej.

8 Cynober HgS trygonalny Kryształy o pokroju romboedrycznym, grubotabliczkowe, skupienia ziarniste, wpryśnięcia. Barwa czerwona (cynobrowa). Rysa cynobrowa (szkarłatna). Połysk diamentowy. Łupliwość wyraźna (1010). Przełam nierówny. Zbliźniaczenia wg (0001). Twardość wg skali Mohsa 2-2,5, VHN G 8,1 g/cm 3. Minerały współwystępujące: rtęć, chalkopiryt, piryt, galena, antymonit, kwarc. Występuje w utworach hydrotermalnych. Największe złoże cynobru Almaden (Hiszpania) jest eksploatowane od starożytności. Inne złoża znane są w Idrii i Avali (b. Jugosławia), Nikitowce (Ukraina), Kadamżaj (Kirgizja), New Almaden, New Idria (USA), Chiny. W Polsce niewielkie ilości cynobru stwierdzono w Rabem k. Baligrodu (Bieszczady), w Mysłowie k. Wojcieszowa, w Sobięcinie i Boguszowie k. Wałbrzycha, w Kowarach, Kletnie, Nowej Rudzie Słupcu, Szklarskiej Porębie. W andezytach pienińskich. Grupa 6. Siarczki As, Sb, Bi oraz Ca, Mg, Na, K i Cr Realgar AsS jednoskośny Kryształy o pokroju krótkosłupowym, skupienia ziarniste, naskorupienia, masy sypkie. Barwa pomarańczowoczerwona, ciemnoczerwona. Rysa jasnopomarańczowa. Połysk diamentowy (na ścianach kryształów), tłusty lub żywiczny (na przełamie). Łupliwość dokładna (010) i (120). Twardość wg skali Mohsa 1,5, VHN G 3,5 3,6 g/cm 3. Minerały współwystępujące: aurypigment, sfaleryt, antymonit, dolomit Występuje w utworach hydrotermalnych niskich temperatur i gorących źródłach. W Polsce występuje wraz z aurypigmentem w łupkach ilastych i piaskowcach fliszu karpackiego w rejonie Baligrodu (Bieszczady). Naskorupienia realgaru spotkano po pożarze w starym zwale odpadowym kopalni Orzeł Biały w Brzezinach Śląskich. Aurypigment As 2 S 3 jednoskośny Kryształy o pokroju krótkosłupowym, skupienia nerkowate, groniaste, pręcikowe, naloty. Barwa cytrynowa, pomarańczowożółta, złocisty. Rysa cytrynowa. Połysk perłowy, tłusty, jedwabisty. Łupliwość dokładna (010), wyraźna (100). Blaszki są giętkie. Zbliźniaczenia według (100). Twardość wg skali Mohsa 1,5-2. G 3,48 g/cm 3. Minerały współwystępujące: realgar, sfaleryt, antymonit, dolomit Występuje w utworach hydrotermalnych niskich temperatur i kraterach wulkanicznych. W złożach węgla kamiennego i innych skałach osadowych. W Polsce występuje wraz z realgarem w łupkach ilastych i piaskowcach fliszu karpackiego w rejonie Baligrodu (Bieszczady).

9 Antymonit Sb 2 S 3 rombowy Kryształy o pokroju słupowym lub igiełkowym - prążkowane, skupienia ziarniste, pręcikowe, włókniste. Barwa ołowianoszara z niebieskawymi nalotami. Rysa szarawoczarna. Łupliwość doskonała (010). Zbliźniaczenia pospolite. Twardość wg skali Mohsa 2, VHN G 4,6-4,7 g/cm 3. Minerały współwystępujące: złoto rodzime, arsenopiryt, cynober, realgar, kwarc, baryt, kalcyt, fluoryt. Występuje w utworach hydrotermalnych najniższych temperatur. W Polsce stwierdzony w Księżnie k. Wałbrzycha, w Starej Górze, Złotym Stoku, Miedziance, Ciechanowicach, Boguszynie k. Kłodzka, Bystrzycy Górnej i Modliszowie (G. Sowie). W żyłach kwarcowych Doliny Tomanowej w Tatrach. W andezytach pienińskich. KLASA 5. SELENKI I POKREWNE KLASA 6. TELLURKI I POKREWNE KLASA 7. SIARKOSOLE Siarkosole są związkami metali ciężkich (Ag, Cu, Zn, Hg, Tl) i kruchych (As, Sb, Bi) z siarką. W klasie tej wyróżnia się siarkosole właściwe (wykazujące równowagę ładunków kationów i anionów) i siarczki złożone (nie wykazujące równowagi ładunków). Uwzględniając stosunki krystalograficzne oraz łatwą wykrywalność As, Sb i Bi (analiza dmuchawkowa), siarkosole podzielono na trzy grupy: Grupa 1. Siarkosole arsenowe, Grupa 2. Siarkosole antymonowe, Grupa 3. Siarkosole bizmutowe. Grupa 1. Siarkosole arsenowe gersdorfit NiAsS, kobaltyn CoAsS Arsenopiryt FeAsS jednoskośny Kryształy o pokroju słupowym lub igiełkowym, skupienia ziarniste, pręcikowe lub słupkowe, wpryśnięcia. Barwa cynowobiała, stalowoszara. Rysa szarawoczarna. Łupliwość wyraźna (110) i (001). Przełam nierówny. Zbliźniaczenia krzyżowe lub rozetowe. Twardość wg skali Mohsa 5,5-6, VHN G 5,9 6,2 g/cm 3. Minerały współwystępujące: löllingit, kruszce Ni i Co, piryt, złoto rodzime, pirotyn, chalkopiryt. Występuje w utworach hydrotermalnych. Podstawowy kruszec rud As. W Polsce złotonośny arsenopiryt występuje w Złotym Stoku. W polimetalicznych złożach w Miedziance, Czarnowie i Ciechanowicach (Rudawy Janowickie), w Starej Górze (G. Kaczawskie), w Kowarach. W wapieniach krystalicznych Gębczyc k. Strzelina.

10 szereg izomorficzny tennantyt tetraedryt Są to najbardziej rozpowszechnione siarkosole Cu tworzące ciągły szereg izomorficzny tennantyt Cu 3 AsS 3,25 tetraedryt Cu 3 SbS 3,25, zawierające domieszki Ag, Zn, Fe, Pb, Mg i in. Tennantyt Tetraedryt Cu 3 AsS 3,25 Cu 3 SbS 3,25 regularny Kryształy o pokroju czworościanu lub czworościanu piramidalnego, skupienia ziarniste, zbite, wpryśnięcia. Barwa stalowoszara, żelazistoczarna. Nieprzezroczyste. Rysa szarawoczarna z odcieniem brunatnawym. Połysk metaliczny lub półmetaliczny. Łupliwości nie okazują Przełam nierówny lub muszlowy. Zbliźniaczenia przerosłe według osi [111]. Twardość wg skali Mohsa 3,0 4,5, VHN G 4,6 5,2 g/cm 3. Minerały współwystępujące: chalkopiryt, bornit, kowelin, arsenopiryt, galena, piryt, złoto rodzime. Występują w miedzionośnych i polimetalicznych utworach hydrotermalnych, pegmatytowych i metasomatycznych. Również w skałach osadowych. W Polsce tetraedryt srebrowy występuje w Tatrach na Ornaku, w Dolinie Starorobociańskiej, Dolinie Kościeliskiej. W Miedziance i Miedzianej Górze (G. Świętokrzyskie). Na Dolnym Śląsku występują w hydrotermalnych żyłach kruszcowych, np. w Srebrnej Górze (G. Sowie), w żyłach barytowych Stanisławowa i Boguszowa, w wielu polimetalicznych złożach, np. w Miedziance, Wieściszowicach i Ciechanowicach (Rudawy Janowickie), w Gródnie (G. Kaczawskie). Tetraedryt i tennantyt występują także w cechsztyńskich łupkach miedzionośnych. Grupa 2. Siarkosole antymonowe (bournonit) Grupa 3. Siarkosole bizmutowe (cosalit)