PSYCHOGERIATRIA POLSKA 2012;9(1): Elżbieta Minda 1, Krzysztof Galus 2, Elżbieta Kozak-Szkopek 2, Alina Kowalczyk 1.

Transkrypt

1 PSYCHOGERIATRIA POLSKA 2012;9(1):17-26 Wyniki. W dniu przyjęcia, liczba punktów w skali MMSE u kobiet wynosiła od 2 do 21 (średnio 8,7 punkartykuł oryginalny original article Ocena wpływu leczenia psychoterapeutycznego i farmakologicznego na stan umysłowy i funkcjonalny osób leczonych w szpitalu psychiatrycznym Assessment of the influence of psychotherapy and pharmacotherapy on mental and functional abilities in patients with advanced dementia treated in psychiatric hospital Elżbieta Minda 1, Krzysztof Galus 2, Elżbieta Kozak-Szkopek 2, Alina Kowalczyk 1 1 IV Oddział Psychiatryczny Samodzielnego Wojewódzkiego Publicznego Zespołu Zakładów Psychiatrycznej Opieki Zdrowotnej im. dr Barbary Borzym w Radomiu 2 Klinika Geriatrii Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego w Warszawie Słowa kluczowe: otępienie, chorzy w wieku podeszłym, psychoterapia i farmakoterapia Key words: dementia, elderly patients, psychotherapy and pharmacotherapy Streszczenie Wstęp. Zaburzenia funkcji poznawczych narastają z wiekiem i należą do najczęstszych problemów zdrowotnych u osób w wieku podeszłym. Celem pracy była ocena wpływu psychoterapii i leczenia farmakologicznego na stan umysłowy oraz na zdolność do wykonywania prostych i złożonych czynności życia codziennego u pacjentów leczonych w oddziale psychiatrycznym. Materiał i metody. Badaniami objęto grupę 35 pacjentów z otępieniem (14 kobiet i 21 mężczyzn) w większości powyżej 65 roku życia, kolejno przyjmowanych na oddział psychiatryczny. Na początku i na końcu trwającego od 4 do 6 tygodni leczenia wykonano badanie stanu umysłowego i czynnościowego pacjentów za pomocą następujących skal: Krótkiej Skali Oceny Stanu Umysłowego (MMSE), Skali Podstawowych Czynności Życia Codziennego (ADL), Skali Złożonych Czynności Życia Codziennego (IADL). PGP0153 Adres korespondencyjny: Prof. dr hab. med. Krzysztof Galus Klinika Geriatrii Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego w Warszawie Warszawa, ul. W. Oczki 4 Tel Fax.: Adres krzysztof.galus@wum.edu.pl Copyright 2012 Fundacja Ochrony Zdrowia Psychicznego

2 18 tów), u mężczyzn od 5 do 21 (średnio 12,5 punktów). U kobiet po leczeniu średnia punktów w teście ADL zwiększyła się nieznamiennie statystycznie o 0,4 punktu, w IADL zwiększyła się nieistotnie statystycznie o 0,4 punktu, w teście MMSE zmniejszyła się nieznamiennie statystycznie o 0,3 punktu. U mężczyzn po terapii średnia wartość wyników ADL zwiększyła się istotnie statystycznie o 0,9 punktu, w teście IADL zwiększyła się znamiennie statystycznie o 1,6 punktu, średnia liczba punktów w teście MMSE nie zmieniła się. Wnioski. Trwające od 4 do 6 tygodni leczenie psychoterapeutyczne i farmakologiczne w oddziale psychiatrycznym nie poprawiło zdolności umysłowych mężczyzn i kobiet z otępieniem. Psychoterapia i farmakoterapia poprawiła zdolność do wykonywania prostych i złożonych czynności życia codziennego chorych z otępieniem, pomimo dużego upośledzenia funkcji poznawczych. Summary Introduction. Cognitive abilities decline with age and become one of the most common problems in the elderly. The aim of this study was to assess effects of psychotherapy of pharmacotherapy on mental state and the ability to perform simple and instrumental activities of daily living in patients treated in psychiatric ward. Material and methods. The study included 35 patients with dementia (14 women and 21 men) in the majority above 65 year old, consecutively admitted to the psychiatric ward. Examination of mental and functional status of patients was performed at the beginning and end of 4-6 weeks treatment, by means of the following scales: Mini Mental State Examination (MMSE), Activities of Daily Living (ADL), Instrumental Activities of Daily Living Scale (IADL). Results. On admission to ward, in women the number of points in MMSE ranged from 2 to 21 (average 8.7 points); in men from 5 to 21 (average 12.5 points). In women, after treatment the average points in ADL test increased 0.4 point, (statistically insignificant); in IADL increased 0.4 point (statistically insignificant); in MMSE test decreased 0.3 point (statistically insignificant). In men following treatment the average value of points in ADL test increased 0,9 point (statistically significant); in IADL increased 1,6 points (statistically significant); the average number of points in MMSE test was not changed. Conclusions. Lasting from 4 to 6 weeks psychological and pharmacological treatment in a psychiatric ward did not improved the mental state of men and women with dementia. Psychotherapy and pharmacotherapy improves the ability to perform simple and instrumental activities of daily living in patients, though the high impaired mental function. Wstęp W ostatnich latach zwiększa się liczba osób w wieku podeszłym. Spośród chorób i zaburzeń psychicznych dotykających starzejące się społeczeństwo, prawdziwym wyzwaniem są choroby otępienne [1]. Częstość występowania zespołów otępiennych sięga 10% populacji powyżej 65 roku życia. Z przeprowadzonych w Polsce badań wynika, że w poszczególnych grupach wiekowych rozpowszechnienie otępienia wzrasta znacząco z 1,9% w przedziale lat 65 69, do 16,5% w przedziale lat [2]. Choroby otępienne powodują narastające zaburzenia wszystkich funkcji poznawczych, w krótkim czasie degradujące umysłowo, prowadząc do uciążliwych obowiązków dla opiekunów chorych [1, 3]. Leczenie chorób otępiennych jest ważnym problemem w codziennej praktyce lekarskiej, zarówno w warunkach ambulatoryjnych jak i szpitalnych [4]. Głównym celem pracy była ocena wpływu psychoterapii i farmakoterapii na stan umysłowy i funkcjonalny pacjentów z otępieniem leczonych w oddziale psychiatrycznym.

3 19 Materiał i metody Materiał badany Badania wykonano w Oddziale Psychiatrycznym Samodzielnego Wojewódzkiego Publicznego Zespołu Zakładów Psychiatrycznej Opieki Zdrowotnej im. dr Barbary Borzym w Radomiu. Badaniami objęto 35 pacjentów z rozpoznanym otępieniem wg kryteriów ICD 10, w większości powyżej 65 roku życia, kolejno przyjmowanych do IV Oddziału Psychiatrycznego w okresie od czerwca do grudnia 2010 roku. Bezpośrednią przyczyną przyjęcia były zaburzenia zachowania z agresją i dysforią. Do badań kwalifikowano pacjentów, z którymi można było nawiązać kontakt słowny. Z badań wykluczono osoby z upośledzeniem umysłowym. Na wszystkie badania uzyskano zgodę Ordynatora Oddziału oraz Dyrekcji Szpitala. Wśród badanych było 14 kobiet (40% wszystkich badanych) i 21 mężczyzn (60% badanych). W przedziale lat od 40 do 50 były 2 kobiety (5,7% badanych osób) i 3 mężczyzn (8,5% badanych); w przedziale lat od 50 do 60 7 mężczyzn (20%); w przedziale lat od 60 do 70 6 kobiet (17,1% ) i 2 mężczyzn (5,7%); w przedziale powyżej 70 lat było 6 kobiet (17,1% ) i 9 mężczyzn (25,7% wszystkich badanych). Wśród kobiet było 8 mężatek (57,2% ) i 6 wdów (42,8% kobiet). Wśród mężczyzn było 9 żonatych (42,3%), 6 wdowców ( 28,5% ), 4 kawalerów (19%), 2 rozwodników ( 9,5% badanej liczby mężczyzn). Na wsi mieszkało 22 (62,8%) badanych pacjentów, w tym 10 kobiet i 12 mężczyzn; w mieście 12 (34,2%) osób, w tym 4 kobiety i 8 mężczyzn; 1 osoba była bezdomna. Pracę fizyczną w przeszłości wykonywało 27 (77,2%) badanych, w tym 14 kobiet i 13 mężczyzn, pracę umysłową 8 mężczyzn (22,8%). Alkohol nadużywało 10 osób (28,6% badanych), w tym 9 mężczyzn i 1 kobieta; pozostali nie nadużywali alkoholu. W rodzinach kobiet nie było osób przewlekle pijących alkohol. U 3 mężczyzn alkohol nadużywało rodzeństwo, a u 4 mężczyzn ojciec. U wszystkich badanych kobiet i u 76,2% mężczyzn występowały zaburzenia snu. Sen przerywany miało 4 (28,5%) kobiety i 6 (28,5%) mężczyzn ; krótki sen 5 kobiet (35,7% ) i 5 ( 23,8% ) mężczyzn; wczesne wybudzanie 5 (35,7% ) kobiet i 5 ( 23,8% ) mężczyzn. Podwyższony nastrój, który oceniano na podstawie badania klinicznego, miało 8 (57,1%) kobiet i 6 (28,5%) mężczyzn; obniżony nastrój 4 kobiety ( 28,5% ) i 15 (71,4%) mężczyzn; pogodny nastrój 2 kobiety ( 14,2% ). Żaden z mężczyzn nie miał pogodnego nastroju. Zmniejszone łaknienie miało 8 kobiet (22,8% ogółu badanych) i 11 mężczyzn (31.4%); zwiększone 6 kobiet (17,1% ) i 10 mężczyzn (28,5%). Przyczyny występowania otępienia u badanych W przedziale lat od 40 do 50, chorobę Alzheimera miała 1 kobieta (2,8% wszystkich badanych), otępienie naczyniopochodne 1 kobieta (2,8%), otępienie w przebiegu choroby alkoholowej 3 mężczyzn (8,5%). W przedziale lat od 50 do 60 otępienie naczyniopochodne miał 1 mężczyzna (2,8%), otępienie w przebiegu choroby alkoholowej 6 mężczyzn (17,1%). W przedziale lat od 60 do 70 otępienie naczyniopochodne miała 1 kobieta (2,8% ), chorobę Alzheimera 1 kobieta (2.8%) oraz otępienie spowodowane najprawdopodobniej zmianami naczyniowymi i neurozwyrodnieniowymi mózgu 3 kobiety (8,5%). W przedziale powyżej 70 lat otępienie spowodowane najprawdopodobniej zmianami naczyniowymi i neurozwyrodnieniowymi mózgu występowało u 6 kobiet (17,1% ) i 9 mężczyzn (25,7% wszystkich badanych). Okres utrzymywania się objawów otępienia u badanych przedstawiał się następująco: do 1 roku u 8 kobiet ( 22,8% ) i u 8 mężczyzn ( 22,8% ), do 2 lat u 2 kobiet ( 5,7% ) i u 5 mężczyzn

4 20 ( 14,25%), do 4 lat u 4 kobiet ( 11,4% ) i u 6 mężczyzn (17,1% ) oraz powyżej 4 lat u 2 mężczyzn ( 5,7% wszystkich badanych). Wśród badanych osób, 5 (14,2%) leczyło się z powodu schizofrenii, 10 osób (28,5%) z powodu innych zaburzeń psychotycznych. Z przyczyn psychiatrycznych 8 kobiet (22,8% badanych) i 15 mężczyzn (42,8% badanych) było kilkakrotnie leczonych szpitalnie. U badanych były obecne inne choroby przewlekłe: nadciśnienie tętnicze u 7 osób (20% ogółu badanych), w tym u 2 kobiet i u 5 mężczyzn; choroby tarczycy u 2 kobiet (5,7%); padaczka występowała u 5 mężczyzn (14,2%); cukrzyca u 7 osób ( 20%), w tym u 2 kobiet i 5 mężczyzn. Wybrane wyniki przedmiotowego badania kobiet Wzrost badanej grupy kobiet wynosił od 154 do 172 cm, średnio 163,3 cm; masa ciała od 49 do 103 kg, średnio 74,36 kg; wskaźnik masy ciała od 19 do 37,3, średnio 27,6; tętno w spoczynku od 70 do 102 na minutę, średnio 82,3.; ciśnienie tętnicze od 115/60 mmhg do 150/90 mmhg, średnio 132/81 mmhg. Wybrane wyniki przedmiotowego badania mężczyzn Wzrost badanej grupy mężczyzn wynosił od 159 do 182 cm, średnio 171,4 cm; masa ciała od 54 do 115 kg, średnio 82,6 kg ; wskaźnik masy ciała od 20,3 do 42,2,średnio 28,18; tętno w spoczynku od 70 do 100 uderzeń na minutę, średnio 83,1; ciśnienie tętnicze od 110/60 mmhg do 180/90 mmhg, średnio 129/78 mmhg. Leczenie farmakologiczne pacjentów podczas pobytu w Oddziale Psychiatrycznym Wszyscy pacjenci z zaburzeniami zachowania, z powodu których zostali przyjęci na Oddział, otrzymywali w zwiększonych dawkach neuroleptyki klasyczne (Haloperidol, Perazyna) i neuroleptyki atypowe (Olanzapina, Quetiapina, Risperidon) aż do ustąpienia objawów zaostrzenia. Poza tym u pacjentów kontynuowano uprzednio stosowane leczenie przeciwotępienne (chlorowodorek memantyny, donepezil, rywastygmina), przeciwdepresyjne (Paroksetyna, Sertralina, Citalopram, Mianseryna, Mirtazapina), leczenie zaburzeń snu (Estazolam, Zolpidem). Leczenie psychoterapeutyczne zastosowane w Oddziale Psychiatrycznym Leczenie psychoterapeutyczne stosowano u wszystkich pacjentów objętych badaniem. Jedną z głównych form psychoterapii była terapia zajęciowa. Miała ona na celu poprawienie codziennego funkcjonowania pacjentów oraz wprowadzenie prawidłowych nawyków. Były to zajęcia, które w przeszłości dawały chorym satysfakcję, np.: robótki ręczne, malowanie, majsterkowanie oraz czynności, które uczą samoobsługi: przygotowanie posiłków, ubieranie, czynności higieniczne. Terapia zajęciowa odbywała się codziennie przez około 2-3 godziny. Przeciwdziałała ona izolacji chorego i wzmacniała poczucie własnej wartości. Następną terapią prowadzoną w Oddziale były treningi orientacji. Polegały one na przypominaniu choremu jego danych personalnych, imion współmałżonków, dzieci, miejsca pobytu. Treningi te były prowadzone codziennie, indywidualnie dla każdego pacjenta. Ponadto w Oddziale prowadzona była muzykoterapia. Zajęcia polegały na słuchaniu muzyki, śpiewaniu ulubionych piosenek, klaskaniu i poruszaniu się w rytm muzyki, wspólnym tańczeniu. Treningi takie prowadzone były dwa razy w tygodniu przez około 2-3 godziny. Celem tych treningów było wyzwolenie emocji i napięć, osiągnięcie integracji w grupie, nauka relaksacji i odpoczynku oraz usprawnienie funkcji motorycznych. Działania te wzmacniały i ułatwiały proces leczenia.

5 21 Metody badań Badania wykonano za pomocą następujących skal: Krótkiej Oceny Stanu Umysłowego( MMSE ), Skali Podstawowych Czynności Życia Codziennego (ADL), Skali Oceny Złożonych Czynności Życia Codziennego (IADL) [5]. Przeprowadzono je dwukrotnie: w dniu przyjęcia pacjenta na Oddział Psychiatryczny i po 4-6 tygodniowym leczeniu. Skala MMSE pozwala na ocenę najważniejszych czynności umysłowych. Wynik liczbowy tej skali jest odzwierciedleniem ogólnego poziomu funkcjonowania poznawczego badanej osoby. Stanowi on sumę punktów uzyskanych w próbach, które oceniają: orientację w czasie i miejscu, zapamiętywanie trzech wyrazów, uwagę i liczenie, swobodne odtwarzanie wcześniej zapamiętanych wyrazów, nazywanie dwóch przedmiotów, wykonywanie poleceń słownych, pisanie oraz kopiowanie. Maksymalny wynik wynosi 30 punktów. Wynik poniżej 24 punktów wskazuje na obecność procesu otępiennego i sugeruje konieczność podjęcia dalszych badań diagnostycznych. Skala ADL bada zdolność do wykonywania następujących czynności: kontrolowania potrzeb fizjologicznych, korzystania z toalety, przemieszczania się, kąpania, ubierania, spożywania posiłków. W tej skali maksymalnie można uzyskać 6 punktów, co oznacza pełną zdolność do wykonywania tych czynności. Uzyskanie 4 punktów świadczy o średnim stopniu upośledzenia czynnościowego, a uzyskanie 2 punktów o ciężkim upośledzeniu czynnościowym. Skala IADL bada zdolność do samodzielnego funkcjonowania. Ocenia zdolność do wykonywania następujących czynności: korzystania z telefonu, przemieszczania się do miejsca poza odległością spaceru, wychodzenia na zakupy po artykuły spożywcze, przygotowywania sobie posiłków, samodzielnego przyjmowania leków i gospodarowania pieniędzmi, wykonywania prac domowych takich jak: sprzątanie, pranie, drobne naprawy. Maksymalna liczba punktów jaką można było uzyskać w tym badaniu wynosiła 24, minimalna 8. Im większa liczba punktów uzyskana w teście, tym większa jest niezależność i samodzielność pacjenta. Badania te służyły ocenie zmian stanu funkcjonalnego i umysłowego pacjentów w czasie leczenia szpitalnego. Analiza statystyczna Porównano uśrednione wyniki każdej ze skal przed i po terapii, osobno grupy mężczyzn i kobiet. Do oceny istotności statystycznej zmian zastosowano test t-studenta i test znaków. Wszystkie testy przeprowadzono na poziomie istotności 0,05 w oprogramowaniu R. Wyniki Wyniki badań wykonanych u kobiet przed leczeniem: Liczba punktów w badaniu MMSE wynosiła od 2 do 21, średnio 8,7 pkt; w skali ADL od 2 do 6, średnio 4,1 pkt; w teście IADL wahała się od 8 do 18, średnio 10,57 pkt. Wyniki badań wykonanych u mężczyzn przed leczeniem: Liczba punktów w teście MMSE wynosiła od 5 do 21, średnio 12,5 pkt; w teście ADL od 2 do 6, średnio 3,8 pkt; w teście IADL wahała się od 8 do 20, średnio 12,6 pkt. Wyniki badań wykonanych u kobiet po leczeniu: Liczba punktów w teście MMSE wynosiła od 2 do 21, średnio 8,4 pkt; w skali ADL od 2 do 6, średnio 4,5 pkt; w skali IADL wahała się od 8 do 18, średnio 11 pkt. Wyniki badan wykonanych u mężczyzn po leczeniu: Liczba punktów w teście MMSE wynosiła od 4 do 21, średnio 12,5 pkt; w skali ADL od 2 do 6, średnio 4,7 pkt; w skali IADL wahała się od 8 do 20, średnio 14,2 pkt.

6 22 Porównanie wybranych wyników badań wykonanych u kobiet przed i po leczeniu Wyniki badań ADL, IADL, MMSE wykonanych u kobiet przed rozpoczęciem i po zakończeniu leczenia przedstawiono w tabeli 1. Średnia liczba punktów w teście ADL zwiększyła się o 0,4 punktu i była to zmiana nieznamienna statystycznie. Średnia liczba punktów w teście IADL po leczeniu zwiększyła się o 0,4 punktu i również nie była ona znamienna statystycznie. Średnia punktów uzyskanych po leczeniu w teście MMSE zmniejszyła się o 0,3 punktu i nie była zmianą znamienną statystycznie. Porównanie wybranych wyników badań wykonanych u mężczyzn przed i po leczeniu Wyniki badań ADL, IADL, MMSE wykonanych u mężczyzn przed rozpoczęciem i po zakończeniu leczenia przedstawiono w tabeli 2. Średnia liczba punktów w teście ADL zwiększyła się o 0,9 punktu i była to zmiana istotna statystycznie. Średnia liczba punktów w teście IADL zwiększyła się o 1,6 punktu i była znamienna statystycznie. Średnia liczba punktów w teście MMSE nie zmieniła się. Dyskusja Okres badań ograniczony był czasem leczenia szpitalnego. Oceniane zmiany zaszłe podczas 6-tygodniowego pobytu w szpitalu pozwoliły wyeliminować ewentualny wpływ dłuższego czasu na naturalny przebieg choroby. Zbadano wpływ leczenia psychoterapeutycznego i farmakologicznego na stan umysłowy i zdolności do wykonywania codziennych czynności u pacjentów z otępieniem kolejno przyjmowanych do Oddziału Psychiatrycznego. Taki sposób kwalifikacji do badań pozwala w pewnym stopniu odnieść wyniki badań do większej liczby chorych. Poziom funkcjonowania poznawczego pacjentów z otępieniem podczas leczenia nie zmienił się istotnie statystycznie. Średnie wartości wyników skali Krótkiego Badania Zdolności Umysłowych nie zmieniły się podczas leczenia. W grupie kobiet wartości tego testu wykonane po leczeniu, nawet nieco zmniejszyły się, wskazując na niewielki, chociaż statystycznie nieistotny wzrost objawów otępienia. Nie należy oczekiwać, że zaawansowane choroby mózgu i wynikające z nich otępienie, którego wskaźnikiem były niskie wartości testu MMSE, będą cofały się pod wpływem krótkotrwałego leczenia szpitalnego. Uzyskano natomiast u mężczyzn korzystny, statystycznie znamienny wpływ przeprowadzonego leczenia szpitalnego na zdolność do wykonywania prostych czynności życia codziennego. Można sądzić, że był on głównie wynikiem oddziaływania psychoterapii i terapii zajęciowej. U badanych kobiet, chociaż nieco poprawiła się zdolność do wykonywania tych czynności, to jednak była ona nieznamienna statystycznie, prawdopodobnie z powodu dużego zaawansowania zmian chorobowych. Wyniki badania złożonych czynności życia codziennego przeprowadzone u mężczyzn po leczeniu, wykazały statystycznie znamienną poprawę zdolności do ich wykonywania. U kobiet poprawa wykonywania tych czynności była statystycznie nieznamienna. Biorąc pod uwagę ocenę zdolności do wykonywania podstawowych i złożonych czynności życia codziennego oraz Krótką Ocenę Zdolności Umysłowych, gorsze wyniki leczenia szpitalnego u kobiet były najprawdopodobniej wynikiem bardziej zawansowanych zmian chorobowych mózgu. Wszyscy badani mieli wcześniej ustalone, a w szpitalu kontynuowane leczenie przeciwotępienne, natomiast psychoterapię zastosowano u każdego chorego dopiero w czasie leczenia szpitalnego. Trudny do oceny, chociaż niewątpliwy jest wpływ przebywania pacjentów w oddziale, w tym samym

7 23 Tabela 1. Porównanie średnich wyników testów: Skali Podstawowych Czynności Życia Codziennego (ADL), Skali Złożonych Czynności Życia Codziennego (IADL), Krótkiej Oceny Stanu Umysłowego (MMSE) u kobiet przed i po leczeniu oraz ich ocena statystyczna Table 1. Comparison of the mean results of tests: Activities of Daily Living (ADL), Instrumental Activities of Daily Living Scale (IADL), Mini Mental State Examination (MMSE) in women before and after treatment and their statistical evaluation Średnie wartości wyrażone w punktach Ocena statystyczna Skale przed leczeniem po leczeniu różnica średnich test znaków test t-studenta ADL 4,1 4,6 0,4 0,727 - IADL 10,6 11,0 0,4-0,385 MMSE 8,7 8,4-0,3 0,625 - Tabela 2. Porównanie średnich wyników testów: Skali Podstawowych Czynności Życia Codziennego (ADL), Skali Złożonych Czynności Życia Codziennego (IADL), Krótkiej Oceny Stanu Umysłowego (MMSE) u mężczyzn przed i po leczeniu oraz ich ocena statystyczna Table 2. Comparison of the mean results of tests: Activities of Daily Living (ADL), Instrumental Activities of Daily Living Scale (IADL), Mini Mental State Examination (MMSE) in men before and after treatment and their statistical evaluation Średnie wartości wyrażone w punktach Ocena statystyczna Skale przed leczeniem po leczeniu różnica średnich test znaków ADL 3,8 4,7 0,9 <0,001 IADL 12,6 14,2 1,6 <0,001 MMSE 12,5 12,5 0,0 1,000 środowisku i społeczności poddawanej opiece całego personelu. Można zatem przyjąć, że leczenie psychoterapeutyczne i farmakologiczne zastosowane u pacjentów dało korzystne wyniki, pomimo tego, że ich zdolności poznawcze były bardzo upośledzone. Nawet w zaawansowanym okresie choroby otępiennej można i trzeba podtrzymywać niezaburzone jeszcze umiejętności, od których zależy samodzielne funkcjonowanie chorego [6, 7, 8].

8 24 Pewien udział w rozwoju i przebiegu zaburzeń poznawczych u badanych mogły mieć choroby psychiczne, obecne aż u około 40% badanych. Nieprawidłowości w zakresie kory przedczołowej, obserwowane w schizofrenii i zaburzeniach afektywnych dwubiegunowych, prowadzą do zaburzeń poznawczych [9, 10, 11]. Choroby wpływające na ukrwienie mózgu, takie jak nadciśnienie tętnicze i cukrzyca, mają udział w rozwoju otępienia naczyniopochodnego [12, 13, 14]. Choroby te stwierdzano u 14 % badanych kobiet i u 24% mężczyzn. Spożywanie alkoholu mogło mieć duży wpływ na wystąpienie otępienia u mężczyzn, bowiem aż 43% z nich nadużywało alkohol. U kobiet to oddziaływanie mogło być mniejsze, gdyż alkohol nadużywało tylko 8% badanych. Znany jest wpływ przewlekłego nadużywania alkoholu na rozwój procesów neurodegeneracyjnych prowadzących do zaniku w obrębie hipokampa, płatów skroniowych i czołowych [15, 16, 17]. Pewien wpływ na wystąpienie objawów otępienia mogło mieć miejsce zamieszkania badanych pacjentów. Odsetek kobiet leczonych w Oddziale, zamieszkujących na wsi, wynosił 71,4%, a mężczyzn 57,1%. Z innych badań wynika, że u pacjentów mieszkających na wsi częściej występuje otępienie [18, 19]. Przeprowadzone badania wykazały, że osoby pracujące fizycznie są bardziej narażone na wystąpienie otępienia. Wszystkie badane kobiety wykonywały uprzednio pracę fizyczną, a odsetek mężczyzn pracujących fizycznie wynosił 61,9%. Stwierdzenie to wydaje się być zgodne z badaniami wykazującymi, że praca umysłowa zmniejsza częstość występowania objawów otępienia, a u wykonujących ją, rzadziej stwierdza się chorobę Alzheimera [20]. Ogólnie można powiedzieć, że leczenie szpitalne pacjentów z otępieniem, nawet jeśli nie poprawiało zdolności poznawczych, to prawdopodobnie spowalniało ich utratę, polepszało jakość życia chorych i opiekunów [21]. Ćwiczenie wykonywania codziennych czynności oraz terapia zajęciowa mogą zwiększać zdolność do samoobsługi oraz obniżać zaburzenia zachowania [8, 22]. Aktywność fizyczna poprawia ogólną sprawność oraz nastrój chorych z otępieniem [23, 24, 25]. Wnioski 1. Trwające od 4 do 6 tygodni leczenie psychoterapeutyczne i farmakologiczne w oddziale psychiatrycznym nie poprawiło zdolności umysłowych mężczyzn i kobiet. 2. U chorych z otępieniem, pomimo dużego upośledzenia funkcji umysłowych, leczenie psychoterapeutyczne i farmakologiczne poprawia zdolności do samodzielnego funkcjonowania. Piśmiennictwo [1] Prince M, Bryce R, Ferri C: Alzheimer s Disease International World Alzheimer Report The benefits of early diagnosis and intervention. Institute of Psychiatry, King s College London, UK, Published by Alzheimer s Disease International (ADI). September [2] Diagnostyka i leczenie otępień. Rekomendacje zespołu ekspertów Polskiego Towarzystwa Alzheimerowskiego. Otwock: Medisfera; [3] Gabryelewicz T, Kotapka-Minc S, Mączka M i wsp. Charakterystyka polskiej populacji osób z chorobą Alzheimera i ich opiekunów: Raport z badania obserwacyjnego EX-ON. Psychogeriatr Pol 2006; 3: [4] Boustani M, Callahan CM, Unverzagt FW, Austrom MG, Perkins AJ, Fultz BA et al. Implementing a screening and diagnosis program for dementia in primary care. J Gen Intern Med 2005; 20(7):

9 25 [5] Reuben DB, Rosen S Principles of geriatric assessment. W: Halter JB et al. Hazzard s Geriatric Medicine and Gerontology-6th ed. The McGraw-Hill Companies New York 2009, [6] Spijker A, Vernooij-Dassen M, Vasse E et al. Effectiveness of nonpharmacological interventions in delaying the institutionalization of patients with dementia: a metaanalysis. J Am Geriatr Soc 2008; 56(6): [7] Ayalon L, Gum AM, Feliciano, Arean PA. Effectiveness of nonpharmacological interventions for the management of neuropsychiatrics symptoms in patients with dementia: a systematic review. Arch Intern Med 2006; 166: [8] Andersen CK, Wittrup-Jensen KU, Lolk A, et al. Ability to perform activities of daily living is the main factor affecting quality of life in patients with dementia. Health Qual Life Outcomes 2004; 2: [9] Borkowska A. Znaczenie zaburzeń funkcji poznawczych i możliwości ich oceny w chorobach psychicznych. Psychiatria w Praktyce Klinicznej 2009; 2 (1): [10] Budson A, Price BH Memory dysfunction in neurological practice. Pract Neurol 2007; 7: [11] Tamminga CA. The neurobiology of cognition in schizophrenia. J Clin Psychiatry 2006; 67: [12] Głuszek J Dementia in the course of hypertension and diabetes. Post Nauk Med 2009; 1: [13] Langa KM, Forster NL, Larson EB. Mixed dementia: emerging concepts and therapeutic implications. JAMA 2004; 292(23): [14] Bowler JV, Gorelick PB. Advances in vascular cognitive impairment Stroke 2007; 38(2): [15] Habrat B Zaburzenia psychiczne spowodowane przyjmowaniem substancji psychoaktywnych. W: Bilikiewicz A (red.) Psychiatria. Warszawa: PZWL; 2009, s [16] Szubert-Czarnocka MM Alkohol i napady padaczkowe. Review of Clinical Neuropsychiatry 2011; 3 (2): [17] Moselhy HF et al. Frontal lobe changes in alcoholism: review of the literature. Alcohol & Alkoholism 2001; 36: [18] Bidzan L, Turczyński J, Szabert K Rozpowszechnienie zaburzeń otępiennych w populacji wiejskiej. Psychiatr Pol 2007; 2: [19] Vilalta-Franch J, Lopez-Pousa S, Llinas-Regla J The prevalence of dementias in a rural area. A study in Girona. Rev Neurol 2000; 30: [20] Scarmeas N, Albert SM, Manly JJ, Stern Y. Education and rates of cognitive decline in incident Alzheimer s disease. J Neurol Neurosur Ps 2006; 77: [21] Siemiński M, Perzowski J, Zakrzewska A Satysfakcja pacjentów z demencją i ich opiekunów z prowadzonej terapii. Review of Clinical Neuropsychiatry 2011; 3 (4): [22] Livingston G, Johnston K, Katona C et al. Systematic review of psychological approaches to the management of neuropsychiatric symptoms of dementia. Am J Psychiatry 2005; 162: [23] Miu DKY, Szeto SL, Mak YF A randomised controlled trial on the effect of exercise on physical, cognitive and affective function in dementia subjects. Asian J Gerontol Geriatr 2008; 3: [24] Kozak-Szkopek E, Galus K Wpływ rehabilitacji ruchowej na sprawność psychofizyczną osób w podeszłym wieku. Gerontol Pol 2009; 17: [25] Heyn P, Abreu BC, Ottenbacher KJ The effects of exercise training on elderly persons with cognitive impairment and dementia: a meta-analysis. Arch Phys Med Rehabil 2004; 85: Revieved/Zrecenzowano r. Accepted/Zatwierdzono do druku r.

10 KOMUNIKAT REDAKCJI Zaproszenie do publikacji Redakcja uprzejmie zaprasza do nadsyłania pełnotekstowych artykułów oryginalnych i krótkich doniesień badawczych mieszczących się w tematyce czasopisma, wcześniej niepublikowanych oraz nieprzedłożonych do innych wydawnictw, celem rozważenia Publikacji w Psychogeriatrii Polskiej Wszystkie przedłożone artykuły zostaną niezależnie zrecenzowane. Wydawca Psychogeriatrii Polskiej Fundacja Ochrony Zdrowia Psychicznego Wrocław, ul. Nożownicza 4/8 fozp@fozp.org.pl