Marcin Kêdzierski* Wielka gra o Gazoci¹g Pó³nocny. Opressje zagraniczne

Transkrypt

1 logikami polityczn¹ i cywilizacyjn¹ lub w niezgodzie z nimi. Co oczywiste, myœlimy o decyzjach podejmowanych nie tylko na samej grzêdzie, na której siedz¹ obie S¹siadki, lecz i w ca³ym europejskim siole globalnej wioski. Marcin Kêdzierski* *Janusz Ekes: historyk, profesor Wy szej Szko³y Biznesu w Nowym S¹czu. Zajmuje siê histori¹ idei, histori¹ myœli politycznej i histori¹ nowo ytn¹. Autor wielu monografii, m.in. Natura wolnoœæ w³adza: studium z dziejów myœli politycznej renesansu (Warszawa 2001). Wielka gra o Gazoci¹g Pó³nocny Stosunki miêdzy Polsk¹ a Republik¹ Federaln¹ Niemiec od pocz¹tku tego wieku pogorszy³y siê. Wprowadzenie tak prosto brzmi¹cej tezy na samym pocz¹tku wydaje siê ryzykowne, poniewa rozstrzyga tocz¹cy siê spór, zanim zostan¹ przedstawione argumenty. Z drugiej jednak strony takie podejœcie wynika z rozumienia polityki jako zadania, które pozostaj¹c wolne od intencji, czy te pobo nych yczeñ, koncentruje siê na realizacji okreœlonych interesów. Wspomniane interesy i spory wokó³ nich s¹ szk³em powiêkszaj¹cym, przez które mo emy obserwowaæ stan relacji polsko-niemieckich. Jednym z takich szkie³ jest konflikt wokó³ budowy Gazoci¹gu Pó³nocnego. Nie od dziœ wiadomo, e bezpieczeñstwo pañstwa w XXI wieku bêdzie zale a³o nie tylko od si³y armii, lecz przede wszystkim od si³y gospodarki, a bez dostêpu do Ÿróde³ energii utrzymanie ich obu jest niezmiernie trudne. Ka dy, kto choæ trochê interesujê siê polsk¹ polityk¹ zagraniczn¹ wie, e budowa Gazoci¹gu Pó³nocnego w obecnej postaci jest dla naszego kraju niekorzystna. Mo na wyliczaæ argumenty ekonomiczne, polityczne i historyczne. W tej sprawie wszyscy nad Wis³¹ siê rozumiemy i zgadzamy (poza drobnymi szczegó³ami), co, warto to zauwa yæ, w Polsce nie zdarza siê zbyt czêsto. Problem pojawia siê jednak w momencie, kiedy spostrzegamy, e nasze argumenty w ogóle nie trafiaj¹ do Niemców. Co gorsze, nasi zachodni s¹siedzi nie tylko mówi¹ nam, e interesy obu pañstw s¹ rozbie ne. Ich zdaniem argumenty Polaków s¹ po prostu nieracjonalne. Dlaczego tak siê dzieje? Gdzie tkwi problem tego wzajemnego niezrozumienia? OdpowiedŸ na tak postawione pytanie wymaga- ³aby zakrojonych na szerok¹ skalê badañ spo³ecznych. Warto je oczywiœcie przeprowadziæ, na razie mo na jedynie przedstawiæ to, z czym mamy prawo siê nie zgadzaæ, odpowiedzieæ na pytanie, jaki jest niemiecki punkt widzenia i od czego, prócz siedzenia (w tym zaœ przypadku po³o enia geopolitycznego) zale y, a tak e zastanowiæ siê nad argumentami, które mog³yby przekonaæ Niemców do polskich racji

2 Narracja opisuj¹ca problem Gazoci¹gu Pó³nocnego w Niemczech sk³ada siê z kilku nurtów. Na pierwszym planie wykorzystywany jest w¹tek ekonomiczny, z wszelkimi jego aspektami. Po drugie, w niemieckiej retoryce pojawiaj¹ siê argumenty o bezpieczeñstwie i zaufaniu, którym Niemcy darz¹ Rosjê (a gaz ma dodatkowo przyjaÿñ Berlina i Moskwy, nomen omen, ociepliæ). Trzecim zaœ nurtem, który mo na zauwa yæ w publicznym dyskursie, zw³aszcza na niemieckiej ulicy, jest zarzucanie niewdziêcznoœci s¹siadom zza Odry, którzy niczym pies ogrodnika sami z dobrodziejstw gazoci¹gu skorzystaæ nie chc¹, a i innym nie dadz¹. Niemcy przekonuj¹ przede wszystkim, e budowa Gazoci¹gu Pó³nocnego jest bardziej op³acalna ni przeprowadzenie takiego po³¹czenia drog¹ l¹dow¹ przez Estoniê, otwê, Obwód Kaliningradzki i Polskê. Koszt budowy gazoci¹gu na dnie Morza Ba³tyckiego zosta³ oszacowany przez konsorcjum Nord Stream AG na oko³o 4 mld euro, choæ pierwotne wyliczenia mówi³y o sumie 2,5 mld euro. Warto wspomnieæ, e udzia³y spó³ki North European Gas Pipeline Company (tak nazywa³o siê konsorcjum Nord Stream do paÿdziernika 2006 roku) nale- a³y do rosyjskiego Gazpromu 51% akcji, oraz niemieckich firm BASF i E.ON Ruhrgas po 24,5% akcji. W listopadzie 2007 roku do koncernu Nord Stream przyst¹pi³ holenderski Gasunie, który w wyniku przejêcie po 4,5% udzia³ów od niemieckich partnerów dysponowaæ bêdzie 9% akcji. Z tych danych jednoznacznie wynika, e to w³aœnie rosyjski Gazprom bêdzie mia³ decyduj¹cy wp³yw na kszta³towanie polityki gazowego konsorcjum. W³adze Nord Stream przyzna³y, e koszt wybudowania gazoci¹gu drog¹ l¹dow¹ by³by co prawda o oko³o 30% ni szy, jednak bior¹c pod uwagê koniecznoœæ uiszczania op³at tranzytowych jego u ytkowanie by³oby w d³u szym okresie nieop³acalne. Z wyliczeñ, które przedstawi³ w Krakowie w 2005 roku by³y ambasador RFN w Polsce Reinhard Schweppe, wynika, e Gazoci¹g Pó³nocny mia³by siê zwróciæ ju po oœmiu, najwy ej dziesiêciu latach u ytkowania. Problem jednak w tym, e ze wzglêdu na sprzeciw Szwecji, Danii i Estonii gazoci¹g musi zmieniæ swoj¹ pierwotnie zaplanowan¹ trasê. Pierwsza zmiana dotyczy rejonu wysp Bornholm i Gotlandii, w pobli u wybrze y których naziœci zatopili w 1945 roku broñ chemiczn¹ (w tym m.in. 35 tys. bary³ek z rtêci¹). Szwedzi oraz Duñczycy obawiaj¹ siê, e po³o enie w tym rejonie rury na dnie morza mog³oby skoñczyæ siê ekologiczn¹ katastrof¹. Drugi sporny obszar dotyczy Zatoki Fiñskiej, której szerokoœæ nie przekracza 20 mil. Do tej pory Finów i Estoñczyków zadowala³o oko³o 7 mil wód terytorialnych (pozosta³e 6 zosta³o umiêdzynarodowionych), jednak w perspektywie budowy gazoci¹gu na dnie zatoki, na co rz¹d w Tallinie siê nie zgadza, Estonia zamierza poszerzyæ zasiêg swoich wód terytorialnych do 12 mil (o ile z podobnym roszczeniem nie wyst¹pi Finlandia, wtedy zgodnie z prawem morza oba pañstwa bêd¹ musia³y podzieliæ siê po po³owie; choæ do tej pory Finowie maj¹ pewne zastrze enia, to jednak nie blokuj¹ projektu budowy gazoci¹gu). Co wiêcej, tak e w dalszym swym biegu gazoci¹g mia³by naruszaæ wy³¹czn¹ strefê ekonomiczn¹ Estonii, a na to na pewno nie bêdzie zgody. Koniecznoœæ zmiany trasy wymaga wiêc nieustannych negocjacji, w wyniku których planowana d³ugoœæ nitki Gazoci¹gu Pó³nocnego ca³y czas siê zwiêksza. Poza tym potrzebne jest zdobywanie kolejnych zezwoleñ Punkty oznaczaj¹ miejsca sporne ród³o: opracowanie w³asne na podstawie Wikipedia. i przeprowadzanie nowych badañ dna morskiego, a to kosztuje. W efekcie w dotrzymanie terminu realizacji tej inwestycji (wg Nord Stream AG mia³ to byæ listopad 2010 roku w przypadku pierwszej nitki i paÿdziernik 2012 roku w przypadku drugiej) ma³o kto wierzy. W zbudowanie gazoci¹gu za 4 mld euro nie wierzy ju nikt. Wed³ug obecnych szacunków przedsiêwziêcie to poch³onie oko³o 6 mld euro, a zdaniem STRATFOR (Strategic Forecasting) koszty te mog¹ osi¹gn¹æ nawet mld euro. Czy mimo to Niemcy zechc¹ wy³o yæ a tyle pieniêdzy? OdpowiedŸ brzmi: TAK. Dlaczego? Bo inwestycja jest planowana na kilkadziesi¹t lat i prêdzej czy póÿniej siê zwróci. Jeœli nie za 10 lat, to za lat 15. Zreszt¹ za wiêkszoœæ i tak zap³aci Gazprom (czyli de facto Federacja Rosyjska), bo dla Rosjan ta inwestycja jest jeszcze wa niejsza ni dla Niemiec. Wniosek argumentami ekonomicznymi Niemców nie przekonamy, poniewa oni, jak powiedzia³ kiedyœ jeden z dyplomatów, s¹ mistrzami czekania i bêd¹ skrzêtnie odliczaæ czas do dnia, w którym og³osz¹, e gazoci¹g zacz¹³ na siebie zarabiaæ. Paradoksem ca³ej sytuacji jest fakt, e mniej oszczêdni Polacy zarzucaj¹ Niemcom rozrzutnoœæ. Jeszcze wiêkszym paradoksem wydawaæ siê mo e jednak to, e niesegreguj¹cy œmieci Polacy pouczaj¹ wra liwych na punkcie ekologii Niemców, jak dbaæ o œrodowi

3 sko naturalne, choæ akurat w przypadku Gazoci¹gu Pó³nocnego w kwestii ekologii racja stoi po polskiej stronie. Drugim nurtem, którym porusza siê niemiecka argumentacja, s¹ sprawy bezpieczeñstwa i zaufania. Pomijaj¹c kontekst historyczny, kiedy spogl¹da siê na kraje, z których mo na sprowadzaæ ropê naftow¹ i gaz ziemny, trzeba zauwa yæ, e nie ma bardziej stabilnego regionu ni Rosja tak budowê Gazoci¹gu Pó³nocnego oceni³ Gerhard Schröder podczas konferencji podsumowuj¹cej roczn¹ prezydencjê Rosji w grupie G-8. Choæ s³owa te wypowiedzia³ by³y kanclerz RFN, tak naprawdê podobnie myœli wiêkszoœæ Niemców. I trudno siê im dziwiæ, zw³aszcza maj¹c na uwadze fakt, e wed³ug prognoz instytutu EWI/Prognos z 2005 roku zapotrzebowanie na gaz ziemny w Niemczech w roku 2030 wzroœnie do ok. 225 mld m3 rocznie. W momencie podejmowania decyzji o budowie gazoci¹gu, tj. w 2005 roku, RFN importowa³a 90,7 mld m3 gazu ziemnego, przy konsumpcji rzêdu 86,2 mld m3. Nie mo na tak e zapominaæ o potrzebach energetycznych UE Gazoci¹g Pó³nocny ma w koñcu doprowadzaæ cenny surowiec tak e do innych krajów Wspólnoty (m.in. Danii, Wielkiej Brytanii, Holandii i Francji). ród³o: opracowanie w³asne na podstawie raportu: Natural gas consumption, BP Global 2007 Struktura rynku gazu ziemnego w RFN, 2006 Kategoria Produkcja Import Eksport Saldo Konsumpcja Rezerwy Wielkoœæ (mld m 3 ) 15,6 90,8 14,7 91,7 87,2 160 ród³o: opracowanie w³asne na podstawie raportu: Natural gas consumption, BP Global 2007 Zgodnie z planami koncernu Nord Stream AG dwie nitki Gazoci¹gu Pó³nocnego maj¹ od 2012 roku umo liwiæ przep³yw ok. 55 mld m3 gazu rocznie. Zapleczem surowcowym nowej trasy mia³o byæ z³o e Ju norosskoje (szacowane na 0,7 1 bln m3). Koszty uruchomienia wydobycia b³êkitnego paliwa z tego z³o a Gazprom ocenia na 1 mld euro. Docelowo ma ono dawaæ 25 mld m3 gazu rocznie, jednak planowane wydobycie z tego z³o a jest niewystarczaj¹ce dla zape³nienia pierwszej nitki. W zwi¹zku z tym w pierwszej fazie zapleczem Nord Streamu bêd¹ zapewne inne z³o a zachodniosyberyjskie. Perspektywicznym zapleczem gazoci¹gu ma byæ jednak z³o e Sztokmanowskie na Morzu Barentsa (szacowane na 3,7 bln m3, wydobycie rozpocznie siê najwczeœniej w 2015 roku). Bior¹c pod uwagê przepustowoœæ Nord Streamu oraz zak³adaj¹c, e potrzeby RFN w ci¹gu najbli szych dwudziestu lat wzrosn¹ o ponad 100 mld m3, nale y sobie uzmys³owiæ, e budowa gazoci¹gu pokryje i tak zaledwie po³owê niemieckiego zapotrzebowania. Reszta bêdzie zaspokajana przez import drog¹ morsk¹ gazu skroplonego. Niemcy maj¹ œwiadomoœæ, e niepowodzenie projektu gazoci¹gu mo e ich bardzo drogo kosztowaæ (szukanie nowych Ÿróde³ w bardziej konfliktowych czêœciach globu, jak równie koniecznoœæ korzystania z transportu morskiego, zdecydowanie zwiêkszy cenê sprowadzanego gazu). W tej sytuacji Berlin zgadza siê na rosyjskie warunki, a kluczowym s³owem w dyskusji staje siê niezawodnoœæ, o której mówi³ w stolicy RFN w styczniu tego roku by³y kanclerz Gerhard Schröder. Owa niezawodnoœæ jest zapewniona z dwóch stron Niemcy musz¹ gaz kupiæ, a Rosjanie musz¹ go sprzedaæ. Politycy w Berlinie maj¹ œwiadomoœæ, e jeszcze wiêksze uzale nienie siê od dostaw surowców energetycznych z Rosji jest niebezpieczne (obecnie jest to 40%). Zdecydowali siê jednak podj¹æ to ryzyko, gdy wiedz¹, e Rosja, mimo swej nieprzewidywalnoœci, nie zdecyduje siê zakrêciæ Niemcom kurka z gazem, tak jak mia³o to miejsce w przypadku Ukrainy, a póÿniej Bia³orusi. Œwiadomoœæ zagro enia wyczuwana jest te w Brukseli, ale równie Unia Europejska w obliczu rosn¹cych potrzeb konsumpcyjnych sk³onna jest podj¹æ ryzyko. Wed³ug szacunków Dyrekcji ds. Energii i Transportu Komisji Europejskiej uzale nienie UE od zewnêtrznych Ÿróde³ gazu wzroœnie do 74% w 2020 roku i a do 84% w 2030 roku. O trwa³oœci wspó³pracy niemiecko-rosyjskiej w zakresie dostaw gazu mog¹ œwiadczyæ kontrakty zawarte w ostatnim czasie. Choæ rzadko siê o tym wspomina, to w³aœnie umowy na dostarczanie gazu ziemnego zadecyduj¹ w du ej mierze o powodzeniu projektu gazoci¹gu transba³tyckiego. Kontrakty na sprzeda gazu s¹ warunkiem zwrotu kosztów inwestycji, a tym samym jedn¹ z determinant kondycji finansowej g³ównych udzia³owców (planowana sp³ata kredytów zaci¹gniêtych na realizacjê tego przedsiêwziêcia, a stanowi³y one a

4 70% wartoœci ca³ej inwestycji, ma nast¹piæ dopiero w roku 2032). Trudno siê wiêc dziwiæ wypowiedziom prezesa firmy E.ON Wolfa Bernotata, którego zdaniem blokowanie budowy gazoci¹gu jest ca³kowicie nieracjonalne. Ponadto szef E.ONu ma dobry powód, by ufaæ Rosjanom. Szeœcioprocentowy pakiet w Gazpromie (E.ON jest przez to jego najwiêkszym europejskim udzia³owcem), który niemiecka grupa otrzyma³a w ramach wynosz¹cej 10 mld euro transakcji przejêcia Ruhrgasu, wart jest obecnie wiêcej ni w momencie akwizycji. Wspó³pracê z Gazpromem podjê³y tak e m.in.: duñski DONG Energy, Gazprom Marketing & Trading (brytyjska spó³ka córka rosyjskiego monopolu) oraz Gaz de France. Kontrakty na dostawy gazu z Federacji Rosyjskiej do Europy, Nazwa firmy Gazprom z E.ON Ruhrgas Kontrakt WIEH (spó³ki Gazpromu i Wintershall) z Verbundnetzgas Data zawarcia kontraktu Data obowi¹zywania kontraktu E.ON Ruhrgas Gazprom z E.ON Ruhrgas Wielkoœæ 88 mld m 3 (8 mld m 3 rocznie) 90 mld m 3 (5,25 mld m 3 rocznie), z mo liwoœci¹ zwiêkszenia dostaw 100 mld m 3 (4 mld m 3 rocznie) 300 mld m 3 (20 mld m 3 rocznie) i adresat dostaw Wykorzystanie przez E.ON Ruhrgas ostatniej z opcji na przed³u enie jednego z 7 d³ugoterminowych kontraktów Wzmocnienie pozycji Gazpromowskiej spó³ki na rynku niemieckim. Za poœrednictwem WIEH Gazprom sprzedaje gaz równie na rynkach innych pañstw UE Kontrakt na dostawy gazoci¹giem Nord Stream. Niemiecki koncern uzupe³nia listê klientów dostaw tym gazoci¹giem. Mo liwoœæ zbytu decyduje o rentownoœci projektu transba³tyckieg Przed³u enie obecnych kontraktów, wygasaj¹cych w 2020 roku, na dostawy gazu przez Weidhaus. Przed³u ony kontrakt utrzymuje zasadê sta³ego punktu dostaw ród³o: opracowanie w³asne na podstawie Gazprom w Europie 2006; OSW 2007 Stan niemieckich przedsiêbiorstw ma wp³yw na kondycjê ca³ej gospodarki RFN, dlatego te kanclerz Angela Merkel kontynuuje dzie³o Gerharda Schrödera, choæ mo na przypuszczaæ, e W³adimirowi Putinowi raczej nie ufa. Publicznie okazywane zaufanie ma jedynie wzmocniæ spo³eczne poparcie dla budowy Gazoci¹gu Pó³nocnego, tym bardziej, e przeciêtni Niemcy, w przeciwieñstwie do obywateli pañstw by³ego bloku komunistycznego, widz¹ w Rosji rzetelnego, godnego partnera, z którym mo na rozmawiaæ o sprawach globalnych. A to niezwykle wa ne, jeœli ma siê na uwadze fakt zmiany, które zachodz¹ w mentalnoœci Niemców na pocz¹tku XXI wieku. Z jednej strony w polityce wewnêtrznej mieliœmy do czynienia z kampani¹ Wir sind Deutschland, która przy okazji ostatnich mistrzostw œwiata w pi³ce no nej mia³a promowaæ narodow¹ jednoœæ. Z drugiej strony, tworz¹c sw¹ politykê zagraniczn¹, Niemcy 15 lat po zjednoczeniu wci¹ szukaj¹ formu³y, która okreœla³aby ich miejsce w œwiecie. Widmo II wojny œwiatowej jest ju odleg³e, podobnie jak œwiadomoœæ podzia³u Niemiec na dwa organizmy w latach powojennych. Z tego powodu coraz czêœciej padaj¹ pytania, jakie jest miejsce RFN w œwiatowych rozgrywkach. Nie bez przyczyny mówi siê czêsto, e kraj ten jest za du y jak na warunki polityki europejskiej, a za ma³y, by samodzielnie braæ udzia³ w polityce globalnej. Wydaje siê, e Niemcy sami do koñca nie wiedz¹, na co siê zdecydowaæ dzia³aj¹ wiêc ad hoc, bez jasno sprecyzowanej strategii. W perspektywie takiego myœlenia wspó³praca z Rosj¹ jest prostym dowodem na to, e ich kraj, odwo³ujam siê do pi³karskiego porównania, gra na œwiecie w pierwszej lidze. Na koñcu pora przejœæ do ostatniego chwytu retoryki, któr¹ pos³uguje siê zw³aszcza niemiecka prasa w kontekœcie Gazoci¹gu Pó³nocnego. W przeciwieñstwie do relacji z Kremlem, nie mo na powiedzieæ, e wspó³praca z Polsk¹ jest dla RFN oznak¹ pierwszoligowoœci. Potrzeba ukszta³towania nowej to samoœci zmusza Niemców do poszukiwania podmiotu, w opozycji do którego mo na by tê to samoœæ budowaæ. Warto w tej sytuacji znaleÿæ, jak mawiaj¹ Niemcy, Feindbild wizerunek wroga. Do tego w opinii mediów idealnie nadaje siê Polska. Dlaczego? Z jednej strony wprost sprzeciwia siê niemieckim interesom (m.in. w kwestii g³osowania w Radzie UE czy budowy Gazoci¹gu Pó³nocnego), a z drugiej czerpie garœciami z dobrodziejstw funduszy strukturalnych, które s¹ finansowane g³ównie przez niemieckich podatników. Jakie s¹ efekty tego zabiegu, pokazuje lektura niemieckich forów internetowych poœwiêconych polityce. Lektura ta nie jest dla nas przyjemna, gdy mo na dowiedzieæ siê, e Polakami w polityce zagranicznej kieruj¹ takie instynkty, jak g³upota, zazdroœæ i chciwoœæ. Rzecz¹ oczywist¹ jest, e Warszawa

5 powinna podj¹æ dzia³ania maj¹ce na celu odbudowê zaufania zachodnich s¹siadów wobec Polski. Problem ten z pewnoœci¹ bêdzie tematem innych opracowañ. W tym miejscu warto jednak zwróciæ uwagê na dzia³ania podejmowane przez krêgi kszta³tuj¹ce niemieck¹ politykê. Ich cz³onkowie wiedz¹, e prowadzenie interesów z Rosj¹ ponad g³owami Polaków, Litwinów czy Estoñczyków jest z punktu widzenia historycznych doœwiadczeñ bardzo niezrêczne. Co wiêcej, tak e w Niemczech z wielk¹ dezaprobat¹ przyjêto powo³anie by³ego kanclerza Gerharda Schrödera na stanowisko przewodnicz¹cego Rady Dyrektorów spó³ki Nord Stream AG. Ponadto dyrektorem generalnym (CEO) spó³ki bêdzie Matthias Warnig, g³ówny koordynator grupy Dresdner Bank w Rosji, którego dziennik Kommiersant przedstawia jako wieloletniego znajomego W³adimira Putina i by³ego oficera wschodnioniemieckiej Stasi. W Berlinie czuje siê niesmak sytuacji i dlatego te bêd¹ podejmowane próby w³¹czenia przedstawicieli krajów naszego regionu w dyskusjê nad budow¹ Gazoci¹gu Pó³nocnego z jednej strony poprzez wymianê opinii w trakcie nieformalnych spotkañ (w których Polska ze wzglêdów ambicjonalnych nie bra³a do tej pory aktywnego udzia³u), a z drugiej przez wci¹ganie tych krajów w realizacjê ca³ego projektu. W przypadku pierwszego zarzutu symptomatyczna by³a kuluarowa rozmowa podczas konferencji poœwiêconej problemom bezpieczeñstwa energetycznego, która odby³a siê w kwietniu tego roku w Berlinie. Jeden z naszych dyplomatów cieszy³ siê, e do walki o gazoci¹g tak aktywnie w³¹czy³y siê pañstwa ba³tyckie, zw³aszcza Estonia. Kiedy spyta³em go, dlaczego nie mo emy ich w tej walce wspomóc, odpowiedzia³, e Polska ju walczy³a i teraz nadesz³a kolej na innych. Trudno siê temu dziwiæ, wszak dyplomata przekazuje opiniê swoich mocodawców, a wytycznych z Warszawy niestety pró no by³o wtedy szukaæ. Zupe³nie inn¹ spraw¹ jest to, e w kluczowej dla Polski sprawie polscy dyplomaci nie maj¹ czêsto, niestety, zbyt du ego rozeznania. Warto wiêc tak e im przypomnieæ, e Niemcy oferowali nam na prze³omie 2005 i 2006 roku przy³¹czenie siê do gazoci¹gu w Greifswaldzie, a teraz forsuj¹ budowê odnogi gazoci¹gu o nazwie OPAL (choæ by³ on zaplanowany od samego pocz¹tku realizacji projektu, wraz z NEL, który ma umo liwiæ przesy³ gazu do Holandii i Wielkiej Brytanii). Zgodnie z za³o eniami trasa gazoci¹gu OPAL (termin realizacji 2010 rok, przepustowoœæ 36 mld m3 rocznie) ma biec od Greifswaldu, wzd³u zachodniej granicy Polski, do Olbernhau ma to w przysz³oœci umo liwiæ po³¹czenie Nord Stream z nitkami JAGAL (przy³¹czenie do gazoci¹gu jamalskiego) oraz STEGAL (po³¹czenie z gazoci¹giem S³owacja Czechy). Jednak podobnie jak w przypadku gazoci¹gu transba³tyckiego, przy budowie odga³êzienia OPAL pojawia siê problem ekologiczny zwi¹zany z naruszeniem obszaru euroregionu Natura Poza tym swój sprzeciw wystosowa³a tak e Komisja Europejska dostêp firm energetycznych do tej nitki ma byæ ograniczony, co zdaniem Komisji narusza unijne uregulowania dotycz¹ce rynku energetycznego (liberalizacja rynku nast¹pi³a 1 lipca 2007 roku). W naszym interesie jest yczliwe odniesienie siê do wszelkich propozycji (co oczywiœcie nie musi oznaczaæ zgody), poniewa nic tak nie pomo e naszemu wizerunkowi w Niemczech, jak rozmowa o interesach. Trzeba tylko zasi¹œæ do odpowiedniego stolika. I pamiêtaæ, e klucz do zmiany trasy Gazoci¹gu Pó³nocnego nie le y ani w Berlinie, ani Moskwie, lecz w Helsinkach. Do tej pory bowiem prócz zastrze eñ natury ekologicznej, Finlandia i Szwecja maj¹ w¹tpliwoœci co do umiejscowienia instalacji gazoci¹gu w obrêbie ich stref ekonomicznych. Czêœæ morska gazoci¹gu mia³a wykorzystywaæ 369 km fiñskiej i 482 km szwedzkiej strefy ekonomicznej. Zak³adaj¹c, e wobec zdecydowanego sprzeciwu pañstw ba³tyckich oraz Polski nie ma mo liwoœci przesuniêcie czêœci trasy na terytorium ich stref ekonomicznych, to brak zgody ze strony Sztokholmu i Helsinek mo e zniweczyæ plany budowy Nord Streamu. Obydwa pañstwa potwierdzi³y jednak swoje stanowisko na zgromadzeniu Rady Pañstw Pó³nocnych w Oslo w listopadzie tego roku. Szczególnie istotna jest w tej uk³adance rola Finlandii, do której nale y pó³nocna czêœæ Zatoki Fiñskiej, bêd¹cej w¹skim gard³em ca³ego projektu. Po³udniowa czêœæ zatoki jest w³asnoœci¹ Estonii, która budowie gazoci¹gu sprzeciwia siê zdecydowanie od samego pocz¹tku. Trudno siê temu dziwiæ, maj¹c na uwadze jej tegoroczny kryzys dyplomatyczny z Rosj¹, lub, co mo e rzadziej w Polsce komentowane, incydent z od³¹czeniem dostaw energii elektrycznej dla Tallina, a co za tym idzie ca³kowitego zaciemnienia miasta. Odwo- ³anie siê do pamiêci Finów, którzy obserwuj¹c jednej nocy estoñsk¹ stolicê, znajduj¹c¹ siê na drugim brzegu zatoki, nagle stracili j¹ z oczu, mo e okazaæ siê kluczowym zadaniem polskiej dyplomacji. W koñcu Finowie, podobnie jak Estoñczycy i Polacy, maj¹ doœwiadczenia wspó³pracy ze wschodnim s¹siadem. Trzeba im tylko przypomnieæ, e zasada ograniczonego zaufania wobec Kremla jest nadal aktualna. Sami natomiast musimy zadbaæ, oczywiœcie przy pomocy pañstw ba³tyckich, o przedstawienie Finom oraz pañstwom skandynawskim innego rozwi¹zania w zakresie dostaw gazu ziemnego z Rosji. Nie ma bowiem w¹tpliwoœci, e nowych z³ó gazu w naszym rejonie œwiata nie znajdziemy. Po drugie, w naszym dobrze rozumianym interesie le y porozumienie siê z Niemcami w sprawie ewentualnych op³at tranzytowych, które bêd¹ zwi¹zane z przeprowadzeniem trasy gazoci¹gu drog¹ l¹dow¹. Ka da zmiana trasy gazoci¹gu Nord

6 Stream uderzy po kieszeni niemieckie koncerny energetyczne, dlatego musielibyœmy siê zastanowiæ nad tym, jak te straty zrekompensowaæ. Je eli zale y nam na fiasku koncepcji gazoci¹gu transba³tyckiego, musimy przedstawiæ Niemcom atrakcyjn¹ cenowo ofertê warunków tranzytu. W przypadku cudu, którym z pewnoœci¹ by³aby decyzja o zmianie trasy gazoci¹gu, warto siê do skonstruowania takiej umowy przy³o yæ. A cuda siê zdarzaj¹. Po pierwsze pod du ym znakiem zapytania stoi ekonomiczna racjonalnoœæ eksploatacji podmorskich z³ó na Polach Sztokmana (surowcowego zaplecza Gazoci¹gu Pó³nocnego). W efekcie Federacji Rosyjskiej mo e zabrakn¹æ gazu, który mia³ pop³yn¹æ dnem Impressje kulturalne ród³o: OSW, 2005 Ba³tyku. Po drugie Szwedzi domagaj¹ siê nowych badañ dna morskiego, a to zwiêksza koszty inwestycji o kolejne 150 mln euro, które trzeba wydaæ ju teraz. A po trzecie inwestorzy E.ON-u oraz Ruhrgasu poma³u trac¹ cierpliwoœæ i optymizm prezesa E.ON Wolfa Bernotata mo e nie wystarczyæ, by utrzymaæ poparcie akcjonariuszy dla budowy gazoci¹gu Nord Stream. Tym bardziej, e w odwodzie pozostaje projekt l¹dowego gazoci¹gu Amber (jego trasa w zupe³noœci Polskê satysfakcjonuje), który prace przygotowawcze ma ju za sob¹. Wniosek dla Polski trzeba umiejêtnie gazow¹ partiê rozegraæ i zrobiæ wszystko, aby w tej rozgrywce jak najwiêcej ugraæ i jak najmniej straciæ. *Marcin Kêdzierski (ur. 1984): absolwent stosunków miêdzynarodowych na UEK (specjalnoœæ studia europejskie), interesuje siê polityk¹ miêdzynarodow¹ i ekonomi¹. Impressje kulturalne fot. Ewa Beck 150