Marcin Tarnawski Spadkowy trend cen gazu na świecie

Transkrypt

1 Komentarz IK Marcin Tarnawski Rynek amerykaoski W 2010 r. na świecie wydobyto mld m 3 gazu ziemnego z czego najwięcej w Stanach Zjednoczonych (611 mld m 3 ) oraz w Rosji (588 mld m 3 ). Gaz niekonwencjonalny w znaczący sposób wpłynął na ceny gazu ziemnego na amerykaoskim rynku i coraz częściej jest uważany za paliwo, które w przyszłości doprowadzi do zmian na rynku gazu na świecie. Jeszcze w 1996 r. w USA wydobywano 8,5 mld m 3 gazu niekonwencjonalnego, dziesięd lat później 31 mld m 3, a w 2010 r. było to już 137 mld m 3. Trendy cenowe na nowojorskiej giełdzie NYMEX zaczęły coraz bardziej oddalad się od trendów na innych regionalnych rynkach. W kontraktach Henry Hub na początku 2008 r. płacono ponad 8 USD za 1 mln Btu (british thermal unit, spalenie jednego metra sześciennego gazu daje około 36 tys. Btu). Od sierpnia 2011 r. cena gazu utrzymuje się poniżej 4 USD za 1 mln Btu. W przeliczeniu na 1 tys. m 3 daje to spadek z poziomu ok. 230 USD do ok. 110 USD. Terminale gazu skroplonego tylko częściowo służą importowi surowca, przy ich pomocy USA zaczynają eksportowad gaz (pierwsze niewielkie dostawy do Wielkiej Brytanii miały miejsce w grudniu 2010 roku). W listopadzie 2011 r. amerykaoski koncern Cheniere podpisał umowy z brytyjskim koncernem BP i hiszpaoskim Gas Natural na dostawy przez 20 lat po blisko 5 mld m 3 gazu rocznie w postaci skroplonej (dostawy mają rozpocząd się po 2015 r.). Zupełnie inną sprawą jest wpływ amerykaoskiego gazu niekonwencjonalnego na ceny gazu poza Stanami Zjednoczonymi. Ponad 20% udział USA w światowym wydobyciu gazu ziemnego powinien dawad znaczący wpływ na kształtowanie się cen na rynkach światowych. Jednak w rzeczywistości sytuacja nie jest tak prosta. W przypadku ropy naftowej można mówid o funkcjonowaniu rynku światowego, natomiast w przypadku gazu ziemnego taki rynek nie istnieje. Spowodowane jest to trudnościami z transportem gazu na dalekie odległości. Konsumpcja gazu (w przeciwieostwie do ropy) ma zazwyczaj miejsce tam gdzie

2 jego wydobycie, odstępstwa od tej reguły wynikają natomiast z międzynarodowego handlu gazem LNG oraz międzyregionalnych gazociągów. Taka sytuacja na rynku gazu wiąże się ze sposobem transportu gazu ziemnego, który w przeważającej mierze dokonuje się poprzez gazociągi. Budowa gazociągów wymaga z jednej strony olbrzymich nakładów finansowych, a z drugiej zawarcia perspektywicznych kontraktów długoterminowych na zakup gazu. Infrastruktura konieczna do transportu LNG, która dopiero się rozwija, nie jest ograniczona tego typu uwarunkowaniami gaz transportowany jest gazowcami, a umowy mają charakter krótkoterminowy i często doraźny bowiem zawierane są na rynku transakcji krótkoterminowych spot. Dlatego w przyszłości, dzięki rozwojowi handlu LNG można spodziewad się powstania światowego rynku transakcji krótkoterminowych gazu ziemnego. Spadkowe tendencje na świecie Japonia (LNG, średnia Niemcy (średnia cena cena) wg BAFA) Wielka Brytania (Heren NBP) USA (Henry Hub) Ceny gazu ziemnego w USD za 1 mln Btu na rynkach regionalnych (lata 2008 i 2010) Powolny spadek cen gazu ziemnego na świecie ma swoje źródła w nadmiernej podaży gazu, ten natomiast wynika głównie z: kryzysu gospodarczego z 2008 r. (spadek popytu), gwałtownego wzrostu mocy produkcyjnych gazu skroplonego (LNG) oraz znaczącego wzrostu wydobycia gazu niekonwencjonalnego w USA. Utrzymująca się dłużej nadpodaż może utrzymad presję na eksporterów gazu od odejścia od indeksacji cen gazu do ropy naftowej co

3 może doprowadzid do dalszego obniżenia cen. W sposób pośredni rewolucję gazową w Stanach Zjednoczonych zaczęła odczuwad też Europa nadpodaż gazu w USA (wzrost wydobycia gazu niekonwencjonalnego) spowodowała, że dostawy gazu skroplonego (LNG) zamiast do Stanów Zjednoczonych coraz częściej kierowane były do terminali położonych w Europie. Kontynuacja tego trendu może doprowadzid do obniżki cen gazu w Europie, które uznad należy za znacznie przeszacowane z uwagi na ograniczoną ilośd jego eksporterów. Już teraz duża podaż gazu LNG w Wielkiej Brytanii sprawia, że jest z niego wypierany norweski surowiec, który trafia do Niemiec, gdzie konkuruje z gazem przesyłanym z Rosji. LNG zapoczątkowało rewolucję na rynkach gazu ziemnego (poprzez wzrost możliwości transportu gazu) skutkującą tym, że ceny surowca na różnych kontynentach będą najprawdopodobniej ściślej ze sobą powiązane. Dzięki przemysłowej eksploatacji gazu niekonwencjonalnego Stany Zjednoczone mogą odgrywad coraz większą rolę na tworzącym się światowym rynku gazu. Ponadto warto zauważyd, że częśd terminali do odbioru LNG budowana od kilku lat w USA jest, z powodu gazu niekonwencjonalnego, niewykorzystana. Spadek popytu na LNG ma więc również przełożenie na ceny tego surowca. Jednakże, w wyniku nałożenia się kryzysu gospodarczego, ciężko jest stwierdzid jaka częśd spadku ceny wywołana została rezygnacją z części zakupów, a jaka wzrostem podaży spowodowanym gazem niekonwencjonalnym. Niewątpliwym jest jednak, że gaz niekonwencjonalny będzie miał znaczne przełożenie na światowy rynek gazu ziemnego i może dokonad także znaczących zmian na rynku gazu w Europie. Jego eksploatacja na skalę przemysłową, nie tylko w Stanach Zjednoczonych, ale w innych krajach europejskich lub azjatyckich może poważnie zachwiad dotychczasowym układem sił między krajami eksportującymi a importującymi gaz ziemny. W przypadku Europy taka sytuacja może nastąpid, przede wszystkim między krajami Europy Środkowo- Wschodniej a Rosją, która jest jedynym regionalnym dostawcą (monopolistą) tego surowca. Poważne zmiany na amerykaoskim rynku gazu ziemnego uznad można zatem za początek zmian w geopolitycznym układzie sił związanych z bezpieczeostwem energetycznym. Zupełnie odwrotna tendencja charakteryzuje sektor gazu ziemnego w Rosji. Postęp w technice pozyskiwania gazu niekonwencjonalnego (i perspektywy jej rozwoju) traktowane są

4 jako zagrożenie dla dominującej pozycji Gazpromu w Europie oraz dalszych planów koncernu. Prognozy, które przewidują kontynuację spadkowego trendu cen gazu na świecie są szczególnym wyzwaniem, a nawet zagrożeniem dla pozycji Rosji jako mocarstwa energetycznego. Już w 2009 r. Rosja zanotowała spadek eksportu gazu ziemnego do Europy, co spowodowane było nasyceniem rynku amerykaoskiego własnymi zasobami oraz budową kolejnych terminali LNG w wielu paostwach europejskich. Ten niekorzystny trend może spowodowad trudności w eksploatacji złóż Sztokman, które mają zasilid gazociąg Nord Stream. * Prognozy W aspekcie ekonomicznym, najbardziej prawdopodobny jest spadek cen gazu na wszystkich rynkach na świecie (nadpodaż gazu w Stanach Zjednoczonych spowoduje przesunięcie gazu LNG na inne rynki, np. europejskie, gdzie również zaobserwujemy zwiększanie się ilości gazu co w konsekwencji doprowadzi do spadku cen), możliwe są także: powstanie światowego rynku gazu (zamiast regionalnych, w związku z wzrostem handlu gazem LNG), odejście od transakcji długoterminowych na rzecz krótkoterminowych czy odejście od indeksacji cen gazu ziemnego do cen ropy naftowej. Natomiast konsekwencje polityczne dotyczą głównie kontynentu europejskiego i wiążą się z możliwym spadkiem znaczenia Rosji jako głównego dostawcy gazu na rynki europejskie. Dostęp do gazu LNG czy wykorzystywanie własnych zasobów gazu niekonwencjonalnego może spowodowad, że używanie przez Rosję gazu jako narzędzia realizacji polityki zagranicznej może okazad się mało skuteczne, z kolei możliwa eksploatacja gazu niekonwencjonalnego w Chinach może negatywnie wpłynąd na stosunki chiosko-rosyjskie i zmienid energetyczny układ sił na kontynencie azjatyckim. Nie należy również zapominad o kwestiach bezpieczeostwa energetycznego paostw europejskich. Każda forma dywersyfikacji źródeł zaopatrzenia w jakiekolwiek surowce energetyczne zwiększa bezpieczeostwo energetyczne paostw, tak więc dostęp paostw europejskich do gazu LNG wraz z możliwą eksploatacją złóż gazu niekonwencjonalnego w Europie zapewne zneutralizuje obawy przed możliwym wykorzystaniem surowców do realizacji celów politycznych przez Rosję. Sytuacja na regionalnych rynkach gazu powoduje,

5 że europejskie firmy domagają się obniżek cen gazu od Gazpromu. Takie kroki podjęły już niemieckie E. ON. i RWE, francuski GDF Suez oraz holenderski Shell, a ostatnio polski PGNiG. Pod koniec 2010 r. samo złożenie pozwu przez włoską firmę Edison spowodowało zmianę ceny gazu (Gazprom poinformował o obniżce ceny i złagodzeniu klauzuli bierz lub pład w lipcu 2011 r.). Oczywiście nie należy zapominad, że powyższe rozważania są tylko pewną formą prognozy rozwoju sytuacji międzynarodowej. Chociaż jesteśmy świadkami spadku cen gazu ziemnego, co odczuwalne jest z różną intensywnością w różnych częściach świata, to prognozy międzynarodowych instytucji znacznie od siebie odbiegają. W opublikowanym w 2011 r. przez A.T. Kearney raporcie Challenging the Integrated Oil and Gas Model przewiduje się znaczny spadek cen gazu po 2015 r. w związku ze zwiększoną podażą tego surowca na rynku. Natomiast wydany w tym samym roku przez International Energy Agency raport Golden Age of Gas stwierdza, że z powodu m. in. zwiększenia znaczenia gazu ziemnego w bilansie energetycznym paostw oraz wymogów ochrony środowiska jego cena będzie systematycznie wzrastad, a różnice cen na rynkach regionalnych nadal pozostaną znaczne. * więcej na ten temat w Raporcie Instytutu Kościuszki Gaz niekonwencjonalny szansa dla Polski i Europy? Analiza i rekomendacje, Marcin Tarnawski - ekspert Instytutu Kościuszki. Dr nauk humanistycznych w zakresie nauk politycznych, pracownik akademicki w Instytucie Nauk Politycznych i Stosunków Międzynarodowych Uniwersytetu Jagiellooskiego. Autor prac i publikacji koncentrujących się wokół problematyki bezpieczeostwa międzynarodowego, gospodarki światowej oraz polityki zagranicznej i bezpieczeostwa Federacji Rosyjskiej.