Forum Bankowe marca 2009 r.

Transkrypt

1 Jerzy Osiatyński głos w dyskusji na temat: Działania w zakresie polityki gospodarczej niezbędne dla przeciwdziałania spowolnieniu gospodarczemu Forum Bankowe marca 2009 r. 1

2 Plan prezentacji 1. Plan stabilności i rozwoju (PSR): strategia fiskalnego zacieśnienia czy fiskalnej ekspansji? 2. PSR: elementy polityki gospodarczej z arsenału ekonomii podaży 3. Strategia ekspansji fiskalnej: jej krytyka i kontrargumenty 4. Kiedy ekspansja fiskalna jest niebezpieczna? 5. Systemowe ryzyka walki z inflacją wysokimi stopami procentowymi 6. Wnioski: rzeczywista alternatywa i ograniczenia interwencji 2

3 PSR: strategia fiskalnego zacieśnienia czy fiskalnej ekspansji? Rząd: W wyniku realizowanych w latach 2008 i 2009 działań, w 2009 r. w kieszeniach obywateli pozostanie w porównaniu z 2007 r. ponad 35 mld zł więcej, z czego tylko 5,2mld zł obejmuje wyłącznie podatników z II i III przedziału skali podatkowej (PSR, s. 7). Rzeczywistość: Obniżka składki rentowej: 19,9 mld zł 2008 r. Ulga na dzieci: 5,4 mld zł 2008 r. Na 2009 r. z 35 mld zł zostaje więc tylko około 9,7 mld zł. Dwustopniowy PIT 8,0 mld zł Obniżka VAT - około 1,7 mld zł Rzeczywiste skutki zmian PIT - około -1,6 mld zł Razem efekt fiskalny w 2009 r. bliski zeru. Ad. Memo. Dodatkowo (i poza programem rządu) skutki waloryzacji rent i emerytur. Poza PSR pakiety oszczędnościowy rządu o wartości w całym sektorze finansów publicznych 10 mld zł. Dzięki zacieśnieniu fiskalnemu (?) możliwa pewna ekspansja polityki pieniężnej. 3

4 PSR: elementy polityki z arsenału ekonomii podaży Przyspieszenie realizacji inwestycji współfinansowanych z funduszy UE Wzrost limitu poręczeń i gwarancji skarbu państwa dla przedsiębiorstw Ulgi inwestycyjne dla nowych firm Selektywne wsparcie inwestycji w energetyce, w odnawialnych źródłach energii, w infrastrukturze teleinformatycznej i w badaniach naukowych Liberalizacja i likwidacja zbędnych przepisów i utrudnień Ale w każdym razie: kryzys musi się wyszumieć i nie należy nie doceniać jego twórczej destrukcji 4

5 Strategia ekspansji fiskalnej: jej krytyka i kontrargumenty (1) 1. Wypychanie oszczędności, które na dokładkę są nieefektywnie wykorzystywane Mnożnikowe efekty redukcji wydatków (każdych); ale także ich zwiększania, kiedy czynniki produkcji nie są w pełni wykorzystane. Wydatki finansują się same (przez to, że tworzą dochody, z których oszczędności pozwalają na ich sfinansowanie). Oszczędności są rosnącą funkcją dochodów. Dlaczego analogia z postępowaniem gospodarstwa domowego jest zawodna? Co to znaczy, że ożywienie koniunktury przyjdzie wtedy, kiedy poprawią się nastroje konsumentów? Ograniczenia polityki ekspansji fiskalnej od strony: a) niepełnego wykorzystania czynników produkcji, b) braku zagrożeń ze strony rachunku bieżącego bilansu płatniczego, c) zachowania zdolności kredytowej przez kredytobiorców. 5

6 Strategia ekspansji fiskalnej: jej krytyka i kontrargumenty (2) 2. Strategia nieskuteczna, gdyż za sztuczne pobudzenie koniunktury trzeba będzie w przyszłości zapłacić jeszcze głębszym kryzysem Częściowo słuszny, ale zob. modernizacja polskich firm po akcesji do UE i obecne zatrzymanie inwestycji modernizacyjnych 3. Brak pozytywnych wyników ekspansji Jakie opóźnienia występują w przypadku polityki zacieśnienia fiskalnego i-lub pieniężnego?! 4. Inwestycje publiczne nie mogą już dziś polegać na budowie dróg i podobnej infrastruktury, która wymaga specjalistycznego sprzętu i kwalifikacji Ale remonty tej infrastruktury już tego na ogół nie wymagają. 6

7 Strategia ekspansji fiskalnej: jej krytyka i kontrargumenty (3) 5. Obciążenie długiem publicznym przyszłych pokoleń Przyszłym pokoleniom zostawiamy jednak nie tylko dług, ale i odsetki od papierów skarbowych. Jeżeli przyjąć, że państwo nie może zbankrutować w stosunku do swoich krajowych wierzycieli, jak długo stopa odsetek od długu nie jest wyższa od nominalnej stopy wzrostu PKB, a relacja długu do PKB się nie zwiększa, argument jest wątpliwy. Jednak kiedy wzrost PKB słabnie (lub jest ujemny) i występuje niska inflacja (lub, tym bardziej, deflacja), argument jest słuszny i polityka fiskalnej ekspansji będzie prowadzić do wzrostu ciężaru długu 6. Strategia ekspansji fiskalnej i idący w ślad za tym wzrost potrzeb pożyczkowych brutto pogorszą oceny wiarygodności Polski, efekt: dodatkowy wzrost kosztów może przewyższyć początkowy przyrost deficytu Efekt w każdym razie wymaga dowodu, ale argument zasługuje na uwagę 7

8 Kiedy ekspansja fiskalna jest niebezpieczna? Kraje odrzucające strategię ekspansji fiskalnej charakterystyczne cechy: a) Wysoki deficyt na rachunku bieżącym b.p. w relacji do PKB (na koniec 2007 r. 23,4% PKB na Łotwie, 22% w Bułgarii, 16% w Estonii, 14% w Rumunii i 7% na Litwie; a w Polsce na koniec 2008 r. tylko 5,4% PKB). b) Wysokie zadłużenie zagraniczne w relacji do PKB (na koniec 2007 r. 133% PKB na Łotwie, 113% w Estonii, 92% w Bułgarii, 88% na Węgrzech i 77% na Litwie; a w Polsce na koniec 2008 r. tylko 55% PKB). Pod uwagę trzeba brać całe zadłużenie zagraniczne, a nie tylko potrzeby pożyczkowe brutto sektora publicznego (który w przypadku Polski w 2009 r. na łączną sumę 176 mld zł, ma być sfinansowany ze źródeł krajowych na 134 mld zł i tylko na 42 mld zł ze źródel zagranicznych). c) Currency board. d) szybka zbieżność do kryteriów z Maastricht. 8

9 Systemowe ryzyka walki z inflacją wysokimi stopami procentowymi Krajowe (176 mld zł) i zagraniczne (42 mld zł) finansowanie potrzeb pożyczkowych państwa w 2009 r. sle to nie może uspakajać (na koniec 2008 r. całe zadłużenie zagraniczne Polski 184 mld euro, ok. 55% PKB; na koniec 2009 r. szacowane na 196 mld euro; spadek udziału długu sektora fin. pub. w całym długu z 50% do 1/3) Przyrost zadłużenia gospodarstw domowych i sektora przedsiębiorstw wskutek stale wyższych stóp procentowych Napływ inwestycji kapitałowych wskutek stale wyższych stóp procentowych wpływ na aprecjację PLN, osłabianie rentowności eksportu i zwrotnie na dalsze uzależnianie równowagi na rachunku bieżącym b.p. od zagranicznych lokat kapitałowych W strategię walki z inflacją wysokimi stopami procentowymi było wpisane otwarcie gospodarki na systemowe ryzyka: pogarszania się sytuacji w bilansu obrotów h. z. i uzależnienie równowagi na rachunku bieżącym od inwestycji kapitałowych odpływu inwestycji kapitałowych i rezerw zagranicznych w miarę sukcesu w obniżaniu inflacji i redukcji różnic w stopach procentowych w Polsce i za granicą kryzysu finansowego w razie osłabienie złotego. Ryzyka te właśnie się materializują. 9

10 Wnioski (1) Ograniczony zakres inwestycji publicznych (w tym współfinansowanych ze środków UE) Ograniczone skutki poręczeń i gwarancji kredytowych oraz obniżek stóp procentowych, kiedy przedsiębiorstw w 70% finansują się ze środków własnych a tylko w 17-18% kredytem. Konieczność przywrócenia wzajemnego zaufania wszystkich aktorów życia gospodarczego Funkcja decyzji inwestycyjnych w sektorze prywatnym 10

11 Wnioski (2): rzeczywista alternatywa Strategia fiskalnego zacieśnienia raczej niż fiskalnej ekspansji ze względu na mnożnikowe efekty dochodowe z jednej strony redukcji wydatków a z drugiej ich wzrostu na osłony socjalne w każdym razie doprowadzi do zwiększenia deficytu i długu publicznego w wielkościach absolutnych i w relacji do PKB. Wybór między utrzymaniem deficytu na zaplanowanym poziomie lub jego tzw. nieodpowiedzialnym przekroczeniem jest zatem alternatywą fałszywą. Rzeczywisty wybór dotyczy tego czy w każdym razie większy deficyt będzie skutkiem przede wszystkim dostosowania gospodarki na drodze redukcji wydatków i postępującego w ślad za tym zmniejszania się rozmiarów produkcji, dochodów i zatrudnienia, czy też będzie on skutkiem tego, że przez dodatkowe wydatki finansowane z deficytu uda się nam chociaż częściowo osłabić skutki recesji i szybciej z niej wyjść. Oceny agencji ratingowych będą też inne w przypadku gospodarki pogrążającej się w długotrwałej recesji niż gospodarki, która z niej wychodzi. 11

12 Wnioski (3): ograniczenia wyboru Czy dla polityki fiskalnego pobudzenia koniunktury jest w ogóle przestrzeń od strony jej wpływu na koszty obsługi długu zagranicznego Polski? O ile deficyt można zwiększyć, aby nie wpaść w pułapkę gwałtownie rosnących kosztów obsługi i utracenia wiarygodności na światowych rynkach finansowych? Odpowiedź na te pytania wymaga szczegółowych rachunków i symulacji różnych scenariuszy rozwoju. Dopiero takie wyliczenia powinny być przedmiotem publicznej dyskusji i wyboru strategii. Jeżeli jednak okazałoby się, że dla strategii fiskalnej ekspansji nie ma przestrzeni lub że mimo jej istnienia rząd się na nią nie zdecyduje, to ani działania ad hoc, ani inne zapowiadane działania antykryzysowe nie wystarczą dla szybkiego zahamowania recesji w Polsce. Jej przełamanie nadejdzie wtedy dopiero z poprawą koniunktury w najwyżej rozwiniętych krajach Unii Europejskiej, zwłaszcza w Niemczech. 12