Problem polskiego długu publicznego (pdp) dr Krzysztof Kołodziejczyk

Transkrypt

1 Problem polskiego długu publicznego (pdp) dr Krzysztof Kołodziejczyk

2

3 Plan 1. Jawny i ukryty dług publiczny 2. Historia pdp 3. Struktura pdp 4. Lekcje innych krajów

4 Polityka fiskalna pytania na dziś Ile właściwie wynosi pdp? Kiedy pdp rósł wolniej a kiedy szybciej? Kim są wierzyciele? Czy dług publiczny można spłacić? Czy dług publiczny może doprowadzić do bankructwa kraju? 4

5 Poziom pdp makro w praktyce ( , godz ) 5

6 Ukryty dług publiczny makro w teorii Dług ukryty - zadłużenie zaciągnięte m.in. z tytułu niezewidencjonowanych zobowiązań deklaratywnych wymagalnych w przyszłości, np. wypłaty emerytur i rent za kilka, kilkanaście, kilkadziesiąt lat. 26 listopada 2017 wynosił mld zł, czyli ok. 86 tys. zł na mieszkańca, co daje 168 % PKB. Jesteśmy jedynym krajem UE, który nie chce włączenia tego typu zobowiązań do oficjalnego długu publicznego, wbrew zaleceniom UE. 6

7 Ukryty dług publiczny makro w teorii Obowiązujący repartycyjny system emerytalny oznacza, że składki osób pracujących są przeznaczone na wypłatę świadczeń obecnym emerytom i rencistom. Jedynie wejście na rynek pracy wyżu demograficznego końca lat 70. i początku 80. odłożyło w czasie załamanie obowiązującego systemu emerytalnego. Niestety kolejne pokolenia nie będą już tak liczne co poprzednie (niska dzietność). Ponadto przybywa osób w starszym wieku (wydłużanie się długości życia), przy jednoczesnym odpływie młodych pracowników (masowa emigracja ekonomiczna po wejściu do UE). Lat 60. XX 12 osób pracujących na jednego emeryta lub rencistę przypadało. Obecnie stosunek ten wynosi około 3/1, po roku 2030 wyniesie on 2/1, a w 2050 na 15 mln pracujących przypadnie aż 11 mln emerytów. 7

8 Ukryty dług publiczny makro w teorii o wyłączenie zadłużenia Krajowego Funduszu Drogowego z finansów publicznych o 2011 utworzono subkonta ZUS, na których zaksięgowano składki zabrane wcześniej w OFE (subkonta te pozostawiono poza oficjalnym zadłużeniem sektora finansów publicznych) 8

9 Ukryty dług publiczny makro w teorii 9

10 Ukryty dług publiczny makro w teorii Dług ukryty jest dużo bardziej niebezpieczny, bo jest zawsze dużo słabiej monitorowany. W przypadku długu ukrytego rząd ma dużo większą swobodę w obiecywaniu, że dziś weźmie składkę od obywatela na emerytury, ale ich wypłacanie stanie się problemem przyszłych rządów i zmienią się na przykład zasady indeksacji. (Aleksander Łaszek, główny ekonomista Forum Obywatelskiego Rozwoju) 10

11 Historia pdp w ostatnich latach makro w praktyce Prawie połowa długu publicznego powstała w ciągu ostatnich 15 lat. W 2000 roku pdp wynosił 359 mld zł (w cenach stałych z 2010 roku), a do dziś wzrósł powyżej mld zł. Z ekonomicznego punktu widzenia bardziej liczy się jednak relacja długu publicznego do PKB. I w tym przypadku nastąpił znaczący przyrost. W 2000 roku pdp wynosił 36,5% PKB, a do dziś wzrósł powyżej 53% PKB. 11

12 Struktura długu publicznego makro w praktyce Na koniec 2015 roku zadłużenie polskiego państwa wynosiło: wobec inwestorów zagranicznych 500 mld zł. wobec krajowych instytucji finansowych oraz inwestorów indywidualnych 377 mld zł Na całkowity dług zagraniczny Polaków składa się nie tylko ta część długu publicznego, którą posiadają podmioty za granicą, ale także prywatne zadłużenie Polaków i polskich firm w walutach obcych. Oprócz zagranicznego długu publicznego, Polska miała dodatkowo 755 mld zł długu za granicą, z czego: długi sektora bankowego 231 mld zł, 21 mld zł - pożyczył NBP 21 mld zł, długi polskich obywateli i przedsiębiorstw 521 mld zł. 12

13 Czego uczą nas doświadczenia innych zadłużonych krajów? makro w praktyce W przeszłości w niektórych krajach udało się znacząco obniżyć relację długu do PKB. o Chile, które w latach zredukowało dług publiczny z 46,8% do 12,9% PKB. Za ponad połowę tego spadku odpowiadała redukcja deficytu finansów publicznych, reszta wynikała ze wzrostu PKB. o Turcja, która w latach zredukowała dług publiczny z 77,6% do 39,4% PKB. Aż 70% tego spadku osiągnięto dzięki zmniejszeniu deficytu (głównie z podniesienia podatków), a 30% ze wzrostu PKB. o Bułgaria, która w latach zredukowała dług publiczny z 96,4% do 18,7% PKB. W połowie spadek ten wynikał z obniżenia deficytu (głównie redukcji wydatków), a reszta głównie ze wzrostu PKB. o RPA, które w latach zredukowało dług publiczny z 57,2% PKB do 22,5% PKB. W tym przypadku największe znaczenie miał szybki wzrost PKB, ale obniżka wydatków także miała istotny wpływ. 13

14 Czego uczą nas doświadczenia innych zadłużonych krajów? makro w praktyce Lekcje krajów, które obniżyły dług publicznych: 1. ponad połowa spadku relacji długu publicznego do PKB w krajach rozwijających się wynikała z szybkiego wzrostu PKB, a w ok. 1/3 ze zmniejszenia deficytu finansów publicznych. 2. trwały spadek deficytu finansów publicznych wynikał średnio w 70% z redukcji wydatków publicznych, a jedynie w 30% ze wzrostu podatków. 3. w krajach rozwiniętych niemal cała redukcja długu publicznego w relacji do PKB wynikała ze spadku deficytu finansów publicznych, na który w mniej więcej równych proporcjach złożyły się spadek wydatków i wzrost podatków. 14

15 Czego uczą nas doświadczenia innych zadłużonych krajów? makro w praktyce W latach zbankrutowały między innymi: o na zadłużeniu zagranicznym: Argentyna (2001), Wybrzeże Kości Słoniowej (2000), Ekwador (1999 i 2008), Indonezja (1998 i 2000), Kenia (2001), Myanmar (1997), Nigeria (2001 i 2005), Paragwaj (2002), Rosja (1998), RPA (1993), Turcja (prawie, pomoc MFW w 2000), Urugwaj (2003), Wenezuela (1995 i 2004), Zimbabwe (2000). o na zadłużeniu wewnętrznym: Argentyna (2000), Argentyna (2007), Ekwador (1999), Angola (1992), Rosja (1998), Sri Lanka (1996), Wenezuela (1998), Zimbabwe (2006). Krótsza lista bankructw krajowych nie wynika z tego, że jest ich mniej. Są one po prostu słabiej udokumentowane. W przypadku tego zadłużenia rządy często uciekają się do wzrostu inflacji. W efekcie realna wartość ich długu maleje i łatwiej jest ten dług spłacić. Choć nie można wprost nazwać tego bankructwem, to skutek jest ten sam wierzyciele dostają znacznie mniej, niż pożyczyli. 15