SPÓR O DZIEDZICTWO EUROPEJSKIE
|
|
- Jan Zych
- 8 lat temu
- Przeglądów:
Transkrypt
1
2 w serii ukaza³y siê: CUDOWNE I PO YTECZNE Bruno Bettelheim SPÓR O DZIEDZICTWO EUROPEJSKIE Ewa Bieñkowska ANATOMIA UCZUÆ Boris Cyrulnik DROGA SERCA Dalaj Lama, Eugen Drewermann ISTOTNEGO NIE WIDAÆ Eugen Drewermann HISTORIA CHORÓB U ZARANIA CYWILIZACJI ZACHODNIEJ Mirko D. Grmek GENDER DLA ŒREDNIO ZAAWANSOWANYCH Inga Iwasiów YJ C TRACIMY YCIE Maria Janion JAKIEJ CYWILIZACJI POLACY POTRZEBUJ Jerzy Jedlicki POWTÓRZENIE. PRZEDMOWY Soren / Kierkegaard WIEDEÑSKA APOKALIPSA Ewa Kuryluk YWOTY ŒWIÊTYCH POPRAWIONE Zbigniew Miko³ejko WENECKIE TÊSKNOTY Joanna Pollakówna SEKS I ŒMIERÆ Jacques Ruffié HISTORIA EPIDEMII Jacques Ruffié, Jean Charles Sournia MORALNA I NIEMORALNA HISTORIA PIENI DZA René Sédillot CHCIEÆ I MIEÆ Ma³gorzata Szpakowska HISTORIA STROJU Maguelonne Toussaint-Samat HISTORIA NATURALNA I MORALNA JEDZENIA Maguelonne Toussaint-Samat CZYSTOŒÆ I BRUD Georges Vigarello INTYMNA HISTORIA LUDZKOŒCI Theodore Zeldin
3 KINGA DUNIN CZYTAJ C POLSKÊ Literatura polska po roku 1989 wobec dylematów nowoczesnoœci WARSZAWA
4 Krótkie wprowadzenie Literatura staje siå tym, czym zechcemy jâ uczyniå. Ja zamierzam uczyniå z niej bodziec do refleksji nad wspóûczesnym spoûeczeºstwem polskim, spoûeczeºstwem, któremu nie zakreàlam granic geograficznych ani chronologicznych, poniewaò jest ono zanurzone w przeszûoàci, ale takòe w globalizujâcym siå Àwiecie, otwarte na przyszûoàå. W Prawieku i innych czasach Olga Tokarczuk przypomniaûa nam mityczne doàwiadczenie Òycia w Àwiecie zamkniåtym; poza granicami wioski koºczyû siå on i znikaû. Ten, kto jâ opuszczaû, przenosiû siå do innej rzeczywistoàci. Granice Prawieku, który byû takòe centrum wszechàwiata, axis mundi, pokrywaûy siå z granicami realnych do- Àwiadczeº mieszkaºców, a jedyne otwarcie prowadziûo w górå, poprzez religiå i symbole do sfery transcendencji. Dzisiaj inaczej doàwiadczamy rzeczywistoàci spoûecznej. Jest ona bardziej rozlegûa, otwarta i zdecentrowana, czûowiek czuje siå w niej wolny, ale i niepewny. Nie bardzo wiadomo wiåc, gdzie owej Polski szukaå, skoro kaòdy z nas nosi swój Àwiat ze sobâ, jak Àlimak skorupå. Odnoszâc najnowszâ, wydanâ po 1989 roku, prozå polskâ do problemu nowoczesnoàci, nie moòemy pozostawaå jedynie w krågu polskich symboli i historycznych punktów milowych. NowoczesnoÀå jest doàwiadczeniem caûego Àwiata zachodniego. Jej poczâtki wiâzaûy siå z kapitalizmem i rozwojem liberalnej demokracji, a takòe niezachwianâ wiarâ w nieskoºczone moòliwoàci rozumu ludzkiego, wiarâ w szanse na uwolnienie ludzkoàci od wszelkich plag dziåki racjonalnemu urzâdzeniu spoûecznego bytu. Prawdy wiary i tradycji, arbitralne hierarchie pragnåûa ona zastâpiå jednoznacznâ i po- 5
5 wszechnie obowiâzujâcâ prawdâ nauki. Wszystkie te optymistyczne zûudzenia spûonåûy w piecach OÀwiÅcimia albo zamarzûy w lodach Guûagu. Procesy modernizacyjne trwaûy jednak nadal, choå modernizatorzy nigdy nie odzyskali oàwieceniowej pewnoàci siebie. NowoczesnoÀå osiâgnåûa punkt, w którym juò nie tylko moralnie zakwestionowaûa samâ siebie. Oczekiwana uniwersalna ludzka jednoàå okazaûa siå wieloàciâ kultur i nieprzekûadalnoàciâ jåzyków. Rozum doszedû do swego kresu i zdekonstruowaû swoje wûasne podstawy. Dziaûania majâce porzâdkowaå Àwiat okazaûy siå Îródûem nowych niebezpieczeºstw i ryzyka, którego nie potrafimy przewidzieå ani mu przeciwdziaûaå. NiepewnoÀå nie jest juò wyûâcznie wrogim innobytem rozumu, ale jego nieodrodnym dzieckiem. Niektórzy ci, co ostatecznie zwâtpili nazywajâ ten stan ponowoczesnoàciâ, widzâc w nim nowâ epokå. Mnie bliòsza jest inna perspektywa, posûugujâca siå pojåciem póînej nowoczesnoàci. Charakterystyczne cechy wspóûczesnego Àwiata traktowane sâ tutaj jako dalsza faza rozwoju nowoczesnoàci, jej radykalizacja. CoÀ, z czym potrafimy sobie poradziå, jeàli bådziemy podâòali rozsâdnie do przodu, nie pozwalajâc nowoczesnoàci jak powiedziaû znany niemiecki socjolog Ulrich Beck zadusiå siå wûasnymi anomaliami. Zygmunt Bauman, prorok ponowoczesnoàci, radzi nam zrezygnowaå ze zûudzeº, Òe moòna dzià byå,,prawodawcâ, i poprzestaå na trudnej roli,,tûumacza. Zamiast ustanawiania standardów prawdy i dobra zajâå siå poàredniczeniem miådzy rozmaitymi innoàciami. Ja próbujå odmiennej drogi. Z peûnâ ÀwiadomoÀciâ, Òe nie moòna juò byå prawodawcâ, staram siå wykroczyå poza rolå poàrednika w kierunku projektu. Zobaczyå PolskÅ, jakâ mogûaby siå staå. WciâÒ jest to jednak Polska, kraj, który póû wieku spådziû w komunistycznej poczekalni, aby wreszcie skonfrontowaå siå nie tylko z objawami klasycznej nowoczesnoàci, ale jednoczeànie z jej póînomodernistycznâ rewizjâ. Kraj, który wciâò nie rozegraû do koºca swojej gry z tradycjâ. Zanim jednak zacznå o tym pisaå, przedstawiå teoretyczne zaplecze i zaûoòenia, a takòe doàwiadczenia, które okreàlajâ mój sposób korzystania z literatury.
6 I. Czego moòemy dowiedzieå siå o spoûeczeºstwie z literatury? Poznawcza funkcja literatury? Czy coà takiego w ogóle istnieje? OdpowiedÎ na to pytanie wymaga rozwaòenia zarówno tego, czym jest spoûeczeºstwo, jak i tego, czym jest (lub nie jest) literatura. Zanim jednak do tego przystâpiå, chciaûabym rozpoczâå od przywoûania potocznej i bardzo podstawowej intuicji oraz wskazania zwiâzanych z niâ paradoksów. Nawet ograniczona do przymusu szkolnego znajomoàå literatury jest w zdroworozsâdkowym odbiorze Îródûem wiedzy o historii, zwyczajach rozmaitych warstw spoûecznych, wartoàciach i ideach, o splatajâcych siå z dziaûaniami zbiorowymi ludzkich losach i charakterach. Czasami o prawdach egzystencjalnych albo psychologicznych, wreszcie o samej literaturze ksiâòki sâ o innych ksiâòkach, ale takòe mogâ odnosiå siå do siebie w zabiegach metafikcji. JakÒe moglibyàmy w poznawcze (wzglådem spoûeczeºstwa) funkcje literatury wâtpiå, skoro dziåki Balzakowi znamy francuskie mieszczaºstwo, dziåki Jane Austen konwenanse angielskiej arystokracji, dziåki Llosie anatomiå poûudniowoamerykaºskich dyktatur, dziåki Naipaulowi wyspå Trynidad, dziåki Rushdiemu stosunki miådzy muzuûmanami i hinduistami w Indiach, a Toni Morrison zawdziåczamy wiedzå o losach amerykaºskich czarnych kobiet moòna tak wymieniaå w nieskoºczonoàå. A jednak musimy spojrzeå w oczy zwâtpieniu, nie dlatego, Òe jest to w i e d z a nieobiektywna, tylko dlatego, Òe literatura jest fundamentalnie nieobiektywna, jest fikcjâ. 9
7 Zadajmy zatem pytanie, tak jak zadaû je na wståpie swoich Reguû sztuki Pierre Bourdieu: Zmusza to do postawienia problemu,,realizmu oraz,,desygnatu dyskursu literackiego w kategoriach mniej zdroworozsâdkowych niò przyjåte powszechnie. Czym jest, ostatecznie, ten dyskurs, który mówi o Àwiecie (spoûecznym bâdî psychicznym) tak, jakby o nim nie mówiû; który moòe mówiå o tym Àwiecie tylko pod warunkiem, Òe mówi o nim tak, jakby o nim nie mówiû, to jest w formie, która zarówno dla czytelnika, jak i dla autora dziaûa jako zaprzeczenie (we freudowskim sensie Verneinung) tego, co wyraòa wprost? 1 SiÅgajâc po inny freudowski termin, moòemy powiedzieå, Òe istotâ aktu lekturowego, przynajmniej w przypadku czytelnika nieprofesjonalnego, jest wyparcie. Czytajâc, zapominamy o fikcyjnoàci Àwiata przedstawionego, sûowa prowadzâ nas prosto do rzeczy. Nad wytworzeniem w nas tego zûudzenia, a przeciwko formalnym wûasnoàciom fikcji, pracuje czåsto takòe sam autor. Przypomnijmy najstarsze zabiegi narracyjne sûuòâce przedstawieniu zmyàlenia jako prawdy: rozpoczåcie opowieàci od poàwiadczenia autentycznoàci opisywanych wydarzeº, narracja epistolograficzna lub w postaci,,odnalezionych dokumentów. DziÀ sûuòy temu zacieranie granic gatunków, dominacja narracji pierwszoosobowej, rozmywajâcej róònicå miådzy autorem, narratorem i bohaterem. TakÒe w dobie postmodernistycznych autoodniesieº literatura, przynajmniej w pewnych momentach, daje nam zûudzenie autentyzmu, uczestniczenia w historiach prawdziwych, nawet jeàli potem z rozmysûem zûudzenie to burzy. I wypada zgodziå siå z Paulem Ricoeurem, Òe jest to doàwiadczenie pierwotne. Powoûuje siå on na Fregego, który powiadaû, Òe nigdy nie zadowalamy siå samym sensem, zawsze zakûadamy referencjå i w ten sposób stajemy po stronie semantyki, a nie semiotyki. 1 Pierre Bourdieu, Reguûy sztuki, przeû. Andrzej Zawadzki, Kraków 2001, s
8 Najbardziej konkretnâ definicjå semantyki stanowiå bådzie teoria odnoszâca wewnåtrznâ, immanentnâ konstytucjå sensu do zewnåtrznej i transcendentnej intencji referencyjnej. 2 Dyskurs zawsze transcenduje opisane w nim zdarzenia i kaòe nam szukaå znaczeº poza jåzykiem. Wynika to z samej istoty jåzyka, który jest genetycznie i w najbardziej podstawowym sensie narzådziem komunikacji i dziaûania, a dopiero póîniej semiotycznâ strukturâ projektujâcâ nasze Àwiaty. I nawet jeàli jest prawdâ, Òe pozostajemy w wiecznej niewoli naszych sûowników, jåzyków i dyskursów, to i tak, uòywajâc ich, nie potrafimy pozbyå siå naturalnej intuicji uòytkownika, Òe zawsze to k t o À mówi d o k o g o À o c z y m À. W tym sensie w dziele literackim zawsze obecny jest autor, zawsze teò obecna jest referencja automatycznie utoòsamiana z egzystencjâ. T o, o c z y m c z y t a m y,,,j e s t. Literatura zawsze zatem speûnia funkcjå poznawczâ. Zawsze o czymà nam opowiada, w kraºcowych przypadkach o moòliwoàciach literatury albo jåzyka. (CzyÒ jåzyk i literatura nie naleòâ do dziedziny spoûecznej?) I jednoczeànie, t e g o, o c z y m c z y t a m y,,,n i e m a, bo przecieò literatura jest fikcjâ i zawsze nas okûamuje. Ale dlatego teò jest zawsze prawdziwa poniewaò wcale nie opisuje Àwiata, tylko go dla nas tworzy. WûaÀnie dziåki takiemu konstruktywistycznemu podejàciu moòemy poradziå sobie z paradoksem kûamcy, który jest istotâ literackiego przekazu. Pytanie o prawdziwoàå wiedzy dostarczanej nam przez literaturå zazwyczaj bezrefleksyjnie odwoûuje siå do klasycznej, korespondencyjnej koncepcji prawdy, za którâ stoi przekonanie, Òe istnieje odpowiednioàå miådzy Àwiatem a jåzykiem. JeÀli chcielibyàmy szukaå takiej odpowiednioàci miådzy literaturâ a spoûecznâ rzeczywistoàciâ, okaòe siå, Òe nie tylko literatura jest tu problemem, choå tworzy nieodparte zûudzenie opisywania Àwiata, ale takòe przedmiot owego poznania, czyli spoûeczeºstwo, równieò nie ma realnej egzystencji. 2 Paul Ricoeur, JÅzyk, tekst, interpretacja, przeû. Piotr Graff i Katarzyna Rosner, Warszawa 1989, s
9 Czy istnieje spoûeczeºstwo? Pytanie, czego moòna dowiedzieå siå o spoûeczeºstwie z literatury, poza zaûoòeniem, Òe literatura moòe byå czymà w rodzaju wiedzy, a wiåc narzådzia poznania, zawiera drugie jeszcze, lepiej ukryte zaûoòenie: istnieje spoûeczeºstwo i jest ono poznawalne, moòe zatem staå siå przedmiotem owej wiedzy. Najdoskonalszâ formâ wiedzy jest zaà wiedza naukowa. W takim kanonie jesteàmy ksztaûceni i naleòy to do naszego podstawowego wyposaòenia intelektualnego. Oto, w przeciwieºstwie do literatury, która prawdzie swojej sama zaprzecza, istnieje opis naukowy, który prawdziwoàå swâ podkreàla. Mógûby on zatem stanowiå wzorzec i miarå oceny,,obiektywizmu i,,prawdziwoàci literatury. NastÅpnie zaà odpowiedzi na tytuûowe pytanie. Nie ma chyba lepszego sposobu zaprezentowania tego wzorca niò powoûanie siå na wspóûczesny akademicki podråcznik socjologii. Piotr Sztompka w swojej Socjologii, w pierwszym rozdziale, poàwiåconym spoûeczeºstwu i naukowej wiedzy o nim, pisze: Czym cechuje siå przed-socjologiczna wiedza o spoûeczeºstwie? WystÅpuje ona w trzech postaciach: wiedzy potocznej, wraòliwoàci artystycznej i refleksji filozoficznej. 3 Literatura zostanie tu przez niego omówiona jako rodzaj wraòliwoàci artystycznej, rzecz jasna, ze szczególnym podkreàleniem poznawczych zalet powieàci realistycznej. Socjologia wyûania siå z tych trzech odmian myàli przed-socjologicznej, jest kontynuacjâ i zarazem odmiennâ postaciâ wiedzy potocznej, twórczoàci artystycznej i filozofii spoûecznej. OczywiÀcie, nie wypiera tamtych form myàli ludzkiej, dodaje siå do nich, istnieje obok nich, wyróòniajâc siå jednak pod istotnymi wzglådami. Momentem przeûomowym jest spostrzeòenie, Òe 3 Piotr Sztompka, Socjologia. Analiza spoûeczeºstwa, Kraków 2002, s
10 spoûeczeºstwo nie jest chaosem ludzkich przypadków, lecz posiada swoiste, powtarzalne cechy i prawidûowoàci, a zatem moòe byå przedmiotem nowej, rozwijajâcej siå od epoki OÀwiecenia perspektywy poznawczej, a mianowicie nowoczesnej, empirycznej i eksperymentalnej nauki... 4 Nauka tworzy wûasny jåzyk oraz posûuguje siå metodâ naukowâ i, przypomnijmy, kreowane przez niâ sâdy podkreàlajâ swojâ prawdziwoàå, a nie fikcyjnoàå. Mamy tu wiåc do czynienia z dobrze ugruntowanâ konwencjâ, której gotowi jesteàmy przyznaå status bezstronnego narzådzia, a w konsekwencji uzyskanâ w ten sposób wiedzå o spoûeczeºstwie uznaå za obiektywnâ, lepszâ od innych. Za,,spoûeczeºstwo zaà to, co zostanie nam przez niâ przedstawione. Tym samym ûatwo zapominamy o konwencjonalnym charakterze nauki. I o tym, Òe jak twierdzi na przykûad Bourdieu Àwiat spoûeczny jest walkâ o to, czym jest Àwiat spoûeczny, a nauki spoûeczne sâ tylko jednâ ze stron tej walki. 5 PodâÒajâc dalej za Sztompkâ, dowiemy siå, Òe skrystalizowaûo siå siedem punktów widzenia tego, czym jest spoûeczeºstwo. Sâ to perspektywy, czy teò orientacje: demograficzna, grupowa, systemowa, strukturalna, aktywistyczna, kulturalistyczna i w koºcu zdarzeniowa. 6 I tu pojawia siå w podråczniku Sztompki okreàlenie, dopisujâce do wszystkich tych aspektów naszego widzenia spoûeczeºstwa konkretny desygnat. Spoûeczeºstwo to wszystko to razem, byt wielowymiarowy, wieloaspektowy, istniejâcy na wszystkich siedmiu poziomach. 7 Czy istotnie uda nam siå bytu tego dotknâå, zobaczyå go inaczej przez pryzmat naszych kategorii analitycznych? 4 TamÒe, s Za: Maûgorzata Jacyno, Iluzje codziennoàci. O teorii socjologicznej Pierre a Bourdieu, Warszawa 1997, s Piotr Sztompka, Socjologia, s TamÒe, s
11 Spróbujmy rozszyfrowaå, co kryje siå pod tymi terminami naukowej dyscypliny i co ukaòe siå naszym oczom, kiedy uòyjemy owych punktów widzenia. Po pierwsze wiåc, spoûeczeºstwo to jak pisze Sztompka zbiór jednostek, populacja, my zaà powiedzmy: ludzie, konkretne cielesne jednostki, formy oòywionej materii, i skoro juò przy materii jesteàmy takòe przetworzona przez nich materia, czyli caûa nasza materialna cywilizacja, ûâcznie z przedmiotami, jakimi sâ ksiâòki. Ten moment jest dla mnie bardzo waòny, bo tu wûaànie chciaûabym z caûâ mocâ podkreàliå, Òe konstruktywizm nie prowadzi, moim zdaniem, do Òadnego rodzaju solipsyzmu, zaprzeczenia realnoàci materialnego Àwiata. KaÒe nam jedynie od razu zauwaòyå, Òe ludzie, podobnie jak wszystkie wytwory cywilizacji, pojawiajâ siå przed naszymi oczami w formie przetworzonej. Ich ciaûa sâ nienaturalne i,,obrobione. Miny, gesty, dziaûania, wyglâd wszystko to jest,,nienaturalne, a jednak w naturze osadzone. Mimo to, w tym wûaànie punkcie spoûeczeºstwo wydaje siå najbardziej realne. Materia stawia opór zarówno nasza podatna na choroby i cierpienie cielesnoàå, jak i ÀmiertelnoÀå sâ nieprzezwyciåòalne. Rzeczy bywajâ trwalsze od ludzi, ale jeàli ktoà uzna je tylko za puste miejsca koncentracji sensów, ûatwo moòe nabiå sobie guza. I do owej realnoàci literatura czåsto nas odsyûa przypomnijmy tu choåby dûugie listy rozmaitych, z pietyzmem przedstawianych przedmiotów, które moòna by sporzâdziå na podstawie powieàci Stefana Chwina. NiedostatecznoÀå takiego konkretnego i materialnego widzenia spoûeczeºstwa wydaje siå jednak oczywista. W tekàcie Rzecz w literaturze: wyzwanie mimetyczne Przemysûaw Czapliºski dokonuje drobiazgowej analizy wszystkich znaczeº i funkcji, jakie peûni materialny szczegóû w literaturze, by w koºcu doprowadziå nas do konkluzji, Òe,,andromimetyzm zawsze przynaleòna komuà rzecz zobrazowana w literaturze Àwiadczy o caûoàci ludzkiego doàwiadczenia. Jest teò przewodnikiem po historii i geografii, tworzy wiåî z innymi. 8 8 Przemysûaw Czapliºski, Œwiat podrobiony. Krytyka i literatura wobec nowej rzeczywistoàci, Kraków 2003, s
12 Rzeczy, podobnie jak demograficznie rozumiane zbiorowoàci, Àwiadczâ o spoûeczeºstwie, czyli o czymà, co je przekracza, lecz przecieò spoûeczeºstwem nie sâ. Musimy zatem rozwinâå naståpne punkty wyliczenia. Perspektywa grupowa kaòe nam patrzeå na spoûeczeºstwo jako na byt ponadjednostkowy. JuÒ nie jednostki, ale zintegrowane caûoàci, spoiste zbiorowoàci, wspólnoty, skoordynowane systemy, organizmy, w których czûowiek jest tylko komórkâ, albo mechanizmy, w których jest jednym z trybów. Naród, paºstwo, rodzina, partia, ale takòe grupa przyjacióû brnâca razem przez zaànie- Òone góry w Biaûym kruku Andrzeja Stasiuka byty pochûaniajâce naszâ jednostkowoàå z pewnoàciâ takòe pojawiajâ siå w literaturze. I zwykle zostajâ natychmiast przez jednostkowoàå zakwestionowane. Jak uchwyciå taki zbiorowy byt? Stanisûaw Ossowski w Wielogûowym lewiatanie i grupie spoûecznej zanalizowaû rozmaite perypetie pojåcia,,grupa spoûeczna na gruncie filozofii i socjologii. Ostatecznie Òadne z klasycznych pojåå nie ostaje siå tu krytyce, okazujâc siå fikcjâ, konstruktem. Choå intuicyjnie wiemy, czym jest grupa, nie potrafimy znaleîå przynajmniej w nauce Òadnego adekwatnego aparatu pojåciowego, dziåki któremu moglibyàmy jâ uchwyciå. I ostatecznie rozwiâzanie zaproponowane przez Ossowskiego (klasyka polskiej socjologii, dziaûajâcego, kiedy nikt jeszcze nie sûyszaû o postmodernizmie) jest juò tylko gestem bezradnoàci: Gdy idzie o aparaturå pojåciowâ, najszersze pojåcie grupy spoûecznej, takie, które pozwala traktowaå jako grupå spoûecznâ kaòdy zbiór ludzi, j e À l i b a d a c z l u b o b s e r w a t o r d o s t r z e g a w À r ó d n i c h s t o s u n k i d o s t a t e c z n i e w a Ò n e z p u n k t u w i d z e n i a j e g o p r o b l e m a t y k i [podkreàlenie moje K.D.], wydaje siå najdogodniejsze, poniewaò nadaje siå do róònych uòytków na drodze róònych relatywizacji... 9 Tak wiåc, im bardziej oddalamy siå od stawiajâcej opór materii, tym wiåksze znaczenie zyskuje obserwator i tym bardziej wâtpliwe 9 Stanisûaw Ossowski, Dzieûa, t. IV: O nauce, Warszawa 1967, s
13 staje siå realne istnienie badanego przedmiotu. Jest on taki, jakim zechcemy go zobaczyå, ze wzglådu na n a s z e cele. JuÒ tylko krok dzieli nas od caûkowitego wyabstrahowania siå z materialnej rzeczywistoàci. W ujåciu systemowym pozostaje nam ze spoûeczeºstwa jedynie ukûad pozycji, ról, statusów. Generaûowie, tancerki, kobiety, måòczyîni, teatrzyk marionetek czy nie tak zgryîliwi krytycy komentowali powieàå Magdaleny Tulli W czerwieni, narzekajâc na schematyzm, czyli... brak prawdziwego spoûeczeºstwa. A przecieò prawdziwe spoûeczeºstwo to takòe te schematy oraz sama sieå relacji miådzyludzkich, formy. Przyjaκ, wojna, rynek. Ale wciâò moòemy spojrzeå na spoûeczeºstwo z innych punktów widzenia, kolejno: przyjmujâc perspektywå aktywistycznâ, skupiajâcâ siå na interakcji, czyli wzajemnie na siebie zorientowanych ludzkich dziaûaniach. Literatura wûaàciwie nie potrafi siå bez nich obyå, ale raz jeszcze Magdalena Tulli moòe posûuòyå nam za przykûad, a wûaàciwie kontrprzykûad. W Snach i kamieniach interakcji takich nie ma. I to budzi nasze zdziwienie, bo to wûaànie relacje z innymi sâ najbardziej widocznym sposobem spoûecznego uczestnictwa. NastÅpnie moòemy przyjâå perspektywå kulturalistycznâ, czyli spojrzenie przez pryzmat wspólnych znaczeº, symboli, historii, obyczajów, reguû. I tu juò kontrprzykûadu nie znajdujå. Szczególnie, jeàli za podstawowy wyznacznik kultury uznamy jåzyk. Mówiâc o doàå abstrakcyjnych ujåciach spoûeczeºstwa, celowo przytaczam konkretne przykûady ze wspóûczesnej literatury polskiej. ChcÅ pokazaå, jak wybierajâc dowolne narzådzie z arsenaûu teorii socjologicznych, moòna uporzâdkowaå materiaû literacki. I kaòde z takich uporzâdkowaº wydaje siå równie uzasadnione. W polskim literaturoznawstwie znakomitym przykûadem takiego zastosowania socjologii moòe byå ksiâòka Zdzisûawa òapiºskiego Ja Ferdydurke, w której koncepcja Ervinga Goffmana spoûeczeºstwa jako teatru staûa siå kluczem do odczytania twórczoàci Gombrowicza Zdzisûaw òapiºski, Ja Ferdydurke. Gombrowicza Àwiat interakcji, Lublin
14 Na koniec moòemy siå posûuòyå perspektywâ socjologicznâ podejàciem zdarzeniowym albo polowym. Ïyjemy wàród zdarzeº spoûecznych, które tworzymy i którym ulegamy. Ta mglista, zdarzeniowa perspektywa zdaje siå juò zupeûnie nie przypominaå bytu, jest raczej procesem, który zaczyna umykaå naszej uwadze, ilekroå mówimy o populacjach, grupach, strukturach, normach czy wartoàciach. Wreszcie okazuje siå, Òe socjologia, czyli nauka o spoûeczeºstwie, mówi nam o ludziach dziaûajâcych w polu wzajemnych relacji (w,,przestrzeni miådzyludzkiej ), którzy nadajâ temu polu nieustannâ dynamikå funkcjonowania i stawania siå (podtrzymujâ,,òycie spoûeczne ), a utrwalone, czåsto niezamierzone efekty swoich dziaûaº pozostawiajâ jako ramy strukturalne i kulturowe kolejnych dziaûaº naståpujâcym po sobie pokoleniom. 11 To wciâò Sztompka i podråcznik wprowadzajâcy nas w elementarne podstawy nauki o spoûeczeºstwie. O spoûeczeºstwie, czyli czymà, co rozpûynåûo nam siå w råkach. Zamiast twardego desygnatu mamy pûynnâ rzeczywistoàå, stajâcâ siå, nieustannie podtrzymywanâ, konstruowanâ, a jednoczeànie podtrzymujâcâ i konstruujâcâ. I tu nadszedû moment, kiedy trzeba juò sobie otwarcie powiedzieå, Òe spoûeczeºstwo poza fundamentalnym, fizyczno-materialnym wymiarem istnienia jest bytem fikcyjnym. Pochodnâ wielorakich i czynionych z róònych pobudek interpretacji. To, co istnieje, to jego interpretacje socjologiczne, interpretacje dokonywane w dyskursie publicznym w jåzykach polityki, ideologii, publicystyki, a tak- Òe interpretacje dokonywane przez literaturå. Wszystkie te systemy interpretacyjne pozostajâ ze sobâ w wielorakich relacjach, wpûywajâ na siebie, a jednoczeànie starajâ siå od siebie odróòniå. Ich moc przekonywania zaleòy od mocy wyparcia wiedzy o ich fikcyjnym/konwencjonalnym charakterze; od tego, jak bardzo wierzymy w egzystencjalnâ realnoàå desygnatu. Wbrew pozorom, moc przekonywania nauki jest ograniczona do doàå wâskich kontekstów, a znacznie wiåkszâ siûâ perswazji dysponujâ inne jåzyki. 11 Piotr Sztompka, Socjologia, s
15 Eliot Aronson, zajmujâc siå mechanizmami wiedzy potocznej, przywoûuje taki oto eksperyment. Badanych proszono o przeczytanie artykuûu prasowego, który w obrazowy i negatywny sposób przedstawiaû Òycie konkretnej rodziny korzystajâcej z zasiûku socjalnego. Dodawano do tego obiektywnâ, popartâ badaniami statystycznymi informacjå, Òe jest to rodzina nietypowa, niereprezentatywna dla ogóûu pobierajâcych zasiûki. Mimo to tekst ten wpûywaû na nastawienie badanych, pobudzaû niechåå do klientów opieki spoûecznej. 12 Wynik ten nie wydaje siå zaskakujâcy. Konkretna opowieàå dostarcza nam zaståpczego przeòycia, pozwala doàwiadczaå, a nasza potoczna wiedza spoûeczna w jakiejà przynajmniej czåàci pochodzi z uogólnionych doàwiadczeº; we wspóûczesnym Àwiecie na ogóû z doàwiadczeº zaståpczych, odrealnionych, pozbawionych czåsto egzystencjalnej bazy. Jak mówi Jean Baudrillard, Òyjemy w Àwiecie symulakrów. Obrazy, wraòenia, informacje docierajâce do nas z mediów (a literatura to przecieò teò Àrodek przekazu) nie podlegajâ weryfikacji empirycznej, która w ogromniejâcym Àwiecie jest zresztâ niemoòliwa. Nie oznacza to jednak, Òe nad przeòycie, choåby sztuczne, gotowi jesteàmy przedkûadaå dyskursywny jåzyk nauki i abstrakcyjne dane. I tu przywoûajmy kolejnâ dobrze znanâ tezå, tym razem pochodzâcâ od Williama Thomasa, twórcy amerykaºskiej socjologii: to, co jest uznawane za realne, ma realne konsekwencje. Czytelnicy artykuûu o naduòywajâcej Àwiadczeº socjalnych rodzinie zapewne bådâ gûosowali przeciwko zwiåkszaniu funduszy na pomoc spoûecznâ, przez co wpûynâ na caûkiem juò realnâ sytuacjå caûkiem,,nietekstowych rodzin. W tym ûaºcuchu pokarmowym, w którym rzeczywistoàå poòywia siå sûowem, a sûowa interpretowanâ nieustannie rzeczywistoàciâ, ma swoje miejsce takòe literatura, dziåki której nie tylko poznajemy rzeczywistoàå, ale takòe wûâczajâc jâ w strukturå naszych motywacji tworzymy owâ rzeczywistoàå i zmieniamy. Sûowa i rzeczy tworzâ przestrzenie symbiotyczne, jak grzyby i brzozy. Sûowa wyrastajâ na rzeczach i dopiero wtedy sâ dojrzaûe w sens, gdy rosnâ 12 Eliot Aronson i in., Psychologia spoûeczna, Poznaº 1997, s
16 w krajobrazie. [...] Takie sûowa nigdy nie umrâ, bo potrafiâ uruchomiå inne swoje znaczenia, rosnâå w stronå Àwiata; chyba Òe umrze caûy jåzyk. 13 Koºczâc tym porównaniem zaczerpniåtym z prozy Olgi Tokarczuk, chcå raz jeszcze podkreàliå, Òe p r z y j Å t y t u p u n k t w i d z e n i a w Ò a d e n s p o s ó b n i e o d c i n a n a s o d r z e c z y w i s t o À c i, n i e l i k w i d u j e z a a n g a Ò o- w a n i a w c o À w i Å c e j n i Ò g r y j Å z y k o w e. Czy istnieje literatura? JeÒeli,,nie istnieje spoûeczeºstwo, lecz tylko rozmaite jego odczytania, to dlaczego mielibyàmy sâdziå, Òe istnieje literatura, dzieûo literackie, mocâ swojej spójnoàci i systemu oznaczania narzucajâce okreàlone odczytanie? W zbiorze esejów Stanleya Fisha moòemy przeczytaå takâ oto anegdotkå. Na zajåcia do nieznanego sobie wykûadowcy zgûasza siå byûa studentka Fisha. (Fish w najwiåkszym skrócie uwaòa, Òe wszystko jest interpretacjâ.) Zadaje pytanie:,,czy na tych zajåciach jest tekst? Nauczyciel odpowiada:,,tak, jest to Norton Anthology of Literature.,,Nie, nie powiada na to studentka. Chodzi mi o to, czy na tych zajåciach wierzy siå w wiersze i takie róòne rzeczy, czy moòe tylko w nas? 14 Anegdotka ta wzruszyûa mnie dodatkowo, gdyò od lat, koºczâc pierwsze zajåcia w semestrze, na których wprowadzam podstawowe pojåcia dotyczâce socjologii i spoûeczeºstwa, sama zadajå zgromadzonym wokóû stoûu studentom pytanie:,,gdzie na tej sali jest spoûeczeºstwo? Po rozwaòeniu szeregu moòliwoàci ostateczna konkluzja brzmi: w nas, w naszych interpretacjach. 13 Olga Tokarczuk, Dom dzienny, dom nocny, Waûbrzych 1998, s Stanley Fish, Interpretacja, retoryka, polityka, przekûad zbiorowy, Kraków 2002, s
17 Tu trzeba bardzo wyraînie zdaå sobie sprawå, iò poczucie, Òe nie ma spoûeczeºstwa, nie ma tekstu literackiego, sâ tylko nasze interpretacje, jest sprzeczne z naszymi podstawowymi intuicjami, sprzeczne teò z referencjalnym charakterem jåzyka, który wråcz wymusza wiarå w desygnaty. Sprzeczne w koºcu ze zdrowym rozsâdkiem, a takòe z naszym bardzo powszechnym i dobrze uzasadnionym materializmem, a w przypadku jåzyka z przekonaniem, Òe konkretne sûowa majâ konkretne i niezmienne znaczenia. Chciaûabym jednak pozostaå w krågu poczynionych wyòej ustaleº: nie mamy doståpu do Òadnego,,prawdziwego spoûeczeºstwa, jednej,,prawdziwej wersji tekstu literackiego. Co wiåcej, nie ma teò,,prawdziwego podmiotu, gdyò sami jesteàmy procesem nieustannych interpretacji, autointerpretacji, reinterpretacji. Nie warto wiåc szukaå ani pierwszej przyczyny, ani punktu omega. Dzieûo literackie, podobnie jak spoûeczeºstwo, pojawia siå nam zawsze w jakiejà formie i nie istnieje taki punkt widzenia, z którego patrzâc, moglibyàmy oceniå zgodnoàå naszego poznania z rzeczywistoàciâ. Nasza niemoc ma charakter metodologiczny nie pociâga wiåc za sobâ mocnych twierdzeº o nieistnieniu literatury czy spoûeczeºstwa kaòe siå jedynie pogodziå z tym, Òe nie warto podejmowaå prób ustalania ostatecznych prawd. Nie ma teò nadziei na spójne uzasadnienie przyjåtej zasady interpretacji, na Òadnâ n i e p r z e w r o t n â (dwuznacznoàå zamierzona) teoriå. MoÒna jedynie przekonywaå do swojego punktu widzenia. Czyli uprawiaå retorykå. W tym miejscu naleòy wyraînie powiedzieå, Òe neopragmatyzm, tak jak go tutaj rozumiem i uòywam, nie jest teoretycznâ ramâ odniesienia, spójnym systemem uzasadnieº, ale raczej polem podzielanych praktyk. I tylko przez retorycznâ praktykå moòe zyskaå legitymizacjå. Jest antyfundamentalistyczny i antyteoretyczny. Pozwala na uòywanie dowolnych jåzyków, domagajâc siå jedynie samoàwiadomoàci, zdawania sobie sprawy z tego, co siå robi. I tu zresztâ popada w sprzecznoàå. Bo ten rodzaj samoàwiadomoàci tworzy,,podmiot naukowy, odmienny od empirycznego. Stwarza pozór, Òe ktoà, kto analizuje reguûy wûasnego poznania, a wiåc skupia siå na metodzie, 20
18 jest obiektywny, w przeciwieºstwie do bezrefleksyjnych uòytkowników dyskursów. Przy czym takim bezrefleksyjnym uòytkownikiem moòe byå teò profesjonalista, niezdajâcy sobie sprawy z tego, Òe jego podejàcie jest jedynie punktem widzenia. Rozwiâzaniem tej sytuacji jest uznanie wyróònionego charakteru poznania refleksyjnego, ale jednoczeànie traktowanie go jako czåàci procesu obiektywizacji, który nigdy nie zostanie zakoºczony. 15 Z pragmatycznego podejàcia do teorii i metafizyki wynika równieò mój stosunek do,,hermeneutycznego bûådnego koûa. Jak to nieraz zauwaòano, w naukach humanistycznych podmiot i przedmiot zakûadajâ siå nawzajem. Podmiot wnosi sam siebie do wiedzy o przedmiocie, z kolei zaà jego wûasna subiektywnoàå jest determinowana przez moc, jakâ miaû nad nim przedmiot, zanim jeszcze podmiot zaczâû go poznawaå. Koûo hermeneutyczne przedstawione w terminach podmiotu i przedmiotu moòe siå wydawaå jedynie bûådnym koûem. To jednak, co w analizie metodologicznej jawi siå jako bûådne koûo, ontologia fundamentalna objaània, wydobywajâc na jaw strukturå, na jakiej siå ono opiera pisze Ricoeur, by dalej pogrâòyå siå w analizie Heideggerowskiego Desein Podmiot naukowy, wûaànie dlatego, Òe sam daje sobie do råki naukowe Àrodki do obrania za przedmiot wûasnego, naiwnego punktu widzenia na przedmiot, prawdziwie odcina siå od podmiotu empirycznego i, tym samym, od innych podmiotów, czy to profesjonalistów, czy teò laików, tkwiâcych jak w zamkniåciu przy okreàlonym punkcie widzenia, którego nie dostrzegajâ jako takiego. I skoro tak trudno jest niekiedy przekazaå wyniki badaº prawdziwie refleksyjnych, to powinno siå wyjednaå u czytelnika, by zrezygnowaû z dopatrywania siå,,ataku bâdî,,krytyki w sensie potocznym w tym, co chce byå analizâ, by zaakceptowaû przyjåcie za swój wûasny punkt widzenia punktu widzenia obiektywizujâcego, stanowiâcego podstawå analiz, by przyûâczyû siå do wyzwalajâcego wysiûku zwûaszcza poddajâc go krytyce, opartej na zgodzie co do jego przesûanek którego celem jest obiektywizacja wszystkich obiektywizacji, miast odrzucaå samâ jego zasadå, sprowadzajâc go do próby nadania pozorów uniwersalnoàci naukowej indywidualnemu punktowi widzenia. 16 Paul Ricoeur, JÅzyk, tekst, interpretacja, s
19 Ja, zamiast poszukiwania gûåbszej zasady istnienia, umoòliwiajâcej przekroczenie sprzecznoàci, wolå pozostaå w,,bûådnym kole. Oznacza to rezygnacjå z wszelkich fundamentów, takich czy innych filozoficznych lub teoretycznych odpowiedzi. Pozwala za to zgodnie zresztâ z duchem hermeneutycznym na zatarcie róònicy miådzy poznajâcym i poznawanym, ale jednoczeànie dopuszcza odwoûywanie siå do tych pojåå. Kiedy przenosimy nasze zainteresowanie z dylematów epistemologicznych i filozoficznych na Àwiat i dziaûanie w nim, terminy takie, jak czytelnik, literatura, spoûeczeºstwo, wciâò okazujâ siå cudownie uòyteczne. Musimy jednak zawsze mieå ÀwiadomoÀå, Òe sâ to jedynie artefakty, zawsze dialektycznie zawierajâce swoje dopeûnienie. PodejÀcie takie powinno nas równieò skûaniaå do ujawniania wûasnej pozycji poznawczej i niepoprzestawania na tym, Òe jest ona juò zawarta w naszej interpretacji. Pozwala to innym na rozpoczåcie procesu dalszych odczytaº, na interpretacjå naszej wypowiedzi jako naszej, a nie uniwersalnie prawdziwej. Z Ricoeura z którym nie tyle siå zgadzam, co wykorzystujå go do wûasnych celów i interpretujå zacytujmy:...tekst literacki rozpoàciera potencjalny horyzont znaczenia, który moòe byå aktualizowany w róònoraki sposób. 17 To, jak i ostatnie, puentujâce ksiâòkå zdania: Konflikt miådzy interpretacjami jest nieprzezwyciåòalny i nieuchronny, poniewaò wiedza absolutna jest niemoòliwa. Musimy wybieraå miådzy wiedzâ absolutnâ a hermeneutykâ 18 nie wydajâ siå sprzeczne z banaûem Fisha: wszystko jest interpretacjâ. JeÀli bowiem Ricoeur mówi o obiektywnoàci znaczenia, to nie chodzi tu o jednâ obiektywnâ prawdå zawartâ w dziele, tylko o to, Òe tekst jest zawsze dla nas obiektywnie znaczâcy. Spotykamy siå dziåki niemu z obiektem naszego zainteresowania. 17 TamÒe, s TamÒe, s
Czym jest nauka? Tomasz Poskrobko. Metodyka pracy naukowej
Czym jest nauka? Tomasz Poskrobko Metodyka pracy naukowej Nauka Kultura Poznanie naukowe Czynności wykonywane przez naukowców Zbiór czynności które należy przyswoić Nauka Kultura Poznanie naukowe Czynności
Bardziej szczegółowoSpór o poznawalność świata
ROMAN ROŻDŻEŃSKI FILOZOFIA A RZECZYWISTOŚĆ Spór o poznawalność świata Wydawnictwo WAM Kraków 2012 Spis treści Przedmowa 11 Rozdział I Myślenie filozoficzne w cieniu zwątpienia 15 1. Wprowadzenie 15 2.
Bardziej szczegółowoFilozofia przyrody - Filozofia Eleatów i Demokryta
5 lutego 2012 Plan wykładu 1 Filozofia Parmenidesa z Elei Ontologia Parmenidesa Epistemologiczny aspekt Parmenidejskiej filozofii 2 3 4 Materializm Ontologia Parmenidesa Epistemologiczny aspekt Parmenidejskiej
Bardziej szczegółowoTRZY GŁÓWNE PERSPEKTYWY FUNKCJONALIZM ROZWÓJ MYŚLI SOCJOLOGICZNEJ. WSPÓŁCZESNE PERSPEKTYWY SOCJOLOGICZNE FUNKCJONALIZM TEORIE KONFLIKTU
ROZWÓJ MYŚLI SOCJOLOGICZNEJ. WSPÓŁCZESNE PERSPEKTYWY SOCJOLOGICZNE dr Agnieszka Kacprzak TRZY GŁÓWNE PERSPEKTYWY Auguste Comte Emile Durkheim TEORIE KONFLIKTU Karol Marks INTERAKCJONIZM SYMBOLICZNY Max
Bardziej szczegółowoFilozofia, ISE, Wykład V - Filozofia Eleatów.
2011-10-01 Plan wykładu 1 Filozofia Parmenidesa z Elei Ontologia Parmenidesa Epistemologiczny aspekt Parmenidejskiej filozofii 2 3 Ontologia Parmenidesa Epistemologiczny aspekt Parmenidejskiej filozofii
Bardziej szczegółowoHermeneutyczne koncepcje człowieka
Hermeneutyczne koncepcje człowieka Włodzimierz Lorenc Hermeneutyczne koncepcje człowieka w kręgu inspiracji Heideggerowskich Wydawnictwo Naukowe SCHOLAR Warszawa 2003 Redakcja i korekta: Piotr Piber Projekt
Bardziej szczegółowoCzy i jak możliwe jest rozstrzygnięcie sporu etycznego o IVF? Zbigniew Szawarski Komitet Bioetyki przy Prezydium PAN
Czy i jak możliwe jest rozstrzygnięcie sporu etycznego o IVF? Zbigniew Szawarski Komitet Bioetyki przy Prezydium PAN z.szawarski@uw.edu.pl 26.VI.2013 Dwa rodzaje sporów Spór teoretyczny Nauka Filozofia
Bardziej szczegółowoFilozofia, ISE, Wykład III - Klasyfikacja dyscyplin filozoficznych
Filozofia, ISE, Wykład III - Klasyfikacja dyscyplin filozoficznych 2011-10-01 Plan wykładu 1 Klasyczny podział dyscyplin filozoficznych 2 Podział dyscyplin filozoficznych Klasyczny podział dyscyplin filozoficznych:
Bardziej szczegółowoKIERUNEK SOCJOLOGIA. Zagadnienia na egzamin magisterski na studiach stacjonarnych i niestacjonarnych II stopnia
KIERUNEK SOCJOLOGIA Zagadnienia na egzamin magisterski na studiach stacjonarnych i niestacjonarnych II stopnia 1. Podstawowe paradygmaty współczesnej socjologii K_W25 Posiada pogłębioną wiedzę na temat
Bardziej szczegółowoIMMANUEL KANT ETYKA DEONTOLOGICZNA
IMMANUEL KANT ETYKA DEONTOLOGICZNA PROJEKT ETYKI KANTA W POSZUKIWANIU OBIEKTYWNYCH PODSTAW ETYKI Wobec krytyki Huma Immanuel Kant stara się znaleść jakąś obiektywną podstawę dla etyki, czyli wykazać, że
Bardziej szczegółowoANDRZEJ L. ZACHARIASZ TEORIA POZNANIA JAKO RELATYSTYCZNA KONCEPCJA PRAWDY TEORETYCZNEJ
ANDRZEJ L. ZACHARIASZ TEORIA POZNANIA JAKO RELATYSTYCZNA KONCEPCJA PRAWDY TEORETYCZNEJ WYDAWNICTWO UNIWERSYTETU RZESZOWSKIEGO RZESZÓW 2011 Recenzował prof. dr hab. TADEUSZ BUKSIŃSKI Opracowanie redakcyjne
Bardziej szczegółowoWYMAGANIA EDUKACYJNE Z JĘZYKA POLSKIEGO - OCENIANIE BIEŻĄCE, SEMESTRALNE I ROCZNE (2015/2016)
WYMAGANIA EDUKACYJNE Z JĘZYKA POLSKIEGO - OCENIANIE BIEŻĄCE, SEMESTRALNE I ROCZNE (2015/2016) Ocena dopuszczająca: Ocenę dopuszczającą otrzymuje uczeń, który opanował wiadomości i umiejętności określone
Bardziej szczegółowoEGZAMIN MATURALNY 2012
Centralna Komisja Egzaminacyjna EGZAMIN MATURALNY 2012 POZIOM PODSTAWOWY Kryteria oceniania odpowiedzi 2012 2 pobrano z www.sqlmedia.pl zgodny z Obszar standardów Rozumienie czytanego tekstu: (Opracowano
Bardziej szczegółowoLogika dla socjologów Część 2: Przedmiot logiki
Logika dla socjologów Część 2: Przedmiot logiki Rafał Gruszczyński Katedra Logiki Uniwersytet Mikołaja Kopernika 2011/2012 Spis treści 1 Działy logiki 2 Własności semantyczne i syntaktyczne 3 Błędy logiczne
Bardziej szczegółowoSPIS TREŚCI I. WPROWADZENIE - FILOZOFIA JAKO TYP POZNANIA. 1. Człowiek poznający Poznanie naukowe... 16
SPIS TREŚCI P r z e d m o w a... 5 P r z e d m o w a do d r u g i e g o w y d a n i a... 7 P r z e d m o w a do t r z e c i e g o w y d a n i a... 9 P r z e d m o w a do c z w a r t e g o w y d a n i a...
Bardziej szczegółowoCZŁOWIEK WE WSPÓŁCZESNEJ KULTURZE. Beata Pituła
CZŁOWIEK WE WSPÓŁCZESNEJ KULTURZE Beata Pituła Kłopoty z kulturą Nie ma nic bardziej nieokreślonego niż słowo kultura Johann Gottfried Herder, Myśli o filozofii dziejów, przeł. J. Gałecki, Warszawa 1952,
Bardziej szczegółowoEfekty kształcenia dla kierunku studiów ENGLISH STUDIES (STUDIA ANGLISTYCZNE) studia pierwszego stopnia profil ogólnoakademicki
Załącznik nr 2 do Uchwały Nr XXIII 24.5/15 z dnia 25 marca 2015 r. Efekty kształcenia dla kierunku studiów ENGLISH STUDIES (STUDIA ANGLISTYCZNE) studia pierwszego stopnia profil ogólnoakademicki Umiejscowienie
Bardziej szczegółowoFilozofia, Historia, Wykład IV - Platońska teoria idei
Filozofia, Historia, Wykład IV - Platońska teoria idei 2010-10-01 Tematyka wykładu 1 Metafora jaskini 2 Świat materialny - świat pozoru Świat idei - świat prawdziwy Relacja między światem idei i światem
Bardziej szczegółowoSocjologia : analiza społeczeństwa / Piotr Sztompka. wyd. 2. Kraków, Spis treści
Socjologia : analiza społeczeństwa / Piotr Sztompka. wyd. 2. Kraków, 2012 Spis treści Przedmowa 17 1. Socjologia i społeczeństwo 21 Wiedza społeczna a socjologia 21 Wizje naukowości" socjologii 27 Społeczeństwo
Bardziej szczegółowoINTUICJE. Zespół norm, wzorców, reguł postępowania, które zna każdy naukowiec zajmujący się daną nauką (Bobrowski 1998)
PARADYGMAT INTUICJE Zespół norm, wzorców, reguł postępowania, które zna każdy naukowiec zajmujący się daną nauką (Bobrowski 1998) PIERWSZE UŻYCIA językoznawstwo: Zespół form deklinacyjnych lub koniugacyjnych
Bardziej szczegółowoKsięgarnia PWN: Pod red. Z. Kwiecińskiego i B. Śliwerskiego - Pedagogika. T. 2. Spis treści TEORIE WYCHOWANIA
Księgarnia PWN: Pod red. Z. Kwiecińskiego i B. Śliwerskiego - Pedagogika. T. 2 Spis treści Część I TEORIE WYCHOWANIA Wstęp (Bogusław Śliwerski) 12 Rozdział 1. Istota i przedmiot badań teorii wychowania
Bardziej szczegółowoTolerancja (łac. tolerantia - "cierpliwa wytrwałość ) termin stosowany w socjologii, badaniach nad kulturą i religią. W sensie najbardziej ogólnym
TOLERANCJA Tolerancja (łac. tolerantia - "cierpliwa wytrwałość ) termin stosowany w socjologii, badaniach nad kulturą i religią. W sensie najbardziej ogólnym oznacza on postawę wykluczającą dyskryminację
Bardziej szczegółowoAndrzej L. Zachariasz. ISTNIENIE Jego momenty i absolut czyli w poszukiwaniu przedmiotu einanologii
Andrzej L. Zachariasz ISTNIENIE Jego momenty i absolut czyli w poszukiwaniu przedmiotu einanologii WYDAWNICTWO UNIWERSYTETU RZESZOWSKIEGO RZESZÓW 2004 Opiniowali Prof. zw. dr hab. KAROL BAL Prof. dr hab.
Bardziej szczegółowoWYMAGANIA EDUKACYJNE Z JĘZYKA POLSKIEGO - POZIOM PODSTAWOWY
WYMAGANIA EDUKACYJNE Z JĘZYKA POLSKIEGO - POZIOM PODSTAWOWY WIADOMOŚCI O EPOCE wiadomości Określa ramy czasowe i genezę nazwy epoki. Wymienia głównych reprezentantów omawianych kierunków literackich. Wymienia
Bardziej szczegółowoCzęść I Konwersacja i instytucja - konteksty teoretyczne Rozdział 1 Perspektywa konwersacyjna... 17
Część I Konwersacja i instytucja - konteksty teoretyczne... 15 Rozdział 1 Perspektywa konwersacyjna... 17 1.1.Paradygmat interpretatywny... 18 1.2.Etnometodologia... 20 1.3.Analiza konwersacyjna... 24
Bardziej szczegółowoMatryca efektów kształcenia dla programu kształcenia na kierunku Socjologia Studia pierwszego stopnia
Załącznik nr 4 do Uchwały nr 1647 Senatu Uniwersytetu w Białymstoku z dnia 17 grudnia 2014 r. Matryca efektów kształcenia dla programu kształcenia na kierunku Socjologia Studia pierwszego stopnia Efekty
Bardziej szczegółowoEdukacja Elementarna w Teorii i Praktyce : kwartalnik dla nauczycieli nr 4,
Ewa Dybowska "Być czy mieć" wartości w edukacji wczesnoszkolnej : recenzja książki: Beata Wołosiuk, "Wychowanie do wartości w edukacji wczesnoszkolnej", Wydawnictwo KUL, Lublin 2010 Edukacja Elementarna
Bardziej szczegółowoWYKŁAD I CZYM JEST ARGUMENTACJA PRAWNICZA?
WYKŁAD I CZYM JEST ARGUMENTACJA PRAWNICZA? 1 TEKST PRAWNY ROZUMIENIE INTERPRETACJA/WYKŁADNIA UZASADNIENIE/ARGUMENTACJA PRAWO ZASTOSOWANIE UZASADNIENIE/ARGUMENTACJA 2 I. Spór o metody prawnicze XIX w. 1.
Bardziej szczegółowoJakość życia w perspektywie pedagogicznej
Jakość życia w perspektywie pedagogicznej Jadwiga Daszykowska Jakość życia w perspektywie pedagogicznej Oficyna Wydawnicza Impuls Kraków 2007 Copyright by Jadwiga Daszykowska Copyright by Oficyna Wydawnicza
Bardziej szczegółowoFilozofia przyrody, Wykład V - Filozofia Arystotelesa
Filozofia przyrody, Wykład V - Filozofia Arystotelesa 2011-10-01 Tematyka wykładu 1 Arystoteles - filozof systematyczny 2 3 4 Różnice w metodzie uprawiania nauki Krytyka platońskiej teorii idei Podział
Bardziej szczegółowoEdward Nęcka Głos w dyskusji. Diametros nr 6,
Diametros nr 6, 165-168 2005 Diametros nr 6 (grudzień 2005): 165-168 Edward Nęcka Jako psycholog poznawczy z sympatią spoglądający w kierunku psychologii ewolucyjnej, przyjmuję postulat naturalizacji epistemologii
Bardziej szczegółowoImmanuel Kant: Fragmenty dzieł Uzasadnienie metafizyki moralności
Immanuel Kant: Fragmenty dzieł Uzasadnienie metafizyki moralności Rozdział II Pojęcie każdej istoty rozumnej, która dzięki wszystkim maksymom swej woli musi się uważać za powszechnie prawodawczą, by z
Bardziej szczegółowoSylabus LICZBA GODZIN. Treści merytoryczne przedmiotu
Sylabus Nazwa Przedmiotu: Teoria bytu (ontologia) Typ przedmiotu: obligatoryjny Poziom przedmiotu: zaawansowany rok studiów, semestr: I rok, semestr II; II rok, semestr I (studia filozoficzne I stopnia)
Bardziej szczegółowoFilozofia, Germanistyka, Wykład I - Wprowadzenie.
2010-10-01 Plan wykładu 1 Czym jest filozofia Klasyczna definicja filozofii Inne próby zdefiniowania filozofii 2 Filozoficzna geneza nauk szczegółowych - przykłady 3 Metafizyka Ontologia Epistemologia
Bardziej szczegółowoDlaczego matematyka jest wszędzie?
Festiwal Nauki. Wydział MiNI PW. 27 września 2014 Dlaczego matematyka jest wszędzie? Dlaczego świat jest matematyczny? Autor: Paweł Stacewicz (PW) Czy matematyka jest WSZĘDZIE? w życiu praktycznym nie
Bardziej szczegółowoWitold Morawski Zmiana instytucjonalna
Witold Morawski Zmiana instytucjonalna Społeczeństwo. Gospodarka. Polityka Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1998 Spis rzeczy Koncepcje zmiany systemowej. W poszukiwaniu nowych powiązań polityki, gospodarki
Bardziej szczegółowoFilozofia, Germanistyka, Wykład IX - Immanuel Kant
Filozofia, Germanistyka, Wykład IX - Immanuel Kant 2011-10-01 Plan wykładu 1 Immanuel Kant - uwagi biograficzne 2 3 4 5 6 7 Immanuel Kant (1724-1804) Rysunek: Immanuel Kant - niemiecki filozof, całe życie
Bardziej szczegółowoFilozofia, Pedagogika, Wykład I - Miejsce filozofii wśród innych nauk
Filozofia, Pedagogika, Wykład I - Miejsce filozofii wśród innych nauk 10 października 2009 Plan wykładu Czym jest filozofia 1 Czym jest filozofia 2 Filozoficzna geneza nauk szczegółowych - przykłady Znaczenie
Bardziej szczegółowoHolistyczny model kształcenia przyrodniczego humanistów
Holistyczny model kształcenia przyrodniczego humanistów Marek Kaczmarzyk Pracownia Dydaktyki Biologii Wydział Biologii i Ochrony Środowiska Uniwersytet Śląski Przekaz pozagenetyczny - gatunkowa przypadłośd
Bardziej szczegółowoPrzedmiot, źródła i drogi poznania
Wieloznaczność pojęcia poznanie Czynność (uświadomiona) Rezultat czynności Pozostałe czynności, mające na celu uzyskanie informacji 1.Relacja poznawcza. Przedmiot Podmiot Akty poznawcze 1.1 Przedmiot poznania:
Bardziej szczegółowoEFEKTY KSZTAŁCENIA DLA KIERUNKU STUDIÓW FILOZOFIA. I. Umiejscowienie kierunku w obszarze/obszarach kształcenia wraz z uzasadnieniem:
Załącznik nr 1 do uchwały nr 445/06/2012 Senatu UR z dnia 21 czerwca 2012 roku EFEKTY KSZTAŁCENIA DLA KIERUNKU STUDIÓW FILOZOFIA poziom kształcenia profil kształcenia tytuł zawodowy absolwenta I stopień
Bardziej szczegółowoCzym jest religia i czy filozofia może ją badać. Problem wiary, rozumu i logiki Definicja religii
Czym jest religia i czy filozofia może ją badać Problem wiary, rozumu i logiki Definicja religii Wiara i rozum Czy rozum potrafi udowodnić wszystkie prawdy religijne, czy tylko niektóre, czy może nie jest
Bardziej szczegółowoZAŁOŻENIA FILOZOFICZNE
ZAŁOŻENIA FILOZOFICZNE Koło Wiedeńskie Karl Popper Thomas Kuhn FILOZOFIA A NAUKA ZAŁOŻENIA W TEORIACH NAUKOWYCH ZAŁOŻENIA ONTOLOGICZNE Jaki jest charakter rzeczywistości językowej? ZAŁOŻENIA EPISTEMOLOGICZNE
Bardziej szczegółowoFilozofia, ISE, Wykład VII - Platońska teoria idei cz. 2.
Filozofia, ISE, Wykład VII - Platońska teoria idei cz. 2. Artur Machlarz 2011-10-01 Plan wykładu 1 Czym według Platona jest wiedza prawdziwa i jak ją osiągnąć? 2 3 Protagoras - człowiek jest miarą wszechrzeczy...
Bardziej szczegółowoKu wolności jako odpowiedzialności
Marcin Kilanowski Ku wolności jako odpowiedzialności Dewey, Rorty, Habermas o nowej jakości w demokracji Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika Toruń 2013 Spis treści Od Autora 11 Wstęp 13
Bardziej szczegółowoZAGADNIENIA NA EGZAMIN DYPLOMOWY LICENCJACKI SOCJOLOGIA I stopnia
ZAGADNIENIA NA EGZAMIN DYPLOMOWY LICENCJACKI SOCJOLOGIA I stopnia Zagadnienia kierunkowe: 1. Indywidualizm a idea wspólnego dobra (w świetle etyki społecznej) 2. Pojęcie ponowoczesności we współczesnych
Bardziej szczegółowoFilozofia, ISE, Wykład X - Filozofia średniowieczna.
Filozofia, ISE, Wykład X - Filozofia średniowieczna. 2011-10-01 Plan wykładu 1 Filozofia średniowieczna a starożytna 2 3 Ogólna charakterystyka filozofii średniowiecznej Ogólna charakterystyka filozofii
Bardziej szczegółowoSPIS TREŚCI SŁOWO WSTĘPNE 9 WPROWADZENIE 13
SPIS TREŚCI SŁOWO WSTĘPNE 9 WPROWADZENIE 13 CZĘŚĆ IV ŻYCIE I DUCH I. Zycie, jego dwuznaczności i poszukiwanie życia niedwuznacznego 19 A. Wielowymiarowa jedność życia 19 1. Zycie: esencja i egzystencja
Bardziej szczegółowoEFEKTY KSZTAŁCENIA DLA KIERUNKU STUDIÓW SOCJOLOGIA 1-STOPNIA Instytut Socjologii Uniwersytet Opolski
EFEKTY KSZTAŁCENIA DLA KIERUNKU STUDIÓW SOCJOLOGIA 1-STOPNIA Instytut Socjologii Uniwersytet Opolski OBJAŚNIENIE OZNACZEŃ: P6 S. W G.. K U... W. K. O. U. K. K O R (H).. poziom PRK dla studiów licencjackich
Bardziej szczegółowoWartość jest przedmiotem złożonym z materii i formy. Jej formą jest wartościowość, materią jest konkretna treść danej wartości.
Wartość jest przedmiotem złożonym z materii i formy. Jej formą jest wartościowość, materią jest konkretna treść danej wartości. N. Hartmann: Materia jest tylko tworem treściowym, który posiada wartościowość.
Bardziej szczegółowoWiek XVIII wiek oświecenia, wiek rozumu. Sapere aude! Miej odwagę posługiwać się swym własnym rozumem tak oto brzmi hasło oświecenia (I. Kant).
Wiek XVIII wiek oświecenia, wiek rozumu. Sapere aude! Miej odwagę posługiwać się swym własnym rozumem tak oto brzmi hasło oświecenia (I. Kant). Epoka filozofów, którzy chcą przekształcać świat 4 główne
Bardziej szczegółowoOpis efektów uczenia się dla kwalifikacji na poziomie 7 Polskiej Ramy Kwalifikacji
Załącznik nr 2 do Uchwały nr 103/2018-2019 Senatu UP w Lublinie z dnia 28 czerwca 2019 r. Opis efektów uczenia się dla kierunku studiów Nazwa kierunku studiów: Biologia Poziom: studia drugiego stopnia
Bardziej szczegółowoFITNESS INTELIGENCJI
FITNESS INTELIGENCJI Aleksander Dydel ABC TEORII I ĆWICZEŃ WSTĘP Ancora imparo. Michał Anioł Inteligencja jest piękną i wartościową cechą umysłu, którą można rozwinąć. Sama z siebie nie jest gwarantem
Bardziej szczegółowoARGUMENTY KOSMOLOGICZNE. Sformułowane na gruncie nauk przyrodniczych
ARGUMENTY KOSMOLOGICZNE Sformułowane na gruncie nauk przyrodniczych O CO CHODZI W TYM ARGUMENCIE Argument ten ma pokazać, że istnieje zewnętrzna przyczyna wszechświata o naturze wyższej niż wszystko, co
Bardziej szczegółowoOPIS PRZEDMIOTU, PROGRAMU NAUCZANIA ORAZ SPOSOBÓW WERYFIKACJI EFEKTÓW KSZTAŁCENIA. CZEŚĆ A * (opis przedmiotu i programu nauczania) OPIS PRZEDMIOTU
Załącznik Nr 1.11 pieczątka jednostki organizacyjnej OPIS PRZEDMIOTU, PROGRAMU NAUCZANIA ORAZ SPOSOBÓW WERYFIKACJI EFEKTÓW KSZTAŁCENIA CZEŚĆ A * (opis przedmiotu i programu nauczania) OPIS PRZEDMIOTU Poziom
Bardziej szczegółowoINFORMATYKA a FILOZOFIA
INFORMATYKA a FILOZOFIA (Pytania i odpowiedzi) Pytanie 1: Czy potrafisz wymienić pięciu filozofów, którzy zajmowali się także matematyką, logiką lub informatyką? Ewentualnie na odwrót: Matematyków, logików
Bardziej szczegółowookreślone Uchwałą Senatu Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego Nr 156/2012/2013
Załącznik Nr 2.9 do Uchwały Nr 156/2012/2013 Senatu UKW z dnia 25 września 2013 r. EFEKTY KSZTAŁCENIA określone Uchwałą Senatu Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego Nr 156/2012/2013 z dnia 25 września 2013
Bardziej szczegółowoFILOZOFIA. Studia stacjonarne
FILOZOFIA Studia stacjonarne I stopnia Studia filozoficzne I stopnia na kierunku filozofia prowadzone są w ramach dwóch specjalności: Filozofia teoretyczna Kognitywistyka Studia na każdej specjalności
Bardziej szczegółowo1. Badania jakościowe 2. Etnografia 3. Istota badań etnograficznych 4. 3 zasady metodologiczne badań 5. 3 etapy doboru próby w badaniach 6.
1. Badania jakościowe 2. Etnografia 3. Istota badań etnograficznych 4. 3 zasady metodologiczne badań 5. 3 etapy doboru próby w badaniach 6. Elementy badań 7. Raport etnograficzny 8. Przykłady 9. Podsumowanie
Bardziej szczegółowoJohann Gottlieb Fichte
Johann Gottlieb Fichte 1762-1814 Fichte i kant Kant odniósł tylko częściowy sukces szukając transcendentalnej jedności naszego poznania, ponieważ był pod zbytnim wpływem empiryzmu. Treść nie jest nam po
Bardziej szczegółowoUCHWAŁA NR 53/2019 SENATU UNIWERSYTETU WROCŁAWSKIEGO z dnia 20 marca 2019 r.
UCHWAŁA NR 53/2019 SENATU UNIWERSYTETU WROCŁAWSKIEGO z dnia 20 marca 2019 r. w sprawie utworzenia kierunku koreanistyka na poziomie studiów pierwszego stopnia Na podstawie 118 ust. 7 Statutu Uniwersytetu
Bardziej szczegółowoFilozofia człowieka. Fakt ludzki i jego filozoficzne interpretacje
Filozofia człowieka Fakt ludzki i jego filozoficzne interpretacje Spotkanie źródłem poznania i nauk POZNAWANIE 2 Jedność doświadczenia filozoficznego Filozofia nauką o zasadach ( principia) Do wiedzy o
Bardziej szczegółowoUCHWAŁA NR 40/2019 SENATU UNIWERSYTETU WROCŁAWSKIEGO z dnia 20 marca 2019 r.
UCHWAŁA NR 40/2019 SENATU UNIWERSYTETU WROCŁAWSKIEGO z dnia 20 marca 2019 r. w sprawie utworzenia kierunku filologia hiszpańska na poziomie studiów pierwszego stopnia Na podstawie 118 ust. 7 Statutu Uniwersytetu
Bardziej szczegółowoNazwa metodologia nauki etymologicznie i dosłownie znaczy tyle, co nauka o metodach badań.
Nazwa metodologia nauki etymologicznie i dosłownie znaczy tyle, co nauka o metodach badań. Metoda dedukcji i indukcji w naukach społecznych: Metoda dedukcji: 1. Hipoteza 2. Obserwacja 3. Przyjęcie lub
Bardziej szczegółowoUCHWAŁA NR 54/2019 SENATU UNIWERSYTETU WROCŁAWSKIEGO z dnia 20 marca 2019 r.
UCHWAŁA NR 54/2019 SENATU UNIWERSYTETU WROCŁAWSKIEGO z dnia 20 marca 2019 r. w sprawie utworzenia kierunku niderlandystyka na poziomie studiów pierwszego stopnia Na podstawie 118 ust. 7 Statutu Uniwersytetu
Bardziej szczegółowoBaruch Spinoza ( )
Baruch Spinoza (1632-1677) Dla jednych: najszlachetniejszy i najbardziej godny miłości z wielkich filozofów (B. Russell). Dla innych: Największy heretyk XVII wieku. Obrońca diabła. Duchowy sabotaŝysta.
Bardziej szczegółowoFilozofia, Historia, Wykład V - Filozofia Arystotelesa
Filozofia, Historia, Wykład V - Filozofia Arystotelesa 2010-10-01 Tematyka wykładu 1 Arystoteles - filozof systematyczny 2 3 4 Podział nauk Arystoteles podzielił wszystkie dyscypliny wiedzy na trzy grupy:
Bardziej szczegółowoUniwersytet Śląski w Katowicach str. 1 Wydział Nauk Społecznych. Efekty kształcenia
Uniwersytet Śląski w Katowicach str. 1 Załącznik nr 74 do uchwały nr Senatu Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach z dnia 29 maja 2012 r. Efekty kształcenia dla: nazwa kierunku poziom kształcenia profil kształcenia
Bardziej szczegółowoP L SJ A I W WAM K 2014
P L SJ E W WAM A I K 2014 Spis treści 1. O filozofii w ogóle......................... 13 1.1. O filozofii najogólniej...................... 14 1.2. Filozofia czy historia poglądów................ 16 1.3.
Bardziej szczegółowo2/17/2015 ELEMENTY SOCJOLOGII PODRĘCZNIKI STARE WYDANIE PODRĘCZNIKA. Anthony Giddens Socjologia, PWN, Warszawa, 2012
ELEMENTY SOCJOLOGII dr Agnieszka Kacprzak PODRĘCZNIKI Anthony Giddens Socjologia, PWN, Warszawa, 2012 PODRĘCZNIKI UZPEŁNIAJĄCE: Piotr Sztompka Socjologia. Analiza społeczeństwa, Znak, Kraków, 2003 Krystyna
Bardziej szczegółowoUCHWAŁA NR 51/2019 SENATU UNIWERSYTETU WROCŁAWSKIEGO z dnia 20 marca 2019 r.
UCHWAŁA NR 51/2019 SENATU UNIWERSYTETU WROCŁAWSKIEGO z dnia 20 marca 2019 r. w sprawie utworzenia kierunku judaistyka na poziomie studiów pierwszego stopnia Na podstawie 118 ust. 7 Statutu Uniwersytetu
Bardziej szczegółowoWprowadzenie do socjologii. Barbara Szacka. Spis treści
Wprowadzenie do socjologii Barbara Szacka Spis treści CZĘŚĆ PIERWSZA. PROLEGOMENA Rozdział I. CHARAKTER SOCJOLOGII I HISTORYCZNE WARUNKI JEJ POWSTANIA 1. Przedsocjologiczna wiedza o społeczeństwie Przedsocjologiczna
Bardziej szczegółowoKULTURA. Prof. dr hab. Monika Kostera Wydział Zarządzania UW
KULTURA Sposoby rozumienia kultury KULTURA JAKO ZMIENNA NIEZALEŻNA KULTURA JAKO ZMIENNA WEWNĘTRZNA KULTURA JAKO METAFORA RDZENNA stan stan proces narodowe style zarządzania podobieństwa i różnice w sposobie
Bardziej szczegółowoMAX WEBER zainteresowania: socjologia, ekonomia polityczna, prawo, teoria polityki, historia gospodarcza, religioznawstwo, metodologia nauk
OBIEKTYWIZM W NAUCE MAX WEBER 1864 1920 zainteresowania: socjologia, ekonomia polityczna, prawo, teoria polityki, historia gospodarcza, religioznawstwo, metodologia nauk społecznych uosobienie socjologii
Bardziej szczegółowoNazwa. Wstęp do filozofii. Typ przedmiotu. Jednostka prowadząca Jednostka dla której przedmiot jest oferowany
Nazwa Kierunek Poz. kształcenia Jednostka prowadząca Jednostka dla której przedmiot jest oferowany Typ Opis Wstęp do filozofii kognitywistyka studia st. stacjonarne Wydział Filozofii i Socjologii, nstytut
Bardziej szczegółowoWYOBRAŹNIA ORGANIZACYJNA. Monika Kostera
WYOBRAŹNIA ORGANIZACYJNA Monika Kostera Wyobraźnia Świat rzeczywisty ma granice, lecz świat wyobraźni jest bez granic; skoro nie możemy poszerzyć tego pierwszego, ograniczmy zatem ten drugi; gdyż wszystkie
Bardziej szczegółowoRODZAJE ARGUMENTÓW W DYSKURSIE PRAWNICZYM
ARGUMENTACJA PRAWNICZA WYKŁAD III Pytania: 1/ jakie są konsekwencje tezy open texture of law? 2/ czy możliwe jest sformułowanie wzorów rozstrzygania problemów prawnych? dyskurs dogmatycznoprawny 3/ do
Bardziej szczegółowo166 Wstęp do statystyki matematycznej
166 Wstęp do statystyki matematycznej Etap trzeci realizacji procesu analizy danych statystycznych w zasadzie powinien rozwiązać nasz zasadniczy problem związany z identyfikacją cechy populacji generalnej
Bardziej szczegółowoFilozofia I stopień. Dokumentacja dotycząca opisu efektów kształcenia dla programu kształcenia dla kierunku Filozofia dla I stopnia studiów
Załącznik nr 1 do Uchwały Nr 49/2015 Senatu UKSW z dnia 23 kwietnia 2015 r. Filozofia I stopień Dokumentacja dotycząca opisu efektów kształcenia dla programu kształcenia dla kierunku Filozofia dla I stopnia
Bardziej szczegółowoZałącznik nr 2a Uchwała UZdsZJKwUG nr 1/2012 (3)
Opis zakładanych efektów kształcenia dla kierunku filozofia, studia pierwszego stopnia, stacjonarne i niestacjonarne (macierz efektów obszarowych i kierunkowych wraz z przypisanymi im przedmiotami) Przedmioty
Bardziej szczegółowoKARTA KURSU. Kod Punktacja ECTS* 3. Koordynator Dr hab. Jadwiga Mazur Zespół dydaktyczny
Załącznik nr 4 do Zarządzenia Nr.. KARTA KURSU Nazwa Nazwa w j. ang. Socjologia Sociology Kod Punktacja ECTS* 3 Koordynator Dr hab. Jadwiga Mazur Zespół dydaktyczny Opis kursu (cele kształcenia) Celem
Bardziej szczegółowoElementy filozofii i metodologii INFORMATYKI
Elementy filozofii i metodologii INFORMATYKI Filozofia INFORMATYKA Metodologia Wykład 1. Wprowadzenie. Filozofia, metodologia, informatyka Czym jest FILOZOFIA? (objaśnienie ogólne) Filozofią nazywa się
Bardziej szczegółowoSpis treści Wykaz skrótów Wykaz literatury Wprowadzenie Wyjaśnienia dotyczące zakresu pracy oraz używanych pojęć
Wykaz skrótów... Wykaz literatury... Wprowadzenie... 1 Wyjaśnienia dotyczące zakresu pracy oraz używanych pojęć... 8 Rozdział I. Psychologiczne i profesjonalne ograniczenia prawników w podejściu do rozwiązywania
Bardziej szczegółowoKARTA KURSU. Socjologia. Kod Punktacja ECTS* 3. Koordynator Dr hab. Piotr Stawiński, prof. UP Zespół dydaktyczny
KARTA KURSU Nazwa Nazwa w j. ang. Socjologia Sociology Kod Punktacja ECTS* 3 Koordynator Dr hab. Piotr Stawiński, prof. UP Zespół dydaktyczny Opis kursu (cele kształcenia) Celem zajęć jest dostarczenie
Bardziej szczegółowoKULTURA JAKO ZMIENNA WEWNĘTRZNA. związek efektywności i kultury organizacyjnej
KULTURA JAKO ZMIENNA NIEZALEŻNA - narodowe style zarządzania - podobieństwa i różnice w sposobie zarządzania w różnych krajach związek efektywności i kultury narodowej Oprac. na podst. Smircich (1983).
Bardziej szczegółowoAUTONOMIA JAKO ZASADA ETYCZNOŚCI
FUNDACJA NA RZECZ NAUKI POLSKIEJ EWA NOWAK-JUCHACZ AUTONOMIA JAKO ZASADA ETYCZNOŚCI KANT, FICHTE, HEGEL WROCŁAW 2002 SPIS TREŚCI Przedmowa. WOLNOŚĆ I FILOZOFIA 7 Część I. KANT 13 Rozdział I. WOLA I JEJ
Bardziej szczegółowoWychowanie i pseudowychowanie
Wychowanie i pseudowychowanie Wychowanie jako przyciąganie (Platon uwolnienie z ciemności ku światłu) Wychowanie jako przewodzenie (wojskowy sposób myślenia podporządkowanie jednemu autorytetowi) Wychowanie
Bardziej szczegółowoAKADEMIA MUZYCZNA IM. I.J. PADEREWSKIEGO W POZNANIU WYDZIAŁ INSTRUMENTALNY WYDZIAŁ INSTRUMENTÓW SMYCZKOWYCH, HARFY, GITARY I LUTNICTWA
AKADEMIA MUZYCZNA IM. I.J. PADEREWSKIEGO W POZNANIU WYDZIAŁ INSTRUMENTALNY WYDZIAŁ INSTRUMENTÓW SMYCZKOWYCH, HARFY, GITARY I LUTNICTWA Moduł/Przedmiot: Metodologia pracy badawczej i naukowej Kod modułu:
Bardziej szczegółowo2. Wymagania wstępne w zakresie wiedzy, umiejętności oraz kompetencji społecznych (jeśli obowiązują):
WYŻSZA SZKOŁA UMIEJĘTNOŚCI SPOŁECZNYCH SYLABUS PRZEDMIOTU I. Informacje ogólne 1. Nazwa przedmiotu: Psychofizjologia Widzenia 2. Rodzaj przedmiotu - obowiązkowy 3. Poziom i kierunek studiów: stacjonarne
Bardziej szczegółowoŚWIATOPOGLĄD NEW AGE
ŚWIATOPOGLĄD NEW AGE ŚWIATOPOGLĄD względnie stały zespół sądów (często wartościujących), przekonań i opinii na temat otaczającego świata czerpanych z rozmaitych dziedzin kultury, głównie z nauki, sztuki,
Bardziej szczegółowoPaństwowa Wyższa Szkoła Zawodowa im. prof. Edwarda F. Szczepanika w Suwałkach SYLLABUS na rok akademicki 2016/2017
Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa im. prof. Edwarda F. Szczepanika w Suwałkach SYLLABUS na rok akademicki 06/07 Tryb studiów Niestacjonarne Nazwa kierunku studiów Studia Podyplomowe w zakresie Przygotowania
Bardziej szczegółowoSYLABUS. MK_42 Studia Kierunek studiów Poziom kształcenia Forma studiów Politologia studia I stopnia stacjonarne Rodzaj przedmiotu
01.10.014 r. SYLABUS Nazwa przedmiotu Podstawy socjologii Nazwa jednostki prowadzącej przedmiot Wydział Socjologiczno-Historyczny Katedra Politologii Kod przedmiotu MK_4 Studia Kierunek studiów Poziom
Bardziej szczegółowodr Anna Mazur Wyższa Szkoła Promocji Intuicja a systemy przekonań
dr Anna Mazur Wyższa Szkoła Promocji Intuicja a systemy przekonań Systemy przekonań Dlaczego mądrzy ludzie podejmują głupie decyzje? Odpowiedzialne są nasze przekonania. Przekonania, które składają się
Bardziej szczegółowoHistoria ekonomii. Mgr Robert Mróz. Zajęcia wprowadzające
Historia ekonomii Mgr Robert Mróz Zajęcia wprowadzające 04.10.2016 Plan Organizacja zajęć Warunki zaliczenia Co to jest historia ekonomii i po co nam ona? Organizacja zajęć robertmrozecon.wordpress.com
Bardziej szczegółowoEtyka Tożsamość i definicja. Ks. dr Artur Aleksiejuk
Etyka Tożsamość i definicja Ks. dr Artur Aleksiejuk 1. ETYKA A FILOZOFIA PYTANIA PROBLEMOWE: Czy etyka musi być dyscypliną filozoficzną? Czy etyka może być wolna od filozoficznych założeń? Czy i jak dalece
Bardziej szczegółowoSpis treści. Wstęp Rozdział I Systemy polityczne problemy ogólne Rozdział II Historyczne systemy polityczne. Rewolucje demokratyczne..
Spis treści Wstęp... 7 Rozdział I Systemy polityczne problemy ogólne... 11 Rozdział II Historyczne systemy polityczne. Rewolucje demokratyczne.. 27 Rozdział III Demokracja i totalitaryzm. Kryzys polityczny
Bardziej szczegółowoKARTA PRZEDMIOTU. 15. Przedmioty wprowadzające oraz wymagania wstępne: podstawy socjologii, historia myśli socjologicznej
Z1-PU7 WYDANIE N2 Strona: 1 z 5 (pieczęć wydziału) KARTA PRZEDMIOTU 1. Nazwa przedmiotu: WSPÓŁCZESNE TEORIE SOCJOLOGICZNE 2. Kod przedmiotu: ROZ_S_S1Ls6_W_26 3. Karta przedmiotu ważna od roku akademickiego:
Bardziej szczegółowooznaczenie stosownym symbolem z jakiego obszaru jest efekt kształcenia 1 Symbol efektów kształcenia dla programu kształcenia Efekty kształcenia
Efekty kształcenia dla kierunku filologia polska, specjalność język literatura kultura, studia II stopnia prowadzonym na Wydziale Polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego, przyjęte uchwałą Rady Wydziału
Bardziej szczegółowoSTUDIA I STOPNIA PRZEKŁAD PISEMNY
STUDIA I STOPNIA PRZEKŁAD PISEMNY WIEDZA - Student ma podstawową, uporządkowaną wiedzę z zakresu aparatu pojęciowo-terminologicznego stosowanego w przekładoznawstwie oraz w naukach pomocniczych i pokrewnych,
Bardziej szczegółowoWIELKIE PYTANIA FRED ALAN WOLF
WIELKIE PYTANIA Gdy zadajemy sobie wa ne i gł bokie pytania, otwierajà si przed nami nowe Êcie ki, nowe sposoby istnienia. Wnosi to powiew Êwie ego powietrza, sprawia, e ycie staje si radoêniejsze. Prawdziwà
Bardziej szczegółowo