FOLIA POMERANAE UNIVERSITATIS TECHNOLOGIAE STETINENSIS Folia Pomer. Univ. Technol. Stetin. 2009, Oeconomica 275 (57), 31 42

Transkrypt

1 FOLIA POMERANAE UNIVERSITATIS TECHNOLOGIAE STETINENSIS Fola Pomer. Unv. Technol. Stetn. 2009, Oeconomca 275 (57), Agneska KAMIŃSKA, Paweł JANULEWICZ 1 KLASYFIKACJA GMIN WIEJSKICH WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO NA PODSTAWIE ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO THE LUBELSKIE VOIVODSHIP RURAL LOCAL COMMUNITES CLASSIFICATION ACCORDING TO THEIR SOCIAL AND ECONOMIC DEVELOPMENT LEVEL Katedra Zastosowań Matematyk Informatyk, 1 Katedra Ekonomk Organacj Agrobnesu Unwersytet Pryrodncy w Lublne, ul. Akademcka 13, Lubln Abstract. The am of the paper s to compare the Lubelske vovodshp rural local governments n terms of ther soco-economc development level by the use of taxonomc methods. Synthetc ndexes for all rural gmnas of Lubelske vovodshp were formed, on the base of statstcal data collected by the Regonal Data Bank, n four dfferent areas: techncal nfrastructure, lfe qualty of the local socety, demographc, economc potental and work condtons. The ndexes allowed to compare the developed potental selected communtes. Słowa klucowe: gmny wejske, metody taksonomcne, rowój społecno-gospodarcy. Key words: rural governments, taxonomc methods, socal and economc development. WSTĘP W wynku preman ustrojowych apocątkowanych w 1989 r. gmny uyskały węksą swobodę oddaływana na rowój swojej jednostk terytoralnej. Wprowadene nowego podału admnstracyjnego w 1999 r. uwdocnło nacne róŝncowane poomu rowoju poscególnych jednostek samorądu terytoralnego (Kudełko 2002). Rowój społecno-gospodarcy jest procesem poytywnych man społecnych, gospodarcych, kulturalnych poltycnych, wąŝących sę e wrostem arówno jakoścowym, jak loścowym, prowadącym do węksana ogólnego dobrobytu meskańców. WąŜe sę [ ] racjonalnym wykorystanem wewnętrnych ewnętrnych cynnków rowoju danego terytorum (Adamowc 2003, s.17). Jako kategora ekonomcna rowój społecno-gospodarcy stale wywołuje dyskusje na temat sposobu jego pomaru. Jest to wąane jego welowymarowym charakterem. Cora cęścej w lterature predmotu spotyka sę propoycje wykorystana metod agregatowych do jego oceny. Mmo Ŝe mary te umoŝlwają ogranconą nterpretację, dając obra bardo syntetycny, powalają achować scegółowość analy, jak równeŝ dają moŝlwość precyyjnego określena poomu rowoju poscególnych obsarów jednostek samorądu terytoralnego (Strahl 2003). Celem pracy jest klasyfkacja gmn wejskch wojewódtwa lubelskego ora predstawene dysproporcj pod wględem rowoju społecno-gospodarcym w danym roku (2005). W opracowanu wyróŝnono ctery obsary badań, na podstawe których określono recywsty poom rowoju społecno-gospodarcego poscególnych gmn wejskch wojewódtwa lubelskego.

2 32 A. Kamńska P. Janulewc METODY BADAŃ Do badana róŝncowana poomu rowoju społecno-gospodarcego jednostek samorądu terytoralnego wojewódtwa lubelskego astosowano metodę taksonomcną. Fnalny bór mennych dagnostycnych ustalono, borąc pod uwagę krytera merytorycne, formalne statystycne. Źródłem był Bank Danych Regonalnych 2005 r.. Borąc pod uwagę wględy merytorycne, dotycące pomaru rowoju społecno-gospodarcego gmn, kerowano sę prede wsystkm badanam Strahl (1998). Uwględnając presłank formalne, wybrano menne meralne, kompletne dostępne. Natomast, jeśl chod o krytera statystycne, e boru mennych wyelmnowano menne quas-stałe, cyl te, dla których współcynnk mennośc ne prekracał 10%. Analując macer współcynnków korelacj Pearsona dla mennych, usunęto cechy nadmerne skorelowane e sobą. Ostatecne w rowoju społecno-gospodarcym wykorystano następujące estawy cech podelone na poscególne kategore ekonomcne: I. Rowój ludnoścowy: X 1 pryrost naturalny na 1 tys. Ludnośc; X 2 ludność w weku predprodukcyjnym na 100 osób w weku produkcyjnym; X 3 ludność w weku poprodukcyjnym na 100 osób w weku produkcyjnym (wskaźnk obcąŝena demografcnego); X 4 saldo mgracj stałych. II. Jakość Ŝyca meskańców: X 5 procent ludnośc korystającej sec wodocągowej; X 6 procent ludnośc korystającej sec kanalacyjnej; X 7 bblotek fle prypadające na 10 tys. Meskańców; X 8 wydatk na gospodarkę komunalną ochronę środowska ogółem, w prelcenu na jednego meskańca; X 9 wydatk na ocyscane mast ws, w prelcenu na jednego meskańca; X 10 wydatk na ośwetlene ulc, placów dróg, w prelcenu na jednego meskańca; X 11 wydatk na kulturę stukę, w prelcenu na jednego meskańca; X 12 wydatk na opekę społecną, w prelcenu na jednego meskańca; X 13 wydatk na kulturę fycną sport, w prelcenu na jednego meskańca; X 14 wydatk na ochronę drowa, w prelcenu na jednego meskańca; X 15 powerchna meskalna w m 2, w prelcenu na jednego meskańca. III. Potencjał gospodarcy warunk pracy: X 16 stopa beroboca, w %; X 17 dochody własne budŝetów gmn, w prelcenu na jednego meskańca; X 18 wydatk majątkowe (w tym nwestycyjne), w prelcenu na jednego meskańca; X 19 procentowy udał powerchn obsarów prawne chrononych w ogólnej powerchn gmny. IV. Rowój nfrastruktury techncnej: X 20 długość dróg gmnnych o nawerchn twardej, w km, na 100 km 2 powerchn; X 21 długość cynnej sec kanalacyjnej, w m, prypadającej na jednego meskańca; X 22 długość cynnej sec wodocągowej, w m, prypadającej na jednego meskańca.

3 Klasyfkacja gmn wejskch W anale rowoju społecno-gospodarcego gmn wejskch aproponowano dwa ujęca badawce. Perwsym jest anala ogólnej mary (wanej syntetycną marą rowoju społecno-gospodarcego), do skonstruowana której uŝyto wsystkch aproponowanych mennych. W drugm ujęcu wykorystano ten sam bór mennych dagnostycnych, lec uwględnenem ch podału na ctery grupy uwarunkowań. Dla kaŝdej grupy wynacono marę syntetycną. Pred prystąpenem do konstrukcj mennych syntetycnych dokonano untaryacj cech godne e worem: dla stymulant dla destymulant gde: numer obektu, j numer cechy. j j xj mnxj = maxx mnx j maxxj xj = maxx mnx Dla tak prekstałconych cech astosowano metodę beworcowej konstrukcj mary syntetycnej polegającą na uśrednenu normalowanych wartośc cech: gde: j 1 = m m j j= 1 m lcba cech branych pod uwagę. Wartośc wskaźnka pryjmują wartośc predału [0;1], pry cym tym wyŝsą poycję w rankngu osąga obekt, m węksą wartość osąga mara. Wartośc uporądkowano lnowo według wartośc nerosnących na tej podstawe wyodrębnono klasy typologcne jednostek, wydelając ctery rołącne podbory obektów podobnych w następujący sposób: I grupa: + s II grupa: III grupa: s IV grupa: gde: < + s < < s średna arytmetycna, s odchylene standardowe taksonomcnej mary rowoju. Sporądono ponadto estawene średnch wartośc mernka dla gmn wejskch poscególnych podregonów wojewódtwa lubelskego. Do porównana otrymanych średnch wykorystano metody analy warancj ora procedurę porównań welokrotnych aproponowaną pre Tukeya dla róŝnych lcebnośc grup (Kala 2002). j j

4 34 A. Kamńska P. Janulewc WYNIKI BADAŃ EMPIRYCZNYCH W tabel 1 predstawono charakterystyk statystycne mennych dagnostycnych. Tabela 1. Charakterystyka mennych do oceny poomu rowoju społecno-gospodarcego gmn wojewódtwa lubelskego Zmenna Średna Mnmum Maksmum X 1 2,978 X 2 41,109 X 3 34,236 X 4 1,211 X 5 65,402 X 6 10,351 X 7 4,230 X 8 57,004 X 9 9,255 X 10 20,290 X 11 32,655 X ,045 X 13 8,118 X 14 7,707 X 15 24,670 X 16 7,460 X ,379 X ,243 X 19 22,846 X 20 0,212 X 21 1,302 X 22 13,180 14,847 Sułów 32,388 Gorków 20,743 Wólka 13,557 Tucna BełŜec Wele Terespol 7,433 Jastków Wele 3,154 Wyryk 4,218 Stann 75,613 Chranów Wele 0,802 Chranów 20,624 Krywda 3,754 Łukowa 178,224 Dwola 22,562 Baranów Wele Stary Brus Wele BełŜec 3,658 Wólka 52,725 Trebesów 56,267 Tucna 39,297 Wólka 94,254 Głusk 80,149 Aleksandrów 11,177 Sławatyce 277,457 Ursuln 196,994 Stary Zamość 67,965 Kraśnk 132,586 Janów Podlask 330,046 Stary Brus 125,592 Zalese 29,047 Podedwóre 36,758 Konopnca 13,641 BełŜec 1898,502 Puchaców 1042,821 Konstantynów 99,957 Chranów 1,245 Fajsławce 10,667 Włodawa 30,742 Hanna Źródło: oblcena własne na podstawe Banku Danych Regonalnych 2005 r. Odchylene standardowe Współcynnk mennośc [%] 3,747 3,937 10,58 6,660 19,45 6,969 21,633 33,08 11, ,43 1,999 47,27 43,971 77,14 17, ,18 10,317 50,85 17,814 54,55 44,675 26,12 13, ,59 4,496 58,35 2,128 10,63 1,906 25,55 182,703 45,07 179,511 59,59 26, ,71 0,182 86,30 1, ,77 6,102 46,31 Cechy X 3, X 12, X 16, X 19 unano a destymulanty, poostałe aś pryjęto jako stymulanty. Pod wględem wartośc analowanych mennych poscególne gmny charakteryują sę róŝnym stopnem róŝncowana. Wartość współcynnka mennośc waha sę od około 10% do ponad 180%. Najwękse róŝncowane gmn wejskch wojewódtwa lubelskego prejawa sę w wydatkach na ocyscane mast ws, w prelcenu na jednego meskańca,

5 Klasyfkacja gmn wejskch dla którego współcynnk mennośc wynos 185,18%. DuŜe róŝncowane gmn prejawa sę równeŝ w wydatkach na kulturę fycną sport ogółem, w prelcenu na jednego meskańca (V = 170,59%), długośc cynnej sec kanalacyjnej, w m, prypadającej na jednego meskańca (V = 133,77%), procence udału powerchn obsarów prawne chrononych w ogólnej powerchn gmny (V = 116,71%) ora procence ludnośc korystającej sec kanalacyjnej (V = 113,43%). Najmnejse róŝncowane wykaały menne opsujące powerchnę meskalną, w m 2, na jednego meskańca (V = 10,63%) ora lcbę ludnośc w weku predprodukcyjnym na 100 osób w weku produkcyjnym (V = 10,58%). Wynk klasyfkacj typologcnej, sporądonej na podstawe otrymanych wartośc wskaźnka syntetycnego dla gmn wejskch, awerają tab Tabela 2. Klasyfkacja gmn e wględu na wartośc cąstkowej mary syntetycnej dotycącej rowoju ludnoścowego Numer grupy Lcba gmn w grupe Poom mary I 30 <0,61, 1> II 60 <0,481, 0,61) III 55 <0,352, 0,48) IV 27 <0, 0,352) Gmny Wólka, Łuków, Głusk, Bała Podlaska, Cyców, Jastków, Stann, Aleksandrów, Nemce, Krywda, Ulan-Majorat, Ludwn, Adamów, Spcyn, Lubartów, Trebesów, Błgoraj, Mędyrec Podlask, Zamość, Zalese, Łukowa, Leśna Podlaska, KsęŜpol, Mełgew, Kameń, Lubyca Królewska, Nedrwca DuŜa, Łabune, Chełm, Konopnca Kłocew, Nowodwór, Stno, Kąkolewnca Wschodna, Tomasów Lubelsk, Nedźwada, Kraśnk, Bork, Radyń Podlask, Sernk, Tarnawatka, Wojcesków, Pscac, Werbca, Puchaców, Hańsk, Wyryk, Chodel, Ruda-Huta, Garbów, Obsa, Janowec, Wola Mysłowska, Drelów, Potok Welk, Janów Podlask, Serokomla, Ulhówek, Bsca, Konstantynów, Jabłoń, Ursuln, Stocek Łukowsk, śyryn, Hrubesów, Gośceradów, śmudź, StryŜewce, Włodawa, Potok Górny, Sastarka, Derkowce, Frlej, Trawnk, Łomay, Puławy, Werbkowce, Susec, Godsów, Terespol, Modlboryce, Wąwolnca, Stary Brus, Sedlsce, Rossos, Dwola, Wlkoła, BełŜec, Cemernk, Borechów Terespol, Urędów, Rachane, Końskowola, Sennca RóŜana, Sosnowca, Komarów-Osada, Komarówka Podlaska, Jabłonna, Mlanów, Wohyń, Wsnce, Mącyn, Dołhobyców, Stary Zamość, Mlejów, Dorohusk, Dębowa Kłoda, Wojcechów, Goraj, Sawn, Kamonka, Abramów, Krasnystaw, Trydnk DuŜy, StęŜyca, Wola Uhruska, Bator, Bałopole, Telatyn, Markusów, Adamów, Rejowec, Łasców, Łaska, Rejowec Fabrycny, Uchane, Uścmów, Trescany, Mchów, Zakrówek, Horodło, Semeń, Kurów, Baranów, Ostrówek, Chranów, Jeorany, Fajsławce, Roktno, Skerbesów, Karcmska, Jóefów nad Wsłą, Wlków, Wojsławce Mrce, Hanna, Dubenka, UłęŜ, Leśnowce, Nels, Krynce, Jarców, Sławatyce, Ibca, Kodeń, Grabowec, Podedwóre, Łopennk Górny, Zakrew, Radecnca, Krconów, Turobn, Wysoke, Sułów, Sosnówka, Rudnk, Tucna, Rybcewce, śółkewka, Kraśncyn, Gorków Źródło: oblcena własne na podstawe Banku Danych Regonalnych a 2005 r. W perwsej grupe gmn, charakteryujących sę najkorystnejsą sytuacją punktu wdena rowoju ludnoścowego, nalały sę 30 gmny wejske. Wsystke one charakteryowały sę korystnejsym pryrostem naturalnym saldem mgracj stałych w stosunku do średnch dla wojewódtwa. Ponad połowę gmn tej grupy (53,5%) stanową gmny podregonu lubelskego. Warto auwaŝyć, Ŝ średne saldo mgracj stałych dla tej

6 36 A. Kamńska P. Janulewc grupy wynosło 6,34, pry cym dla wsystkch analowanych gmn była to wartość ujemna wynosła 1,21. Perwse mejsce w rankngu gmn wejskch ajęła gmna Wólka, która charakteryowała sę najwyŝsym w regone dodatnm pryrostem naturalnym saldem mgracj stałych ora najnŝsym wskaźnkem obcąŝena demografcnego. Dwe kolejne gmny tej grupy to Łuków ora Głusk. Obe charakteryowały sę jednym najnŝsych współcynnków obcąŝena demografcnego, wysokm pryrostem naturalnym saldem mgracj stałych. Ponadto w gmne Łuków menna opsująca lcbę ludnośc w weku predprodukcyjnym na 100 osób w weku produkcyjnym osągnęła najwęksą wartość. W skład cwartej grupy, posadającej najsłabej rownęty obsar, wesło 27 gmn, cego prawe 60% to gmny podregonu chełmsko-amojskego. Wsystke gmny tej grupy charakteryowały sę nekorystnym pryrostem naturalnym saldem mgracj stałych w stosunku do średnch dla wojewódtwa. Średn pryrost naturalny na 1 tys. ludnośc dla gmn tej grupy wynósł 9,36, podcas gdy dla wsystkch pryjął wartość 2,98. Ostatne mejsce w rankngu pod wględem rowoju ludnoścowego ajęła gmna Gorków. W tej gmne anotowano najnŝsy stosunek ludnośc w weku predprodukcyjnym do ludnośc w weku produkcyjnym; poostałe cechy uŝyte do oblceń osągnęły wartośc nekorystne w porównanu e średną dla wojewódtwa. Tabela 3. Klasyfkacja gmn e wględu na wartośc cąstkowej mary syntetycnej dotycącej jakośc Ŝyca meskańców Numer grupy Lcba gmn w grupe Poom mary I 26 <0,342, 1> II 48 <0,285, 0,342) III 72 <0,228, 0,285) IV 26 <0, 0,228) Gmny Puchaców, Baranów, Stary Zamość, Włodawa, Aleksandrów, Łukowa, Podedwóre, Sosnowca, StęŜyca, Zalese, StryŜewce, śyryn, Bsca, Uścmów, Sławatyce, Ludwn, KsęŜpol, Chodel, Łaska, Markusów, Krconów, Derkowce, Kraśnk, Terespol, Janów Podlask, Jabłoń Urędów, Sernk, Ursuln, Potok Górny, Modlboryce, Jóefów nad Wsłą, Zakrówek, Sennca RóŜana, Kamonka, Trydnk DuŜy, Borechów, Nedźwada, Puławy, Wsnce, Krasnystaw, Wólka, Jabłonna, Garbów, Mlanów, Trawnk, Lubartów, Ibca, Spcyn, Janowec, Goraj, Kurów, Dębowa Kłoda, Rossos, Dwola, Skerbesów, Susec, Łuków, Rejowec, UłęŜ, Semeń, Karcmska, Bałopole, Fajsławce, Błgoraj, Bator, Obsa, Wąwolnca, Nowodwór, Abramów, Trebesów, Chranów, Dubenka, Hańsk Rachane, Łasców, Wysoke, Potok Welk, Terespol, Adamów, Kraśncyn, Frlej, Hanna, Cyców, Kodeń, Gorków, Konstantynów, Cemernk, Krynce, Nemce, Sastarka, Końskowola, Pscac, Jastków, Godsów, Głusk, Łopennk Górny, Komarówka Podlaska, Roktno, Telatyn, Kameń, Leśnowce, Tarnawatka, Wojcesków, Tucna, Sawn, Ostrówek, Wola Uhruska, Nedrwca DuŜa, Radecnca, Jeorany, Wojsławce, Tomasów Lubelsk, Wlków, Mędyrec Podlask, Rejowec Fabrycny, Wohyń, Kąkolewnca Wschodna, Radyń Podlask, Dorohusk, śółkewka, Mlejów, Chełm, Zamość, Adamów, Konopnca, Serokomla, Sedlsce, Stary Brus, Turobn, Lubyca Królewska, Stocek Łukowsk, Krywda, Ulan-Majorat, Sułów, Łomay, Bała Podlaska, Rybcewce, Łabune, Mchów, Wlkoła, Mełgew, Trescany, Wojcechów, Gośceradów, Werbca Wola Mysłowska, Sosnówka, śmudź, Ulhówek, Zakrew, Ruda- Huta, Uchane, Dołhobyców, Stno, Werbkowce, Bork, Rudnk, Hrubesów, Jarców, Grabowec, Nels, BełŜec, Leśna Podlaska, Mrce, Kłocew, Stann, Drelów, Wyryk, Komarów- -Osada, Horodło, Mącyn Źródło: oblcena własne na podstawe Banku Danych Regonalnych 2005 r.

7 Klasyfkacja gmn wejskch Do grupy charakteryującej sę najlepsą jakoścą Ŝyca meskańców wesło 26 gmn, cego połowę stanową gmny podregonu lubelskego. W prawe wsystkch gmnach tej grupy (opróc gmn StęŜyca Jabłoń) menna określająca procent ludnośc korystającej sec wodocągowej prewyŝsała średną dla wsystkch gmn wojewódtwa. Perwse mejsce w rankngu gmn wejskch ajęła gmna Puchaców, dla której prawe wsystke cechy uŝyte do oblceń (opróc wydatków na ocyscane mast ws ora ochronę drowa w prelcenu na jednego meskańca) osągnęły wartośc wękse od średnej dla wojewódtwa. Gmna Baranów uplasowała sę na drugej poycj dęk osągnęcu duŝych wartośc węksośc mennych (prewyŝsających średne dla wojewódtwa), opróc wydatków na ocyscane mast ws, kulturę fycną, a takŝe kulturę stukę, w prelcenu na jednego meskańca. W trecej w rankngu gmne (Stary Zamość) odnotowano najwyŝse wydatk na ocyscane ora jedne najwyŝsych wydatk na gospodarkę komunalną ochronę środowska, w prelcenu na jednego meskańca. Tabela 4. Klasyfkacja gmn e wględu na wartośc cąstkowej mary syntetycnej dotycącej potencjału gospodarcego rynku pracy Numer Lcba gmn grupy w grupe Poom mary Gmny Puchaców, Konstantynów, Wólka, Podedwóre, KsęŜpol, I 25 <0,555, 1> Potok Górny, StęŜyca, Komarówka Podlaska, Konopnca, Leśna Podlaska, Tucna, Jastków, Semeń, Adamów, Zakrew, Nemce, Zalese, Cemernk, Trebesów, Wysoke, Wola Mysłowska, Łukowa, Jabłoń, Sosnówka, Mełgew II 68 <0,450, 0,555) Bała Podlaska, Trydnk DuŜy, Komarów-Osada, Bsca, Fajsławce, Sułów, Krywda, Stann, Gorków, Sernk, Hanna, Adamów, Roktno, StryŜewce, Nedrwca DuŜa, Uścmów, Mędyrec Podlask, Goraj, Turobn, Wojcechów, Ulan-Majorat, Wlkoła, Serokomla, Borechów, Terespol, Telatyn, Sastarka, Rossos, Łopennk Górny, Werbkowce, śółkewka, Wsnce, Pscac, Kłocew, Głusk, Łasców, Kąkolewnca Wschodna, Urędów, Końskowola, Sennca RóŜana, Obsa, Aleksandrów, Łomay, Grabowec, Ludwn, Wohyń, Frlej, Abramów, Dębowa Kłoda, Jarców, Radyń Podlask, Nowodwór, Stno, Rachane, Mlanów, Nels, Krasnystaw, Trawnk, Leśnowce, Zamość, Mącyn, Werbca, Janów Podlask, Chełm, Nedźwada, Wyryk, Garbów III 51 <0,345, 0,45) Drelów, Krynce, Błgoraj, Terespol, Rudnk, Gośceradów, Kodeń, Rejowec, Puławy, Uchane, Mchów, Spcyn, Kurów, Stocek Łukowsk, Zakrówek, Ulhówek, Hańsk, Bork, Sawn, Sedlsce, Wojcesków, Bator, Markusów, Trescany, Łabune, Kamonka, Potok Welk, Tomasów Lubelsk, BełŜec, Mrce, Cyców, Krconów, Lubartów, Ostrówek, Rybcewce, Wąwolnca, Janowec, Kameń, Hrubesów, Mlejów, Karcmska, śyryn, Sławatyce, Stary Zamość, Modlboryce, Ibca, Baranów, śmudź, Łuków, Godsów, Stary Brus, Ursuln IV 28 <0, 0,345) Kraśnk, Chodel, Tarnawatka, Susec, Włodawa, Jabłonna, Wlków, Radecnca, UłęŜ, Lubyca Królewska, Dołhobyców, Horodło, Łaska, Jóefów nad Wsłą, Bałopole, Jeorany, Kraśncyn, Dubenka, Wola Uhruska, Wojsławce, Derkowce, Chranów, Skerbesów, Sosnowca, Dorohusk, Rejowec Fabrycny, Dwola, Ruda-Huta Źródło: oblcena własne na podstawe Banku Danych Regonalnych 2005 r. W grupe gmn o najnŝsej jakośc Ŝyca meskańców nalało sę 26 gmn, cego ponad 65% to gmny podregonu chełmsko-amojskego. Dla prawe wsystkch gmn tej grupy anotowano wartośc ponŝej średnej ogólnej, jeśl chod o procent ludnośc korystającej sec wodocągowej ora wydatk na gospodarkę komunalną, ocyscane, ośwetlene, ochronę drowa kulturę fycną sport.

8 38 A. Kamńska P. Janulewc NajnŜej uplasowaną w herarch gmnę Mącyn charakteryowały prawe wsystke wartośc nekorystne, w stosunku do średnej ogólnej (opróc wydatków na ośwetlene opekę społecną, w prelcenu na 1 meskańca). Ponadto charakteryowała sę ona najmnejsym wydatkam na ocyscane, a takŝe była drugą od końca, jeŝel chod o procent lud korystającej sec wodocągowej pątą (od końca) w wydatkach na kulturę stukę. W skład perwsej grupy, charakteryującej sę najwyŝsym potencjałem gospodarcym najlepsym rynkem pracy, wesło 25 gmn, w tym tylko ctery gmny regonu chełmsko- -amojskego (KsęŜpol, Potok Górny, Adamów, Łukowa). W perwsej w rankngu gmne Puchaców anotowano korystnejse wartośc dla wsystkch mennych, w porównanu e średną dla wojewódtwa; ponadto gmna ta jest decydowanym lderem, jeśl chod o dochody własne, w prelcenu na jednego meskańca. Druga kole gmna Konstantynów produje w wydatkach majątkowych, w prelcenu na jednego meskańca. Do cwartej grupy, charakteryującej sę najnŝsym poomem rowoju w tej kategor, alcono 28 gmn, cego tylko try gmny podregonu balskopodlaskego (Włodawa, Wola Uhruska Sosnowca). Dwe ostatne gmny Dwola Ruda-Huta osągnęły wartośc wsystkch cech nekorystne w stosunku do średnej ogólnej, a w Dwol anotowano najnŝse dochody własne, w prelcenu na jednego meskańca. Tabela 5. Klasyfkacja gmn e wględu na wartośc cąstkowej mary syntetycnej dotycącej nfrastruktury techncnej Numer grupy Lcba gmn w grupe Poom mary I 20 <0,338, 1> II 62 <0,240, 0,338) III 65 <0,142, 0,240) IV 25 <0, 0,142) Gmny Puchaców, Fajsławce, Włodawa, Bsca, Aleksandrów, Wólka, Ludwn, Hanna, Wsnce, Terespol, Garbów, Semeń, Nemce, Głusk, Podedwóre, Sławatyce, Cemernk, Bałopole, Jastków, Sułów Krconów, Puławy, Baranów, Konstantynów, StryŜewce, Stary Brus, Derkowce, Frlej, Markusów, Kameń, Potok Welk, Konopnca, Telatyn, Tucna, Sosnowca, Kraśncyn, Uścmów, Wysoke, Horodło, Krywda, Adamów, Dołhobyców, Hańsk, Potok Górny, Lubartów, Rybcewce, Sosnówka, Janowec, Wojsławce, Wlków, Roktno, Stann, Łaska, Sedlsce, Pscac, Janów Podlask, Serokomla, Ursuln, Trydnk DuŜy, Wola Mysłowska, UłęŜ, Spcyn, Łopennk Górny, Łasców, Abramów, Mlejów, Chełm, Krasnystaw, Zakrówek, Gorków, Stary Zamość, Chodel, Wąwolnca, Bator, Wola Uhruska, Cyców, Kamonka, Ulan-Majorat, Radyń Podlask, Rudnk, Kodeń, Modlboryce Turobn, Dębowa Kłoda, Rejowec Fabrycny, Goraj, śmudź, Sernk, Trebesów, Jabłonna, Nowodwór, Wohyń, Trescany, Ruda-Huta, StęŜyca, Ulhówek, Mlanów, Zalese, Trawnk, Rejowec, Mełgew, Borechów, Kłocew, Bork, Kraśnk, Urędów, Końskowola, Radecnca, Mchów, Sastarka, Wyryk, Wojcesków, Jabłoń, Mędyrec Podlask, Rachane, Uchane, Karcmska, Jeorany, Sennca RóŜana, śyryn, Ostrówek, Nels, Terespol, Tarnawatka, śółkewka, KsęŜpol, Zakrew, Jóefów nad Wsłą, Leśnowce, Kurów, Leśna Podlaska, Susec, Łukowa, Krynce, Bała Podlaska, Komarówka Podlaska, Zamość, Hrubesów, Łuków, Ibca, Dubenka, Kąkolewnca Wschodna, Stocek Łukowsk, Chranów, Sawn, Nedrwca DuŜa, Werbca Nedźwada, Błgoraj, Komarów-Osada, Stno, Jarców, Dorohusk, Skerbesów, Obsa, Łabune, Mrce, Gośceradów, Dwola, Godsów, Wojcechów, Lubyca Królewska, Rossos, Tomasów Lubelsk, Łomay, Adamów, Grabowec, Mącyn, Drelów, Werbkowce, Wlkoła, BełŜec Źródło: oblcena własne na podstawe Banku Danych Regonalnych 2005 r.

9 Klasyfkacja gmn wejskch W perwsej grupe, która ma najlepej rownętą nfrastrukturę techncną, nalało sę 20 gmn. Dla wsystkch gmn tej grupy anotowano wartośc mennej, dotycącej długośc cynnej sec rodelcej, w m, prypadającej na jednego meskańca prekracające wartość średną dla wojewódtwa. Dla gmny Puchaców, która ajęła po ra kolejny perwse mejsce w rankngu, anotowano korystne wartośc wsystkch mennych tej kategor w stosunku do średnej ogólnej. Fajsławce awdęcają swoją drugą poycję najwęksej długośc dróg gmnnych o nawerchn twardej (w km) na 100 km 2, a Włodawa najwęksej długośc cynnej sec kanalacyjnej prypadającej na jednego meskańca. Do grupy gmn o najsłabej rownętym obsare wesło 25 gmn, cego 64% stanowły gmny podregonu amojskego. Średna długość cynnej sec rodelcej, w m, prypadających na jednego meskańca, w tych gmnach jest ponadtrykrotne mnejsa wynos 3,75 m, pry 13,18 m stanowących średną dla wojewódtwa. Ostatna w rankngu gmna BełŜec charakteryowała sę najkrótsą secą kanalacyjną wodocągową w prelcenu na jednego meskańca. Tabela 6. Klasyfkacja gmn e wględu na wartośc cąstkowej mary syntetycnej dotycącej rowoju społecno-gospodarcego Numer grupy Lcba gmn w grupe Poom mary I 29 <0,336, 1> II 55 <0,291, 0,336) III 60 <0,246, 0,291) IV 28 <0, 0,246) Gmny Puchaców, Wólka, Aleksandrów, Ludwn, Bsca, Nemce, Jastków, Głusk, Zalese, KsęŜpol, Konopnca, Konstantynów, Włodawa, Łukowa, Potok Górny, Fajsławce, StryŜewce, Krywda, Trebesów, Garbów, Podedwóre, Semeń, Wsnce, Cemernk, Terespol, Stann, Sernk, Bała Podlaska, StęŜyca, Spcyn, Ulan-Majorat, Lubartów, Jabłoń, Mędyrec Podlask, Pscac, Mełgew, Leśna Podlaska, Janów Podlask, Cyców, Nowodwór, Uścmów, Wola Mysłowska, Puławy, Trydnk DuŜy, Adamów, Hanna, Frlej, Łuków, Chełm, Radyń Podlask, Serokomla, Kameń, Hańsk, Nedrwca DuŜa, Potok Welk, Borechów, Kłocew, Błgoraj, Baranów, Janowec, Nedźwada, Urędów, Zamość, Komarówka Podlaska, Kąkolewnca Wschodna, Telatyn, Goraj, Adamów, Markusów, Trawnk, Stary Zamość, Chodel, Sennca RóŜana, Sastarka, Kraśnk, Krasnystaw, Dębowa Kłoda, Ursuln, Abramów, Mlanów, Terespol, Łasców, Wojcesków, śyryn Obsa, Końskowola, Roktno, Bork, Rachane, Wohyń, Modlboryce, Stno, Sedlsce, Kamonka, Sławatyce, Derkowce, Wąwolnca, Wyryk, Zakrówek, Stary Brus, Werbca, Bator, Sosnowca, Ulhówek, Bałopole, Rossos, Rejowec, Wysoke, Łabune, Tarnawatka, Tucna, Stocek Łukowsk, Łaska, Tomasów Lubelsk, Jabłonna, Sułów, Mlejów, Komarów-Osada, śmudź, Krconów, Kurów, Łopennk Górny, Susec, Łomay, Gośceradów, Wlkoła, Wojcechów, Sawn, Mchów, Werbkowce, Trescany, Dołhobyców, Sosnówka, Uchane, Zakrew, Hrubesów, Drelów, Lubyca Królewska, Leśnowce, Kodeń, Ostrówek, Turobn, Karcmska, Krynce UłęŜ, Wlków, Gorków, Wola Uhruska, Nels, Godsów, Ruda-Huta, Jóefów nad Wsłą, Horodło, Wojsławce, Mącyn, Jarców, Ibca, Jeorany, Rejowec Fabrycny, BełŜec, śółkewka, Dwola, Rybcewce, Rudnk, Chranów, Mrce, Dubenka, Grabowec, Dorohusk, Kraśncyn, Skerbesów, Radecnca Źródło: oblcena własne na podstawe Banku Danych Regonalnych 2005 r.

10 40 A. Kamńska P. Janulewc gmny grupy I gmny grupy II gmny grupy III gmny grupy IV gmny mejske gmny mejsko-wejske Rys. 1. Podał na grupy gmn wejskch wojewódtwa lubelskego według syntetycnej mary rowoju społecno-gospodarcego W perwsej grupe gmn o najwyŝsym poome rowoju społecno-gospodarcego nalało sę 29 gmn, cego prawe 50% stanową gmny podregonu lubelskego. Zdecydowanym lderem w rankngu jest gmna Puchaców, dla której podstawą osągnęca tak wysokej lokaty jest uyskane najlepsych w wojewódtwe wynków w kategorach wąanych : jakoścą Ŝyca meskańców, rowojem nfrastruktury techncnej ora

11 Klasyfkacja gmn wejskch potencjałem gospodarcym rynkem pracy. Druge mejsce w rankngu ajęła gmna Wólka. Charakteryuje sę ona najwyŝsym poomem rowoju demografcnego ora rowoju nfrastruktury techncnej potencjału gospodarcego. Gmna Aleksandrów (na trecm mejscu w rankngu) ajmuje wysoke poycje w prawe wsystkch analowanych kategorach, poa potencjałem gospodarcym warunkam pracy. W ostatnej grupe nalało sę 28 jednostek, cego prawe 68% stanową gmny podregonu amojskego, natomast tylko jedna podregonu balskopodlaskego Wola Uhruska. Gmna Radecnca ajęła ostatne mejsce w rankngu, ponewaŝ charakteryowała sę nskm poomem rowoju ludnośc; pod wględem potencjału gospodarcego warunków pracy ajęła jedno ostatnch mejsc (152). Na rysunku 1 predstawono podał na grupy gmn wejskch wojewódtwa lubelskego według syntetycnej mary rowoju społecno-gospodarcego. Gmny, które wesły do perwsej grupy pod wględem rowoju społecno-gospodarcego, lokalowane są prede wsystkm w okolcy gmn mejskch mejsko-wejskch wojewódtwa lubelskego. Węksość gmn, wchodących w skład drugej grupy, lokalowana jest w północnej cęśc wojewódtwa. Natomast najwęcej jest gmn trecej grupy w połudnowo- -wschodnej cęśc wojewódtwa. Gmn, które wesły w skład cwartej grupy (o najnŝsym poome rowoju społecno-gospodarcego), jest najwęcej w połudnowej cęśc wojewódtwa. W tabel 7 predstawono średne wartośc wskaźnka syntetycnego, otrymane w poscególnych kategorach, uwględnenem prynaleŝnośc gmn do podregonów wojewódtwa lubelskego. We wsystkch kategorach podregon chełmsko-amojsk charakteryował sę najmnejsym wartoścam. Wynk preprowadonej analy warancj wskaują na stotne róŝnce we wsystkch kategorach ekonomcnych dla poscególnych podregonów. Wynk porównań podregonów metodą Tukeya apreentowano w tab. 8. Anala awartośc tych tabel wskauje na stotne dysproporcje mędy podregonem lubelskm a chełmsko-amojskm w prawe wsystkch kategorach (poa kategorą dotycąca potencjału gospodarcego rynku pracy), a takŝe mędy podregonam balskopodlaskm a chełmsko-amojskm w rowoju nfrastruktury techncnej ora potencjale gospodarcym rynku pracy. Wykaano równeŝ stotne róŝnce w poome rowoju społecno-gospodarcym mędy podregonem chełmsko-amojskm a podregonam lubelskm balskopodlaskm. Tabela 7. Średne wartośc wskaźnka w poscególnych kategorach, uwględnenem prynaleŝnośc gmn do podregonów wojewódtwa lubelskego Podregon Lcba gmn I II III IV V Balskopodlask (A) 37 0,487 0,286 0,489 0,266 0,306 Lubelsk (B) 72 0,509 0,299 0,450 0,253 0,302 Chełmsko-amojsk (C) 63 0,444 0,267 0,428 0,209 0,271 Tabela 8. Wynk porównana obektów metodą Tukeya w poscególnych kategorach Porównane I II III IV V A B B C * * * * A C * * * * wystąpene stotnej róŝncy.

12 42 A. Kamńska P. Janulewc PODSUMOWANIE Preprowadone badana rowoju społecno-gospodarcego gmn wejskch wojewódtwa lubelskego powalają na sformułowane pewnych wnosków uogólneń. Zastosowane metody taksonomcne powolły na skwantyfkowane gmn e wględu na poom rowoju społecno-gospodarcego w danym roku (2005), a następne na wyodrębnene cterech klas typologcnych. NajwyŜsym poomem rowoju społecno-gospodarcego charakteryowała sę gmna Puchaców, która okaała sę decydowanym lderem w rankngu w trech spośród cterech analowanych obsarów tematycnych. Ostatne mejsce w rankngu ajęła gmna Radecnca, która nalała sę w grupach charakteryujących sę najnŝsym poomem rowoju ludnośc ora potencjału gospodarcego warunków pracy; w poostałych kategorach nalała sę w grupe III. Najmnej lcne okaały sę dwe skrajne klasy obektów, a węc najlepsych najgorsych, natomast węksość gmn akwalfkowała sę do grup II III awerających obekty o średnm poome rowoju badanego jawska. We wsystkch analowanych kategorach gmny podregonu chełmsko-amojskego charakteryowały sę najmnejsym średnm wartoścam wskaźnka syntetycnego. Poa kategorą dotycącą potencjału gospodarcego warunków pracy, jak równeŝ w kompleksowej anale dotycącej rowoju społecno-gospodarcego ponad 60% obektów grupy najgorsej stanowły gmny tego podregonu. Zastosowane metody statystycne wskaały na stotne dysproporcje mędy podregonam lubelskm a chełmsko-amojskm w prawe wsystkch kategorach (poa kategorą dotycącą potencjału gospodarcego rynku pracy), a takŝe mędy podregonem balskopodlaskm a chełmsko-amojskm w rowoju nfrastruktury techncnej potencjału gospodarcego rynku pracy. Wykaano równeŝ stotne róŝnce w poome rowoju społecno-gospodarcego mędy podregonem chełmsko-amojskm a podregonam lubelskm balskopodlaskm. Newątplwe uyskane wynk potwerdają prydatność mar syntetycnych do oceny poomu rowoju lokalnego, jednak naleŝy pamętać o ograncenach w ch nterpretacj, a prede wsystkm dostępnośc do danych źródłowych. PIŚMIENNICTWO Adamowc M Skala lokalna w terytoralnym podale kraju [w: Stratege rowoju lokalnego, Tom I, Aspekty nstytucjonalne]. Red. Mecysław Adamowc, Warsawa, Wydaw. SGGW, 17. Kala R Statystyka dla pryrodnków. Ponań, Wydawnctwo AR, Kudełko J Poom rowoju gospodarcego wojewódtwa podkarpackego na tle kraju w śwetle Produktu Krajowego Brutto w 1998 roku [w: Problemy transformacj struktur regonalnych konkurencyjnośc regonów w procese ntegracj europejskej]. Red. A. Klask Z. Zoło. Resów, Wydaw. WyŜsa Skoła Informatyk Zarądana sedbą w Resowe, Strahl D Taksonoma struktur w badanach regonalnych. Wrocław, Wydaw. AE m. Oskara Langego we Wrocławu, Strahl D Wykorystane metod klasyfkacj do dentyfkacj poomu rowoju regonalnego [w: Gospodarka lokalna w teor praktyce]. Red. D. Strahl. Wrocław, Wydaw. AE m. Oskara Langego we Wrocławu, 76.