FOLIA POMERANAE UNIVERSITATIS TECHNOLOGIAE STETINENSIS Folia Pomer. Univ. Technol. Stetin. 2011, Oeconomica 285 (62), 27 36

Transkrypt

1 FOLIA POMEAAE UIVESITATIS TECHOLOGIAE STETIESIS Fola Pomer. Unv. Technol. Stetn. 20, Oeconomca 285 (62), Aneta Becer AALIZA OZWOJU WOJEWÓDZTW POLSKI POD WZGLĘDEM WYKOZYSTAIA TECHOLOGII ICT THE DEVELOPMET OF THE ICT TECHOLOGY USAGE AMOGST POLISH VOIVODESHIPS THE AALYSIS Katedra Zastosowań Matematy w Eonom, Zachodnopomors Unwersytet Technologcny w Scecne ul. Klemensa Jancego 3, Scecn, e-mal: Aneta.Becer@ut.edu.pl Summary. The artcle descrbes the economc enttes level of nvolvement n the nformaton- -telecommuncaton technologes. It also presents the ranng of Polsh vovodeshps n terms of usage of the above-mentoned technologes n enterprses, n the year The research has been conducted wth help of mult-crtera arrangement of the UTA decsonal varants, based on dsaggregaton of preferental nformaton. The obtaned results have been matched aganst results generated through the taxonomc ndcators of development. Słowa lucowe: funcja użytecnośc, tasonomcny mern rowoju, technologe telenformatycne (ICT), weloryteralne porądowane warantów decyyjnych. Key words: nformaton-telecommuncaton technologes, mult-crtera arrangement of decsonal varants, taxonomc ndcators of development, usablty functon. WSTĘP Technologe ICT (ang. Informaton and Communcaton Technology) są ważne w prowadonej pre predsęborstwa dałalnośc bnesowej. Sutecne obnżają osty są wyorystywane jao naręde nnowacj prycynające sę do węsana ysów popre wprowadane nowych usług metod pracy. Sec omputerowe dostęp do Internetu, cyl podstawowa nfrastrutura ICT, są powsechne używane pre węsość predsęborstw we wsystch setorach. Według Sectoral e-busness Watch można aobserwować poprawę jaośc nfrastrutury ICT, w wąu cym frmy są lepej prygotowane do bardej aawansowanych form e-handlu. Ważnym celem ICT jest taże węsene wydajnośc procedur wewnętrnych, cyl poprawa prejrystośc procesów arądana nformacją. atomast aawansowana nfrastrutura usług nformacyjne umożlwają stymulują nowe sposoby arądana relacjam w bnese ora nowe modele prowadena dałalnośc w rowjającej sę gospodarce cyfrowej (Technologe 2008). Celem artyułu jest useregowane wojewódtw Pols pod wględem poomu wyorystana technolog nformacyjno-teleomunacyjnych w predsęborstwach w 2009 r. W badanach wyorystano metodę weloryteralnego porądowana warantów decyyjnych UTA (ang. Utlty Theory Addtve). Uysane wyn odnesono do ranngu otrymanego na podstawe tasonomcnych mernów rowoju. Zastosowane algorytmy powolły na analę poycj wojewódtw w ońcowym estawenu e wględu na różny stopeń aawansowana rowąań telenformatycnych.

2 28 A. Becer MIAY OZWOJU TECHOLOGII ICT W PZEDSIEBIOSTWACH Metoda UTA Seregowane boru warantów decyyjnych od najlepsego do najgorsego według wartośc wynającej syntey ocen, preprowadanych a pomocą welu, wyle onfltowych, ryterów, jest jednym podstawowych problemów decyyjnych. Problem wąany porądowanem polega na uwględnenu: oceny warantów różnych puntów wdena ora preferencj decydenta, tóre są subetywne trudne do wyrażena (Techn nformacyjne ). Metoda weloryteralnego porądowana warantów decyyjnych UTA ostała aproponowana pre Jacquet-Lagree a Ssosa w 982 r. Oparta jest na deagregacj nformacj preferencyjnej a pomocą regresj porądowej. W metode tej ałada sę, że pośredna nformacja preferencyjna pochodąca od decydenta ma postać tw. ranngu referencyjnego, cyl preporądu upełnego (porądu lnowego) w newelm bore warantów referencyjnych A A ( A a, a,..., a } ). Zbór ten jest podborem sońconego { 2 m { a, a2,..., an boru warantów decyyjnych A } poddanych ocene według n ryterów g (,2,..., n). Waranty referencyjne są dość dobre nane decydentow. Jest on w stane (w stosunu do nch) podać globalną preferencję w postac relacj rang. Zatem A jest uporądowany w ten sposób, że a a ( a jest słabo preferowany prewyżsa a ),,..., m (Ssos n. 2005). Preentowana metoda oparta jest na paradygmace deagregacj stanowącym podstawę onstrucj addytywnej funcj użytecnośc U(a), w tórej porąde wartośc dla poscególnych warantów referencyjnych jest ta sam ja ranng referencyjny:: n U ( a) u ( a) () gde: u ( a) 0,,..., n cąstowe funcje użytecnośc warantu a A, oblcane według nterpolacj lnowej Beuthe Scannella (200), Ssos n. (2005), Kulcyc n. (2007). Wartość funcj użytecnośc dla warantu referencyjnego a A można apsać w postac: n U( a) u ( a) ( a) ( a) (2) gde: potencjalne błędy odpowedno presacowana nedosacowana ompatyblnej ranngem referencyjnym funcj użytecnośc U (a) Beuthe Scannella (200), Kulcyc n. (2007). Posuwane funcj odtwarającej ranng referencyjny naywa sę regresją porądową, tórej warun sprowadają sę do wynacena charaterystycnych puntów cąstowych funcj użytecnośc, będących rowąanem problemu programowana matematycnego: mn F [ (a) + (a)] (3) aa

3 Anala rowoju wojewódtw Pols pry ograncenach: U ( a ) U ( a U ( a ) U ( a u ( x ) a ) a j ) u ( x ) 0, j 0,...,,,..., n 0 u ( x ) u ( ) 0 dla G n n u ( x ) u ( ) a a j u ( x ) 0, j,...,,,..., n j ( a), ( a) 0 dla a A a a, a A (4) Funcja celu F odpowada sume błędów pryblżena właścwej wartośc użytecnośc, cyl sume różnc U ( a) U ( a) po a A. Jeśl optymalna wartość F 0, to stneje co najmnej jedna funcja użytecnośc U( a) U ( a) ompatyblna ranngem referencyjnym w bore A. atomast w prypadu, gdy F 0, ne stneje żadna funcja użytecnośc ompatyblna ranngem referencyjnym w bore A (Ssos n. 2005, Kulcyc n. 2007). W celu sprawdena godnośc funcj użytecnośc preferencjam decydenta stosuje sę współcynn Kendalla oblcany według woru: gde: d (, ) 4, [, ] (5) m( m ) d ( m m, ) rj rj odległość Kendalla mędy maceram 2 j m A lcba warantów decyyjnych, macer wąana porądem referencyjnym podanym pre decydenta, m m, macer wąana porądem wsaanym pre funcję użytecnośc wynaconą adana programowana lnowego (Ssos n. 2005, Słowńs, Tasonomcny mern rowoju (TM) Tasonomcny mern rowoju (TM) wane równeż syntetycnym mernam rowoju, stosowane są główne do lnowego porądowana obetów welocechowych pod wględem rowoju wyróżnonego jawsa. Charaterystycne dla mernów syntetycnych jest astąpene macery cech mennym syntetycnym, tóre opsują obety badana a pomocą jednej mary agregatowej, będącej wypadową poscególnych cech dagnostycnych (owa 990). Podcas porądowana obetów welocechowych, neależne od pryjętej mary syntetycnej, stotne nacene ma podał cech na stymulanty, destymulanty nomnanty (Statystycne metody ). Procedury wynacana merna syntetycnego można podelć na metody beworcowe metody worcowe.

4 30 A. Becer Metody beworcowe sprowadają sę do wynacena mennej syntetycnej będącej funcją normalowanych cech boru wyjścowego. W metodach tych onstrucja mennych syntetycnych ależy od sposobu normalacj. Cechy prestałca sę wyle godne e worem: c x a (, 2,..., K,, 2,..., ) b gde: a, b, c parametry normalacj. (6) ajcęścej stosowanym sposobam doprowadana do porównywalnośc cech o różnych manach są ch: standaryacja ( a x, b s, c ) pry x x (7) s x x [, s ( x x ) 2, otrymuje sę macer cech standaryowanych w postac: Z ], o wymarach [ K], dla wynaconej w ten sposób mennej: 2 s, x 0 ; normalacja x ( a 0, b max x, c : ) (8) max x tóra powoduje achowane różncowanej warancj proporcj mędy wartoścam normalowanym a perwotnym. Załadając, że dana jest macer obserwacj że cechy ostały odpowedno normalowane, prostym maram syntetycnym są średne arytmetycne normalowanych cech: K K gde: wynaca sę popre np. normalację. Mara ta pryjmuje wartośc predału [0, ]. Obet osąga tym wyżsą poycję, m węsą wartość osąga mara syntetycna (owa 990, Ostasewc 998). Metody worcowe aładają stnene tw. obetu modelowego (worcowego), w odnesenu do tórego wynaca sę odległośc tasonomcne badanych obetów. Współrędne obetu worcowego można oreślć na podstawe oceny espertów, ogólne pryjętych norm lub operając sę na danych emprycnych. ajcęścej wartośc mennej syntetycnej otrymuje sę popre oblcene odległośc poscególnych obetów od worca (Ostasewc 998). Popularną menną syntetycną jest mara Hellwga (wana marą rowoju). Z macery danych wynaca sę obet (worec) P 0 o estandaryowanych współrędnych:,,...,. Współrędne tego puntu oreśla sę a pomocą następujących relacj: (9) K

5 Anala rowoju wojewódtw Pols... 3 max dla X S 0 (0) mn dla X S gde: S standaryowany bór stymulant. ajcęścej stosowanym sposobem doprowadana do porównywalnośc cech o różnych manach jest ch standaryacja, równonacna prypsanem ażdej cese jednaowej wag. Po wyonanu tych cynnośc syntetycną marę rowoju można apsać w postac: d (, 2,..., ) () d gde: d 0 K 2 ( (odległość tasonomcna ażdego obetu badana od worca), 0 ) 0 d s d, pry cym d d d 2 Im mnejsa jest odległość, sd ( d d ) d, tym wyżsy poom rowoju osąga dany obet. Otrymane odległośc powalają uporądować poscególne obety od najwyżsego do najnżsego poomu badanego jawsa ora stanową podstawę do wynacena. Mern pryjmuje awycaj wartość predału [0, ]. Im wartość merna blżsa jest jednośc, w tym mnejsym stopnu obet różn sę od worca rowoju (osąga wyżsy poom rowoju) owa (990), Ostasewc (998). 2. MATEIAŁ EMPIYCZY W marcu 2009 r. ostał opublowany raport (The Global Informaton Technology eport ), tóry awerał nformacje dotycące, mędy nnym, poomu rowoju technolog ICT w Polsce, w odnesenu do reultatów osągnętych pre państwa Un Europejsej wybrane raje śwata. Badana te są ontynuacją prac prowadonych pre Śwatowe Forum Eonomcne soły bnesu ISEAD, tórych wynem są corocne raporty na temat rowoju modernacj nfrastrutury secowej ora wyorystana technolog telenformatycnych na śwece. aport amescony w 2009 r. uwględnł nformacje dotycące 34 rajów. Państwa borące udał w badanu ostały useregowane pod wględem wartośc wsaźna I (ang. etwored eadness Index), tóry odwercedla gotowość do wyorystana technolog secowych, telenformatycnych pre badany podmot jest ombnacją 68 mennych. W ranngu gotowośc secowej Polsa nalała sę na 69 mejscu według Śwatowego Forum Eonomcnego należy do rajów, tóre ażdym roem węsają dystans w stosunu do lderów estawena. Za główne prycyny unaje sę bra uregulowań prawnych dotycących technolog ICT ora newystarcające aangażowane w ch rowój admnstracj publcnej scebla centralnego. Węse anteresowane, w odnesenu do nstytucj państwowych, aobserwowano w polsch gospodarstwach domowych frmach, tóre docenają efetywnej wyorystują dostępną nfrastruturę telenformatycną (Stecy 2009).

6 32 A. Becer Główny Urąd Statystycny (GUS) w wetnu 2009 r. opublował wyn badań prowadonych w ramach statysty społeceństwa nformacyjnego w Polsce, dotycące wyorystana technolog nformacyjno-teleomunacyjnych mędy nnym w predsęborstwach. Próba obejmowała podmoty, a prowadona dałalność gospodarca alasyfowana ostała, według polsej lasyfacj dałalnośc (PKD), do następujących secj: C pretwórstwo premysłowe, F budownctwo, G handel hurtowy detalcny, naprawa pojadów samochodowych, też motocyl, H transport gospodara magaynowa, I dałalność wąana awaterowanem usługam gastronomcnym, J nformacja omunacja, L dałalność wąana obsługą rynu neruchomośc, M dałalność profesjonalna, nauowa techncna (Wyorystane technolog 2009). Wśród predsęborstw, borących udał w badanu, domnowały małe frmy (atrudnające 0 49 osób), tóre stanowły prawe 8%. Ooło 6% podmotów należało do grupy średnch predsęborstw atrudnających od 50 do 249 osób. atomast najnżsy odsete frm stanowły duże predsęborstwa, w tórych pracowało powyżej 250 osób. ajwęcej predsęborstw mało swoje sedby w wojewódtwach: maowecm, śląsm welopolsm. atomast najmnej lcne grupy frm najdowały sę w wojewódtwach: śwętorysm, opolsm podlasm. Według preentowanych pre GUS nformacj ooło 93% frm, tóre brały udał w badanu, posługwało sę omputeram. Wśród nch domnowały frmy mające swoje sedby w wojewódtwach pomorsm opolsm, natomast najgorej pod tym wględem wyglądała sytuacja w wojewódtwach podlasm śwętorysm. Komputery dostępem do Internetu wyorystywane były w 90% predsęborstw, najcęścej w frmach wojewódtw maowecego śląsego. W loalną seć omputerową LA wyposażonych było 56% frm, a prawe co cwarte predsęborstwo posadało LA beprewodowy; były to główne podmoty wojewódtwa maowecego. Ooło 0% frm używało systemów nformatycnych lasy EP (ang. Enterprse esource Plannng planowane asobów predsęborstwa). Z oprogramowana CM (ang. Customer elatonshp Management) orystało neco ponad 3% podmotów gospodarcych. Wpośród predsęborstw mających dostęp do Internetu prawe 77% było odborcam usług banowych lub fnansowych, a 25% solenowych eduacyjnych. Wśród frm domnowały podmoty wyorystujące Internet do ontatów admnstracją publcną w celu: odsyłana wypełnonych formulary, poberana formulary poyswana nformacj. Mnejsym anteresowanem cesyła sę eletroncna obsługa procedur admnstracyjnych ora sładane ofert w eletroncnym systeme amóweń publcnych. eco ponad 57% frm posadało własną stronę WWW, tóra służyła główne do preentacj atalogów wyrobów lub cennów. Ooło 36% predsęborstw orystało automatycnej wymany danych. ajwęsą popularnoścą cesyły sę: wymana danych organam admnstracj publcnej, wysyłane dyspoycj płatncych do nstytucj fnansowych wysyłane lub otrymywane nformacj o produtach. Prawe 3% podmotów prowadło eletroncną wymanę nformacj, natomast automatycnej wymany danych wewnątr predsęborstwa orystało 25% frm. W 2009 rou podpsu eletroncnego orystało 47% predsęborstw.

7 Anala rowoju wojewódtw Pols WYIKI Materał emprycny, ebrany opublowany pre GUS, posłużył do useregowana wojewódtw Pols pod wględem wyorystana ICT w predsęborstwach w 2009 r. Poneważ w badanu w poscególnych wojewódtwach brała udał różna lcba podmotów gospodarcych, gromadone dane prelcono na jedno predsęborstwo w celu uysana porównywalnośc poscególnych regonów Pols. W adanu decyyjnym, tóre rowąano a pomocą metody UTA, bór warantów decyyjnych A awerał 6 elementów (wojewódtw). Zostały one ocenone na podstawe 0 ryterów (mennych) charateryujących predsęborstwa: X wyposażene w omputery, X 2 dostęp do Internetu, X 3 wyposażane w seć wewnętrną LA, X 4 stosowane oprogramowana CM do arądana nformacjam o lentach, X 5 ontat admnstracją publcną pre Internet, X 6 posadane własnych stron WWW, X 7 orystane automatycnej wymany danych, X 8 prowadene eletroncnej wymany nformacj dostawcam odborcam, X 9 orystane wewnętrnej automatycnej wymany danych, X 0 posługwane sę podpsem eletroncnym. Zasadnce oblcena wyonano a pomocą programu Vsual UTA (wersja 2.0), natomast pomocnce wyorystanem arusa alulacyjnego Excel. Informacja preferencyjna mała postać porądu w bore warantów referencyjnych Preporąde upełny, wytypowany pre decydenta e boru A wyrażający jego preferencje, obejmował 4 wojewódtwa A = {śląse, welopolse, łóde, warmńso-maurse}, tóre utworyły ranng referencyjny od najlepsego do najgorsego. Końcowe ranng boru A, uysane dla defnowanego cteroelementowego boru A defnowanej lcby lnowych odcnów na ażdą funcję użytecnośc cąstowej ( ), estawono w tab.. W badanu ałożono jeden lnowy odcne = na ażdą funcję użytecnośc cąstowej. W wynu oblceń otrymano co najmnej jedną funcję użytecnośc U(a) ompatyblną e defnowanym w adanu ranngem referencyjnym (tab. ). Zgodność funcj użytecnośc preferencjam decydenta (poprawność opsu a pomocą funcj) sprawdono, wynacając współcynn Kendalla, co potwerdło ompatyblność uysanej funcj użytecnośc preferencjam decydenta. W tabel, opróc numeru poycj w ranngu, dla ażdego wojewódtwa podano unormowane ([0, ]) wartośc globalnej funcj użytecnośc. Im wartość tej funcj jest blżsa jednośc, tym warant jest lepsy (preferowany). Wyn, uysane pry ałożenu, że funcja użytecnośc cąstowej stanow jeden odcne lnowy, wsaują wojewódtwo śląse jao ldera w telenformatyce. astępne pod tym wględem są wojewódtwa pomorse maowece. atomast na ostatnm mejscu nalało sę wojewódtwo warmńso-maurse. A.

8 34 A. Becer Tabela. Wyn uporądowana wojewódtw według stopna wyorystana technolog telenformatycnych w predsęborstwach Metoda UTA Tasonomcny mern rowoju awa metoda metoda = wojewódtwa beworcowa worcowa poycja poycja poycja U(a) w ranngu w ranngu w ranngu Dolnośląse 6 0, , ,58 Kujawso-pomorse 0 0, ,84 0 0,424 Lubelse 2 0,40 4 0, ,234 Lubuse 0, , ,234 Łóde 4 0,322 0,82 0,37 Małopolse 9 0, , ,470 Maowece 3 0,845 0,983 0,868 Opolse 8 0,69 7 0,85 9 0,45 Podarpace 4 0, , ,534 Podlase 5 0, , ,233 Pomorse 2 0, ,94 2 0,7 Śląse 0, ,90 3 0,666 Śwętoryse 3 0, ,76 5 0,48 Warmńso-maurse 6 0, ,76 6 0,058 Welopolse 5 0,74 4 0, ,602 Zachodnopomorse 7 0,63 9 0, ,469 Pogruboną cconą wyróżnono wojewódtwa wytypowane pre analtya e boru warantów decyyjnych, należące do preporądu upełnego wyrażające jego preferencje. Źródło: opracowane własne na podstawe danych GUS (Wyorystane technolog ). Uporądowane wojewódtw według mernów tasonomcnych, oreślających poom wyorystana technolog ICT w predsęborstwach, predstawono w tab.. Badana preprowadono, posługując sę tym samym estawem cech, tóre wyorystano w metode UTA. Wsyste menne, tóre wyorystano w wynacanu TM, mały charater stymulant. Procedurę oblcenową ropocęto od astosowana metody beworcowej, wceśnej preprowadając normalację cech. a podstawe ta otrymanych wynów a pomocą średnej arytmetycnej wynacono menną syntetycną. Końcowe reultaty tych oblceń estawono w tab.. astępne astosowano metodę worcową. Jao menną syntetycną użyto marę Hellwga. Macer danych poddano standaryacj, a następne wynacono worec P 0. Oreślono odległośc tasonomcne ażdego obetu od worca sonstruowano syntetycną marę rowoju, tórą poddano w tab.. Wyn otrymane metodam beworcową worcową wyaały odmenne uporądowane wojewódtw. Zauważono różnce w położenu 7 obetów. W obydwu ujęcach najwyżsym poomem rowoju wyorystana technolog ICT, e wględu na podane menne, charateryowało sę wojewódtwo maowece, a nm uplasowały sę olejno wojewódtwa pomorse śląse. Zdecydowane najnżsym poomem rowoju w telenformaty odnacały sę wojewódtwa śwętoryse warmńso-maurse.

9 Anala rowoju wojewódtw Pols PODSUMOWAIE UTA jest pryładem metody, tóra powala na rowąywane problemów decyyjnych wąanych porądowanem boru warantów decyyjnych według wartośc wynającej syntey weloryteralnych ocen. Jej aletą jest ograncene nformacj preferencyjnej do ranngu referencyjnego możlwość nteracj decydentem. Jedna astosowane metody UTA wymaga od analtya nacnej wedy nt. badanego problemu decyyjnego, a taże umejętnośc mędy nnym: oreślana preporądu upełnego lcby lnowych odcnów funcj użytecnośc na ażdym ryterum, a taże wyboru ońcowego ranngu warantów decyyjnych. Decydent może modyfować prebeg cąstowych funcj użytecnośc w arese ompatyblnośc, cyl węsać lub mnejsać nacene poscególnych ryterów w łącnej użytecnośc. Tasonomcne mern rowoju powalają na syntetycną ocenę analowanych obetów, a pomocą jednej mary agregatowej, pod wględem defnowanego celu badań. Umożlwają taże onstruowane globalnych wsaźnów opartych na cechach dagnostycnych, wyrażonych w naturalnych jednostach mary. Są marą powsechne stosowaną, o pryjanym nesomplowanym algorytme oblcenowym. Dlatego można naleźć w pracach, na pryład Kraowa-Bal (2005), Standar Średńsej (2008), Jaworsej Luty (2009), różnorodne opsy procedur astosowań pratycnych TM. Analując estawone ranng (tab. ), można auważyć, że ażda astosowanych metod powolła uporądować wojewódtwa od najlepsego do najgorsego pod wględem poomu rowoju technolog telenformatycnych w predsęborstwach. Porównane wynów badań, preprowadonych pry użycu odmennych techn, wsauje na pewne różnce. Podsumowując pomary w ujęcu różnych algorytmów, stwerdono, że najlepsym wyorystanem technolog ICT charateryowały sę wojewódtwa: maowece, pomorse śląse. Do wojewódtw o najnżsym potencjale telenformatycnym alcono wojewódtwa: podlase, śwętoryse warmńso-maurse. Poom wyposażena predsęborstw w nowocesne technologe, w poscególnych wojewódtwach Pols, można scharateryować a pomocą arówno metody weloryteralnego porądowana warantów decyyjnych, ja tasonomcnych mernów rowoju. Metoda UTA (w precweństwe do TM) ujmuje w subetywny sposób wyorystane technolog ICT pre podmoty gospodarce, gdyż podstawowe ałożena tej metody ależą od preferencj decydenta. Zastosowane procedury ranngowe należy tratować jao omplementarne, a otrymane a ch pomocą wyn jao uupełnające sę. PIŚMIEICTWO Beuthe M., Scannella G Comparatve analyss of UTA multcrtera methods. Europ. J. Operat. es. 30. Jaworsa M., Luty L Ocena rowoju społecno-gospodarcego powatów wojewódtwa małopolsego. Acta Sc. Pol., Ser. Oeconoma 8 (3), Kraowa-Bal A Wyorystane wybranych mar syntetycnych do budowy mary rowoju nfrastrutury techncnej. Infr. Eol. Ter. Wej. 3, 7 82.

10 36 A. Becer owa E Metody tasonomcne w lasyfacj obetów społecno-gospodarcych. Warsawa, PWE. Ssos Y., Grgorouds E., Matsatsns UTA methods. multple crtera decson analyss: State of the art surveys. Internat. Ser. Operat. es. Manag. Sc. 78, 302, 304, 305. Słowńs. Multple-crtera ranng usng an addtve functon constructed va ordnal regresson: UTA method, dostęp dn r. Standar A., Średńsa J Zróżncowane ondycj fnansowej gmn wojewódtwa welopolsego. J. Agrbus. ural Develop. 4 (0), Statystycne metody analy danych ed. W. Ostasewc. Wrocław, Wydaw. Aadem Eonomcnej m. Osara Lanego we Wrocławu. Stecy A. Wyorystane technolog ICT w Polsce w śwetle badań Śwatowego Forum Eonomcnego, dostęp dn r. Techn nformacyjne w badanach systemowych ed. P. Kulcyc, O. Hrynewc, J. Kacpry. Warsawa, Wydaw. auowo-techncne. Technologe nformacyjno omunacyjne (ICT) a trendy w e-bnese bnese 2008 r., Abstract_PL.pdf, dostęp dn r. Wyorystane technolog nformacyjno-teleomunacyjnych w predsęborstwach gospodarstwach domowych w 2009 r. Warsawa, GUS, PLK_HTML.htm, dostęp dn r.