This copy is for personal use only - distribution prohibited.

Transkrypt

1 ARTYKU ORYGINALNY / ORIGINAL ARTICLE Zaanga owanie Autorów A Przygotowanie projektu badawczego B Zbieranie danych C Analiza statystyczna D Interpretacja danych E Przygotowanie manuskryptu F Opracowanie piœmiennictwa G Pozyskanie funduszy Author s Contribution A Study Design B Data Collection C Statistical Analysis D Data Interpretation E Manuscript Preparation F Literature Search G Funds Collection Word count: 2231 Tables: 1 Figures: 2 References: 8 Adres do korespondencji / Address for correspondence dr Marek Graczyk Gdañsk , ul. Bobrowa 7 m 37 tel.: , proasert@poczta.onet.pl Otrzymano / Received r. Zaakceptowano / Accepted r. Marek Graczyk 1,2(A,D,E), Zdzis³aw Kobos 3,4(A,C,D,F), Monika PrzeŸdziecka 3(B,C,E,F), Katarzyna Sornat 3(B,C,E,F), Patrycja Sroka 3(B,C,E,F) 1 Zak³ad Psychologii, Akademia Wychowania Fizycznego i Sportu, Gdañsk 2 Centralny Oœrodek Medycyny Sportowej, Warszawa 3 Instytut Psychologii, Uniwersytet Kardyna³a Stefana Wyszyñskiego, Warszawa 4 Wojskowy Instytut Medycyny Lotniczej, Warszawa AGRESJA I POSTAWY WARTOŒCIUJ CE U KIBICÓW PI KI NO NEJ I SIATKOWEJ AGGRESSION AND VALUE SYSTEMS IN FOOTBALL AND VOLLEYBALL FANS S³owa kluczowe: agresja, wartoœci, kibice pi³ki no nej, kibice pi³ki siatkowej Key words: aggression, values, football fans, volleyball fans Summary Medycyna Sportowa MEDSPORTPRESS, 2007; 3(6); Vol. 23, Background. The aim of the study was to compare aggression in football and volleyball fans and to analyse their value systems. The main research thesis assumes that there are significant differences between value systems and agression levels in fans of the two disciplines. Material and methods. The study involved two groups of 30 football and 30 volleyball fans aged years. The Allport-Vernon-Lindzey Study of Values questionnaire as well as the Buss and Durkee questionnaire were used. Results. The study confirmed common belief, that football fans were characterised with higher level of aggression than volleyball fans. The results showed significantly lower level of guilt feeling among football players, together with their most commonly accepted economic attitude and least popular religious attitude which, adversely, was most common among volleyball fans. Conclusions. The level of aggression in football fans is higher than in volleyball fans. The groups have different values, but the differences are not surprisingly large. A risk exists, that in course of increasing social problems, fans of other sport disciplines, including volleyball, could adopt football fans' behaviours. Unnoticing this mechanism seems to be a great danger, especially considering vast number of consequences following destructive behaviour of sport fans. Sport is not exclusively based on competitors and their trainers, but it is a social phenomenon, meaning the public, which sport events are organised for and could not exist without. Sport is an important educative tool, especially for younger generations. It forms motivation for achievements, and the same helps to realise the needs for self-realisation and transgression. Sport means also game and fair play rules, which are meaningful values in social life. The values could be enirely devalued if fans' behaviours are characterised by aggression, hooliganism and antisociality. That is why fan attitudes and widely understood physical education should be taught from the youngest age, as early as during sport rivalry at school. Further and more extended research in this field would be purposeful. 179

2 Wstêp Filozofia Pierre'a de Coubertina, który w Odzie do Sportu wo³a³ O Sporcie! Ty jesteœ Pokój!, w³aœnie w sporcie widzia³a antidotum na wci¹ rosn¹c¹ agresjê tego œwiata. Jednak czy nadal sport kojarzy siê jedynie z kultur¹ i wychowaniem, jak to mia³o miejsce wczeœniej? Przypomnijmy kilka faktów: rok 1964, Lima, po meczu miêdzy Peru i Argentyn¹, w wyniku zamieszek œmieræ ponios³o oko³o 300 osób, a ponad 500 zosta³o rannych. Rok 1977, Gwatemala, z r¹k miejscowych kibiców zginê³o 5 osób z dru yny goœci. Rok 1985, Bruksela, kibice Liverpoolu i Juventusu wywo³ali bójkê, w trakcie której 39 osób zginê³o, a ponad 270 odnios³o rany. Rok 1997, Warszawa, w wyniku walki kibiców z policj¹ zosta³o rannych 37 policjantów [1]. W œwietle powy szych wydarzeñ zachodzi potrzeba podjêcia próby scharakteryzowania grupy, jak¹ stanowi¹ kibice sportowi. Kim s¹ sprawcy owych bulwersuj¹cych zachowañ? Czy ich agresywne zachowanie ma psychologiczne wyjaœnienie? Badania przeprowadzone na kibicach wykazuj¹, i jest to grupa w wielu aspektach niejednorodna, bowiem jednostki wchodz¹ce w jej sk³ad pochodz¹ z ró - nych œrodowisk, a przez to cechuje je ró ny status spo- ³eczny, poziom kultury, sposób wychowania, co jest przyczyn¹ ró norodnych reakcji na wydarzenia wchodz¹ce w sk³ad widowiska sportowego. Niezale nie od czêstotliwoœci przychodzenia na mecze, wspólne zaanga owanie w walkê sportow¹ sprawia, e wœród kibiców na widowni powstaje niezwykle silna wiêÿ, która powoduje zgodn¹ ocenê sytuacji na boisku [2]. Literatura przedmiotu podaje, i najwiêksz¹ grupê kibiców tworz¹ osoby do 18 roku ycia, które cechuje wysoki stopieñ identyfikacji z konkretn¹ dru yn¹ oraz osoby pomiêdzy 26 a 35 rokiem ycia, które z kolei podkreœlaj¹, i uczestniczenie w walce sportowej dostarcza im poczucia przyjemnoœci, którego nie wi¹ ¹ w aden sposób z agresj¹ [3]. W aspekcie tematu wa ne jest, aby wyodrêbniæ najistotniejsze cechy widowni sportowej, do których zaliczamy niew¹tpliwie anonimowoœæ (która zwiêksza siê wraz ze wzrostem liczby widzów), du ¹ zmiennoœæ nastrojów (od wielkiej euforii i uwielbienia pocz¹wszy do nienawiœci lub odwrotnie). Istotne wydaje siê równie to, i te nastroje szybko udzielaj¹ siê kolejnym obserwatorom meczu. Wymienione wy ej czynniki pozwalaj¹ niejako kibicom zapomnieæ o swojej to samoœci, rolach spo³ecznych i powoduj¹, e publicznoœæ sportowa zamienia siê w t³um, a ten z kolei rz¹dzi siê swoimi prawami [2]. Le Bon uwa a, i podstawow¹ cech¹ t³umu jest prawo jednoœci umys³owej. Uczucia i myœli t³umu charakteryzuj¹ siê skrajnoœci¹ i przesadnoœci¹, a tak e zupe³nym brakiem zgody na wyznawanie i szerzenie wartoœci odmiennych ni w³asne. Bardzo czêsto poziom inteligencji t³umu jest ni szy do poziomu intelektualnego pojedynczych jednostek, które wchodz¹ w jego sk³ad. T³um jest wyj¹tkowo wra liwy na wydarzenia nag³e i niezrozumia³e. Wówczas jego reakcje s¹ nieprzemyœlane, a przez to w du ej mierze prymitywne. Z uwagi na to, i t³um posiada zdolnoœæ szybkiego przekazywania myœli oraz uczuæ, jego cz³onkowie s¹ wyj¹tkowo podatni na sugestie i zatracaj¹ poczucie w³asnego ja. Anonimowoœæ powoduje, e kibice nie obawiaj¹ siê odpowiedzialnoœci za czyny aspo³eczne i niezgodne z prawem [4]. 180 Jednak chc¹c zrozumieæ agresywne zachowania kibiców, nie mo emy zatrzymaæ siê jedynie przy koncepcji t³umu. Badania przeprowadzone przez Volkamera (1972) oraz Naula i Voighta (1972) wykazuj¹, i jednym z czynników wywo³uj¹cych agresjê jest frustracja. Stworzony przez Dollarda i wspó³pracowników model frustracja-agresja zak³ada, i agresja zawsze prowadzi do frustracji oraz e frustracja wywo- ³uje zawsze jakiœ rodzaj agresji. Zwolennicy takiego podejœcia przypisuj¹ agresji dzia³anie reaktywne, czyli umo liwiaj¹ce powrót do dawnego stanu rzeczy. Zgodnie z tymi za³o eniami sport jawi siê jako dobry sposób na wy³adowanie agresji wywo³anej frustracj¹ ycia codziennego [5]. Dodatkow¹ zmienn¹ wprowadzan¹ pomiêdzy sekwencjê frustracja-agresja jest gniew. Definiowany jako reakcja emocjonalna na niemo noœæ zrealizowania okreœlonego celu, tworzy potencjaln¹ gotowoœæ do zachowania agresywnego i mo e byæ wytworzony tak e bez poprzedzaj¹cej go frustracji. Nale y zaznaczyæ, e nie prowadzi on w sposób automatyczny do agresji, bowiem potrzebne s¹ do tego jeszcze okreœlone sygna³y, skojarzone z przesz³ymi b¹dÿ aktualnymi czynnikami, które wywo³a³y gniew. S¹ to bodÿce wywo³awcze agresji [1]. Miligram twierdzi, i czasami ludzie nieprawid³owo oceniaj¹ sytuacjê i przez to zachowuj¹ siê nieadekwatnie do wymogów chwili. Uwa a on, i podstawowe znaczenie ma stopieñ zagêszczenia ludzi, który niezaprzeczalnie wp³ywa na funkcjonowanie jednostki. Bowiem, im wiêcej osób w naszym otoczeniu, tym wiêcej informacji do nas dociera. W sytuacji, gdy dociera do nas za du o informacji, nasz system odbiorczy staje siê przeci¹ ony, co powoduje nieprawid³ow¹ analizê i ocenê zjawisk. Nasza reakcja na innych ludzi w du ej mierze zale y od iloœci osób w pobli u, odleg³oœci od nas i ich zachowania. U ludzi, podobnie jak u zwierz¹t, wystêpuje tendencja do utrzymania dystansu wobec rzeczy i osób nieznanych. Sytuacje, które przymusowo ten dystans skracaj¹, np. t³ok w autobusie czy ten podczas imprezy sportowej, mog¹ wywo³aæ gniew, frustracjê, a w konsekwencji agresjê [6]. Zajêcie siê tematem zachowañ kibiców sportowych ma du ¹ u ytecznoœæ spo³eczn¹, gdy zjawisko to dotyczy ca³ego spo³eczeñstwa. Problem ten posiada stosunkowo ma³e pod³o e empirycznie. Poznanie i zrozumienie przyczyn agresywnych zachowañ na trybunach sportowych mo e przyczyniæ siê do wyeliminowania tego zjawiska i przywrócenia sportowej utopii Pierre'a de Coubertina. Celem badañ jest okreœlenie poziomu agresji oraz poznanie postaw wartoœciuj¹cych, charakteryzuj¹cych kibiców pi³ki no nej i pi³ki siatkowej. Zak³adaj¹c, i istniej¹ istotne ró nice w poziomie agresji i wyznawanych wartoœciach miêdzy kibicami pi³ki no nej i siatkowej, postawiono nastêpuj¹ce hipotezy: H1: zak³ada siê, i kibiców pi³ki no nej cechuje wy szy poziom agresji fizycznej i s³ownej ani eli kibiców pi³ki siatkowej, H2: zak³ada siê, e kibiców pi³ki no nej cechuje ni szy poziom poczucia winy, co wi¹ e siê z anonimowoœci¹, która wyzwala u kibiców poczucie bezkarnoœci, H3: zak³ada siê, i grupê kibiców pi³ki no nej bêdzie w wiêkszym stopniu cechowaæ postawa ekonomiczna i polityczna, a w mniejszym religijna, odwrotnie ni u kibiców pi³ki siatkowej.

3 Materia³ i metody W badaniach uczestniczy³y dwie 30-osobowe grupy mê czyzn kibiców pi³ki no nej i siatkowej. Przedzia³ wiekowy zamyka³ siê w granicach od 17 do 24 lat. Wszyscy mê czyÿni byli zdeklarowanymi i czynnymi kibicami jednej z wymienionych dyscyplin sportu. Grupy badanych zosta³y dobrane z uwagi na dostrzegane ró nice miêdzy postawami i zachowaniami ich przedstawicieli oraz przede wszystkim z uwagi na istniej¹ce wœród spo³eczeñstwa negatywne stereotypy na temat kibiców. W badaniach wykorzystano dwie techniki kwestionariuszowe: Zeszyt Postaw Wartoœciuj¹cych Allporta, Vernona i Lindzey'a (do pomiaru postaw wartoœciuj¹cych) oraz Kwestionariusz Bussa i Durkee (jako metody do badania agresji), który jest metod¹ czêsto stosowan¹ w badaniach prowadzonych wœród kibiców. Wyniki Badania za pomoc¹ Kwestionariusza Bussa i Durkee potwierdzi³y, e istniej¹ istotne ró nice pomiêdzy cz³onkami badanych grup przy rozpatrywaniu poziomu agresji. Ogólny poziom agresji u kibiców pi³ki no - nej jest wy szy ni w badanej grupie kibiców pi³ki siatkowej. Kibice pi³ki no nej osi¹gnêli znacz¹co wy - sze wyniki w skalach: napastliwoœci fizycznej (p= 0,012723), napastliwoœci poœredniej plotki, oœmieszanie innych, uszczypliwe komentarze (p<0,01) oraz negatywizmu wi¹ ¹cego siê z przeciwstawianiem siê autorytetom (p<0,01). Istotnie ni szy wynik (p<0,01) otrzymano w skali poczucia winy [7]. Hipotezy potwierdzi³y siê (H1, H2). W pozosta³ych skalach kibice pi³ki no nej równie wykazali siê wy szym poziomem agresji, ale ró nice te nie by³y istotne statystycznie (Ryc. 1, Tab. 1). Ryc. 1. Agresywnoœæ w badanych grupach (KPN kibice pi³ki no nej, KPS kibice pi³ki siatkowej) Fig. 1. Aggression in studied groups (KPN football fans, KPS volleyball fans) Tab. 1. Istotnoœæ ró nic miêdzy badanymi grupami w zakresie agresywnoœci Tab. 1. Significance of differences between studied groups concerning aggression 181

4 Ryc. 2. Postawy wartoœciuj¹ce w badanych grupach (KPN kibice pi³ki no nej, KPS kibice pi³ki siatkowej) Fig. 2. Value systems in studied groups (KPN football fans, KPS volleyball fans) Wyniki badañ przeprowadzonych za pomoc¹ drugiego kwestionariusza Zeszytu Postaw Wartoœciuj¹cych wykaza³y, e kibice pi³ki no nej przyjmuj¹ najczêœciej postawê ekonomiczn¹, teoretyczn¹ i spo- ³eczn¹, z przewag¹ tej pierwszej, a najdalsza jest im postawa religijna. Wed³ug teorii Allporta, s¹ to ludzie nastawieni na wartoœci materialne, praktyczni, utylitarni i pragmatyczni (postawa ekonomiczna). Cechuje ich pragnienie mocy, panowania nad innymi i kierowania nimi (postawa polityczna). Natomiast kibiców pi³ki siatkowej w najwiêkszym stopniu cechuje w³aœnie postawa religijna, a w najmniejszym postawa polityczna. S¹ to osoby, które ceni¹ przede wszystkim wartoœci religijne i duchowe. Wyniki potwierdzi³y hipotezy (H3). Obrazowe ujêcie wyników uœrednionych przedstawia Ryc. 2 [7]. Dyskusja Otrzymane wyniki wyraÿnie potwierdzaj¹ postawione hipotezy, które nieod³¹cznie wi¹ ¹ siê ze spo- ³ecznymi stereotypami na temat kibiców. Hierarchia kibica pi³ki no nej jest bardzo specyficzna (przy czym jest odwrotnoœci¹ hierarchii wartoœci wyznawanej przez kibiców siatkówki), przez co odmienne mo e byæ ich spojrzenie na œwiat. Kibice pi³ki no nej cechuj¹ siê znacz¹co wy szym poziomem agresji ni kibice pi³ki siatkowej (którzy s¹ bli si ogólnym normom populacji). Wy szy poziom agresji fizycznej sprawia, i s¹ sk³onni do u ywania przemocy, jednoczeœnie bêd¹c wulgarnymi, co wyjaœnione jest przez wy szy poziom agresji poœredniej i s³ownej. Znacz¹cy przy tym jest ni szy poziom poczucia winy, przez który kibic staje siê bardziej pewny siebie i swoich czynów oraz teoretycznie bezkarny. Cechy te w po³¹czeniu z anonimowoœci¹, która jest typowym zjawiskiem w przypadku du ej zbiorowoœci osób (widowni sportowej) i ze skrajnymi emocjami, których dostarcza gra ulubionej dru yny, s¹ niebezpiecznym i wymagaj¹cym kontroli problemem, co zgodne jest z teori¹ t³umu Le Bona [4]. Odbiciem tego s¹ zachowania podczas meczów lub ju po ich zakoñczeniu, gdy agresja przemieszcza siê poza granice stadionu i ze sportem nie ma nic wspólnego. Jest to wa ne zjawisko w spo- ³eczeñstwie i stopniowo coraz bardziej otaczane opiek¹ w³adz pañstwowych, bo przecie sport jest odbiciem tego, co dzieje siê w spo³eczeñstwie [8]. Co jednak nale a³oby zrobiæ, by zapobiec fali tego zjawiska? Jakie jeszcze cechy osobowoœciowe wp³ywaj¹ 182 na takie zachowania kibiców? Jak du y wp³yw maj¹ uwarunkowania spo³eczne? Czy istniej¹ znacz¹ce ró - nice miêdzyp³ciowe i miêdzykulturowe? Istnieje potrzeba, aby psychologia sportu poœwiêci³a wiêcej uwagi temu zagadnieniu, odpowiadaj¹c na pytania, które zrodzi³y siê w toku powy szych badañ, a które wci¹ pozostaj¹ bez odpowiedzi. Wnioski Poziom agresji u kibiców pi³ki no nej jest wy szy ni u kibiców pi³ki siatkowej. W obu grupach licz¹ siê zupe³nie inne wartoœci. Jednak nie jest to ró nica zaskakuj¹co du a. Istnieje wiêc ryzyko, e w wyniku wci¹ narastaj¹cych problemów spo³ecznych, kibice innych dyscyplin sportowych, a w tym w³aœnie siatkówki, mog¹ przejmowaæ zachowania kibiców pi³ki no nej. Zatem niedostrzeganie tego mechanizmu wydaje siê byæ du ym niebezpieczeñstwem, bior¹c zw³aszcza pod uwagê ogrom skutków wyp³ywaj¹cych z destrukcyjnego zachowania sportowej widowni. Sport to nie tylko zawodnicy i ich trenerzy, ale przede wszystkim zjawisko spo³eczne, czyli szeroko pojêta publicznoœæ, dla której s¹ organizowane widowiska sportowe i bez której nie mia³yby one racji bytu. Sport jest wa nym procesem edukacyjnym, szczególnie dla m³odego pokolenia. Poprzez sport kszta³towana jest motywacja osi¹gniêæ, a wiêc realizowana potrzeba samorealizacji i transgresji. Sport to tak e regu³y gry i zasady zachowania fair play, które s¹ istotnymi wartoœciami w yciu spo³ecznym. Wartoœci te mog¹ ulec jednak ca³kowitej dewaluacji, jeœli postawy kibiców podczas widowiska sportowego bêd¹ nacechowane zachowaniami agresywnymi, chuligañskimi i antyspo³ecznymi, st¹d sportowe kibicowanie i szeroko pojêt¹ kulturê fizyczn¹ nale y kszta³towaæ od najm³odszych lat, ju w czasie rywalizacji szkolnej. Podziêkowania Dziêkujemy wszystkim kibicom, którzy pomimo niedostrzegania w badaniu pozytywnych stron, zgodzili siê wzi¹æ w nim udzia³. Piœmiennictwo 1. Pó³torak W. Agresywne zachowania widzów imprez sportowych w œwietle wspó³czesnych teorii. Sport Wyczynowy 2001; 3 (4):

5 Fiks E. Wybrane czynniki determinuj¹ce zachowanie publicznoœci sportowej. Sport Wyczynowy 1996; 7 (8): Basiaga-Pasternak J. Psychologiczne uwarunkowania patologicznych zachowañ kibiców pi³karskich. Sport Wyczynowy 1999; 1 (2): Le Bon G. Psychologia t³umu. Warszawa Sankowski T. Wybrane psychologiczne aspekty aktywnoœci sportowej. Poznañ Mika S. Wstêp do psychologii spo³ecznej. Warszawa Siek S. Wybrane metody badania osobowoœci. Warszawa Karolczak-Biernacka B. Agresywny sport w agresywnym œwiecie. Sport Wyczynowy 2000; 7 (8):