This copy is for personal use only - distribution prohibited.

Transkrypt

1 ARTYKU ORYGINALNY / ORIGINAL ARTICLE Zaanga owanie Autorów A Przygotowanie projektu badawczego B Zbieranie danych C Analiza statystyczna D Interpretacja danych E Przygotowanie manuskryptu F Opracowanie piœmiennictwa G Pozyskanie funduszy Author s Contribution A Study Design B Data Collection C Statistical Analysis D Data Interpretation E Manuscript Preparation F Literature Search G Funds Collection Word count: 1379 Tables: 4 Figures: 2 References: 12 Zbigniew Bujak (A,B,C,D,E), Jerzy Sadowski (C,D,G), Artur Litwiniuk (A,C,D,E,F), Barbara D³ugo³êcka (D,E,F) Akademia Wychowania Fizycznego, Warszawa, ZWWF, Bia³a Podlaska WYDOLNOŒÆ BEZTLENOWA WYSOKO KWALIFIKOWANYCH ZAWODNIKÓW TAEKWON-DO ANAEROBIC PHYSICAL FITNESS OF TOP-CLASS TAEKWON-DO COMPETITORS S³owa kluczowe: taekwon-do, wydolnoœæ beztlenowa, poziom sportowy Key words: taekwon-do, anaerobic physical fitness, sports level Summary Medycyna Sportowa MEDSPORTPRESS, 2006;1(6); Vol. 22, Background. The aim of this study was to determine the anaerobic efficiency of taekwon-do competitors and its correlation with sport results, as well as to elaborate norms and criteria for the assessment of anaerobic parameters. Material and methods. The study material were 4 groups of taekwon- -do competitors: those not achieving good sport results- the Ik group (women, n=25) and the Im group (men, n=50) and the best Polish competitors the IIk group (n=19) and the IIm group (n=37). They were examined by means of the 30-second Wingate test and the analysis of sports results, with use of basic statistics. Results. The best taekwon-do competitors are characterized by higher (from 2 to 49%) parameters of anaerobic physical fitness (except for the maintenance of maximum power among women) High interdependence between maximum power, total work and sports result was noted only among the best female competitors. Conclusions. 1. Significantly higher parameters of anaerobic efficiency were noted in top competitors. 2. The structure of physical fitness depends on gender. 3. Women are characterised by reserve anaerobic potential. 4. Four-degree assessment scale of maximum power, total work, time of reaching and maintaining of maximum power in taekwon-do competitors enables controling of training results. Adres do korespondencji / Address for correspondence Zbigniew Bujak Zak³ad Sportów Walki i PC, Zamiejscowy Wydzia³ Wychowania Fizycznego Bia³a Podlaska, ul. Akademicka 2, tel , zbigniew.bujak@awf-bp.edu.pl Otrzymano / Received r. Zaakceptowano / Accepted r. 23

2 Wstêp Tab. 1. Ogólna charakterystyka badanych z podzia³em na grupy Tab. 1. General characteristics of subjects divided into groups 24 Taekwon-do jako narodowy sport walki w Korei, skupia w sobie zarówno cele typowe sztukom samoobrony (m.in. perfekcjonizm techniczny, wiernoœæ zasadom etyczno-moralnym), jak równie sportom walki (d¹ enie do maksymalizacji wyników sportowych, cyklicznoœæ treningu). Wymaga to uwzglêdnienia w procesie szkolenia kompleksowego kszta³towania wszystkich sk³adowych wytrenowania, szczególnie zaœ koordynacji ruchowej i szybkoœci. Doœwiadczenia i wyniki badañ wskazuj¹ [1,2,3], e w walce wrêcz niezbêdne s¹ maksymalne przejawy wszystkich sk³adowych szybkoœci (czas reakcji, czas wykonania ruchu prostego, czêstotliwoœæ ruchu), wystêpuj¹ce w zmiennych i z³o onych sytuacjach. Szijan i Leszczenko [za: 4] twierdz¹, i w sportach walki udzia³ w zawodach wymaga pracy o du ej objêtoœci i wysokiej intensywnoœci, w której bior¹ udzia³ podstawowe grupy miêœniowe. Procesy metaboliczne, w których wytwarzana jest energia niezbêdna do pracy miêœniowej, stanowi¹ podstawê wysokich osi¹gniêæ w czasie zawodów. Ka d¹ dyscyplinê sportu charakteryzuj¹ tzw. funkcje wiod¹ce, które w dominuj¹cym zakresie wyznaczaj¹ poziom osi¹gniêæ. Badania prowadzone w sportach walki wykaza³y, i osi¹gniêcia sportowe w najwiêkszym stopniu zale- ¹ od poziomu rozwoju zdolnoœci beztlenowych zawodnika. Fox [5,6], Mathews i Hermansen [za: 4] wskazuj¹, e beztlenowa produkcja energii w 90% pokrywa wszystkie potrzeby wynikaj¹ce z udzia³u we wspó³zawodnictwie w sportach walki. W celu podniesienia efektywnoœci treningu s¹ prowadzone rózne badania, szczególnie w sportach walki o statusie olimpijskim [7,8,9,10] Specyfika walki sportowej w taekwon-do charakteryzuje siê wzglêdnie krótkimi akcjami, prowadzonymi z maksymaln¹ moc¹ i czêsto polegaj¹cymi na wyprzedzaniu zamiarów przeciwnika. Tego rodzaju wysi³ki opieraj¹ siê na procesach beztlenowej produkcji energii, a do oceny ich poziomu mo e s³u yæ test wydolnoœci anaerobowej. Celem pracy jest okreœlenie poziomu wydolnoœci beztlenowej najlepszych zawodników taekwon-do, poszukiwanie jej wspó³zale noœci z wynikami sportowymi oraz zaproponowanie norm i kryteriów do oceny przygotowania w zakresie anaerobowym. Materia³ i metody Badaniami objêto 44 kobiety i 87 mê czyzn (Tab. 1), których podzielono na podgrupy: nieodnosz¹cych sukcesów sportowych (grupa I k kobiety, n=25; grupa I m mê czyÿni, n=50). Pozostali badani to medaliœci Mistrzostw Polski, Europy i Œwiata juniorów i seniorów grupa II k (n=19) oraz grupa II m (n=37). W badaniach wykorzystano: 30-sekundow¹ wersjê testu Wingate a, rejestruj¹c moc maksymaln¹, pracê ca³kowit¹, czas uzyskania i utrzymania mocy maksymalnej; analizê dokumentacji klubowej oraz Polskiego Zwi¹zku Taekwon-do; analizê wyników sportowych; podstawowe statystyki. Wyniki Charakterystykê wartoœci uzyskanych w poszczególnych grupach badawczych zestawiono w Tabeli 2. Wyniki sugeruj¹, i zarówno kobiety, jak i mê czyÿni osi¹gaj¹cy wysokie sukcesy sportowe s¹ lepiej przygotowani w zakresie wytrzyma- ³oœci beztlenowej, z wyj¹tkiem czasu utrzymania mocy maksymalnej wœród kobiet. Znaczne zró -

3 Tab. 2. Wartoœci wskaÿników testu Wingate Tab. 2. Values of Wingate test parameters Tab. 3. Wielkoœci wspó³czynnika korelacji liniowej wœród badanych (n=131) Tab. 3. The rate of linear correlation factor in subjects (n=131) 25

4 nicowanie wewnêtrzne grup (wskaÿnik zmiennoœci od 27% do 44%) w obrêbie czasu uzyskania i utrzymania mocy maksymalnej wskazuje na rezerwy u niektórych zawodników w obrêbie przygotowania wytrzyma³oœciowo-szybkoœciowego. Co prawda w taekwon-do czas walki wynosi 2x2 minuty, jednak efektywnej walki jest œrednio 40 sekund [11], wiêc zawodnicy, którzy powoli uzyskuj¹ moc maksymaln¹ maj¹c¹ wp³yw na jakoœæ i rodzaj stosowanych dzia³añ techniczno-taktycznych, s¹ w efekcie mniej skuteczni. Ró nice poziomu wskaÿników testu Wingate a okaza³y siê istotne statystycznie (p <= 0,05) pomiêdzy grupami kobiet w mocy maksymalnej, czasie uzyskania i czasie utrzymania mocy maksymalnej, zaœ w grupach mê czyzn w mocy maksymalnej, pracy max i czasie uzyskania mocy maksymalnej. Wartoœci wspó³czynnika korelacji liniowej pomiêdzy zmiennymi (wiek, wysokoœæ i masa cia- ³a, wyniki zawodów) a wskaÿnikami testu Winigate a wœród badanych przedstawia Tab. 3. Wysoka wspó³zale noœæ wyst¹pi³a pomiêdzy moc¹ maksymaln¹, prac¹ ca³kowit¹ a wynikiem sportowym tylko w grupie zawodniczek odnosz¹cych sukcesy sportowe. Widaæ wiêc, e o skutecznoœci w walce decyduj¹ tak e inne elementy wytrenowania, które, obok pod³o a energetycznego wysi³ków, wp³ywaj¹ na mistrzostwo. Na przyk³ad wybór rodzaju techniki w pewnym sensie determinuje koñcowy wynik, gdy kopniêcia z wyskoku s¹ najwy ej punktowane przez sêdziów, a ich wykonanie zale y od poziomu wyszkolenia, przeciwnika i stosowanych rozwi¹zañ taktycznych. Ryc. 1 i 2 prezentuj¹ profile wielocechowe (wyników unormowanych na œrednie zawodników bez sukcesów sportowych) z uwzglêdnieniem p³ci. Analiza krzywych opisuj¹cych wyniki badañ wykazuje zdecydowane ró nice pomiêdzy zawodniczkami a zawodnikami, szczególnie w wartoœciach wykonanej pracy ca³kowitej i czasie utrzymania mocy maksymalnej. Tak wiêc wysoko kwalifikowani zawodnicy dominuj¹ szczególnie w przygotowaniu wytrzyma³oœciowo-szybkoœciowym, co w walce mo e siê przejawiaæ d³u szymi seriami ciosów, bardziej z³o onymi koordynacyjnie i wy ej punktowanymi oraz czêœciej stosowanymi. Jak wykazuj¹ badania dynamiki walki [11], wygrywaj¹cych cechuje wysoka aktywnoœæ przez ca³y czas trwania pojedynku na poziomie 90% mocy maksymalnej, bez jej obni ania pod koniec drugiej rundy. Ryc. 1. Profil wielocechowy wysoko kwalifikowanych zawodniczek taekwon-do (n=44) Fig. 1. Multi-characteristics profile of top competitors (women) (n=44) Ryc. 2. Wielocechowy profil wysoko kwalifikowanych zawodników taekwon-do (n=87) Fig. 2. Multi-characteristics profile of top competitors (men) (n=87)

5 Tab. 4. Propozycja norm do oceny wyników 30-sekundowego testu Winigate a dla trenuj¹cych taekwon-do Tab. 4. Suggestions concerning standards for taekwon-do competitors in 30-second Wingate anaerobic test Uzyskane wyniki badañ umo liwi³y [12] zaproponowanie norm i klasyfikacjê przygotowania zawodników taekwon-do w zakresie wydolnoœci beztlenowej (Tab. 4). Ma to ogromne znaczenie dla praktyki treningowej, pozwalaj¹c diagnozowaæ braki w wyszkoleniu w oparciu o obiektywne dane, poszukiwaæ rezerw oraz optymalizowaæ stosowane rozwi¹zania taktyczne. Wnioski 1. Wysoko kwalifikowani zawodnicy taekwon- -do charakteryzuj¹ siê istotnie statystycznie wy szym od pozosta³ych poziomem przygotowania w zakresie wydolnoœci beztlenowej. 2. Wœród kobiet wystêpuje wysoka wspó³zale - noœæ mocy maksymalnej i pracy ca³kowitej z wynikiem sportowym, zaœ mê czyÿni posiadaj¹ wy sze mo liwoœci w zakresie pracy anaerobowej. 3. Struktura wydolnoœci beztlenowej najlepszych zawodniczek i zawodników taekwon- -do ma ró ny charakter. 4. Wœród wysoko kwalifikowanych zawodniczek nale y podnieœæ poziom miêœniowych zasobów fosfagenu i pojemnoœæ niekwasomlekowych procesów wytwarzania energii. Piœmiennictwo 1. Choi HH. Encyklopedia of taekwon-do 15 volumes. ITF, Canada, Lee KM. Taekwondo kyorugi trening walki sportowej. Biblioteka trenera. COS, Warszawa, Sozañski H, Witczak T, Starzyñski T. Podstawy treningu szybkoœci. COS, Warszawa, Kosmol A, Gabryœ T. Wybrane zagadnienia kontroli procesu treningu w sporcie wyczynowym. Alma Press, Warszawa, Jastrzêbski Z, Laskowski R. Analiza wybranych wskaÿników wydolnoœci tlenowej i beztlenowej u zapaœników w okresie przygotowawczym. Med. Sport., 2000, 110 (9): Jastrzêbski Z. Selected aspects of the assessment of anaerobic capacity by applying the Wingate test. Biology of Sport, 1995, 12 (3): Elegañczyk-Kot E, Karolkiewicz J, Nowak A. i wsp. Metaboliczne konsekwencje wysi³ków fizycznych o du ej mocy na przyk³adzie zawodników uprawiaj¹cych kick-boxing. Med. Sportiva, 2003, 7 (3): Zatoñ M. Bugajski A.: Koncentracja mleczanu po wysi³kach testowych jako wskaÿnik efektywnoœci treningu. Med. Sport., 2000; 106: Wysocki K, Multan A, Laskowski R, Mas³owski J. Zmiany strukturalno-czynnoœciowe serca u sportowców kadry narodowej judo. Med. Sport., 2002, 134 (9): Laskowski R, Jastrzebski Z. D³ugoletni trening stosowany w wybranym okresie ontogenezy a zmiany w czynnoœci oddychania u zawodników judo. Med. Sport., 2000, 110 (9): Bujak Z. Wybrane aspekty treningu w taekwon-do. ZWWF. Bia³a Podlaska, Lewicki C, Obodyñska E, Obodyñski M. Wybrane metody statystyczne w naukach o wychowaniu fizycznym i sporcie. Wyd. Fosze, Rzeszów,