Conflict of interest: None declared. Received: Revised Accepted:

Transkrypt

1 Rogozińska Arleta Magdalena, Olubiński Piotr. Plastyka jako metoda wspomagająca Talassoterapię w procesie resocjalizacji = Plastic surgery as a method to assist in the process of Thalassotherapy rehabilitation. Journal of Health Sciences. 2014;04(02): ISSN / X. The journal has had 5 points in Ministry of Science and Higher Education of Poland parametric evaluation. Part B item ( ). The Author (s) 2014; This article is published with open access at Licensee Open Journal Systems of Radom University in Radom, Poland Open Access. This article is distributed under the terms of the Creative Commons Attribution Noncommercial License which permits any noncommercial use, distribution, and reproduction in any medium, provided the original author(s) and source are credited. This is an open access article licensed under the terms of the Creative Commons Attribution Non Commercial License ( which permits unrestricted, non commercial use, distribution and reproduction in any medium, provided the work is properly cited. This is an open access article licensed under the terms of the Creative Commons Attribution Non Commercial License ( which permits unrestricted, non commercial use, distribution and reproduction in any medium, provided the work is properly cited. Conflict of interest: None declared. Received: Revised Accepted: Plastyka jako metoda wspomagająca Talassoterapię w procesie resocjalizacji Plastic surgery as a method to assist in the process of Thalassotherapy rehabilitation Domu Aniołów Stróżów Caritas Archidiecezji Gnieźnieńskiej w Kruszwicy, Polska House of Guardian Angels Archdiocese of Gniezno in Kruszwica, Poland Streszczenie: Osobisty Pedagog Terapeuta Oligofrenopedagog, Bydgoszcz, Polska Personal Pedagogist Therapist Oligofrenopedagogist, Bydgoszcz, Poland mgr Arleta Magdalena Rogozińska Pedagog Społeczny, Kruszwica, Polska Social Pedagogist, Kruszwica, Poland mgr Piotr Olubiński Autorzy artykułu opisują arteterapię oraz jej rolę w twórczej resocjalizacji. Podkreślają ważność zastosowania tego ważnego czynnika w Talassoterapii, której zadaniem jest wszechstronny rozwój człowieka zarówno w promocji zdrowia jak i w twórczej resocjalizacji i terapii zaburzeń zachowania jak i zaburzeń osobowości. Ponadto w artykule zostały zaprezentowane wyniki badań uzyskane w ramach zastosowania eksperymentu pedagogicznego, którym objęto młodzież z ryzyka marginalizacji społecznej. Oprócz tego podkreślają potrzebę wykorzystywania plastyki w obszarze arteterapii ze względu na jej walory umożliwiające w sposób symboliczny wyrażenie trudnych przeżyć spowodowanych traumami z dzieciństwa czy okresu dojrzewania a nawet etapu adolescencji. Słowa klucze: psychoterapia, neurostymulacja, twórcza resocjalizacja, zaniedbania wychowawcze, arteterapia, plastyka, talassoterapia, eksperyment pedagogiczny. Abstract: The authors describe art therapy and its role in the creative rehabilitation. They emphasize the importance of the application of this important factor in the Thalassotherapy, whose mission is comprehensive human development in both health promotion as well as creative rehabilitation and treatment of conduct disorder and personality disorders. In addition, the 147

2 article presents test results obtained in the application of pedagogical experiment, which involved young people from the risk of social marginalization. In addition, emphasize the need for the use of visual art in the field of art therapy because of its advantages in allowing a symbolic expression of painful experiences caused by traumas from childhood or puberty and even the stage of adolescence. Keywords: psychotherapy, neurostymulation, creative rehabilitation, neglect of education, art therapy, art, thalassotherapy, pedagogical experiment. Arteterapia w ujęciu profilaktycznym i terapeutycznym Arteterapia (arte z łac. Ars-sztuka i terapia)- leczenie przez sztukę. Jest to formą psychoterapii, która traktuje media artystyczne jako podstawowy sposób komunikowania. Arteterapię wykorzystuje się do celów terapeutycznych w ramach oddziaływań Talassoterapii (Rogozińska A. M., 2013, nr 16, s ), czyli formy plastyczne, muzyczne i teatralne. Daje możliwość symbolicznego wyrażenia trudnych przeżyć, doświadczeń, emocji w bezpiecznych warunkach, bez mówienia wprost, pomaga nazwać problem i obniżyć napięcie. Bardzo ważne miejsce w arteterapii zajmuje plastyka. Celami głównymi arteterapii rozumianej jako terapia przy pomocy sztuk plastycznych to: -diagnoza pozwalająca rozpoznać potrzeby emocjonalne, poznawczo-rozwojowe oraz możliwości manualne dzieci i młodzieży; -terapia polegająca na wzroście zdolności percepcyjno-poznawczych ( emocjonalno-społecznych, socjalizacji, uzewnętrznianiu przeżyć i doznań, usprawnianiu możliwości ruchowych; -relaksacja pozwalająca na odreagowanie wewnętrznych napięć, niepowodzeń, frustracji i agresji. Plastyka w arteterapii jest działem oddziaływań profilaktycznych i terapeutycznych, które umożliwiają zachodzenie pozytywnych zmian w osobowości osób z zaburzeniami psychicznymi, ale jest też metodą w pracy terapeutycznej z dziećmi i młodzieżą poddanej procesowi resocjalizacji- twórczej resocjalizacji ( 148

3 tworcza_resocjalizacja_marek_konopczynski). Pozwala na wyrażenie skrywanych uczuć poprzez twórczą ekspresję. Poza tym można dostrzec pewne rodzaje wewnętrznych konfliktów uniemożliwiających prawidłowe funkcjonowanie poszczególnych osób. Arteterapia ujęta w Talassoterapii w przypadku młodzieży niedostosowanej społecznie-młodocianych i nieletnich przestępców ma za zadanie przede wszystkim dążyć do przywrócenia tych młodych ludzi do prawidłowego kontaktu Ja-Społeczeństwo. Można też określić arteterapię jako metodę diagnostyczną i resocjalizującą, która jest poza werbalnym sposobem poznania wewnętrznych przeżyć i nadziei wychowanka. W związku z tym może stać się w przyszłości jedną z najbardziej przyjaznych metod diagnozy i terapii dzieci i młodzieży w procesie resocjalizacji. Jest metodą bardzo pozytywną w pracy z trudną i wyzwoloną obyczajowo współczesną młodzieżą, która ma problemy z wyrażeniem werbalnym swoich marzeń, wymagań, konfliktów wewnętrznych oraz przedstawieniem stanów emocjonalnych. Opis grupy badawczej biorącej udział w eksperymencie pedagogicznym Aby przybliżyć działanie tej metody postanowiliśmy przeprowadzić eksperyment pedagogiczny, w którym udział wzięła grupa młodzieży uczestnicząca w zajęciach świetlicowych, prowadzonych w Domu Aniołów Stróżów Caritas Archidiecezji Gnieźnieńskiej w Kruszwicy. Eksperyment pedagogiczny został przeprowadzony w 2010 roku. Grupę badawczą stanowiła młodzież w wieku od roku życia pochodząca z rodzin o różnym stopniu ryzyka demoralizacji społecznej. Grupa stanowiła 10 osób. Byli to wychowankowie pochodzący z rodzin ryzyka, zaniedbani wychowawczo, mający w zdecydowanej większości problemy z nauką, wymagający wsparcia pedagogicznego, wychowawczego i opiekuńczego. Analiza wyników badań Po przeprowadzonych badaniach doszliśmy do wniosku, że proces resocjalizacji nieletnich jest procesem, który przechodzi rewolucję w obszarze doboru środków i metod oddziaływania terapeutycznego. W tym celu poszukuje się nowych, alternatywnych rozwiązań, które mogą stać się alternatywą współczesnej, humanistycznej terapii dzieci i młodzieży niedostosowanej społecznie (wykolejenie przestępcze, wykolejenia społeczne). W związku z powyższym zachowując zasady metodyki wychowania resocjalizacyjnego pozwoliliśmy sobie zaprezentować wyniki przeprowadzonych badań w grupie młodzieży, która mogłaby stać się potencjalnym środowiskiem tzw. dzieci ulicy, ponieważ często bywa 149

4 tak, że pęd cywilizacji, przemiany społeczne, rosnące wymagania i wygórowane ambicje dorosłych stają się czynnikami demoralizującymi współczesną młodzież szkolną. Młodzież ta często nie potrafi znaleźć swojego miejsca we współczesnym społeczeństwie, czuje się zagubiona, więc wpada w różnego rodzaju uzależnienia. Z czasem takie zachowania utrwalają się i pogłębiają tworząc nowe postawy. Poprzez eksperymentalne podejście spróbowaliśmy określić stopień podatności młodzieży w obszarze zaburzeń socjalizacyjnych. Zdiagnozowaliśmy środowisko wychowawcze (dom rodzinny, koledzy, szkoła). Dokonaliśmy analizy wytworów plastycznych, na podstawie których wyróżniliśmy następujące czynniki mające wpływ na dalszy rozwój poszczególnych osób w grupie: -zmiany dominacji postaw (motywy, ustosunkowania). - zmiany w obszarze integracji postaw (kształtowanie nowych wzorów osobowych). Do takich wniosków doszliśmy w drodze analizy wytworów, na podstawie wcześniej zebranych informacji. Poza tym umożliwiło to nam określenie celów operacyjnych (optymalizowanie, tworzenie korzystnych sposobów działania). Stosując obserwację bezpośrednią i pośrednią dostrzegliśmy wiele czynników, które mają pozytywny wpływ na proces socjalizacji i resocjalizacji nieletnich. Do nich należą: - potrzeba przynależności do grupy; - potrzeba współdziałania; - potrzeba poczucia bezpieczeństwa; - możliwość samokształcenia i samorealizacji. W tym celu wykorzystaliśmy również niektóre z metod resocjalizacji: -antropotechnikę (doradzanie, przekonywanie do aktywności nie tylko w obszarze kultury i sztuki plastycznej) -socjotechnikę (środkiem oddziaływania jest grupa rówieśnicza wpływ grupy na jednostkę). Posiłkując się wyżej wymienionymi metodami w eksperymencie wykorzystaliśmy za Górskim: - walory osobiste prowadzącego; -zasoby twórcze wychowanków; -elementy kultury oraz wytwory współczesnej i antycznej cywilizacji. Pragnę zaznaczyć, że poprzez nasze działania chcieliśmy nieletnich, biorących udział w tym eksperymencie przeprowadzić niewerbalnie przez most nadziei, pokazując im, że po tej drugiej stronie jest lepsze jutro. Pokazaliśmy również, że dążenie do zmian w życiu jest 150

5 procesem trudnym, ale możliwym do zrealizowania bez uciekania się do metody tzw. wyścig szczurów. Poniższe prace przedstawiają autentyzm przemian osobowościowych młodych ludzi. Rys. 1. Prace młodzieży. Prezentacja planowanych zmian w postawach i priorytetach życiowych Pracę nad zmianami przedstawiliśmy jako pracę nad swoimi postawami, nad ich zmianą, wyzbyciem się złych nawyków i uprzedzeń. Poza tym, zwróciliśmy uwagę na ważny element zmian postaw. Jest to asertywność, która jest elementem pozytywnego funkcjonowania w 151

6 społeczeństwie. Jednocześnie otworzyliśmy im okno na świat i uskrzydliliśmy. Ale pytanie pada: Co dalej? Nasze zajęcia eksperymentalne miały na celu uświadomić młodzież, podać im klucz, który pasuje tylko do jednych drzwi. W konsekwencji miały prowadzić do uzyskania samodzielności, do twórczego myślenia (R. J. Sternberg, L. Spear- Swerling, 2003, s.15) odkrycia potencjału, odpowiedzialności za własne czyny, uzyskania przez wychowanków nowych możliwości, kompetencji i umiejętności społecznych. Arteterapia przeznaczona jest dla osób, które często nie potrafią rozróżnić i nazwać emocji innych osób na podstawie ich zachowania. Podsumowując pragniemy zaznaczyć, że arteterapia w spójności z Talassoterapią to również metoda umożliwiająca bliski kontakt, afirmację, przestrzegania ustalonych norm, autentyczności, wytwarzania atmosfery bezpieczeństwa i twórczej działalności. Efektem arteterapii jest współpraca w relacjach: Wychowanek/owie wychowawcy/ca. Minimalizuje rywalizację, trudności w relacjach interpersonalnych. Wykorzystuje metodę stopniowania trudności (Kuchcińska M.,1994, s.78-83). Wracając do pracy świetlicy Caritas w Kruszwicy pragniemy zaznaczyć, że w naszych oddziaływaniach w obszarze arteterapii wykorzystujemy również: - metodę graffiti (Pęczak M. (1992), s. 20), - witraż (Rzepińska M., 1989, s.157) -grafikę komputerową; - wytwory ceramiczne (materiał glina i inne). Pracę nad zmianami przedstawiliśmy jako pracę nad swoimi postawami, nad ich zmianą, wyzbyciem się złych nawyków i uprzedzeń. Poza tym, zwróciliśmy uwagę na ważny element zmian postaw. Jest to asertywność, która jest elementem pozytywnego funkcjonowania w społeczeństwie. Jednocześnie otworzyliśmy im okno na świat i uskrzydliliśmy. Ale pytanie pada: Co dalej? Kolejną pracą, która ujęła nas badawczo była wizja założenia przyszłej rodziny. Ja teraz-ja w przyszłości. Poniżej zaprezentowano dwa światy, które mogą stać się realnymi zmianami lub procesem naśladowczym stereotypów wykształconych w rodzicach. 152

7 Rys. 2 Autoportret w dobie przemian osobowościowych. Wnioski i podsumowanie W wyniku przeprowadzonego eksperymentu pedagogicznego 30% podopiecznych zmieniło swoją postawę wobec świata, 20% wychowanków przeszło pozytywnie psychoterapię opartą na retrospekcji umożliwiającej podniesienie poziomu własnej wartości, a 15 % uczestników zajęć świetlicowych odkryło potencjał twórczy i sukcesywnie z osobistym zaangażowaniem wspierało działania pracowników świetlicy. U tych osób wzrosło zainteresowanie potrzebą 153

8 autorozwoju w zakresie wszechstronnego rozwoju edukacyjnego, wzrosła liczba czytelników w bibliotece miejskiej. Na koniec pragniemy przytoczyć fragment pewnej bajki: Pewien biedny wieśniak, nie mogąc wyżywić swojej rodziny, modlił się do Boga o pomoc. Bóg zlitował się nad nim i obiecał, otworzą się bramy niebios i zacznie z nich sypać się potok zboża tak długo, aż proszący powie dość. Zboże istotnie zaczęło się sypać z nieba wokół wieśniaka i na niego, a ten w swojej euforii i pożądaniu krzyczał ciągle : jeszcze, jeszcze. Wreszcie zboże przykryło i zasypało wieśniaka, który nie zdążył powiedzieć: dosyć.w ten sposób dobrodziejstwo zmieniło się w nieszczęście. Pragniemy w tym miejscu podkreślić, że wychowawca czy terapeuta powinien być ostrożny i odpowiedzialny za to jakie drzwi otwiera przed wychowankiem. A po podarowaniu kredytu zaufania musi wiedzieć, który klucz kładzie na dłoni swojego podopiecznego. Bibliografia: 1.Pęczak M. (1992), Mały słownik subkultur młodzieżowych, Wydawnictwo Semper, Warszawa. 2.Rogozińska A.M. (2013), Thalassotherapy as a method to assist the speech therapy for children and adolescents with mental disorders and developmental in: Journal of Health Sciences, tom 3, Zeszyt: Rzepińska M., (1989), Historia koloru w dziejach malarstwa europejskiego, Arkady, Warszawa 4.Sternberg R.J., L. Spear- Swerling, (2003), Jak nauczyć dzieci myślenia, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk. Bibliografia uzupełniająca: 1.Darysz A. (1981) Człowiek zabija się sam, KAW, Gdańsk. 2.Grudniewska E. (2005) Arteterapia w procesie resocjalizacji młodzieży, Opieka-Wych.- Terapia, Zeszyt 1,2. 3.Florczykiewicz J. (2002) Arteterapia jako metoda wspomagająca socjalizację i resocjalizację, Opieka-Wych.-Terapia, nr 1. 4.Karwowska-Struczyk M. (1988) Autoekspresja plastyczna dziecka wyrazem jego rozwoju. Wychowanie w przedszkolu, Zeszyt 9. 5.Konopczyński M. Metody twórczej resocjalizacji, PWN, Warszawa, Rudowski T. (1997) Jeszcze raz o resocjalizacji przez twórczość plastyczną, Opieka-Wych.- Terapia, Zeszyt 1. 7.Sikorski W. (1995), Terapeutyczne walory twórczości plastycznej, Problemy Opiekuńczo- Wychowawcze, Zeszyt 5. Netografia: