ZWYCZAJE ŻYWIENIOWE WŚRÓD MŁODZIEŻY. Eating habits among young people

Transkrypt

1 Journal of Health Sciences (J Health Sci) 2012; (2)5: 7 13 The journal has had 4 points in Ministry of Science and Higher Education of Poland parametric evaluation. List B item 667. Open Access Open Journal Systems of Radom University in Radom, Poland ISSN / 2012 ZWYCZAJE ŻYWIENIOWE WŚRÓD MŁODZIEŻY Eating habits among young people Iwona M. Batyk Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie, Polska The Author(s) 2012; This article is published with open access at Licensee Open Journal Systems of Radom University in Radom, Poland Słowa kluczowe: preferencje żywieniowe, zwyczaje żywieniowe, nieprawidłowe żywienie. Key words: food preferences, eating habits, improper nutrition. Streszczenie W opracowaniu podjęto próbę poznania zwyczajów żywieniowych wśród młodzieży polskiej. Przeprowadzono badania ankietowe wśród 80 losowo wybranych osób, reprezentujących różne przedziały wiekowe: od 13 do ponad 18 lat oraz uczęszczające do różnego rodzaju szkół. W badaniach ankietowych wykorzystano metodę sondażu diagnostycznego, zrealizowanego techniką wywiadu bezpośredniego. Uzyskane wyniki wskazują na niepokojące zjawiska, takie jak: konsumpcja przez młodzież jedynie jednego posiłku dziennie, brak czasu lub zaniedbania rodziców i opiekunów prowadzące do nie spożywania śniadania i obiadu oraz duże zainteresowanie młodzieży żywnością typu fast food. Abstract This paper presents the results of research to investigate the eating habits among the young people. Conducted surveys of 80 randomly selected people from different age ranges from 13 to over 18 years old and attending to different types of schools. The survey method was used diagnostic survey, executed a direct interview technique. The results indicate a worrying phenomenon, such as the consumption by young people only one meal a day, lack of time or a neglect of parents and carers, which lead to not eating breakfast and lunch and big interest fast foods among youth. Wstęp Najważniejszymi czynnikami środowiskowymi kształtującymi stan zdrowia człowieka jest żywność i prawidłowe żywienie. Racjonalne żywienie powinno uwzględniać uwarunkowania genetyczne, społeczne i kulturowe. Powinno również zaspokajać potrzeby biologiczne, psychiczne i społeczne człowieka oraz umożliwiać osiągniecie pełnego rozwoju fizycznego i psychicznego. Określeniu ilości energii i niezbędnych składników odżywczych, które powinny otrzymywać poszczególne grupy ludności w przeliczeniu na jedna osobę, w całodziennym pożywieniu, służą normy żywieniowe. Innym ze sposobów zastosowania norm jest ocena prawidłowości żywienia. Ocena ta sprowadza się do obliczenia na podstawie informacji o spożyciu produktów energii i składników odżywczych średniego spożycia. W racjonalnym żywieniu istotne są również zalecenia żywieniowe stanowiące pewnego rodzaju wskazania, które proponują zmiany w spożyciu produktów żywnościowych zawartych w nich składników odżywczych. Zmiany te są szczególnie uzasadnione ochroną zdrowia, poprawą stanu odżywiania oraz względami profilaktycznymi. 7

2 Prawidłowe odżywianie się młodzieży ma dwa cele, pierwszy powinien warunkować prawidłowy przebieg procesów rozwojowych natomiast drugi polega na zapobieganiu chorób cywilizacyjnych takich jak miażdżyca, nadciśnienie czy osteoporoza (Wojnarowska 2008). Możemy wyróżnić kilka zasad planowania prawidłowego odżywiania się (Januszewicz, Socha, Mazur 2009): - młodzież w wieku szkolnym powinna spożywać 4 posiłki dziennie z równomiernymi przerwami między nimi, - dostarczenie w odpowiednich ilościach wszystkich składników odżywczych z 5 podstawowych grup zamieszczonych w piramidzie prawidłowego żywienia, - ograniczenie w codziennym jadłospisie spożycia tłuszczu z równoczesnym zmniejszeniem spożycia nasyconych kwasów tłuszczowych, cholesterolu, ciastek, chipsów, pizzy, słodyczy i innych wysokotłuszczowych produktów, - w codziennym jadłospisie powinno się wziąć produkty do spożywania między posiłkami tzw. podjadania, powinny to być głównie owoce, warzywa, soki, serki, napoje mleczne, płatki śniadaniowe, orzechy (bez soli), sałatki warzywne, - picie płynów przed posiłkiem albo 2 godziny po posiłku, - młodzież powinna zwiększyć spożycie mleka i przetworów mlecznych, warzyw i owoców. Odżywianie się młodzieży powinno zawierać odpowiednią ilość składników odżywczych, które dostarczają energię do stałej odnowy oraz wzrostu wszystkich tkanek. Szacunkowe dobowe zapotrzebowanie kaloryczne dla młodzieży w wieku szkolnym oraz zalecane porcje podstawowych produktów spożywczych (Januszewicz, Socha, Mazur 2009): - niezbędne kalorie: 2200 kcal chłopcy, 1800 kcal dziewczęta. Jest to zapotrzebowania dla młodzieży, która prowadzi siedzący tryb życia. Przy zwiększonej aktywności fizycznej podaż kalorii powinno się zwiększyć od kcal/24h przy umiarkowanym intensywnym wysiłku, natomiast przy dużej intensywności wysiłku powinno się zwiększyć o kcal/24h. - tłuszcze (%całkowitej podaży kcal) 25-35%, - mleko/produkty mleczne 3 filiżanki, - chude mięso/rośliny strączkowe 170g chłopcy, 142g dziewczęta, - owoce - 2 filiżanki chłopcy, 1,5 filiżanki dziewczęta, - warzywa 3 filiżanki chłopcy; 2,5 filiżanki dziewczęta, - produkty zbożowe 198g chłopcy; 170g dziewczęta. W związku z prowadzeniem intensywnego trybu życia przed południem, najważniejszym posiłkiem dla młodzieży powinno być śniadanie, które powinno pokrywać 25-35% codziennego zapotrzebowania na energię i składniki odżywcze. Kolejnym posiłkiem w ciągu dnia jest drugie śniadanie najczęściej spożywane przez młodzież na przerwach między lekcjami. Zazwyczaj jest ono mniej obfite i dostarcza 5-10% przewidzianej na cały dzień energii i składników odżywczych. Obiad powinien dostarczać 35-40% dziennego zapotrzebowania na energię i składniki odżywcze. Dla młodzieży ważny jest jego ilościowy i jakościowy charakter, a więc m.in. liczba dań, pora jego spożywania, skład produktów a także miejsce jego spożywania. Zaleca się aby kolacja nie była obfita ani ciężkostrawna. Powinna ona zawierać 15-30% spożywanej energii i składników spożywczych. Bardzo istotne w planowaniu posiłków są preferencję młodzieży, ponieważ mają oni utrwalone pewne nawyki żywieniowe. Należy uwzględniać nie tylko ich wartość odżywczą, ale również cechy organoleptyczne: smak, zapach, kolorystykę i konsystencję. Nieprawidłowe żywienie może być zarówno przyczyną zagrożeń rozwojowych jak i skutkiem nieprawidłowego rozwoju młodzieży w innych sferach życia, a szczególnie w emocjonalnej i społecznej. W okresie szkolnym młodzież popełnia wiele błędów żywieniowych, które wcześniej popełniane były w dzieciństwie. Do problemów można zaliczyć małe spożycie produktów mlecznych, warzyw i owoców, produktów zbożowych, 8

3 nasion i roślin strączkowych, a zbyt za duże spożycie tłuszczów m.in. żywności typu fast food, cukru i słodyczy oraz mięsa i jego przetworów (Wądołowska 2010). Do nieprawidłowości żywieniowych młodzieży możemy zaliczyć nieodpowiednią strukturę spożycia żywienia co jest skutkiem niedoboru witamin, m.in.: B6, C, PP, B2 i składników mineralnych, takich jak: żelazo, cynk, miedź, wapń, magnez. Często młodzież w wieku szkolnym ulega wpływom reklam i mody żywieniowej, a także środowisku, które je otacza. Zaczyna się koncentracja na swoim ciele i jego wyglądzie, najbardziej silny wpływ ma to na dziewczęta, które zaczynają uważać, że są za grube co za tym idzie ograniczenie odżywiania się, unikanie śniadań, obiadów, stosowanie różnorodnych diet. U chłopców możemy zauważyć większe spożywanie żywności co jest uzasadnione ich większym zapotrzebowaniem w wieku młodzieńczym. Jędzą więcej żywności typu fast food, słodyczy, piją więcej napojów słodzonych i gazowanych. Wielu z nich przejawia tendencję do fascynacji sylwetki kulturysty co za tym idzie do zwiększania swej masy mięśniowej i aby tego dokonać spożywają różnego rodzaju odżywki i suplementy diety, które niekiedy pochodzą z niepewnych źródeł i często przyjmowane są w sposób niekontrolowany (Wądołowska 2010). Cel pracy Opracowanie stanowi próbę poznania zwyczajów żywieniowych wśród młodzieży polskiej. Dla potrzeb realizacji celu opracowania przeprowadzono badania wśród 80 losowo wybranych osób. Celem przeprowadzonych badań było m.in.: - określenie ilości posiłków spożywanych przez młodzież w ciągu dnia, - zdobycie informacji dotyczącej I śniadania oraz identyfikacja przyczyn nie spożywania tego posiłku, - poznanie produktów spożywanych przez młodzież na II śniadanie, - określenie systematyczności spożywania obiadu i kolacji, - zbadanie częstotliwości spożywania produktów typu fast food. Metodyka badań W badaniach ankietowych wykorzystano metodę sondażu diagnostycznego, zrealizowanego techniką wywiadu bezpośredniego. Grupa respondentów liczyła 80 osób, w tym 45 dziewcząt, co stanowi 56,3% oraz 35 chłopców 43,7%. Młodzież biorąca udział w badaniach reprezentowała różne grupy wiekowe: powyżej 18 lat 10% ankietowanych, ,7%, lat 35%, lat 6,3%. Zróżnicowanie wsród badanych dotyczyło również rodzaju szkoły do jakiej uczęszczali: technikum 37,5% respondentów, gimnazjum 35%, liceum ogólnokształcące 25%, szkoła zawodowa 2,5%. Wyniki badań Jedną z podstawowych czynności życiowych jest spożywanie posiłków. Przeprowadzone badania wskazały na niepokojące zjawisko spożywania jedynie jednego posiłku przez 5% ankietowanej młodzieży. Znaczący odsetek respondentów 15% odżywia się dwa razy dziennie. 9

4 60% 55% 50% 40% 30% 25% 20% 15% 10% 5% 0% 1 posiłek 2 posiłki 3 posiłki 4 i więcej Ryc. 1. Ilość spożywanych posiłków w ciągu dnia Jedynie 45% młodzieży spożywała pierwsze śniadanie przed wyjściem do szkoły, natomiast aż 25% zadeklarowało, iż nie jada tego posiłku. Przyczyn tego stanu rzeczy jest klika. Większość wskazała na brak czasu 57,5%, w dalszej kolejności znalazło się: brak apetytu 32,5%, brak przygotowanego śniadania 7,5%. Niestety w badanej grupie znalazły się osoby, które nie jadły śniadania z powodu braku żywności w domu 2,5%. nie ma co jeść 2,5% nie zostało przygotowane 7,5% brak apetytu 32,5% mało czasu 57,5% PRZYCZYNA NIE SPOŻYWANIA I ŚNIADANIA nie jadam 25% sporadycznie 30% tak, codziennie 45% SPOŻYWANIE I ŚNIADANIA PRZED WYJŚCIEM DO SZKOŁY Ryc. 2. Spożywanie I śniadania przed wyjściem do szkoły oraz przyczyny nie spożywania I śniadania Drugie śniadanie było spożywane przez 62,5% biorącej udział w badaniu młodzieży. Najczęściej młodzież korzystała ze słodkich bułek 52,5%, kanapek 21,3% i słodyczy 15%. Jedynie 6,2% ankietowanych na drugie śniadanie spożywało owoce. Miejscem zakupu drugiego śniadania dla większości młodzieży były sklepiki szkolne 60%. W kioskach poza szkołą zaopatrywało się 25% badanych, a jedynie 15% z nich miała przygotowane drugie śniadanie w domu. 10

5 chipsy owoce 6,2% słodkie bułki 52,5% słodycze 1 kanapki 21,3% PRODUKTY SPOŻYWANE NA II ŚNIADANIE rzadko nie 17,5% 20,0% tak 62,5% SPOŻYWANIE II ŚNIADANIA Ryc. 3. Spożywanie II śniadania oraz produkty spożywane na II śniadanie Uzyskane wyniki wskazały na kolejne niepokojące zjawisko, a mianowicie 5% biorącej udział w badaniu młodzieży nie spożywała obiadu, natomiast 20% nie jada obiadu codziennie. Większość ankietowanych deklarowała spożywanie zupy i drugiego dania z surówką (56,3%), z drugiego dania korzystało 28,7% a zupę jadło jedynie 10% respondentów. Kolację konsumowało 62,5% badanych, 32,5% przyznało się, iż nie codziennie jada ten posiłek, a 5% młodzieży zwykle rezygnowało z kolacji. zwykle nie jadam nie codziennie 32,5% tak 62,5% SPOŻYWANIE KOLACJI nie jadam obiadu drugie danie 28,7% zupa zupa i drugie danie z surówką 10,0% 56,3% DANIA SPOŻYWANE NA OBIAD zwykle nie jadam nie codziennie 20,0% tak 7 SPOŻYWANIE OBIADU Ryc. 4. Spożywanie obiadu i kolacji oraz dania spożywane na obiad Większość respondentów (65%) zadeklarowała, iż dodatkowo podjada pomiędzy posiłkami, 25% robi to rzadko, a jedynie 10% badanych nie podjadała. Wśród produktów spożywanych pomiędzy posiłkami znalazły się: słodycze 62,5%, owoce 21,2%, warzywa 5% oraz inne produkty np. chipsy, chrupki 11,3%. 11

6 Produkty typu fast food są bardzo popularne wśród młodzieży, codziennie korzystało z nich aż 56,3% badanych, kilka razy dziennie 7,5%. W grupie ankietowanych nie było osoby, która nie spożywała takich produktów, a jedynie 3,7% młodzieży konsumowała żywność fast food kilka razy w miesiącu. 60,0% 56,3% 50,0% 40,0% 30,0% 20,0% 1 17,5% 10,0% 7,5% 3,7% 0,0% 0,0% kilka razy dziennie raz dziennie kilka razy w tygodniu raz na tydzień kilka rzy w miesiącu nie spożywam Ryc. 5. Częstotliwość spożywania produktów typu fast-food Wnioski 1. Uzyskane wyniki wskazują na pilną wprowadzenia edukacji żywieniowej, zarówno dla młodzieży jak i ich rodziców. Niepokojącym jest fakt nie spożywania pierwszego śniadania oraz obiadu, wynikający z różnych powodów m.in. z codziennego korzystania z żywności typu fast food. 2. W świetle uzyskanych wyników zaznacza się potrzeba organizacji żywienia dla młodzieży w szkołach, z ewentualnym zróżnicowaniem odpłatności. W szkolnych sklepikach powinno zmienić się rodzaj oferty produktów, zwłaszcza dotyczących słodyczy i szerokiej gamy żywności typu fast food. 3. Należy dążyć do wprowadzenie prawidłowego zachowania żywieniowego w okresie młodzieńczym, co wpłynie na kształtowanie prawidłowych nawyków żywieniowych. Open Access This article is distributed under the terms of the Creative Commons Attribution Noncommercial License which permits any noncommercial use, distribution, and reproduction in any medium, provided the original author(s) and source are credited. Piśmiennictwo 1. Januszewicz P., Socha P., Mazur A. Żywienie w zdrowiu publicznym. Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, Rzeszów 2009; 1: Wądołowska L. Żywieniowe podłoże zagrożeń zdrowia w Polsce. Wydawnictwo Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie, Olsztyn 2010;

7 3. Woynarowska B. Edukacja zdrowotna. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2008; 604. This is an open access article licensed under the terms of the Creative Commons Attribution Non-Commercial License ( which permits unrestricted, non-commercial use, distribution and reproduction in any medium, provided the work is properly cited. Received: Revised: Accepted: