Turystyka młodzieży szkolnej. Tourism of school children

Transkrypt

1 Dąbrowska Aneta, Batyk Iwona, Kujawski Marian. Turystyka młodzieży szkolnej = Tourism of school children. Journal of Health Sciences. 2014;04(03): ISSN / X. The journal has had 5 points in Ministry of Science and Higher Education of Poland parametric evaluation. Part B item ( ). The Author (s) 2014; This article is published with open access at Licensee Open Journal Systems of Radom University in Radom, Poland Open Access. This article is distributed under the terms of the Creative Commons Attribution Noncommercial License which permits any noncommercial use, distribution, and reproduction in any medium, provided the original author(s) and source are credited. This is an open access article licensed under the terms of the Creative Commons Attribution Non Commercial License ( which permits unrestricted, non commercial use, distribution and reproduction in any medium, provided the work is properly cited. This is an open access article licensed under the terms of the Creative Commons Attribution Non Commercial License ( which permits unrestricted, non commercial use, distribution and reproduction in any medium, provided the work is properly cited. Conflict of interest: None declared. Received: Revised Accepted: Turystyka młodzieży szkolnej Tourism of school children Aneta Dąbrowska, Iwona Batyk, Marian Kujawski Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie Wydział Nauki o Żywności dr inż. Aneta Z. Dąbrowska, Katedra Mleczarstwa i Zarządzania Jakością ul. Oczapowskiego 7, Olsztyn, anetazj@uwm.edu.pl dr inż. Iwona M. Batyk, Katedra Towaroznawstwa i Badań Żywności Pl. Cieszyński 1, Olsztyn dr hab. inż. Marian Kujawski prof. UWM, Katedra Mleczarstwa i Zarządzania Jakością ul. Oczapowskiego 7, Olsztyn Streszczenie Niniejsze opracowanie przedstawia analizę turystyki szkolnej na przykładzie sondażu uczniów wybranej szkoły podstawowej z województwa podlaskiego. Badaniami objęto uczniów klas IV-VI. Przeprowadzone badania wykazały, iż główną formą turystyki w trakcie trwania roku szkolnego jest wycieczka szkolna. Natomiast główną barierą uczestniczenia dzieci w wycieczkach szkolnych są problemy finansowe rodziców. Słowa kluczowe: turystyka, młodzież szkolna Abstract This study presents the analysis of the school tourism based on the survey research of selected primary school pupils from podlaskie district. The study involved pupils from 4-6 classes. The research indicated that school trip is the main form of tourism during a school year. On the other hand, the main barrier to children s participation during school trips is caused by parents financial problems. Keywords: tourism, school children Wstęp Turystyka, pomimo dynamicznego rozwoju, wciąż postrzegana jest jako rodzaj luksusu, na który nie wszyscy w polskim społeczeństwie mogą sobie pozwolić. Z drugiej strony większość zapalonych podróżników poświadczy, iż niekoniecznym jest wydatkowanie dużych sum pieniężnych na spędzanie wolnego czasu. Wśród Polaków rośnie świadomość potrzeby relaksu, oderwania się od codziennych obowiązków związanych z pracą, czy też nauką szkolną, choćby w formie wycieczek krajoznawczych po najbliższej okolicy. Jednak często rodzicom, z uwagi na obowiązki służbowe, brakuje czasu na samodzielne zorganizowanie dzieciom wypoczynku czy to czysto rekreacyjnego, czy stricte turystycznego. 97

2 Rozsądnym i wydawałoby się dość niedrogim rozwiązaniem są wycieczki szkolne. Niestety coraz częściej zauważa się sygnały świadczące o pewnych przeszkodach, które nie pozwalają młodzieży szkolnej skorzystać z propozycji oferowanych przez szkoły. Znaczący problem stanowią ograniczone środki finansowe rodziców, którzy nie zawsze są w stanie zapłacić w całości za wycieczkę szkolną. Formy turystyki szkolnej Pierwsze doświadczenia w zakresie turystyki człowiek zazwyczaj wynosi z domu rodzinnego. O ile pozwalają na to finanse, to właśnie rodzice zaszczepiają dziecku zainteresowanie poznawaniem okolicy, Polski czy też świata. Nierzadko jednak szerszy kontakt dziecka z turystyką ma miejsce dopiero w szkole, w trakcie pierwszej wycieczki szkolnej. Z formalnego punktu widzenia turystyka szkolna stanowi połączenie pojęć turystyka i krajoznawstwo. Dlatego należałby objaśnić oba te pojęcia. Według Światowej Organizacji Turystyki (WTO) turystyka to ogół czynności osób, które podróżują i przebywają w celach wypoczynkowych, służbowych lub innych nie dłużej niż rok bez przerwy poza swoim codziennym otoczeniem [2]. Natomiast bardziej pedagogiczną definicję turystyki podaje Okoń, określając ją jako indywidualne i zbiorowe wędrówki po kraju własnym lub po innych krajach, zarówno piesze, jak i z wykorzystaniem wszelkich środków lokomocji - płatnych i bezpłatnych. Definiuje on turystykę jako formę czynnego wypoczynku, dającą nie tylko wytchnie po pracy i rozrywkę, lecz także sprzyjającą poznaniu krain odległych, nawiązaniu kontaktów z nowymi ludźmi, nagromadzeniu przeżyć i wzbogaceniu osobowości oraz podkreśla że turystyka wiąże się z krajoznawstwem [7]. Jednocześnie warto podkreślić, że turystyka jest drogą do krajoznawstwa, natomiast krajoznawstwo jest środkiem realizacji pozaekonomicznej funkcji współczesnej turystyki [2]. Znaczenie krajoznawstwa w szkolnictwie jest dość szeroko opisywane i definiowane. Na przykład Łobożewicz określa krajoznawstwo jako kompleksową wiedzę o kraju. Jego zdaniem istota krajoznawstwa szkolnego opiera się na poznawaniu przez uczniów zjawisk i procesów zachodzących w środowisku geograficznym i społecznym wraz ze wszystkimi ich uwarunkowaniami[6].natomiast przytaczany wcześniej Okoń określa krajoznawstwo jako gromadzenie i upowszechnianie wiadomości geograficznych, etnograficznych i historycznych o kraju ojczystym lub o jednym z jego regionów. W jego opinii podstawową formą krajoznawstwa są wycieczki szkolne[7]. Z kolei Janowski uważa, że krajoznawstwo, to kompleksowe lub tematyczne poznawanie kraju, ze szczególnym uwzględnieniem własnego regionu, zgodnie z własnym zainteresowaniem, którego znajomość osiąga się w sposób bezpośredni lub pośredni, indywidualnie lub zespołowo, przy osobistym zaangażowaniu i emocjonalnym przeżywaniu [5]. Ten sam autor definiuje turystykę szkolną jako odmianę turystyki powszechnej, polegającą na wykorzystaniu zróżnicowanych form działania w środowisku przyrodniczym i kulturowym, realizowaną pod kierunkiem opiekuna (nauczyciela), celem osiągnięcia planowanych założeń dydaktyczno-wychowawczych, z uwzględnieniem elementów krajoznawstwa i rekreacji [5]. Istotnym z punktu widzenia metodologii badań turystycznych wydaje się odróżnienie wycieczkowicza od turysty. Turysta w odróżnieniu od wycieczkowicza przebywa co najmniej jedną noc w bazie noclegowej odwiedzanego miejsca [3].Dlatego uczniów klas młodszych należy zakwalifikować do wycieczkowiczów, bo zazwyczaj w ich harmonogramie wycieczki nie uwzględnia się noclegu. Natomiast uczniowie klas starszych mogą być zaliczani do 98

3 turystów, bo ich wyjazdy szkolne często są połączone z noclegiem w odwiedzanym miejscu [1,4,8,9]. Cel badań Głównym celem badania było sprawdzenie, czy wśród uczniów klas czwartych, piątych i szóstych szkoły podstawowej wycieczka szkolna jest podstawową formą udziału dzieci w turystyce w czasie trwania roku szkolnego. Celem podjętych badań było określenie znaczenia wycieczki szkolnej jako podstawowej formy turystyki wśród uczniów klas czwartych, piątych i szóstych szkoły podstawowej. Zdobycie niezbędnych informacji zmierzało do określenia: 1. częstotliwości organizacji wycieczek przez szkołę, 2. rodzajów wycieczek organizowanych przez szkołę, 3. poziomu motywacji dzieci do uczestnictwa w wycieczkach szkolnych, 4. częstotliwości uczestnictwa dzieci w wycieczkach szkolnych, 5. motywu udziału dzieci w wycieczkach szkolnych, 6. poziomu proponowanych przez szkołę wycieczek, 7. barier i ograniczeń uczestnictwa dzieci w wycieczkach szkolnych, 8. głównego organizatora wycieczek w czasie trwania roku szkolnego, 9. skali wyjazdów z rodzicami w roku szkolnym w celach turystycznych. Metodologia badań Badania przeprowadzone zostały w jednej z miejskich szkół podstawowych województwa podlaskiego w roku szkolnym 2012/13. Badaniu poddano dobraną kwotowo grupę dzieci z klas IV VI. W badaniu posłużono się metodą sondażu diagnostycznego, opierającego się na kwestionariuszu ankiety, przy czym niniejsze opracowanie stanowi fragment większego badania Badaną grupę dzieci stanowiło 100 osób, z czego 37 było płci męskiej, a 63 płci żeńskiej. Najwięcej dzieci uczęszczało do klas piątych (37 osób), mniej do czwartych (32 osoby), a najmniej do szóstych (31 osób). 82 osoby pochodziły z miasta i 18 ze wsi. Wyniki badań W kwestionariuszu ankiety zaprezentowano respondentom szereg zagadnień, do których musieli się ustosunkować. Pierwsze pytanie odnosiło się do częstotliwości organizacji wycieczek w roku szkolnym. Na wykresie 1 przedstawiono wyniki analizy częstotliwości wyjazdów uczniów w roku szkolnym. Ankietowani odpowiadali, że najczęściej szkoła organizowała wycieczki dwa razy w roku szkolnym (44%) oraz więcej niż 2 razy w roku (35%). Natomiast 21 % uczniów stwierdziło, iż wycieczka była zorganizowana tylko raz. Dość duża liczba wskazań wysokiej częstotliwości organizowanych wycieczek wynika najprawdopodobniej ze sposobu, w jaki dzieci definiują pojęcie wycieczki. Mianowicie pod tym hasłem w rozumieniu dziecka, podobnie jaki i pedagoga, mieszczą się także choćby piesze wyjścia do pobliskiego muzeum, czy do kina. Takie podejście zgodne jest z pedagogicznym rozumieniem turystyki szkolnej, co prezentuje w swojej publikacji Janowski [5]. 99

4 Wykres 1. Częstotliwość organizacji wycieczek szkolnych W tabeli 1 przedstawiono częstotliwość organizacji wycieczek szkolnych z podziałem na klasy. Wynika z niej, że dwie trzecie uczniów uczęszczających do klas czwartych miała organizowane wycieczki najczęściej dwa razy w roku szkolnym (dokładnie 67,74%,w porównaniu z klasą piątą 29,73% i klasą szóstą 37,50%). Częściej niż dwa razy w roku szkolnym organizowane były wycieczki dla klas piątych (48,65%) oraz dla klas szóstych (50%). Podział na klasy, pozwala zauważyć, że szkoła częściej organizowała wycieczki klasom starszym. Tab. 1. Częstotliwość organizacji wycieczek przez szkołę z podziałem na klasy Częstotliwość organizacji wycieczek klasowych w ciągu roku szkolnego Klasa raz dwa razy więcej niż 2 razy Ogółem n % n % n % n % IV 9 29, ,74 1 3, ,00 V 8 21, , , ,00 VI 4 12, , , ,00 Suma 21 x 44 x 35 x W dalszej kolejności pytano uczniów o rodzaje wycieczek, które organizuje szkoła, przy czym zachowano tutaj typowy podział na wycieczki jednodniowe, dwu lub trzydniowe krajowe, następnie dano możliwość zaznaczenia krajowych wycieczek tygodniowych i na koniec wyróżniono wycieczki zagraniczne. Odpowiedzi dotyczące rodzajów organizowanych wycieczek, w jakich respondenci w rozpatrywanym roku szkolnym brali udział jednoznacznie wskazują, że najczęściej organizowanymi wycieczkami były wyjazdy jednodniowe (79% uczniów zaznaczyło taką odpowiedź) oraz wycieczki dwu lub trzydniowe krajowe (21%). Natomiast uczniowie wszystkich klas badanych nie uczestniczyli w wycieczkach tygodniowych krajowych i nie wyjeżdżali poza granice Polski. 100

5 Wykres. 2. Rodzaje wycieczek organizowanych w szkole z podziałem na klasy Jak wcześniej wspomniano, najczęściej organizowanymi wycieczkami okazały się wycieczki jednodniowe. Odpowiedź taką najczęściej wskazywali respondenci z klas czwartych (100% ),a następnie z szóstych (81,25%), a najrzadziej z klas piątych (59,46%). To właśnie uczniowie klas piątych częściej niż ich koledzy wskazywali wycieczki dwu lub trzy dniowe krajowe (40,54%). Dla porównania 18,75 % przebadanych uczniów klas szóstych wskazało, iż są dla nich zazwyczaj organizowane krajowe wycieczki dwu lub trzydniowe. Natomiast najmłodszym klasom badanego przedziału dłuższe wycieczki nie były organizowane. Następnie badano poziom motywacji uczniów do uczestnictwa w wycieczkach szkolnych. Po przeanalizowaniu ankiet okazało się, że aż 97% respondentów odpowiedziało, iż chętnie uczestniczy w wycieczkach szkolnych, natomiast tylko 3% udzieliło odpowiedzi negatywnej. Tab.2.Poziom motywacji do uczestnictwa w wycieczkach szkolnych z podziałem na klasy Motywacja uczestnictwa w wycieczkach szkolnych Klasa wysoka niska Ogółem n % n % n % IV ,0 0 0, ,0 V 36 97,3 1 2, ,0 VI 30 93,8 2 6, ,0 Suma 97 x 3 x Jak wynika z tabeli 2, największym powodzeniem cieszyły się wycieczki w klasach czwartych (100%). Można zauważyć, że w klasach starszych malał odsetek uczniów chętnie uczestniczących w wycieczkach szkolnych, gdyż w klasach piątych wysoką motywację zaznaczyło 97,3%, a w szóstych 93,8%. Na podstawie analizy kolejnego pytania stwierdzono, iż chęci i wysoka motywacja nie przekładają się na częstotliwość uczestniczenia w wycieczkach szkolnych. Zauważono bowiem, że 4% respondentów nie uczestniczyło wcale w wycieczkach i aż 16% uczestniczyło w nich rzadko. Oznacza to, że co piąty uczeń klas IV-VI miał utrudnione uczestnictwo w wycieczkach szkolnych. Pozostałe 80% odpowiedzi rozłożyło się wśród uczniów, którzy w 41% zaznaczali, że uczestniczą często w wycieczkach szkolnych i tych, którzy twierdzili, że zawsze biorą w nich udział (odpowiednio 39%). 101

6 W dalszej kolejności badani zostali poproszeni o określenie motywu udziału w wycieczkach szkolnych. W odpowiedzi na to pytanie 29% badanych uczniów za główny motyw udziału w wycieczkach szkolnych uznało chęć poznania świata i zdobycia wiedzy, a także spędzenia czasu z przyjaciółmi (26%). Pozostałe odpowiedzi rozłożyły się pomiędzy wskazania chęci zabawy, rozrywki (19%) oraz po prostu okazji wypoczynku (15%). Wyżej wymienione motywacje przeważały nad chęcią przeżycia przygody (7%) oraz wyrwania się spod skrzydeł rodziców (4%). Następnie badana grupa musiała ocenić poziom proponowanych przez szkołę wycieczek. Jak można się było spodziewać, większość uczniów twierdziła, że wycieczki szkolne są dobrze zorganizowane (82%). Natomiast negatywnie wycieczki oceniło 18% respondentów. Okazało się, że uczniowie klas szóstych rzadziej niż ich młodsi koledzy pozytywnie oceniali organizowane wycieczki (68,8% uczniów klas szóstych w porównaniu do 86,5% uczniów klas piątych oraz 90,3% klas czwartych). Prawdopodobnie wraz z wiekiem zwiększają się też wymagania uczniów. Po ocenie organizacji wycieczek zapytano respondentów o główne powody nieuczestniczenia w wycieczkach szkolnych, co przedstawia wykres 3. Jak z niego wynika za najczęstszy powód braku udziału w wycieczkach szkolnych uczniowie podawali niedobór środków finansowych (59%). Badani wskazywali również na inne powody (23%). Wymieniali wśród nich między innymi karę za złe zachowanie, brak chęci odwiedzania tego samego miejsca po raz kolejny, czy też problemy zdrowotne. Wykres 3. Bariery uczestnictwa w wycieczkach szkolnych Znacznie mniej uczniów wskazywało, że nie uzyskało zgody rodziców na wyjazd (10%), zaś najmniej badanych zaznaczyło nadmiar obowiązków (8%). Po głębszej analizie odpowiedzi na to pytanie powstaje dość nieprzyjemny obraz wpływu rodziny na niemożność uczestnictwa dzieci w wycieczkach szkolnych, gdyż samo zsumowanie odpowiedzi odnoszących się do trudnej sytuacji materialnej i braku zgody rodziców stanowi prawie siedemdziesiąt procent barier ograniczających dostęp do wyjazdów dzieci organizowanych przez szkołę. Kolejnym pytaniem zamieszczonym w ankiecie była prośba o wskazanie głównego organizatora wycieczek w czasie trwania roku szkolnego. Jak można było się domyślić po wynikach wcześniejszego pytania respondenci odpowiedzieli, że najczęściej to właśnie szkoła organizuje wycieczki (76%), a następnie rodzina (20%). Część badanych (3%) wskazała również na instytucje pozaszkolne oraz zakłady pracy rodziców jako organizatora wycieczek w trakcie trwania roku szkolnego (1%). 102

7 Na koniec zapytano dzieci o wyjazdy w roku szkolnym w celach turystycznych z rodzicami. Wyniki badań wskazały, że (74%) uczniów nie wyjeżdżała z rodzicami w celach turystycznych w czasie trwania roku szkolnego. Tylko 26% respondentów odpowiedziało na to pytanie twierdząco. Z badań wynikało również, że z wiekiem zdecydowanie zwiększał się odsetek dzieci, które wyjeżdżały z rodzicami w celach turystycznych w czasie trwania roku szkolnego. Wnioski Na podstawie przeprowadzonych badań stwierdzono, że wycieczka szkolna jest podstawową formą uczestnictwa dzieci w turystyce w trakcie trwania roku szkolnego. Zauważono też, iż główną barierą uczestnictwa uczniów w wycieczkach jest brak środków finansowych. Na wyciągniecie takich wniosków złożyły się wymienione poniżej rezultaty badań. 1. W przeważającej mierze wycieczki były organizowane dwa razy do roku. 2. Najczęściej organizowane były wycieczki jednodniowe kierowane głównie do uczniów klas czwartych. 3. Z wiekiem wśród uczniów malał poziom motywacji do uczestnictwa w wycieczkach szkolnych. 4. Zaledwie 39% uczniów zawsze uczestniczyło w wycieczkach organizowanych przez szkołę. 5. Co piąty uczeń klas IV VI miał utrudnione uczestnictwo w wycieczkach szkolnych. 6. Główną motywacją udziału w wycieczkach szkolnych była chęć poznania świata i zdobycia wiedzy. 7. Uczniowie klas starszych byli mniej zadowoleni z organizowanych przez szkołę wycieczek. 8. Udział rodziców w organizacji różnych form turystyki w trakcie roku szkolnego jest znikomy. 9. Najczęstszym organizatorem wycieczek była szkoła, a dopiero potem rodzice. 10. Prawie ¾ uczniów klas IV-VI nie wyjeżdżało nigdzie z rodzicami w trakcie trwania roku szkolnego. Piśmiennictwo 1. Drogosz M., Krajoznawstwo i turystyka w szkołach i placówkach oświatowych, Warszawa, WoltersKluwer Polska Sp. Z o.o., Gaworecki W., Turystyka, Warszawa, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Gaworecki W., Turystyka, Warszawa, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Góźlińska E., Jak przygotować szkolną wycieczkę, Warszawa, Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne, Janowski I., Krajoznawstwo i turystyka szkolna, Kielce, Wydawnictwo Akademii Świętokrzyskiej, Łobożewicz T. (red.), Krajoznawstwo i turystyka w szkole, Warszawa, Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne, Okoń W., Nowy słownik pedagogiczny, Warszawa, Wydawnictwo Żak, Szumiał J., Bezpieczna Wycieczka, Warszawa, Wydawca Grupa Image, Wojtyczka J., Organizacja turystyki młodzieży szkolnej, Kraków, Wydawnictwo Naukowe Akademii Pedagogicznej,