WYSTÊPOWANIE I OCHRONA GNIEWOSZA PLAMISTEGO CORONELLA AUSTRIACA NA TERENACH LEŒNYCH

Transkrypt

1 WYSTÊPOWANIE I OCHRONA GNIEWOSZA PLAMISTEGO CORONELLA AUSTRIACA NA TERENACH LEŒNYCH Piotr Zieliñski, W³odzimierz Stanis³awski Abstrakt Gniewosz plamisty jest niejadowitym wê em wystêpuj¹cym w ca³ej Polsce na doœwietlonych stanowiskach, najchêtniej w miejscach, gdzie wysokie zagêszczenie osi¹ga jaszczurka zwinka g³ówny sk³adnik po ywienia gniewosza. Na terenach leœnych gatunek ten zajmuje suche polany i skraje lasów. Biotopów takich z pewnoœci¹ nie brakuje w naszych lasach, a powodem rzadkoœci wystêpowania gniewosza jest przede wszystkim zabijanie go przez cz³owieka. Objêcie tego gatunku ochron¹ strefow¹ stwarza szansê na zatrzymanie spadku liczby stanowisk gniewosza. W miejscach wystêpowania gniewosza najwa niejsze dla jego ochrony jest utrzymanie doœwietlenia stanowiska i ograniczenie penetracji tych miejsc przez ludzi. Wstêp Gniewosz plamisty Coronella austriaca wystêpuje w ca³ej Polsce, zarówno na terenach nizinnych, wy ynnych, jak i górskich. Najwiêcej stanowisk tego gatunku stwierdzono na po³udniu i zachodzie Polski (Najbar 2000a; Profus i Sura 2003). Gatunek ten preferuje tereny doœwietlone - odkryte lub pó³odkryte. Jako plastyczny pod wzglêdem wymagañ siedliskowych potrafi wnikn¹æ równie do œrodowisk synantropijnych, takich jak ogródki dzia³kowe i przydomowe, opuszczone zabudowania, pobocza dróg i œmietniska (Najbar 2000a). W Polsce pokarm gniewosza stanowi¹ przede wszystkim gady, g³ównie jaszczurki zwinki Lacerta agilis i padalce zwyczajne Anguis fragilis. Uzupe³nieniem diety mog¹ byæ równie drobne ssaki i bezkrêgowce (Najbar 2000). Przy chwytaniu ofiary gniewosze pos³uguj¹ siê zmys³em wzroku oraz powonienia (Zieliñski i in. 2002a). Gniewosz plamisty jest gatunkiem niejadowitym, ca³kowicie bezbronnym wobec cz³owieka. Schwytany potrafi niegroÿnie ugryÿæ. Mo e tak e pochlapaæ obserwatora wydzielin¹ gruczo³ów przykloakalnych. Zapach tej wydzieliny jest jednak daleko mniej dokuczliwy dla cz³owieka ni zapach wydzieliny zaskroñca zwyczajnego Natrix natrix. Zgodnie z Rozporz¹dzeniem Ministra Œrodowiska z dnia 28 wrzeœnia 2004 r. w sprawie gatunków dziko wystêpuj¹cych zwierz¹t objêtych ochron¹, gniewosz plamisty jest gatunkiem objêtym ochron¹ œcis³¹, wymagaj¹cym ochrony czynnej. W odniesieniu do tego gatunku wymienionych w Rozporz¹dzeniu Ministra Œrodowiska z dnia 28 wrzeœnia zakazów nie uchyla nawet wykonywanie czynnoœci zwi¹zanych z prowadzeniem racjonalnej gospodarki rolnej, leœnej lub rybackiej. Ponadto gniewosz plamisty jest gatunkiem wymagaj¹cym ustalenia stref ochrony ostoi, miejsc rozrodu lub regularnego przebywania. Promieñ strefy ochrony ca³orocznej miejsca rozrodu lub regularnego przebywania wynosi do 100 m, a promieñ strefy ochrony okresowej (od 1.03 do 31.10) wynosi do 500 m od miejsca rozrodu lub regularnego przebywania. Studia i Materia³y Centrum Edukacji Przyrodniczo Leœnej R. 8. Zeszyt 1 (11) /

2 Zgodnie z cytowanym wy ej rozporz¹dzeniem nie wolno chwytaæ adnych gadów krajowych bez zezwolenia, dlatego w pracy zwrócono uwagê na cechy umo liwiaj¹ce rozpoznanie gniewosza plamistego tylko na podstawie obserwacji osobników w terenie, z pewnej odleg³oœci, bez koniecznoœci ich chwytania. Wiêcej informacji o rozpoznawaniu wê y krajowych, równie na podstawie wylinek, mo na znaleÿæ w Atlasie P³azów i Gadów Polski (G³owaciñski i Rafiñski 2003). Celem opracowania jest ocena znaczenia terenów leœnych dla wystêpowania i ochrony gniewosza plamistego. Ponadto w pracy podano szereg nowych stanowisk tego gatunku w Polsce. Odró nianie gniewosza plamistego od innych wê y krajowych Wê e jako zwierzêta ektotermiczne uzale niaj¹ swoj¹ aktywnoœæ od temperatury otoczenia. W ch³odne i deszczowe dni mog¹ w ogóle siê nie pokazywaæ. W upalne dni wygrzewaj¹ siê krótko lub wcale i wtedy te trudno je spotkaæ, gdy dzieñ spêdzaj¹ w ukryciu. Najwiêksze szanse na spotkanie wê y krajowych mamy na wiosnê, w okresie od kwietnia do czerwca. Szczególnie d³ugo wê e wygrzewaj¹ siê w ci¹gu dnia po zimowaniu. Wykorzystuj¹ wtedy nawet krótkie okresy s³onecznej pogody do podniesienia temperatury w³asnego cia³a. W przypadku mii zygzakowatej takie wygrzewaj¹ce siê osobniki mo emy spotkaæ w naszym kraju ju w trzeciej dekadzie marca (obserwacje w³asne). Z kolei w maju i w czerwcu wê e wykazuj¹ wiêksz¹ aktywnoœæ z uwagi na okres godowy. W okresie lata dobrym momentem na obserwowanie gadów jest powrót s³onecznej pogody po kilkudniowych opadach. Na terenach leœnych, nawet w g³êbi lasu, spoœród wê y krajowych najczêœciej spotkamy zaskroñca zwyczajnego. W g³êbi lasu mo emy równie napotkaæ mijê zygzakowat¹. Nale y zwróciæ uwagê, e w zacienionej g³êbi lasu nie spotkamy jaszczurki zwinki i wobec tego nie bêdzie tam równie gniewosza plamistego. Gniewosza mo emy za to spotkaæ na œródleœnych polanach oraz na doœwietlonym skraju lasu. Jednak nawet tam wygrzewaj¹ce siê osobniki korzystaj¹ z czêœciowej os³ony roœlinnoœci i s¹ trudne do zauwa enia. Trudnoœæ w rozpoznawaniu wê y polega zwykle na tym, e zanim zd¹ ymy mu siê dobrze przyjrzeæ, w¹ ju dawno zniknie nam z pola widzenia w trawie lub w najbli szej kryjówce. Wê y zaobserwowanych w terenie nie nale y i nie wolno jednak ³apaæ. Podczas ³apania mo emy ³atwo uszkodziæ wê a, a ponadto, w przypadku mii zygzakowatej, mo e to byæ dla nas niebezpieczne. Dlatego najlepiej jest od razu zwróciæ uwagê na uk³ad plam na grzbiecie, szczególnie w przedniej czêœci cia³a. Rysunek na wierzchu g³owy ma oczywiœcie znaczenie identyfikacyjne, ale z uwagi na du ¹ zmiennoœæ uk³adu plam na wierzchu g³owy u mii zygzakowatej i gniewosza plamistego, cecha ta ma mniejsze znaczenie diagnostyczne w terenie. Cecha ta mo e natomiast s³u yæ do rozpoznawania poszczególnych osobników (porównaj fot. 4 i 6). Poza tym zbli aj¹c siê zbyt blisko do obserwowanego wê a sprowokujemy go do przedwczesnej ucieczki i tym samym stracimy mo liwoœæ okreœlenia gatunku. Zwracamy zatem uwagê na wzór ubarwienia na grzbietowej czêœci cia³a, zaczynaj¹c od rysunku w tyle g³owy. U zaskroñca zwyczajnego w tyle g³owy wystêpuj¹ wyraÿne, ³atwe do zauwa enia nawet z odleg³oœci kilku metrów, jaskrawe, ó³te lub ó³to-pomarañczowe plamy zaskroniowe. S¹ one skontrastowane z po³o onymi obok czarnymi plamami, co dodatkowo u³atwia ich zauwa enie (fot. 1). Spoœród wê y krajowych jedynie u wê a Eskulapa okolica zaskroniowa mo e byæ ó³to rozjaœniona, brak jest jednak czarnych plam (fot. 2). Z uwagi na ó³to-czarne plamy zaskroniowe, zaskroñca zwyczajnego trudno jest pomyliæ z innym gatunkiem wê a krajowego. 122 WYSTÊPOWANIE I OCHRONA GNIEWOSZA PLAMISTEGO CORONELLA AUSTRIACA NA...

3 Dla mii zygzakowatej najbardziej charakterystyczny jest pod³u ny "zygzak" biegn¹cy œrodkiem grzbietu. Najwa niejsze dla odró nienia mii zygzakowatej od gniewosza plamistego jest to, e u mii "zygzak" jest pojedynczy i biegnie œrodkiem grzbietu (fot. 3). Jest on dobrze widoczny u osobników jasnych, gorzej u br¹zowych. Jedynie u ca³kowicie czarnych, melanistycznych mij "zygzak" jest s³abo lub bardzo s³abo widoczny. U gniewosza plamistego wzd³u grzbietu ci¹gn¹ siê dwa rzêdy ciemnych plam. Zaczynaj¹ siê one w tyle g³owy i ci¹gn¹ wzd³u ca³ego cia³a (fot. 4). Plamy te stopniowo staj¹ siê coraz mniej wyraÿne (fot. 6). Czasami mog¹ siê one pod³u nie ³¹czyæ, tworz¹c wzd³u ne linie (smugi). Mog¹ siê równie poprzecznie ³¹czyæ, przez co ich uk³ad na grzbiecie gniewosza mo e przypominaæ uk³ad drabinkowaty (fot. 4). Najwa niejsze jest to, e sam œrodek grzbietu jest pozbawiony pojedynczej wstêgi, charakterystycznej dla mii zygzakowatej. Ogólny ton ubarwienia grzbietowej strony samca gniewosza plamistego jest jasny, be owy (fot. 5), natomiast samica jest wyraÿnie ciemniejsza, szaro-br¹zowa lub szaro-czarna (fot. 4). Plamy na grzbietowej stronie samca s¹ br¹zowe, lekko tylko ciemniejsze od t³a na jakim siê znajduj¹ (fot. 6). Natomiast plamy na grzbietowej stronie cia³a samicy s¹ ciemnobr¹zowe, odró niaj¹ce siê od ciemniejszego t³a (fot. 4). Jeœli mamy mo liwoœæ porównania plam na grzbietowej stronie cia³a samca i samicy, to zauwa ymy, e u samicy plamy te s¹ wyraÿniejsze i w zwi¹zku z tym ³atwiej zauwa alne ni u samca. renica oka gniewosza plamistego i zaskroñca zwyczajnego jest okr¹g³a, natomiast u mii zygzakowatej pionowa. Jednak w warunkach chwilowej obserwacji lepiej nie niepokoiæ wê a ogl¹daniem jego oka. Nale y skoncentrowaæ siê na uk³adzie plam na grzbietowej stronie cia³a. Nale y równie pamiêtaæ, e w terenie mo emy stosunkowo czêsto spotkaæ padalca zwyczajnego. Nie jest to jednak w¹, lecz beznoga jaszczurka. Ani œrodkiem grzbietu padalca, ani po bokach, nie biegn¹ adne rzêdy plam lub wstêgi. Jedynie u m³odych osobników œrodkiem grzbietu mo e ci¹gn¹æ siê pod³u na linia. Linia ta jest jednak, w przeciwieñstwie do mii zygzakowatej i gniewosza plamistego, nieprzerwana i prosta. Poza tym padalec ma ma³¹, klinowat¹ g³owê, s³abo wyodrêbnion¹ od tu³owia. Padalec porusza siê ma³o sprawnie i nie syczy tak jak wê e. Rozpoznawanie wê y krajowych w atlasie zwykle nie sprawia trudnoœci nawet niewprawnym obserwatorom. Jednak w terenie, nawet kiedy mo emy siê wê owi przyjrzeæ, nabieramy w¹tpliwoœci, a po kilku dniach nie jesteœmy ju w stanie podaæ precyzyjnego opisu wê a. Dlatego najbardziej owocne przy identyfikacji wê a jest sfotografowanie go od strony grzbietowej i wys³anie zdjêcia do identyfikacji osobom znaj¹cym gady krajowe. Z naszego doœwiadczenia w rozpoznawaniu wê y z nades³anych fotografii wynika, e najczêœciej b³êdnie rozpoznawanym wê em jest padalec zwyczajny. Wystêpowanie gniewosza plamistego na terenach leœnych W roku 2004 uzyskano szereg informacji o nowych stanowiskach gniewosza plamistego w Polsce. Poni ej podano tylko informacje nie budz¹ce najmniejszych w¹tpliwoœci, które oparte by³y na zdjêciach, znalezionych martwych osobnikach lub obserwacjach dokonanych przez doœwiadczonych obserwatorów. Lokalizacjê miejsca obserwacji podano pos³uguj¹c siê podzia³em na pola atlasowe stosowanym w Polskiej Czerwonej Ksiêdze Zwierz¹t (G³owaciñski 2001) oraz Atlasie P³azów i Gadów Polski (G³owaciñski, Rafiñski 2003). W nadleœnictwie Sieraków obrêb Bucharzewo (woj. wielkopolskie) gniewosza stwierdzono w roku 2004 w œrodku Puszczy Noteckiej, w polu 05Gj. Oznaczenia dokonano na podstawie zdjêæ oraz znalezionego martwego osobnika. Studia i Materia³y Centrum Edukacji Przyrodniczo Leœnej R. 8. Zeszyt 1 (11) /

4 W Rogowie Opolskim (woj. opolskie, pole 08Ni) w czerwcu 2004 r. doros³¹ samicê gniewosza z uszkodzon¹ g³ow¹ znaleziono na polu truskawek, 10 metrów od skraju lasu. W¹ w celu identyfikacji trafi³ do Ogrodu Zoologicznego w Opolu. Nastêpnie w celu leczenia zranienia zosta³ przewieziony do Ogrodu Zoologicznego w odzi, gdzie jednak pad³ w paÿdzierniku 2004 r. W powiecie z³otoryjskim (woj. dolnoœl¹skie) gniewosza odnaleziono w roku 2004 w polu 04Ll na granicy lasu i ³¹ki (inf. Z RD LP Wroc³aw) W lipcu 2004 jednego doros³ego osobnika obserwowano ( ukasz G³owacki) w okolicy Gapinina w Spalskim Parku Krajobrazowym (pole 13Kc). W czerwcu 2005 m³odego gniewosza plamistego schwytano w okolicy Inow³odza nad Pilic¹ (woj. ³ódzkie) i po oznaczeniu wypuszczono (Jacek Tabor inf. ustna). Gniewosza tego odnaleziono w Inow³odzu na terenie dzia³ek budowlanych przylegaj¹cych do terenów leœnych (pole 13Ke). Wczeœniej w Polsce œrodkowej stanowiska gniewosza odnaleziono na WysoczyŸnie Z³oczewskiej, Wzgórzach Opoczyñskich oraz w Gostyniñsko-W³oc³awskim Parku Krajobrazowym (Zieliñski i in. 2000; Zieliñski i in. 2001; Zieliñski i in. 2002b). Na wszystkich tych stanowiskach gniewosz plamisty wystêpowa³ na terenach leœnych. Dla wszystkich stanowisk gniewosza plamistego w Polsce œrodkowej charakterystyczne jest to, e s¹ to stanowiska pó³odkryte niewielkie œródleœne polany lub doœwietlone brzegi suchych lasów. Stanowiska na WysoczyŸnie Z³oczewskiej i na Wzgórzach Opoczyñskich znajduj¹ siê na polanach powsta³ych po po arach lasu. Gniewoszy wczeœniej tam nie by³o. Musia³y przywêdrowaæ w te miejsca zwabione wysokim zagêszczeniem jaszczurki zwinki, która zasiedla przede wszystkim miejsca dobrze doœwietlone Na wszystkich tych stanowiskach najliczniejszym gadem by³a w³aœnie jaszczurka zwinka. Oczywiœcie gniewosze nie mog³y przywêdrowaæ z daleka, gdy mo liwoœci przemieszczania siê u tego gatunku s¹ znacznie mniejsze ni w przypadku mii zygzakowatej Vipera berus lub zaskroñca zwyczajnego Natrix natrix (Spellerberg i Phelps 1977; Phelps 1978). Odnajdywanie gniewosza plamistego przede wszystkim na terenach leœnych wskazuje, e w³aœnie obszary leœne mog¹ odegraæ bardzo wa n¹ rolê w ochronie tego gatunku. W zachodniej Polsce Najbar (2000) odnajdywa³ gniewosze najczêœciej na terenie nieu ytków, w opuszczonych gospodarstwach i w by³ych bazach wojskowych. S¹ to jednak stanowiska wtórne, które mog¹ okazaæ siê nietrwa³e. W dodatku przekszta³cenia w³asnoœciowe mog¹ utrudniæ ochronê tego gatunku na takich stanowiskach. W praktyce jedynie wykupienie takiego obszaru umo liwi d³ugoterminow¹ ochronê stanowiska. Natomiast w Lasach Pañstwowych mo liwe jest, przy wspó³udziale leœników, prowadzenie d³ugofalowej ochrony gniewosza plamistego na stanowiskach zbli onych do naturalnych, takich jak œródleœne polany czy ods³oniête zbocza. Ochrona stanowisk gniewosza plamistego Wydaje siê, e najwa niejsz¹ przyczyn¹ spadku liczebnoœci gniewosza plamistego w Polsce jest zabijanie tego wê a przez cz³owieka. Gniewosz, jako gatunek prowadz¹cy dzienny tryb ycia, jest stosunkowo czêsto (w odniesieniu do swojej liczebnoœci) spotykany przez ludzi. Szczególnie na terenie leœnych dzia³ek rekreacyjnych gniewosz plamisty jest czêœciej spotykany przez ludzi ni mija zygzakowata, która potrafi na takich stanowiskach przestawiæ siê na aktywnoœæ nocn¹. W rezultacie po kilku latach gniewosz zostaje ca³kowicie wytrzebiony, natomiast mija zygzakowata utrzymuje siê w takich miejscach ca³e dziesiêciolecia. Drastycznym przyk³adem stosunku cz³owieka do gadów by³a dostarczona nam w celu identyfikacji w czerwcu 2005 r. ciê arna samica gniewosza plamistego. Samicy tej w³aœciciel 124 WYSTÊPOWANIE I OCHRONA GNIEWOSZA PLAMISTEGO CORONELLA AUSTRIACA NA...

5 dzia³ki odci¹³ szpadlem g³owê, gdy chcia³ wiedzieæ, czy to mija! Gniewosz ten pochodzi³ z lasów Gostyniñsko-W³oc³awskiego Parku Krajobrazowego, ze stanowiska znanego nam ju wczeœniej (Zieliñski i in. 2002b). Kluczowe zatem dla ochrony tego gatunku na terenach, na których gniewosz wspó³wystêpuje z cz³owiekiem, jest przekonanie ludzi do tolerowania obecnoœci gniewosza. Ogromnie wa ne jest utrzymanie w miejscach wystêpowania gniewosza doœwietlenia stanowiska. Mo na to osi¹gn¹æ poprzez wy³¹czenie z zalesieñ chronionego obszaru oraz usuwanie co kilka lat nalotu m³odych drzew. Dzia³ania takie nale y prowadziæ na wybranych stanowiskach najlepiej na obszarze o powierzchni od 0,5 do 3 ha. Nie ma potrzeby wyznaczania stref ochronnych w ka dym miejscu, w którym znaleziono gniewosza. Natomiast z pewnoœci¹ warto chroniæ silniejsze stanowiska tego gatunku, na których napotkano kilka ró nych doros³ych osobników oraz osobniki m³ode, co œwiadczy o istnieniu rozmna aj¹cej siê populacji. Nie zaleca siê wzbogacania stanowisk naturalnych o dodatkowe kryjówki, takie jak sterty kamieni, jeœli kamienie takie nie wystêpuj¹ tam naturalnie. Sztuczne kryjówki bardzo przyci¹gaj¹ uwagê ludzi, co dla gadów mo e skoñczyæ siê ich wy³apaniem lub zabiciem. Mo na natomiast na œródleœnych stanowiskach zgromadziæ w kilku nas³onecznionych miejscach karpy korzeniowe, które gniewosze wykorzystuj¹ jako kryjówki oraz miejsca do wygrzewania siê. W naturalnych miejscach wystêpowania gniewosze najchêtniej korzystaj¹ z nor gryzoni i tam spêdzaj¹ wiêkszoœæ czasu. Zatem dostêpnoœæ kryjówek nie odgrywa pierwszoplanowej roli. Najwa niejsze jest unikniêcie presji ze strony cz³owieka oraz dostêpnoœæ bazy pokarmowej. Obfitoœæ bazy pokarmowej zapewnimy utrzymuj¹c wysokie doœwietlenie stanowiska. Wystêpowanie gniewosza w Polsce z pewnoœci¹ poznane jest w bardzo s³abym stopniu. Nale y oczekiwaæ, e w miarê wzrostu zainteresowania ochron¹ tego gatunku w najbli szych latach dojdzie do odnalezienia szeregu nowych stanowisk. Niestety w wiêkszoœci przypadków bêd¹ to obserwacje pojedynczych, zabitych przez cz³owieka lub pojazdy osobników. Dlatego ogromnie wa na jest lokalizacja trwa³ych i silnych stanowisk gniewosza. Prowadzenie ochrony tego gatunku w³aœnie w takich miejscach ma najwiêkszy sens. Wydaje siê, e najskuteczniej ochrona tego gatunku bêdzie mog³a byæ prowadzona na terenie Lasów Pañstwowych, z uwagi na zainteresowanie leœników ochron¹ przyrody oraz z uwagi na mo liwoœæ prowadzenia na takich obszarach dzia³añ d³ugofalowych. Occurrence and protection of Smooth snake on forest area. Abstract: Smooth snake is not venomous snake that occur in entire Poland on light sites with high abundance of sand lizard its main food. In forests, this snake occurs on dry clearings and forest's edges. This habitat are quit common in Poland, main reason of low population number of smooth sake is killing by man. Zone protection of its habitats is a chance for stabilization of smooth snake number. Low man penetration and light on these sites are the most important factors for snake protection. Literatura G³owaciñski Z. (red.) Polska Czerwona Ksiêga Zwierz¹t. Krêgowce. PWRiL, Warszawa. Studia i Materia³y Centrum Edukacji Przyrodniczo Leœnej R. 8. Zeszyt 1 (11) /

6 G³owaciñski Z., Rafiñski J. (red.) Atlas p³azów i gadów Polski. Status, rozmieszczenie, ochrona. Biblioteka Monitoringu Œrodowiska, Warszawa. Najbar B. 2000a. Gniewosz plamisty. Lubuski Klub Przyrodników, Œwiebodzin. Najbar B. 2000b. Wystêpowanie i zagro enia lokalnych populacji gniewosza plamistego Coronella austriaca w województwie lubuskim. Chroñmy Przyrodê Ojczyst¹, 56: Najbar B Ochrona wê y i ich siedlisk. Lubuski Klub Przyrodników, Œwiebodzin. Phelps T. E Seasonal movement of the snakes Coronella austriaca, Vipera berus and Natrix natrix in Southern England. British Journal of Herpetology, 5: Profus P., Sura P Gniewosz plamisty Coronella austriaca Laurenti, W: G³owaciñski Z., Rafiñski J. (red.) Atlas p³azów i gadów Polski. Status, rozmieszczenie, ochrona. Biblioteka Monitoringu Œrodowiska, Warszawa, Spellerberg I. F., Phelps T. E Biology, general ecology and behaviour of the snake, Coronella austriaca Laurenti. Biological Journal of the Linnean Society, 9: Zieliñski P., Pietrzak D., Gara K Nowe stanowisko gniewosza plamistego (Coronella austriaca Laur.) w Polsce œrodkowej. Przegl¹d Zoologiczny, 44: Zieliñski P., Stopczyñski M., Hejduk J Gady okolic odzi. ódzkie Ko³o PTOP Salamandra, ódÿ. Zieliñski P., Stanis³awski W., Róg M., Danielak A. 2002a. Wzrost gniewosza plamistego (Coronella austriaca Laurenti, 1976) w warunkach hodowlanych. Biologia p³azów i gadów ochrona herpetofauny. VI Ogólnopolska Konferencja Herpetologiczna, Kraków, wrzeœnia 2002, Zieliñski P., Stanis³awski w., Przystalski A. 2002b. Wystêpowanie gniewosza plamistego w Gostyniñsko-W³oc³awskim Parku Krajobrazowym. Chroñmy Przyrodê Ojczyst¹ 58(4): Zieliñski P., Hejduk J., Stopczyñski M., Markowski J Distribution of amphibians and reptiles in central Poland: Acta Universitatis Lodziensis., Folia Biologica et Oecologica, 2: Piotr Zieliñski Katedra Ekologii i Zoologii Krêgowców Uniwersytet ódzki, ul. Banacha 12/16, ódÿ pziel@biol.uni.lodz.pl W³odzimierz Stanis³awski Miejski Ogród Zoologiczny w odzi ul. Konstantynowska 8/10, ódÿ wlostan@doskomp.lodz.pl 126 WYSTÊPOWANIE I OCHRONA GNIEWOSZA PLAMISTEGO CORONELLA AUSTRIACA NA...