:21. Obrót bezgotówkowy w Polsce i szwedzkie doświadczenia

Transkrypt

1 :21 Obrót bezgotówkowy w Polsce i szwedzkie doświadczenia Obrót bezgotówkowy może całkowicie wyprzeć z rynku banknoty i monety, jest to kwestia czasu i zaufania, a sprawdzone i bezpieczne rozwiązania już są w Szwecji - mówili uczestnicy konferencji "Obrót bezgotówkowy - jak wdrożyć model szwedzki na rynek polski?". Wydarzeniu, które zorganizował Instytut Innowacyjna Gospodarka we współpracy z Ambasadą Szwecji, patronowały Narodowy Bank Polski, Ministerstwo Rozwoju i Ministerstwo Finansów. "Rząd szwedzki jest przekonany, że jeśli chcemy nadal finansować nasze społeczeństwo, to gospodarka musi być bardziej innowacyjna" - powiedziała otwierając konferencję Inga Eriksson Fogh, ambasador Szwecji w Polsce. Dodała, że również w Polsce uważa się, że innowacyjność jest priorytetem, a wymiana doświadczeń w tym zakresie jest jednym z obszarów współpracy. Ambasador Szwecji przekonywała, że płatności cyfrowe "mają przyszłość", gdyż są bezpieczne, handel online ułatwia kontaktowanie się, a przedsiębiorcy, którzy opierają działalność na płatnościach elektronicznych uzyskują przewagę nad konkurentami, którzy korzystają z płatności gotówkowych. "Na studiach pracowałam w banku, gdzie jednym z moich zadań było zbieranie czeków konkurencyjnych banków. Chowałam je do kopert i gromadziłam w przegródkach. To samo robiły inne banki, a później wymienialiśmy się między bankami tymi czekami. Teraz kasjerów, którzy tym się zajmują już nie ma. Być może oni żałują. Kto wie co czeka nas jutro" - powiedziała Inga Eriksson Fogh. Szwecja jest liderem w rewolucji płatniczej na świecie. Niemal wszystkie transakcje są tam dokonywane kartami z chipami i smartfonami z bezpiecznymi aplikacjami. Wykorzystywana przez cztery miliony użytkowników aplikacja "Swish" pozwala na rozliczanie płatności elektronicznych w czasie rzeczywistym. Uczestnicy konferencji zgodzili się, że Polacy, podobnie jak Szwedzi czy Turcy lubią nowinki technologiczne i wszyscy zmierzamy w kierunku społeczeństwa bezgotówkowego. Rachunki bankowe są oczywiście fundamentem tego systemu. Szwecja krajem bezgotówkowym?

2 Rosnące zaufanie Szwedów do innowacyjnych i wygodnych rozwiązań potwierdzają badania KTH Royal Institute of Technology w Sztokholmie. Jednym z efektem jest gwałtowny spadek wykorzystywanej na rynku gotówki. "Nie znam innego kraju, gdzie wartość nominalna gotówki w obrocie spadałaby, teraz do ok. 77 mld SEK. W ub. r. zanotowaliśmy zmniejszenie wartości nominalnej aż o ponad 10%" - mówił Niklas Arvidsson, profesor dynamiki przemysłowej w Królewskim Instytucie Technologicznym w Sztokholmie. Jego zdaniem za 5-6 lat gotówka będzie odgrywać w Szwecji rolę marginalną i nie będzie miała poważnego wpływu na gospodarkę. Połowa konsumentów spodziewa się, że Szwecja stanie się krajem bezgotówkowym za lat. Jednocześnie 39% respondentów uważa, że nigdy do tego nie dojdzie, co według Niklasa Arvidssona świadczy o tym, że dyskusja na ten temat trwa i wywołuje silne emocje. Dodał jednak, że "oczekujemy stopniowego spadku używania gotówki z powodów historycznych i zmian demograficznych. Młodzi nie używają tych instrumentów, np. moi studenci w ogóle nie używają gotówki" - powiedział prof. Niklas Arvidsson. Z przedstawionych przez niego danych wynika, że obrót gotówkowy stanowi mniej niż 2% szwedzkiego PKB, co jest najniższym wskaźnikiem na świecie, podczas gdy w Polsce gotówka w obrocie stanowi teraz 7,4% PKB. Erik Lenntorp z Departamentu Stabilności Finansowej w Narodowym Banku Szwecji podkreślił, że dominującą rolę w rozwoju płatności bezgotówkowej w jego kraju odgrywa wolny rynek, a władze banku centralnego dbają o to, aby "transformacją umiejętnie zarządzać". Przyznał, że "w tym momencie rynek przechodzi bardzo szybkie zmiany, gdyż gotówka jest wypierana przez płatności bezgotówkowe". "Mamy ujemne stopy procentowe (-0,5% - PAP), co powinno stanowić zachętę do wykorzystywania gotówki, ale tak się nie dzieje" - zauważył przedstawiciel banku centralnego Szwecji. Przedstawił dane o spadku wartości nominalnej gotówki w obrocie, co zauważono w 2010 roku. Od tego czasu wartość ta spadła o 15% Jego zdaniem może to być częściowo związane z wycofaniem starej wersji banknotu o wartości 1000 SEK. Dodał, że banki zmniejszają ilość gotówki, a według Riksbanku jest to proces trwały. Z przedstawionych przez niego badań wynika, że w Szwecji zdecydowanie dominują płatności online (prawie 90% dostępności i prawie 80% wykorzystania) oraz transakcje kartami płatniczymi (95% dostępności i prawie 95% wykorzystania). Większość płatności dokonuje się kartami także w przypadku małych kwot, poniżej 100 SEK. W sieci online jest coraz więcej firm. W ostatniej dekadzie liczba elektronicznych faktur wzrosła z 5 mln sztuk do 95 mln sztuk.

3 Erik Lenntorp potwierdził, że z systemu "Swish", gdzie wystarczy podać numer telefonu odbiorcy przelewu, korzysta ok. 40% ludności i coraz częściej również firmy, a są to - jak powiedział - "uczestnicy, którzy są siłą napędową całej procedury". Oceniając stronę podażową powiedział, że banki redukują zatrudnienie w małych oddziałach, a wiele oddziałów w ogóle nie zajmuje się gotówką. "Jest zaufanie do sieci, a w związku z rewolucją internetową i mobilną, konsumenci coraz częściej przechodzą do nowych systemów. Wymóg kas fiskalnych ukrócił niepłacenie podatków, więc coraz więcej firm nie jest zainteresowanych gotówkowymi płatnościami" - powiedział Lenntorp. Bank centralny Szwecji wspierał innowacyjne powiązania płatnicze ze szwedzką izbą rozliczeniową i z systemem skarbowym Riksbanku, co według Lenntorpa wzmacnia transparentność zmian. Nadal jednak "osoba płacąca gotówką ma prawo płacenia gotówką", a domagają się tego na przykład osoby starsze. Jednocześnie przyznał, że "dostępność do gotówki, do możliwości deponowania pozostawia wiele do życzenia" w niektórych regionach kraju. Stało się tak między innymi dlatego, że liczba oddziałów banków spadła o połowę. "Jest ryzyko, że nie ma przyzwolenia społecznego na tak szybkie wypierania płatności gotówkowych" - powiedział Erik Lenntorp. W Szwecji online jest ok, ale na zewnątrz gorzej "O ile szwedzki system płatności bezgotówkowych rozwija się w kraju bez przeszkód, to napotyka na problemy z wyjściem na zewnątrz" - powiedział Kurt Gjesten, prezes Pan Nordic Card Associaton (członkami są banki regionu nordyckiego i bałtyckiego - PAP). Zauważył, że Szwedzi wyjeżdżając za granicę starają się mieć ze sobą gotówkę. "Nie wiemy czemu tak jest. Staramy się zmienić ten nawyk" - powiedział. W tym celu przeprowadzono kampanię pokazującą, jak wysokie są koszty wymiany walut. Kurt Gjesten powiedział także, że Szwedzi wolą PIN od zbliżeniowego sposobu płatności kartą, a terminale są wymieniane niechętnie. Jednak po kilkuletnich doświadczeniach okazało się, że - jak powiedział - "rynek jest już w miarę dojrzały i zaczęliśmy wprowadzanie formy zbliżeniowej". Liczy więc, że w 2017 r. ponad połowa konsumentów będzie mogła korzystać ze zbliżeniowego sposobu płatności.

4 Ludzie nie są robotami, ale chcą mieć cyfrowe portfele Jenny Fosssum z Transformator Designe powiedziała, że przy tworzeniu innowacyjnych usług "nie chodzi o pieniądze i technologie, a o ludzi, których trzeba rozumieć". Jej zdaniem wielu usługodawców nie szanuje tego, że "ludzie mają swoje życie, nie są robotami". Z jej obserwacji wynika, że wiele firm "opracowuje kanały, do których chce ludzi wpuścić". Jenny Fossum podkreśliła, że "ludzie nie chcą niepewności". Oczekują natomiast, że "to ma być szybkie, bezpieczne i zawsze ma działać". Porównała także "wartości psychologiczne" operacji gotówkowych i bezgotówkowych. Okazało się, że najlepsze rozwiązania bezgotówkowe sprowadzały się do operacji płacenia w całym jego kontekście i otoczeniu rynkowym, gdzie spotykają się różni interesariusze i każdy z nich odgrywa swoją psychologiczną rolę. "Ludzie nie chcą wahać się, muszą mieć zaufanie, że ta usługa zawsze będzie działała. Wreszcie ludzie muszą mieć pewność, że mogą to wszystko przechowywać w cyfrowym portfelu, na przykład paragony, ale też przypomnienia, że niebawem kończy się gwarancja (sprzętu AGD)" - powiedziała. W pracach nad cyfrowym portfelem jej firma bierze pod uwagę, że konsumenci chętniej zdecydują się na nowe rozwiązanie, gdy będzie ono lepsze i wygodniejsze. Może to zapewnić np. możliwość bieżącego prowadzenia analiz finansowych, śledzenia wydatków, danych statystycznych, informacji o tym co i gdzie kupujemy. Według Jenny Fossum aplikacja powinna też dawać możliwość modyfikowania nowych usług i dopasowywania cyfrowego portfela do własnych potrzeb. Visa rozwija płatności bezgotówkowe w Polsce. Dołącza Poczta Polska Adrian Kurowski, dyrektor Visa Europe w Polsce ocenił, że płatności kartami Visa w Polsce dynamicznie rosną w dużej mierze dzięki zbliżeniowości (wzrost o ponad 44% ilościowo i o ponad 20% wartościowo w ostatnim roku sprawozdawczym). Do końca 2017 r. wszystkie terminale POS mają być zbliżeniowe, a "to wydarzenie na skalę europejską" - podkreślił. Z przedstawionych przez niego danych wynika, że w Polsce posiadacze kart Visa mogą korzystać z niemal 470 tys. terminali POS. Płatność zbliżeniową umożliwia 84% z nich. Pod względem płatności zbliżeniowych Polska jest europejskim liderem stanowią one ponad połowę wszystkich transakcji z wykorzystaniem kart Visa. Mimo takich wyników dyrektor Visa Europe w Polsce przyznał, że jesteśmy "dopiero na początku drogi". Zapowiedział ściślejszą współpracę z detalistami i wskazał na "białe plamy w płatnościach publiczno-

5 prawnych". Są nimi podatki, cło, akcyza, mandaty karne, opłaty sądowe, opłaty za usługi publiczne czyli obszary, w których jest bardzo dużo przestrzeni na rozwój płatności bezgotówkowych. Wkrótce płatności kartą mają być możliwe w urzędach Poczty Polskiej. Według Adriana Kurowskiego stanie się tak najpóźniej w czerwcu 2016 r. "Ostatnie działania Ministerstwa Rozwoju i wzorce procesów czerpane ze współpracy ze Szwecją przyczynią się do pełnego otwarcia Polski na płatności bezgotówkowe" - ocenił Adrian Kurowski. Szybko "łapiemy" nowinki Tadeusz Kościński, podsekretarz stanu w Ministerstwie Rozwoju powiedział, że w Polsce "mamy 35 mln kart i szybko łapiemy nowinki". Zauważył jednak, że znaczna część klientów wypłaca gotówkę, gdyż woli mieć pełną kontrole nad swoimi płatnościami i decyzjami. "Wiedzą, że to co mają w portfelu, to mogą wydać, nie więcej. I nie muszą wtedy myśleć o braniu kredytu czy chwilówki" - dodał. Jego zdaniem podstawową barierą dla rozwoju transakcji bezgotówkowych w Polsce są stosowane przez banki opłaty interchange, gdyż banki przede wszystkim patrzą "jak na tym zarobić". Dodał, że interchange "jest do zmiany", a w przyszłości "powinno się go wyzerować" (Stawka intechange to opłata pobierana od każdej płatności kartą od przedsiębiorców przyjmujących taką płatność. Maksymalne stawki wynoszą teraz 0,2% dla kart debetowych i 0,3% dla kart kredytowych - PAP). "Jestem dumna z Polaków, bo jesteśmy zaraz po Turkach narodem, który łatwo wchłania innowacje" - powiedziała Ewa Wernerowicz, dyrektor ds. operacyjnych Vivus Finance. Jednocześnie wyraziła przekonanie, że sektor bankowy dostosuje się do sektora finansowego i - jak powiedziała - "będziemy mogli razem funkcjonować w dobrej komitywie". Niskie "ubankowienie" społeczeństwa Joanna Seklecka, wiceprezes esrvice stwierdziła, że sektor płatniczy w Polsce rozwija się w sposób bardzo dynamiczny. "W eservice widzimy spadek wartości średniej wartości transakcji. Teraz jest to 75 złotych" - dodała. Jej zdaniem podstawową barierą dla rozwoju operacji bezgotówkowych w Polsce jest wciąż niskie ubankowienie, a wielu emerytów wciąż nie posiada rachunku bankowego.

6 "Starsze pokolenie woli pójść do banku i na pocztę, bo przelew bankowy może nie trafi" - powiedziała. Według niej wprowadzenie kart w sieci sklepów Biedronka było ważnym impulsem dla rozwoju płatności bezgotówkowych, a podobnie może się stać po włączeniu się do tego systemu Poczty Polskiej. Adam Tochmański z Narodowego Banku Polskiego powiedział, że "mamy ubankowienie na poziomie 78%, a najsłabiej ubankowione są osoby starsze". Jego zdaniem w Szwecji jest pod tym względem zupełnie inaczej głównie dlatego, że od lat 60. wszystkie świadczenia były tam wypłacane na rachunki. Natomiast w Polsce bardzo długo nie było takiej możliwości, a "poza tym zawsze będzie część społeczeństwa, które nie będzie chciała być ubankowiona" - dodał. Zwrócił też uwagę na młode pokolenie Polaków, w wieku lat. "Nawet 40% nie jest ubankowiona, bo brakuje im dochodów, a to są bariery ekonomiczne. Ale pytani, czy założyliby rachunek, gdyby mieli stałe dochody, odpowiedzieli, że zrobiliby to natychmiast" - powiedział Adam Tochmański. Według niego dojście Polski do wskaźników szwedzkich to kwestia wielu pokoleń, a nie najbliższych 5-10 lat. "Powinniście rozważyć wypłacanie świadczeń społecznych tylko na konto, na rachunek bankowy, a to na pewno by zmieniło nastawienie ludzi" - dodał prof. Niklas Arvidsson. Ograniczenia obrotu gotówkowego Podczas konferencji w Ministerstwie Rozwoju dyskutowano także możliwościach dalszego obniżania limitów w płatnościach gotówkowych (w Polsce do 15 tys. EUR - PAP), co m.in. ułatwiłoby wykrywanie luk w systemie podatkowym. Uczestnicy debaty zastanawiali się, czy to rozwiązanie prowadzi w dobrym kierunku, tym bardziej, że proponowane sankcje są bardzo dotkliwe zwłaszcza dla MŚP, które narzekają również na dodatkowe opłaty bankowe. Paweł Bułgaryn z Ministerstwa Finansów zwrócił uwagę, że w wielu krajach limity gotówkowe są niższe niż w Polsce, a dostęp do płatności bezgotówkowych i usług bankowych w Polsce nie jest problemem. Według niego duża konkurencja w sektorze bankowym powoduje, że jest "bardzo dużo ofert rachunków bezpłatnych". "O sankcjach nie chciałbym się wypowiadać, bo to jest dopiero projekt" - podkreślił. Erik Lenntorp z Riksbanku powiedział, że "w Szwecji nie ma takiego limitu, jednak UE tego wymaga, więc pewnie się pojawi". Według niego ma to sens, gdyż "zapobiega praniu brudnych pieniędzy".

7 Joanna Seklecka uznała, że limity są bardzo ważne "i to dobrze, że są obniżane". Jednak jej zdaniem problemem w transakcjach bezgotówkowych jest m.in. ograniczone zaufanie konsumentów do przedpłacania za towar, gdyż - jak powiedziała - "nie dowierzamy, że zamówiony towar będzie odpowiedniej jakości, wolimy więc towar zobaczyć i dopiero zapłacić". Podsumowując Ewa Wernerowicz stwierdziła, że przed obrotem bezgotówkowym nie ma odwrotu. "Dla moich dzieci pieniądz fizyczny, to jest coś, co babcia daje" - dodała. Adrian Kurowski zauważył, że płatności bezgotówkowe stają się w Polsce powszechne, a pomagają w tym innowacje. "Każdy może sprawdzić i zdecydować, czy już chciałby płacić smartfonem, czy na razie wystarczą mu karty zbliżeniowe" - dodał. Adam Tochmański z NBP stwierdził, że gotówka sama jest pieniądzem, natomiast w płatnościach bezgotówkowych to karta płatnicza, komórka, komputer i "inne płacidła" są kluczem do pieniądza. Porównał to do klucza do domu. "Dziś konsumenci stoją przed wyborem, czy chcą mieć dużą łatwość obsługi i zarazem drzwi otwarte, czy klucz trudny do podrobienia, ale niewygodny dla użytkownika" - powiedział. Konferencję "Obrót bezgotówkowy - Polska vs. Szwecja 20:80. Jak wdrożyć model szwedzki na rynek polski?" zorganizował Instytut Innowacyjna Gospodarka we współpracy z Ambasadą Szwecji.