1 J. Kundera, Jednolity rynek europejski, Oficyna Ekonomiczna, Kraków 2003, s. 7.

Transkrypt

1 Publikacja wydana w ramach projektu współfinansowanego przez Unię Europejską z Europejskiego Funduszu Społecznego oraz budżetu państwa w ramach Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego. Jest ona elementem projektu pod tytułem Biblioteka Przedsiębiorcy przy Państwowej Wyższej Szkole Zawodowej w Sulechowie. Część IV Prawne aspekty inwestycji na rynku europejskim (Beata Łączak) 1. Jednolity Rynek Europejski geneza i zasady funkcjonowania Integracja europejska otworzyła nową erę europeizacji problemów ekonomicznych, społecznych i politycznych w niespotykanym dotąd wymiarze przy jednoczesnym odsunięciu na bok problematyki państw narodowych. Jednolity rynek europejski jest rdzeniem dzisiejszej Unii Europejskiej i jednym z największych osiągnięć procesów integracyjnych w Europie 1. Jego skala prawdopodobnie przekroczyła marzenia jego prekursorów, ale droga do niego była daleka. W 1957 roku sześć państw zachęconych sukcesami wypracowanymi w ramach Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali poszło krok dalej i podpisując tzw. Traktat Rzymski powołało do życia Europejską Wspólnotę Gospodarczą (EWG). Celem jej było zbliżenie ekonomiczne państw uczestniczących w tym procesie, zapewnienie stabilnego rozwoju gospodarczego oraz wzrost zamożności obywateli Wspólnoty. Sposobem do osiągnięcia wyznaczonego celu miało być utworzenie wspólnego rynku wewnętrznego zdefiniowanego jako obszar bez granic wewnętrznych, na którym zostaje zapewniony 1 J. Kundera, Jednolity rynek europejski, Oficyna Ekonomiczna, Kraków 2003, s. 7.

2 swobodny przepływ towarów, osób, usług i kapitału. Rozpoczęto od stworzenia strefy wolnego handlu, która polegała na zniesieniu ograniczeń w obrocie towarowym pomiędzy krajami należącymi do strefy, przy jednoczesnym zachowaniu autonomicznej polityki celnej wobec krajów trzecich. Okres funkcjonowania strefy wolnego handlu zbiegł się w czasie z tzw. Złotym Wiekiem powojennej Europy. W tym czasie w sześciu krajach EWG odnotowano wysoki i stabilny wzrost gospodarczy oraz niespotykanie wysoki poziom zatrudnienia. Wyniki gospodarcze Szóstki były zdecydowanie lepsze od wyników Stanów Zjednoczonych i Wielkiej Brytanii. Dobre doświadczenia osiągnięte w ramach współpracy w EWG pozwoliły bez przeszkód zrealizować zapisy Traktatów Rzymskich i w 1968 roku utworzono Unię Celną poprzez uśrednienie stawek celnych obowiązujących w krajach EWG. Zakładano, że funkcjonowanie strefy wolnego handlu i Unii Celnej przyniesie wiele pozytywnych efektów gospodarczych takich jak: wzrost obrotów handlowych pomiędzy partnerami, dostęp do szerszego rynku zbytu, poprawa jakości towarów stymulowana przez wzrost konkurencji, pojawienie się efektu skali czyli obniżenie kosztów produkcji poprzez jej wzrost ilościowy. Korzyści z podjętych działań mieli osiągnąć zarówno producenci z tytułu efektu skali jak i konsumenci z tytułu obniżenia cen towarów i poprawy ich jakości. Jednak usunięcie formalno-prawnych przeszkód celnych i ograniczeń ilościowych pomiędzy krajami zrzeszonymi nie wystarczyło do stworzenia dobrze funkcjonującego wspólnego rynku wewnętrznego. Jak wiadomo okres prosperity w gospodarce nie trwa wiecznie, pod koniec lat sześćdziesiątych pojawiły się pierwsze problemy ekonomiczne wzrost inflacji i zmniejszenie strumienia inwestycji. Ale początek lat siedemdziesiątych był jeszcze okresem optymizmu. Europejska Wspólnota Gospodarcza integrowała się na wielu płaszczyznach, rozpoczęto także wdrażanie licznych polityk wspólnotowych. W 1973 roku uzgodniono pierwsze rozszerzenie w ramach, którego do Wspólnoty przystąpiły trzy kraje północne Zjednoczone Królestwo Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej, Irlandia oraz Dania. Ten fakt uczynił z EWG dominujące ugrupowanie gospodarcze w Zachodniej Europie. Kolejne lata to już początek kryzysu i recesji w gospodarce światowej. Polityczna harmonia zastąpiona została przez ostrożność i coraz częstszą niezgodę. Przyczyniły się do tego niewątpliwie dwa kryzysy paliwowe w 1973 i Pierwszy z nich był następstwem wojny izraelskoarabskiej, która spowodowała arabskie embargo na ten surowiec i w konsekwencji niemal poczwórny wzrost jego ceny. Drugi kryzys paliwowy, w latach był wynikiem wojny Iraku z Iranem i doprowadził w ciągu kilku miesięcy do wzrostu ceny baryłki ropy z 21 do 31$. Inflacja, spadek produkcji i spadek wzrostu gospodarczego przetoczyły się przez niemal wszystkie rozwinięte kraje świata, ale najbardziej dotknęły gospodarkę europejską, która znacznie wolniej podnosiła się z kryzysu niż jej główni konkurenci. Na początku lat osiemdziesiątych stopa bezrobocia zarówno w Stanach Zjednoczonych jak i w Europie była bardzo wysoka i niemal trzykrotnie przewyższała stopę bezrobocia w Japonii. Jednakże po roku 1983 bezrobocie w Stanach Zjednoczonych spadło znacząco a we Wspólnocie pozostało na niezmienne wysokim poziomie do połowy lat osiemdziesiątych 2. Te zawirowania sprawiły, że jeszcze na początku lat osiemdziesiątych jednolity rynek europejski był daleki od obecnej rzeczywistości. Europejska Wspólnota Gospodarcza straciła impulsy rozwojowe i dotychczasową dynamikę procesów integracji. Sytuacja panująca na światowym rynku gospodarczym spowodowała, że wiele państw wprowadziło protekcjonistyczne polityki własnych rynków i integracja stawała się coraz bardziej utrudniona. Dodatkowo na globalnym 2 A.M Williams, The European Community. The contradictions of integration, Cambridge 1991, s

3 rynku Wspólnocie zaczął wyrastać znaczący konkurent - Japonia, która stopniowo stawała się jedną z najbardziej liczących się potęg gospodarczych. W latach osiemdziesiątych japońska gospodarka wyprzedziła w sferze produkcji i handlu gospodarki: amerykańską jak i europejską. Niebezpieczeństwo stwarzały również państwa Europy Wschodniej, ale Żelazna Kurtyna dawała Wspólnocie pewną ochronę. Te trudne okoliczności, z którymi przyszło się zmierzyć Europejskiej Wspólnocie Gospodarczej dały jej nowy impuls do działania. W 1985 roku Komisja Europejska pod przewodnictwem Jacques Delors opublikowała Białą Księgę. Wykazano w niej, że Wspólnota ma potencjał i możliwości, aby stworzyć wspólny rynek służący ponad 300 milionom konsumentów. Ale zaznaczono ewidentnie, że ten potężny potencjał napotyka na wiele przeszkód opóźnienia i biurokrację na granicach, zróżnicowane przepisy, wymogi związane z uznawaniem działalności na terenie poszczególnych państw członkowskich, różnice w standardach dotyczących jakości produktów, zróżnicowane normy fitosanitarne, bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony środowiska itp. 3 W Białej Księdze zawarto propozycje blisko 300 aktów prawnych, które regulowały zagadnienia związane z implementacją jednolitego rynku wewnętrznego. Większość tych propozycji została zawarta w Jednolitym Akcie Europejskim z lutego 1986 roku, który niejednokrotnie uznawany jest za pierwszą reformę Traktatów Rzymskich. Dokument ten miał doniosłe znaczenie, gdyż wieńczył 40 letni proces integracji europejskiej i kładł fundament pod jakościowo nową strukturę Unię Europejską która miała powstać w przyszłości. Postanowieniami Jednolitego Aktu Europejskiego wprowadzono wiele zmian instytucjonalno-prawnych. Pojawiła się procedura współpracy, zwiększono uprawnienia Parlamentu Europejskiego, zyskał on prawo do wyrażania zgody na przystąpienie i stowarzyszenie nowych państw. Stworzono bardziej precyzyjną podstawę prawną dla działania Rady Europejskiej przy okazji rozszerzając jej kompetencje o możliwości podejmowania działań w zakresie rozwoju transportu, rozwoju technologicznego, polityki socjalnej, ochrony środowiska i badań naukowych. Powołano też Sąd Pierwszej Instancji i zajęto się kwestiami bezpieczeństwa. W dziedzinie gospodarki najważniejszy postulat dotyczył utworzenia do końca 1992 roku rynku wewnętrznego oraz unii gospodarczej i walutowej. Celem reformy miało być umożliwienie rzeczywistego swobodnego przepływu towarów, usług, kapitału i osób, wyeliminowanie barier o charakterze pozataryfowym oraz zachęcenie europejskich przedsiębiorców do działalności na skalę europejską. Jednolity Akt Europejski nadał nowy impuls procesowi integracji europejskiej. Stało się oczywiste, że dotychczasowa koncepcja jedności tylko poprzez koordynację polityk międzyrządowych wyczerpała się. Pojawiła się potrzeba przejścia do etapu kolejnego. Jego początkiem było podpisanie przez wszystkie państwa członkowskie w grudniu 1991 roku w holenderskiej miejscowości Maastricht Traktatu o Unii Europejskiej. Jego postanowienia określiły kształt i kierunki procesów integracyjnych na kontynencie europejskim na wiele lat. Cechą charakterystyczną Traktatu była jego struktura składał się on z trzech filarów. Pierwszy filar regulował kwestie dotyczące integracji ekonomicznej. Od tej pory zreformowana EWG przyjęła nazwę Wspólnoty Europejskiej, a jej kompetencje zostały rozszerzone. Miała się ona zajmować polityką wspólną i szczegółową a także podjąć wszystkie stosowne działania prowadzące do powstania jednolitego rynku oraz unii gospodarczej i walutowej. Drugi filar obejmował wspólną politykę zagraniczną i bezpieczeństwa prowadzoną na szczeblu wspólnotowym i międzyrządowym. Celem tych 3 A. Jones, S. Budd, The European Community. A guide trough the Maze, 1994, s. 45.

4 działań było umacnianie pokoju międzynarodowego i zapewnienie bezpieczeństwa Unii i jej Państwom Członkowskim. Miało to zostać osiągnięte poprzez wypracowywanie wspólnych stanowisk w kwestiach polityki zagranicznej i obronnej. Trzeci filar określał zasady współpracy w zakresie wymiaru sprawiedliwości i spraw wewnętrznych czyli dotyczył polityki imigracyjnej, azylowej, kontroli granic, walki z międzynarodową przestępczością, współpracy między systemami sądowniczymi oraz służbami policyjnymi i celnymi. Traktat z Maastricht posiadał formę kompleksową łączył w sobie zagadnienia gospodarcze z problematyką społeczną i kwestiami politycznymi. Zakładał, że Unia Europejska budowana będzie na zasadzie subsydiarności przy zachowaniu całego dotychczasowego dorobku prawno-instytucjonalnego Wspólnoty. Głównymi organami Wspólnoty Europejskiej zostały: Komisja Europejska, Rada Unii Europejskiej, Parlament Europejski, Trybunał Sprawiedliwości i Trybunał Obrachunkowy. Organami o charakterze doradczym zostały: Komitet Ekonomiczo-Społeczny oraz Komitet Regionów. Ratyfikacja traktatu napotkała wiele trudności. We Francji, Danii i Irlandii odbyły się ogólnonarodowe referenda w tej sprawie. We Francji jego zwolenników było minimalnie więcej niż przeciwników, natomiast Duńczycy odrzucili Traktat w pierwotnej wersji i nastąpiła konieczność jego renegocjacji. Zawirowania te sprawiły, że wszedł on w życie dopiero 1 listopada 1993 roku. Także realizacja traktatu nie obyła się bez problemów. Ale według danych komisji Europejskiej do końca listopada 1994 roku państwa członkowskie przyjęły około 90% aktów prawnych umożliwiających funkcjonowanie jednolitego rynku wewnętrznego. Pozytywne efekty pojawiły się momentalnie. Przedsiębiorcy szybko dostosowali się do nowych zasad. Nastąpił proces restrukturyzacji przemysłu wytwórczego, któremu towarzyszyła fala fuzji. Stworzono wiele nowych miejsc pracy dzięki czemu stopa bezrobocia zaczęła nareszcie spadać. Ludzie mogli korzystać z szerszej gamy towarów i usług w życiu codziennym, a także umożliwiono im swobodne poruszanie się po Europie w różnych celach, zarówno zarobkowych jak i rozrywkowych. Jednolity rynek europejski jest faktem w pełni dokonanym od 1 stycznia 1993 r., jego tworzenie trwało ponad 40 lat. Ale stanowi on wyrazisty przykład dążenia Unii Europejskiej do zapewnienia własnym obywatelom życiowego dobrobytu. Rynek Wewnętrzny jest największym osiągnięciem Wspólnoty, ale również jej największym wyzwaniem. Nawet przy oficjalnym otwarciu znaczono, że jego budowa jeszcze się nie zakończyła. Twórcy zdawali sobie bowiem sprawę z tego jak wielki potencjał gospodarczy tkwi w państwach europejskich i wiedzieli, że jest on uwięziony w granicach administracyjnych poszczególnych krajów i nie może być wykorzystywany dla dobra ogółu. Dlatego instytucje unijne wraz z państwami członkowskimi przez wiele lat wytrwale sporządzały i wdrażały setki dyrektyw ułatwiających swobodne przepływy i swobodny rozwój rynku wewnętrznego. Koncepcja jednolitego rynku jest prosta: traktować UE jako jeden obszar, na którym osoby, towary, usługi i kapitał mają swobodę przepływu w celu stymulowania konkurencji w handlu oraz zwiększania skuteczności produkcji. Podstawą prawną dla działania rynku wewnętrznego jest artykuł 14, ust. 2 TWE. I to one, tak zwane cztery swobody: swoboda przepływu towarów, swoboda przepływu usług, swoboda przepływu kapitału i swoboda przepływu osób stanowią fundament jednolitego rynku europejskiego.

5 Swoboda przepływu towarów Podstawą funkcjonowania Wspólnoty Europejskiej jest Unia Celna. Rozciąga się ona na całą wymianę towarową i zakazuje nakładania ceł przywozowych i wywozowych pomiędzy Państwami Członkowskimi jak również innych opłat o skutku równoważnym. Dotyczy ona jednak tylko produktów pochodzących z Państw Członkowskich lub wprowadzonych legalnie do obiegu na terytorium któregoś z państw Unii. Obliguje również do przyjęcia wspólnej taryfy celnej pomiędzy państwami trzecimi. Kompetencje w zakresie zmian w taryfie celnej mają tylko odpowiednie instytucje UE, państwa zrzeszone nie mogą samodzielnie dokonywać żadnych zmian w tym sektorze. Wszystkie towary podlegają tym samym normom i standardom i powinny być obłożone takimi samymi podatkami. Nie istnieją ograniczenia ilościowe i kontrole graniczne. Tak daleko posunięta liberalizacja obrotów towarami wymagała od państw Unii harmonizacji podatków, opłat celnych i zastosowania jednolitych standardów. Zasada nieskrępowanego przepływu towarów dotyczy wyrobów przemysłowych, produktów rolnych i spożywczych. Gwarancji bezpieczeństwa towarów dla ludzi i środowiska strzegą odpowiednie dyrektywy. Zasada swobodnego przepływu towarów nie ma charakteru bezwzględnego, Traktat o Wspólnocie Europejskiej dopuszcza jej pewne ograniczenia ze względu na moralność publiczną, porządek publiczny, bezpieczeństwo publiczne, zdrowie publiczne, ochronę kultury oraz ochronę własności intelektualnej. Swoboda przepływu usług Wszelkie usługi są najczęściej świadczeniami odpłatnymi obejmującymi działalność o charakterze przemysłowym i handlowym, działalność rzemieślniczą a także wykonywanie wolnych zawodów. Swoboda przepływu usług oznacza prawo do prowadzenia działalności gospodarczej, zakładania przedsiębiorstw, spółek, filii i dostarczania usług obywatelom państw członkowskich na obszarze całej UE. Kluczowe znaczenie w tej materii mają art Traktatu o Wspólnocie Europejskiej zapewniające swobodę świadczenia usług na terenie państw członkowskich Wspólnoty 4. Usługi transportowe (ze względu na swój charakter), bankowe i ubezpieczeniowe (ze względu na przepływ kapitału) według prawodawstwa unijnego nie są zaliczane do obszaru usług i objęte są odmienną regulacją. Legalna jest, zatem sprzedaż, jak i zakup usług (spółki oraz przedsiębiorstwa zarejestrowane w którymkolwiek z państw członkowskich Unii mogą funkcjonować w pozostałych państwach UE) oraz praca na własny rachunek zarówno we własnym kraju jak i w krajach członkowskich (np. wolne zawody takie jak lekarz, architekt, prawnik, weterynarz). Wartym zaznaczenia jest fakt, że ze względu na nakaz równego traktowania obywateli Wspólnoty obowiązkowe jest wzajemne uznawanie kwalifikacji. Nie można żądać od osoby zamierzającej zamieszkać w innym kraju i świadczyć usługi wyższych kwalifikacji, umiejętności czy świadectw niż od własnych obywateli. Wyróżnia się następujące rodzaje swobód dotyczących przepływu usług: aktywna swoboda świadczenia usług - czyli usługodawca przekracza granicę i udaje się do kraju usługobiorcy w celu wykonania usługi w innym kraju członkowskim, pasywna swoboda świadczenia usług odbiorca usługi udaje się do kraju usługodawcy by tam skorzystać z usługi, 4 Wolność Gospodarcza, Z. Brodecki, (red), Wydawnictwo Prawnicze Lexis Nexis, Warszawa 2003, s. 50.

6 swoboda przepływu produktu produkt przekracza granice natomiast usługodawca i usługobiorca pozostają w swoich krajach. Swoboda przepływu kapitału Oznacza swobodne transakcje finansowe bez jakichkolwiek ograniczeń pomiędzy Państwami Członkowskimi, jak również w stosunkach pomiędzy Państwami Członkowskimi i państwami trzecimi. Przepływ kapitału odnosi się do przepływu środków finansowych w jakiejkolwiek postaci i nie może być związany z przepływem towarów lub usług. Pełna swoboda przepływu kapitału nastąpiła 1 stycznia 1994 roku. Od tego momentu istnieje nieskrępowana możliwość inwestowania we wszystkich dziedzinach gospodarki państw Wspólnoty. Można nabywać za granicą swego kraju macierzystego wszystkie walory rzeczowe i finansowe bez żadnych przeszkód. Nie istnieją komplikacje przy transferze zysków z jednego kraju członkowskiego do drugiego, nie ma utrudnień przy likwidacji inwestycji bądź zmianie jej profilu i wiążących się z tym przepływach finansowych. Wprowadzona w tym samym momencie swoboda dokonywania płatności umożliwia bezproblemowe płacenie za towary, usługi oraz wynagrodzenia pracowników. Obywatele Unii uzyskali także prawo do zakładania kont bankowych, lokat i dokonywania transakcji bankowych we wszystkich krajach członkowskich. Swoboda przepływu kapitału ułatwiła również dokonywanie bezpośrednich inwestycji zagranicznych. Ogromne sumy szukają najbardziej zyskownych miejsc i form swojej alokacji, rozwijając przy okazji gospodarkę kraju, w którym zostały umiejscowione. Aby zapewnić swobodne przepływy kapitałowe kraje członkowskie zobligowane zostały do ujednolicenia wielu przepisów m.in. regulujących realizację płatności oraz zabezpieczających interesy wierzycieli. Swoboda przepływu osób Swoboda przepływu osób swe początki ma w zapisach Traktatu Rzymskiego i odnosiła się wtedy do swobodnego przepływu pracowników i osób podejmujących działalność gospodarczą. Obecnie zasada ta została sporo rozszerzona i dotyczy wszystkich obywateli Unii Europejskiej dając im swobodę przemieszczania się w celu osiedlenia się, prowadzenia działalności gospodarczej czy pracy zarobkowej na terytorium dowolnego kraju członkowskiego bez konieczności posiadania wiz i zezwoleń. Regulują to artykuły Traktatu o Wspólnocie Europejskiej 5. Zasada swobodnego przepływu osób obejmuje osoby migrujące jak i członków ich rodzin. Oznacza to, że obywatele jednego państwa UE podejmujący jakąkolwiek działalność ekonomiczną w innym państwie UE nie mogą być dyskryminowani ze względu na obywatelstwo i muszą być traktowani na równi z obywatelami danego kraju. Dotyczy to formy zatrudnienia, warunków pracy i płac. Od zasady tej istnieją dwa odstępstwa, można zastosować ograniczenia w możliwości zatrudnienia w służbie publicznej danego kraju obywatela innego kraju natomiast w drugim przypadku można zastosować ograniczenia w prawie do zatrudnienia osoby z innego państwa ze względu na ochronę zdrowia i porządku publicznego. Istotną kwestię omawianej swobody stanowią również regulacje dotyczące dostępu do świadczeń społecznych emerytur czy zasiłków. Okresy ubezpieczenia pracowników uzyskane w jakimkolwiek państwie członkowskim UE, potrzebne do uzyskania i obliczenia wysokości świadczeń we własnym 5 J. Kundera, Jednolity rynek europejski, Oficyna Ekonomiczna, Kraków 2003, s. 46.

7 kraju jak i w innych krajach Wspólnoty są sumowane. Zasadna ta nie ma jednak charakteru absolutnego, swobodne przemieszczanie się i przebywanie na terytorium innego państwa jest obwarowane wieloma przepisami. Niepożądanego obywatela każde z państw ma prawo wydalić ze swego terytorium, gdyż pobyt cudzoziemca nie może stanowić dla niego ciężaru. Bariery Wspólny rynek umożliwia przyspieszenie rozwoju gospodarczego krajów zrzeszonych jednakże nie może być uważany za motor wzrostu gospodarczego. Stworzenie dobrych i stabilnych ram gospodarczych nie przesądza o pewnym osiągnięciu przez wszystkie kraje zrzeszone zakładanych korzyści. Uważa się nawet, iż poprawa międzynarodowej mobilności czynników produkcji pogłębia różnice w rozwoju gospodarczym. Dzieje się to za sprawą np. tzw. efektu polaryzacji. Sprawia on, że regiony lepiej rozwinięte, bogatsze przyciągają do siebie kapitał a wraz z nim pracowników o wyższych kwalifikacjach powodując, iż regiony ubogie wyssane z najważniejszych czynników wzrostu pozbawione są możliwości rozwoju. Dlatego z perspektywy czasu można zauważyć, że w efektach wzrostu gospodarczego nie wszystkie regiony uczestniczą w równym stopniu. Pomimo faktu, iż jednolity rynek europejski nie zapewnia harmonijnego rozwoju gospodarek krajów członkowskich, to jednak niweluje dysproporcje gospodarcze pomiędzy państwami Unii Europejskiej. Kraje słabiej rozwinięte za pomocą wielu instrumentów takich jak np. fundusze strukturalne mają możliwość dogonić państwa o najwyższym stopniu rozwoju 6. Konieczna jest tylko dalsza realizacja programu wspólnego rynku i likwidowanie powstałych w wyniku scalenie kilku organizmów w jedno barier. Pierwotnie każde państwo posiadało zbiór zasad regulujących funkcjonowanie ich wewnętrznych rynków. Środki te miały służyć ochronie zdrowia obywateli, ochronie środowiska naturalnego, ochronie własności intelektualnej czy kultury narodowej 7. Choć czasem bywały wykorzystywane do celów protekcjonistycznych ochrony własnego rynku przed konkurencyjnymi artykułami z zewnątrz. Jednak obecnie odmienne w każdym państwie regulacje tworzą w efekcie bariery utrudniające funkcjonowanie wspólnego rynku. Zostały one zidentyfikowane już w Białej Księdze z 1985 roku i podzielone na trzy grupy: fizyczne, techniczne i fiskalne 8. Bariery fizyczne najbardziej negatywne skutki przynosiły podmiotom zaangażowanym w handel. Długotrwałe postoje na granicach podnosiły koszty transportu i ogólne koszty transakcyjne. Wpływało to zasadniczo na podniesienie cen towarów ze szkodą dla konsumentów 9. Aby choć częściowo wyeliminować przeszkody fizyczne, stworzono pewne narzędzia prawne mające na celu wprowadzenie ułatwień w obszarze transportu. Do tych instrumentów zalicza się: Dokument SAD (Single Administrative Document) zastąpił on kilka formularzy koniecznych do wypełnienia przy przekraczaniu granicy przez towary. 6 Ibidem, s Ibidem s Wolność Gospodarcza, pod red. Z. Brodeckiego, Wydawnictwo Prawnicze Lexis Nexis, Warszawa 2003, s K. Gawlikowsak-Hueckel, A. Stępniak, A. Zielińska-Głębocka, Polska-EWG. Wybrane aspekty dostosowań w świetle Rynku 1992 i Umowy o Stowarzyszeniu, Gdańsk 1992, s. 204.

8 Kontrole fitosanitarne i weterynaryjne przeniesiono z granicy do miejsc załadunku lub przeznaczenia. Wprowadzono specjalne karnety importowe TIR i ATA. Skutkują one tym, że oznakowane tym karnetem towary wwożone na teren Wspólnoty lub tylko przez nią transportowane zobowiązują kraje członkowskie do stworzenia dla nich jednolitego obszaru transportowego. Zapoczątkowano na mocy umowy z Schengen (1990) tworzenie jednolitego obszaru bez kontroli celnych i paszportowych. Obecnie do strefy z Schengen należy 15 państw i kolejnych 15 jest zainteresowanych przystąpieniem do niej 10. Sporo problemów wynikało też z istniejących w każdym państwie odmiennych systemów standardów i norm technicznych. Stanowią one tak zwany zespół barier technicznych. Do roku 1978 Wspólnota starała się stworzyć jednolity system w tym obszarze, podjęto się prób tworzenia programów harmonizacyjnych i standaryzacyjnych. Wydano szereg dyrektyw dotyczących różnych aspektów towarów ze szczegółowym opisem jakie należy spełnić wymagania, aby wyrób wypełniał normy i standardy. Z uwagi na niesamowitą ilość rozwiązań jakie musiała by regulować i przyjąć Wspólnota Europejska postanowiono, że na szczeblu najwyższym regulowane będą tylko wymogi ogólne, a opracowanie standardów należeć będzie do kompetencji odpowiednich instytucji standaryzujących. Powołano do istnienia Europejski Komitet Normalizacyjny (CEN) zbliżający do poziomu wspólnotowego narodowe systemy normalizacyjne w grupie produktów przemysłowych. Europejski Komitet Normalizacji Elektrotechnicznej (CENELEC) dbający o standardy w sektorze elektrotechnicznym oraz Europejski Instytut Standardów Telekomunikacyjnych zajmujący się ujednolicaniem norm telekomunikacyjnych. Wprowadzono także odgórnie powszechnie obowiązującą zasadę wzajemnego uznawania. Zakłada ona, że produkt odpowiadający standardom na rynku jednego z Państw Członkowskich oczywiście zgodnie z normami instytucji standaryzujących - musi być dopuszczony do obrotu na rynkach innych krajów należących do Wspólnoty bez dodatkowych atestów i certyfikatów. Obecnie w Unii Europejskiej istnieje wymóg posiadania oznaczenia CE. Znak ten informuje, że wyrób spełnia wymogi bezpieczeństwa i nakłada na producenta odpowiedzialność za sprzedawany artykuł. Komisja Europejska wyrywkowo kontroluje towary będące w obiegu handlowym na rynku wspólnotowym i za nielegalne używanie symbolu CE grozi producentowi wysoka kara pieniężna 11. Ale najwięcej problemów w funkcjonowaniu na jednolitym rynku europejskim przysparzają przedsiębiorcom bariery fiskalne. Wynikają one z różnorodnych systemów podatkowych krajów członkowskich. W Unii Europejskiej nie ma systemu harmonizacji podatków dochodowych ani od osób fizycznych, ani od osób prawnych. Zaszła jedynie konieczność ujednolicenia podatków pośrednich, to jest VAT-u i akcyzy. Problem pojawiał się w momencie przekraczania granicy przez towar. Od przedsiębiorców żądano wówczas zapłaty podwójnej stawki VAT. Także transfery pieniężne były obłożone podwójnymi opłatami. Kwestie te znalazły swoje uregulowanie częściowo w TWE, gdzie artykuł 90 zabrania nakładania na towary wyprodukowane w innych Państwach Członkowskich 10 Wolność Gospodarcza, pod red. Z. Brodeckiego, Wydawnictwo Prawnicze Lexis Nexis, Warszawa 2003, s Ibidem.

9 jakichkolwiek innych wyższych podatków pośrednich i bezpośrednich niż takie jakimi są obłożone podobne towary krajowe. Uszczegółowienie tych założeń znajduje się w odpowiednich dyrektywach dotyczących podatku VAT. Na mocy pierwszej z nich wprowadzono w krajach członkowskich wspólnoty powszechny system VAT, ale bez ujednolicania stawek ulg i zwolnień. Kolejne dyrektywy uzupełniają problematykę funkcjonowania podatku na terenie Wspólnoty. Regulacjami unijnymi objęty został także podatek akcyzowy. Ustalono grupy produktów, które będzie on obejmował i należą do nich: paliwa mineralne, wyroby tytoniowe oraz napoje alkoholowe. Dodatkowo przyjęto wiele dyrektyw szczegółowo określających podstawę opodatkowania, minimalne stawki oraz ewentualne zwolnienia podatkowe. W sposób ustawowy ustalono też zasady obrotu wyrobami akcyzowymi ich produkcji, przerobu i składowania Wspólna polityka pieniężna W realiach pełnego osiągnięcia funkcjonowania czterech swobód ekonomicznych podjęto działania zmierzające do realizacji zamierzeń wspólnej polityki pieniężnej i urzeczywistnienie unii walutowej. W latach dziewięćdziesiątych jednolity rynek europejski funkcjonował już prawie bez zarzutu, toteż głównym celem państw członkowskich stało się stworzenie i wprowadzenie wspólnego pieniądza. Fizycznie euro pojawiło się w 2002 roku, ale proces ten został zapoczątkowany dużo wcześniej. Już w latach siedemdziesiątych harmonijną wymianę handlową i przepływy kapitału zakłócały wahania kursów walut poszczególnych państw. Aby temu zaradzić podejmowano mniej lub bardziej skuteczne działania, w celu utrzymania kursów walut państw Wspólnoty na określonym poziomie. Efekty tych poczynań były różne. Dlatego w 1979 roku podjęto decyzję o wprowadzeniu waluty rozliczeniowej tzw. ECU. Funkcjonowała ona na zasadzie koszyka złożonego z walut wszystkich Państw Członkowskich. Ale były to dopiero początki tworzenia stabilnego i wiarygodnego Europejskiego Systemu Walutowego. Dokładne zasady wprowadzenia wspólnej waluty i możliwości przystąpienia do Unii Monetarnej określono w Traktacie o Unii Europejskie z Maastricht (z 1992 r.). Powołano również do istnienia Europejski Instytut Monetarny z siedzibą we Frankfurcie nad Menem. Zasiadali w nim prezesi Banków Centralnych poszczególnych państw UE. Zadaniem Instytutu miało być dbanie o stabilne kursy wymiany walut, koordynacja polityki pieniężnej, przeprowadzenie działań przygotowawczych umożliwiających wprowadzenie Europejskiego Systemu Banków Centralnych i oczywiście prowadzenie wszelkich stosownych działań umożliwiających wprowadzenie na obszarze Unii wspólnej waluty. Jednakże decyzje EIM były decyzjami sugerowanymi, za ich niestosowanie nie groziły żadne dotkliwe konsekwencje, gdyż działał on na zasadzie ciała doradczego krajowych banków centralnych i nie dysponował w stosunku do nich żadnymi władczymi kompetencjami. Państwowym Bankom Centralnym zagwarantowano niezależność. Euro narodziło się w styczniu 1999 roku. Służyło najpierw do wymiany bezgotówkowej, by trzy lata później zmaterializować się w postaci żywego pieniądza. Wyemitowane banknoty wprowadzone zostały w dwunastu z piętnastu państw ówczesnej Unii. Ustalono, że waluty narodowe będą mogły funkcjonować jeszcze przez dwa miesiące 12 Ibidem.

10 2002 roku, lecz później wszystkie muszą zostać wycofane z obiegu. Trzy kraje - Dania, Szwecja i Wielka Brytania postanowiły zachować swoje pieniądze narodowe i nie przystępować do strefy Euro pomimo braku przeszkód formalnych ku temu. Państwa, które przystąpiły do Unii w 2004 i w 2007 roku szykują się do przyjęcia wspólnej waluty w różnych terminach. Dla Bułgarii, Czech, Estonii, Litwy, Łotwy, Polski, Rumunii, Słowacji i Węgier nie została jeszcze ustalona data wprowadzenia wspólnej waluty. Za to datę wejścia do strefy euro wyznaczyły sobie Cypr i Malta, które planują wprowadzić walutę europejską na swoim terytorium od 1 stycznia 2008 roku. Pierwszym państwem z grupy nowych krajów członkowskich UE, które przyjęło wspólną walutę europejską jest Słowenia. Od 1 stycznia 2007 roku stała się ona trzynastym członkiem Unii Gospodarczej i Walutowej. Decyzja o szybkim wprowadzeniu tej samej waluty, jaką posiadają najważniejsi partnerzy handlowi zwiększyła wiarygodność kraju na międzynarodowych rynkach finansowych oraz spowodowała wzrost zaufania inwestorów zagranicznych do państwa jako miejsca lokaty kapitału. W momencie wprowadzenia Unii Monetarnej Europejski Instytut Monetarny został przekształcony w Europejski Bank Centralny najwyższy organ decyzyjny w strefie euro, który od tej pory jest odpowiedzialny za politykę pieniężną realizowaną w tej walucie. Dotyczy ona zarządzania np. rezerwami finansowymi, ustalania poziomu stóp procentowych w strefie euro. Dba także o to, aby wszelkie płatności transgraniczne, również te poza strefą euro, lecz na terenie Unii przebiegały bez problemu. W ogólnych założeniach Europejski Bank Centralny ma dokładać wszelkich starań, aby rynki finansowe krajów Wspólnoty funkcjonowały bardziej wydajnie. Jest on jednostką nadrzędną w stosunku do banków centralnych państw należących do Unii Walutowej, które są zobligowane do wykonywania instrukcji i zaleceń wydawanych przez jego Zarząd. Europejski Bank Centralny jest jednostką niezależną, wolną od jakichkolwiek nacisków politycznych rządów Państw Członkowskich Unii Monetarnej. Autonomię Centralnego Banku Europejskiego może ograniczyć jedynie Rada w skład, której wchodzą ministrowie finansów Państw Członkowskich Unii Walutowej. Decyduje ona o kształcie polityki kursowej euro w stosunku do innych walut, ma również uprawnienia do nakładania kar na państwa nieprzestrzegające kryteriów spójności np. mające za duży deficyt budżetowy. Czasem kwestia nakładania kar jest przedmiotem sporów i nacisków politycznych, ale rozwiązywana jest w drodze mediacji między państwami członkowskimi. Dzięki wypracowanej w ten sposób wysokiej wiarygodności Europejskiego Banku Centralnego euro posiada stabilną pozycję w międzynarodowym systemie walutowym. Aby przystąpić do strefy euro należy spełnić określone warunki tzw. kryteria konwergencji 13. Jest ich pięć: stabilność cen: stopa inflacji nie może przekroczyć o 1,5% średniej stopy inflacji trzech państw członkowskich z najniższą inflacją; stopy procentowe: stopa oprocentowania długoterminowego nie może różnić się o więcej niż 2% od średniej stopy oprocentowania trzech państw, w których jest ona najniższa; deficyt: deficyt budżetowy w poszczególnych krajach nie może przekraczać 3% PKB; dług publiczny: nie może przekroczyć 60% PKB; 13 ( )