Wypadki na drogach z udziałem zwierząt

Transkrypt

1 CZARNECKA Wioleta 1 Wypadki na drogach z udziałem zwierząt WSTĘP Permanentny wzrost natężenia ruchu, ciągle rozwijająca się i rosnąca sieć wszystkich dróg na terenie naszego kraju (co jest jak najbardziej pozytywnym i pożądanym zjawiskiem), jednocześnie przyczyniają się w bardzo dużym stopniu do fragmentacji środowiska przyrodniczego. Budowa nowych dróg nieodwracalnie dzieli istniejące ekosystemy, przecina korytarze ekologiczne oraz korytarze migracji zwierząt. Jednocześnie zastosowane rozwiązania techniczne takie jak nasypy, wykopy, ogrodzenia ochronne, ekrany akustyczne, bariery energochłonne powiększają fragmentację środowiska i przyczyniają się do powstawania efektu barierowego. 1. DROGI JAKO EFEKT BARIERY DLA DZIKO ŻYJĄCYCH ZWIERZĄT Drogi stanowią element intensywnie oddziaływujący na otoczenie a także przyrodę terenów sąsiadujących [1]. Wielkość tego oddziaływana wynika przede wszystkim z lokalizacji inwestycji, zastosowanych rozwiązań projektowych oraz natężenia ruchu pojazdów. W przypadku oddziaływania na dziko żyjące zwierzęta negatywne oddziaływanie dróg można podzielić na [1]: a) bezpośrednie (oddziaływanie na zwierzęta i ich populacje): - uniemożliwianie lub utrudnianie przemieszczania się zwierząt w poprzek drogi, - śmiertelność zwierząt w wyniku kolizji z pojazdami. b) pośrednie (oddziaływanie na warunki siedliskowe): - przerywanie ciągłości strukturalnej korytarzy ekologicznych oraz siedlisk, - zniszczenie siedlisk i pogorszenie ich warunków w zasięgu istniejącej infrastruktury oraz w strefie podwyższonego stężenia emisji związanych z ruchem pojazdów, - ułatwienie ekspansji gatunków synantropijnych. Oddziaływanie dróg i ruchu drogowego powoduje efekt bariery dla zwierząt. Dotyczy to przede wszystkim korytarzy ekologicznych przedstawionych na rysunku 1, a także innych miejsc, gdzie może występować lokalna migracja zwierząt. Barierę ekologiczną (związaną z drogami) określa się [1], jako kompleksowy efekt działania śmiertelności, fizycznych ograniczeń, przekształceń środowiska i oddziaływań, które ograniczają danemu gatunkowi możliwość przekraczania drogi, przez co wpływają na jego zasięg, rozmieszczenie i liczebność populacji. Efektem łagodzącym może być budowanie przejść dla zwierząt przykład takich rozwiązań podano na rysunku 2. W wyniku funkcjonowania barier ekologicznych dochodzi do szeregu negatywnych skutków ekologicznych a także przyczyniają się one do powstawania wypadków drogowych. 1 Czarnecka Wioleta Katedra Dróg i Mostów Politechnika Lubelska 7353

2 Rys. 1. Przebieg głównych korytarzy ekologicznych i podział na strefy [4]. a) b) Rys. 2. a), b) Budowa S17 Kurów - Lublin - Piaski, zadanie nr 1: węzeł Kurów Zachód (GDDKiA. Widoczne liczne przejścia dolne dla zwierząt [2] 2. WYPADKI Z UDZIAŁEM ZWIERZĄT W POLSCE NA PODSTAWIE STATYSTYK POLICJI Statystyki policyjne wskazują że, miesiącami w których występuje najwięcej wypadków ze zwierzętami to maj, październik i listopad, charakteryzujące się zwiększoną migracją zwierząt oraz poszukiwaniem nowych terenów dla zapewnienia warunków przetrwania, a także migracje dorastających osobników. Natomiast luty, to miesiąc gdzie liczba wypadków jest najmniejsza. Zwierzęta migrują, poszukując miejsc żerowania, miejsc rozrodu przekraczając szlaki komunikacyjne na których często giną. Jak pokazują statystki liczba zdarzeń ze zwierzętami ciągle rośnie. Na rysunku 3 zauważyć można praktycznie ciągłą wzrostową tendencję zwiększania się z roku na rok liczby wypadków z udziałem zwierząt. 7354

3 Rys. 3 Liczba wypadków w Polsce z udziałem zwierząt w latach [5]. Na rysunku 4. podano liczbę zabitych osób w wyniku wypadku ze zwierzęciem. Na podstawie poniższego zestawienia nie można stwierdzić o występowaniu charakterystycznego trendu czy tendencji. W takich przypadkach poza tragicznymi w skutkach zderzeniami pojazd zwierzę można również sądzić, że każdorazowo zdarzenie takie powoduje również straty materialne. Bardzo istotnym problemem w wypadkach pojazd zwierzę stają się poza stratami materialnymi zranienia ludzi, których z roku na rok liczba wzrasta rysunek 5. Rys. 4. Liczba osób zabitych w wypadkach z udziałem zwierząt, w latach [5]. Rys. 5.. Liczba osób rannych w wypadkach z udziałem zwierząt, w latach [5]. 7355

4 Z punktu widzenia technicznego elementy, które mogą przyczynić się do zmniejszenia liczba wypadków ze zwierzętami to przede wszystkim: a) Ogradzenie dróg szybkiego ruchu. b) Ograniczenia prędkości wraz ze znakiem Uwaga dzikie zwierzęta z podaniem długości odcinka, na którym występuje niebezpieczeństwo. Wadą stosowania tego typu rozwiązania jest jego powszechność, co niejednokrotnie przyczynia się do jego deprecjonowania wśród kierowców. c) Znaki drogowe zintegrowane z sygnałami świetlnymi. d) System aktywnego powiadamiania kierowców przed zwierzętami (bardzo rzadko jeszcze stosowany i rozważany do stosowania w Polsce). e) bariery chemiczne, (np. użycie moczu drapieżników) f) budowa przejść górnych, dolnych (oraz w niektórych przypadkach zespolonych) dla zwierząt. W przypadku kolizji lub wypadku człowiek zwierzę przeważnie dochodzi zranień lub rzadziej śmierci ludzi. W przeważającej liczbie przypadków dochodzi do śmierci zwierząt a co najmniej do ich zranień. O ile w przypadku ludzi działa system ratownictwa o tyle w przypadku zwierząt często powstaje dylemat, jakie powinno być postępowanie względem zwierzęcia, które zostało ranne. Skutki wypadków dla zwierząt mogą być łagodzone przez budowę niezwykle ważnych ośrodków pomocy zwierzętom, co zostało opisane w punkcie 4 poniżej. 3. WYPADKI Z UDZIAŁEM ZWIERZĄT W WOJEWÓDZTWIE LUBELSKIM NA PODSTAWIE STATYSTYK POLICJI Województwo Lubelskie należy do grupy województw w Polsce z największą różnorodnością przyrodniczą oraz obszarów chronionych. W ramach realizacji programu budowy dróg w województwie tym zrealizowano szereg przedsięwzięć drogowych, które będą miały wpływ na korytarze migracji zwierząt i powstawanie efektu barierowego. Jak wynika ze statystyk Policji [6] trudno jest na razie określić wpływ budowy nowych dróg wyposażonych w przejścia dla zwierząt na stan bezpieczeństwa ruchu drogowego co możemy zauważyć na rysunku 6. O efekcie tym będzie się można przekonać po kliku latach oraz po zakończeniu budowy planowanych tras w województwie. Rys. 6. Liczba wypadków z udziałem zwierząt, w roku 2009 [6] oraz w woj. lubelskim [6]. Charakterystyczne jest jednak, że największą sumaryczną liczbę wypadków w latach odnotowano na drogach powiatowych oraz krajowych rysunek. 7. Szczegółowe zestawienie liczby wypadków w poszczególnych latach dla czterech kategorii dróg przedstawiono na rysunku

5 Rys. 7. Liczba wypadków z udziałem zwierząt, w latach , w woj. lubelskim z podziałem na kategorię drogi [6]. Rys. 8. Liczba wypadków z udziałem zwierząt, w latach , w woj. lubelskim z podziałem na kategorię drogi. [6]. W zestawieniu na rysunku 9 przedstawiono liczbę osób rannych w wypadkach z udziałem zwierząt. Najwięcej osób rannych zostało na drogach powiatowych oraz wojewódzkich. Rys 9. Liczba osób rannych w wypadkach z udziałem zwierząt, w latach , w woj. lubelskim z podziałem na kategorię drogi [6]. 7357

6 Z posiadanych informacji wynika, że jedynie część dróg krajowych nowo wybudowanych ma ogrodzenia, które mogą powstrzymywać zwierzęta przed wejściem na jezdnię. Brak odpowiednich urządzeń dla zwierząt zwłaszcza w korytarzach migracji powoduje, że wypadki występują zarówno na mniej obciążonych ruchem drogach powiatowych, jak i w przypadku dróg wyższych kategorii. 4. OŚRODKI REHABILITACJI ZWIERZĘTOM Niestety brak jest jednoznacznego, faktycznego obrazu zjawiska, jakim są wypadki ze zwierzętami w Polsce. Bardzo wielu kierowców nie zgłasza kolizji żadnym służbom w obawie przed konsekwencjami. Z ankiet, jaką przeprowadziła Sylwia Borowska na grupie 560 osób wynika, że spośród 299 zanotowanych zdarzeń drogowych zgłoszonych zostało jedynie 18% (49 zdarzeń). Najczęściej powiadamiano policję (58%) i nadleśnictwa (19%) [8]. Bardzo wielu kierowców nie wiej jak ma się zachować w takiej sytuacji. Ogromną rolę w całym tym procesie odgrywają miejsca rehabilitacji dla zwierząt, lecznice oraz ośrodki pomocy weterynaryjnej. Lista ośrodków rehabilitacyjnych dla zwierząt w Polsce przedstawiona na rysunku 10 podana jest na stronie internetowej Generalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska. W województwie lubelskim jest ich 5. Rys. 10. Liczba ośrodków rehabilitacyjnych w Polsce stan na dzień 3 marca 2015 r [9]. Największy wskaźnik występowania (zagęszczenia) ośrodka rehabilitacji w stosunku do powierzchni województwa ma województwo śląskie oraz podlaskie. Województwo Lubelskie znajduje się na 6 miejscu w skali 15 województw. Wskaźnik zagęszczenia ośrodków został określony na podstawie wzoru: L W 100 p gdzie: W- wskaźnik zagęszczenia Ośrodków Rehabilitacyjnych dla Zwierząt rysunek 11. L liczba Ośrodków Rehabilitacyjnych w województwie wg Generalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska, p powierzchnia województwa w km 2 i i, 7358

7 Rys. 11. Wskaźnik zagęszczenia Ośrodków Rehabilitacji dla zwierząt. Na stronie internetowej wwf.pl można anonimowo zaznaczyć na mapie miejsce wypadku. Dostępna ankieta służy zbieraniu danych na temat kolizji z udziałem zwierząt. Jest ona częścią akcji WWF Polska, Zwolnij, zwierzę na drodze, która ma na celu zwrócenie uwagi kierowców na problem wypadków z udziałem zwierząt oraz zmniejszenie liczby takich wypadków. W 2010 r. na podstawie danych otrzymanych z ankiet powstał raport na temat śmiertelności zwierząt na drogach w Polsce napisany przez Sylwie Borowską [7] Rys. 12. Mapa z lokalizacją zdarzeń z dziką zwierzyną dostępna na stronie wwf.pl [10]. 5. SKUTKI PRAWNE W PRZYPADKU KOLIZJI POJAZD ZWIERZĘ Nadal w Polsce brak jest szczegółowych statystyk na temat liczby zdarzeń drogowych z dziko żyjącymi zwierzętami. Przyczynia się do tego w dużej mierze prawo. Kierowcy bardzo często obawiają się prawnych konsekwencji zderzenia ze zwierzęciem. W wielu przypadkach uzyskanie odszkodowania za taki wypadek jest niemożliwe. Wszystko uzależnione jest od rodzaju ubezpieczenia, które posiada kierowca oraz od tego, kto odpowiada za konkretną drogę lub obszar. Bardzo prawdopodobne jest, że kolizji, w których człowiek nie ucierpiał, ale ucierpiało zwierzę i zniszczony został pojazd jest kilkakrotnie więcej. Ciężar udowodnienia okoliczności zaniechania lub niedopełnienia obowiązków przez zarządcę spoczywa, zgodnie Kodeksem Cywilnym, 7359

8 na poszkodowanym, który dochodzi odszkodowania Ciężar udowodnienia faktu spoczywa na osobie, która z faktu tego wywodzi skutki prawne [11]. Najczęściej poszkodowani w wypadkach drogowych z udziałem dzikich zwierząt, kierują roszczenia o naprawienie szkody: 1) do zarządcy drogi, zgodnie z art. 20 ustawy z dnia 21 marca 1985 r. o drogach publicznych (tekst jedn. Dz. U. z 2007 r., nr 19, poz. 115 z późn. zm.) 2) jeżeli szkoda pozostaje w związku z odbywającym się polowaniem lub nagonką, do osób, które zajmują się organizacją polowań (np. przedsiębiorstw świadczących tego typu usługi turystyczne dla myśliwych), zgodnie z art. 32 ust. 6 ustawy - Prawo łowieckie oraz art. 18 ust. 3 pkt 1 ustawy - Prawo łowieckie. Na zarządcy drogi spoczywa obowiązek m.in. zamieszczenia na drogach znaków drogowych informujących o miejscu występowania dzikich zwierząt. Istnieje odpowiedzialność cywilnoprawna zarządcy drogi, pomiędzy brakiem znaku A-18b uwaga dzikie zwierzęta" a powstałą szkodą istnieje adekwatny związek przyczynowy. Kierowca nie mógł się spodziewać wtargnięcia dzikiego zwierzęcia na jezdnię, bo zarządca drogi nie postawił znaku ostrzegającego o tym niebezpieczeństwie, choć dochodziło tam do częstych kolizji z dzikimi zwierzętami. W takim przypadku można ubiegać się o odszkodowanie u zarządcy drogi. W wielu sytuacjach kierowca może uchronić się przed konsekwencjami naprawy pojazdu wykupując ubezpieczenie autocasco. Większość polis autocasco przewiduje wypłatę odszkodowania za zderzenie z dzikim zwierzęciem. PODSUMOWANIE Gwałtowny rozwój infrastruktury transportowej w ostatnich latach powoduje znaczącą fragmentację siedlisk, występowanie efektu barierowego oraz śmiertelność dziko żyjących zwierząt na drogach. Powoduje to bardzo duże zagrożenie dla kierowców i zwierząt. Niezwykle istotne jest, aby w procesie planowania i projektowania dróg uczestniczyli projektanci, planiści, zarządcy dróg posiadający informację o szlakach migracyjnych zwierząt, nadleśnictwa i specjaliści przyrodnicy związani z problematyką ochrony zwierząt. Konieczne jest również gromadzenie szczegółowych informacji o kolizjach i wypadkach ze zwierzętami. Prowadzone analizy oraz badania powinny wskazywać na efektywne metody ochrony zarówno użytkowników dróg, jak i zwierząt. Streszczenie Ciągły wzrost natężenia ruchu, stale rozwijająca się i rosnąca sieć wszystkich dróg na terenie naszego kraju przyczyniają się w bardzo dużym stopniu do fragmentacji środowiska przyrodniczego. Budowa nowych dróg nieodwracalnie dzieli istniejące ekosystemy, przecina korytarze migracji zwierząt. Statystyki policyjne w bardzo czytelny sposób pokazują, że widoczny jest ciągły wzrost liczby wypadków ze zwierzętami, w wyniku których ginie człowiek, niezwykle często ginie zwierzę (zjawisko bardzo niebezpieczne dla przetrwania gatunku) oraz koszty naprawy pojazdów są bardzo duże, bywa, że sięgają kilku tysięcy złotych. Autorka w treści artykułu przeanalizowała sytuację w Polsce jaka miała miejsce w ostatnich latach, w wypadkach ze zwierzętami skupiając się bardziej na województwie lubelskim. W kraju istnieją Ośrodki Rehabilitacji dla Zwierzą, które uległy wypadkowi. Niestety bardzo niepokojący jest fakt, że statystycznie jedynie co czwarty kierowca zgłasza do odpowiednich służb zaistniałą kolizję. Słowa kluczowe: wypadki ze zwierzętami, Ośrodki Rehabilitacji Zwierząt, wypadki, zwierzęta. Accidents with animals on the roads Abstract A permanent increase in traffic, constantly developing and growing network of all roads in our country contribute to a very large extent to the fragmentation of natural environment. Construction of new roads irreparably divides the existing ecosystems and crosses the corridors of animal migration. Police statistics very clearly demonstrates that we have a continuous increase in the number of accidents with animals as a result of which people are killed, an animal often dies (a phenomenon very dangerous for the survival of the species) and vehicle repair costs are very large amounting to several thousand PLN. 7360

9 Keywords: accidents with animals, healing center, accidents. BIBLIOGRAFIA 1. Bohatkiewicz J., Adamczyk J., Tracz M. i in. Podręcznik dobrych praktyk wykonywania opracowań środowiskowych dla dróg krajowych. Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad, Warszawa, GDDKiA (z dnia r.) 3. httpwww.mfind.plakademiadochodzenie-odszkodowanzderzenie-z-dzikim-zwierzeciem (z dnia r.) 4. Jędrzejewski W. i inni, 2005, Korytarze ekologiczne 5. Komenda Główna Policji Raporty o wypadkach Komenda Miejska Policji w Lublinie Dane o wypadkach w województwie lubelskim 7. Borowska S. Raport śmiertelność zwierząt na drogach w Polsce, statystyki policyjne, Warszawa, 2010 r. 8. Borowska S. Ankieta zdarzenia drogowe z udziałem dzikich zwierząt 9. Generalna Dyrekcja Ochrony Środowiska Liczba Ośrodków Rehabilitacyjnych dla Zwierząt (Stan na dzień 3 marca 2015r.wf.pl 10. wwf.pl 11. Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r.(z późn. zm.) Kodeks Cywilny 7361