Ekonomiczne aspekty gospodarki leśnej (cechy specyficzne gospodarki leśnej a opłacalność)

Transkrypt

1 Ekonomiczne aspekty gospodarki leśnej (cechy specyficzne gospodarki leśnej a opłacalność) Michał Orzechowski, SGGW Niniejszy materiał został sfinansowany ze środków Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. Za jego treść odpowiada wyłącznie Instytut Badawczy Leśnictwa.

2 Pojęcie produkcji leśnej, plonu, środków produkcji Cechy specyficzne leśnictwa: -Kształtowanie cech pnia Hodowla lasu -Wielkoobszarowość -Wielofunkcyjność -Długi cykl produkcji -Uzależnienie od czynników zewnętrznych -Nierozerwalność produktu od środka produkcji -Silne powiązanie z siedliskiem (glebą)

3 Wielkoobszarowość Lesistość Polski około 29,6 %

4 Lesistość kraju, regionu budowana jest przez użytki gruntowe Ls Lasu jest więcej nie został jednak przekształcony prawnie w LAS, jest wciąż rolą, zadrzewieniami, łąkami

5 Wielkoobszarowość Udział lasów państwowych Udział lasów prywatnych

6 Wielkoobszarowość??? Czy lasy prywatne są wystarczająco rozległe aby spełnić tę cechę specyficzną? gov.pl/portal/mapy

7 Wielkoobszarowość Opłacalne w dłuższym czasie jest gospodarowanie na dużym areale (jak na warunki polskich lasów prywatnych) ha Działki leśne są zwykle dostarczycielami sporadycznych dochodów ze sprzedaży surowca drzewnego w lasach dojrzałych lub w cięciach pielęgnacyjnych. Jeżeli oceniając gospodarkę leśną, przyjmiemy wyłącznie wartość pozyskiwanego surowca drzewnego, to gospodarka leśna będzie znacznie ustępowała gospodarce rolnej, szczególnie prowadzonej na żyznych glebach. Wartość lasu to nie tylko wartość m 3 drewna ale również wartość wielorakich funkcji pozaprodukcyjnych.

8 Wielofunkcyjność Prywatny las, przez swoje trwanie chroni przede wszystkim wodę (jest nią wypełniony w drzewach, ściółce, próchnicy, torfie) i skutecznie spowalnia jej spływ powierzchniowy, chroniąc przed gwałtownymi wezbraniami rzek. Filtruje spływającą wodę z pól, chroniąc w ten sposób zbiorniki wodne przed nadmiernym użyźnianiem i eutrofizacją. Chroni też glebę przed rozmyciem i rozwiewaniem, czyli erozją wietrzną. Taką rolę spełniają również pasy zadrzewień śródpolnych równomiernie rozmieszczone w krajobrazie rolniczym. Zadrzewienia śródpolne mogłyby być dostarczycielem drewna energetycznego. Niestety ich użytkowanie jest dzisiaj obarczone utrudnieniami wynikającymi z zasad ochrony drzew w wieku powyżej 10 lat rosnących na gruntach nieleśnych.

9 Pojęcie produkcji leśnej, plonu, środków produkcji Las spełnia wielorakie funkcje. Dla społeczeństwa istotne są funkcje rekreacyjne i ochronne. W lesie prywatnym funkcja produkcyjna PIELĘGNOWANIE I OCHRONA UPRAW LEŚNYCH

10 Długi cykl produkcji W Polsce cykl produkcji leśnej (zwanej produkcją podstawową lub na pniu) wynosi około lat dla gatunków szybko rosnących (brzoza, topola, osika), a osiąga nawet lat dla gatunków bardziej długowiecznych (dąb, buk, jesion). Średnio wynosi on około 100 lat (sosna). Zakładanie upraw leśnych to zysk dla naszych wnuków.

11 Długi cykl produkcji W lasach użytkowanych w sposób przebierowy, typowy dla lasów prywatnych, można wytworzyć strukturę przerębową, w której stale występują drzewa w bardzo różnym wieku i o różnej grubości w tym samym fragmencie lasu. Lepiej sprawdzają się w takim sposobie prowadzenia drzewostanów gatunki cienioznośne, czyli buk, jodła i świerk, ale można też eksperymentować z innymi. Dzięki temu wada długiego cyklu produkcji może zamienić się w zaletę systematyczności dochodów i stałego posiadania starego lasu. Co więcej, taki las spełnia też w większym stopniu funkcje pozaprodukcyjne (np. ochronne).

12 Uzależnienie od czynników zewnętrznych Proces produkcji na pniu jest silnie uzależniony od wielu czynników czasu, zmian poziomu wód gruntowych, silnych wiatrów, przymrozków, gołoledzi i mokrego śniegu, szkodników, chorób grzybowych, pożarów i innych czynników mogących pojawić się w długim okresie hodowli drzewostanu. Na niewiele z nich mamy wpływ jako gospodarze lasu. Ryzyko produkcji leśnej jest wysokie, a okresy ograniczenia przyrostu dość częste. Lata korzystne klimatycznie, bez suszy i zjawisk niszczycielskich odpłacają dobrym przyrostem na wysokość i grubość.

13 Uzależnienie od czynników zewnętrznych ABIOTYCZNE BIOTYCZNE ANTROPOGENICZNE Czynniki atmosferyczne i anomalie pogodowe ciepłe zimy niskie temperatury późne przymrozki upalne lata obfity śnieg i szadź huragany termiczno-wilgotnościowe niedobór wilgoci powodzie wiatr dominujący kierunek huragany Właściwości gleby i wilgotnościowe niski poziom wód gruntowych żyznościowe gleby piaszczyste grunty porolne Warunki fizjograficzne (górskie) Struktura drzewostanów skład gatunkowy dominacja gatunków iglastych - niezgodność z siedliskiem Szkodniki owadzie pierwotne wtórne Grzybowe choroby infekcyjne liści i pędów pni korzeni Nadmierne występowanie roślinożernych ssaków zwierzyny gryzoni Zanieczyszczenia powietrza energetyka gospodarka komunalna transport Zanieczyszczenie wód i gleb przemysł gospodarka komunalna rolnictwo Przekształcenia powierzchni ziemi górnictwo Pożary lasu Szkodnictwo leśne kłusownictwo i kradzieże nadmierna rekreacja masowe grzybobrania Niewłaściwa gospodarka leśna schematyczne postępowanie nadmierne użytkowanie zaniechanie pielęgnacji

14 Ryzyko prowadzenia produkcji leśnej i konieczność minimalizacji ryzyka (pielęgnowanie i ochrona)

15 Nierozerwalność produktu od środka produkcji Środkiem produkcji i produktem jest w leśnictwie drewno. Im więcej metrów sześciennych drewna stoi w lesie w postaci zapasu (środka produkcji) tym więcej metrów sześciennych drewna odkłada się corocznie w postaci produktu przyrostu. przyrost - zapas Średnio 5-9 m 3 /ha/rok Średnia zasobność 280 m 3 /ha

16 Nierozerwalność produktu od środka produkcji Nie można pozyskać produktu (przyrostu) W gospodarstwach leśnych pozyskuje się zwykle tylko pewną część ekwiwalentu przyrostu doprowadzając w ten sposób do kumulacji zapasu. Jest to sposób na zwiększanie środka produkcji i wzrostu możliwości produkcji przyrostu. Zapas nie może rosnąć w nieskończoność. Jego nadmierny wzrost doprowadza do zwiększania zwarcia drzew w drzewostanie. Rosnące zbyt gęsto drzewa ścigają się do słońca tworząc zbyt długie i wysmukłe pnie.

17 Siedlisko jako czynnik produkcji Typ siedliskowy lasu (typ siedliska leśnego) - podstawowa jednostka w systemie klasyfikacji siedlisk leśnych, obejmuje powierzchnie leśne o zbliżonych warunkach siedliskowych wynikających z żyzności i wilgotności gleb, podobieństwa cech klimatu i ukształtowania terenu i jego budowy geologicznej. Obszary należące do tego samego typu siedliskowego lasu wykazują podobne: zdolności produkcyjne i przydatność dla hodowli lasu. Grupy żyznościowe (troficzne) siedlisk Grupy wilgotnościowe siedlisk bory bory mieszane lasy mieszane lasy suche Bs świeże Bśw BMśw LMśw Lśw wilgotne Bw BMw LMw Lw bagienne Bb BMb LMb Ol zalewowe OlJ Lł

18 Siedliska wyżynne i górskie Grupy wilgotnościowe Siedlisk bory mieszane Grupy żyznościowe (troficzne) siedlisk lasy mieszane lasy świeże BMwyżśw LMwyżśw Lwyżśw wilgotne BMwyżw LMwyżw Lwyżw bagienne zalewowe OlJwyż Lłwyż Piętra klimatycznoroślinne Regiel górny (strefa siedlisk wysokogórskich) Regiel dolny (strefa siedlisk górskich)* zalewowe Grupy wilgotnościowe Grupy żyznościowe (troficzne) siedlisk bory bory mieszane lasy mieszane lasy BWG (BWGśw, BWGw, BWGb) świeże BGśw BMGśw LMGśw LGśw wilgotne BGw BMGw LMGw LGw bagienne BGb BMGb OlJG LłG

19 Bór suchy So zasobność drzewostanu IV-V klasy bonitacji w wieku 100 lat do około 200m 3 /ha Surowiec cienkowymiarowy przec. pierśnica do 20 cm przec. wysokość 15 m OCHRONA w ramach sieci Natura 2000 Bór świeży So zasobność drzewostanu II-III klasy bonitacji w wieku 100 lat do około m 3 /ha Surowiec średniowymiarowy przec. pierśnica do 30 cm przec. wysokość 25 m Bór Mieszany świeży So zasobność drzewostanu I-II klasy bonitacji w wieku 100 lat do około 470 m 3 /ha Surowiec średniowymiarowy i grubowymiarowy przec. pierśnica ponad 35 cm przec. wysokość do 30 m i więcej (pn-wsch)

20 Bór Mieszany św Wprowadza się Db (szczególnie Dbb) zasobność drzewostanu Db IV klasy bonitacji w wieku 100 lat do około 300 m 3 /ha Surowiec cienkowymiarowy przec. pierśnica do 25 cm przec. wysokość do 20 m Las Mieszany św So, Db, Bk zasobność drzewostanu So Ia-I klasy bonitacji (w wieku 100 lat do około 550 m 3 /ha) Surowiec grubowymiarowy przec. pierśnica ponad 40 cm, przec. wysokość 35 m i więcej (pnwsch) zasobność drzewostanu Db III klasy bonitacji (w wieku 100 lat do około 400 m 3 /ha) Surowiec średniowymiarowy przec. pierśnica do 30 cm, przec. wysokość do 25 m zasobność drzewostanu Bk II klasy bonitacji (w wieku 100 lat do około 500 m 3 /ha) Surowiec średniowymiarowy i grubowymiarowy przec. pierśnica do 30 cm, przec. wysokość do 28 m

21 Las świeży Lśw Db zasobność drzewostanu Db I-II klasy bonitacji (w wieku 100 lat do około 600 m 3 /ha) Surowiec grubowymiarowy przec. pierśnica do 40 cm, przec. wysokość do 30 m Bk zasobność drzewostanu Bk I klasy bonitacji (w wieku 100 lat do około 600 m 3 /ha) Surowiec grubowymiarowy przec. pierśnica do 35 cm, przec. wysokość ponad 30 m So zasobność drzewostanu Ia klasy bonitacji (w wieku 100 lat do około 550 m 3 /ha) Surowiec grubowymiarowy przec. pierśnica ponad 40 cm, przec. wysokość 35 m i więcej (pn-wsch)

22 Ols Jesionowy OlJ Ol zasobność drzewostanu Ol I klasy bonitacji (w wieku 80 lat do około 600 m 3 /ha) Surowiec grubowymiarowy przec. pierśnica do 40 cm, przec. wysokość do 30 m Ols typowy Ol Ol zasobność drzewostanu Ol II-III klasy bonitacji (w wieku 80 lat do około 400 m 3 /ha) Surowiec średniowymiarowy

23

24 Tereny górskie od ok. 600 m n.p.m. Tereny wyżynne od ok. 300 do 600 m n.p.m. Teren Typ siedliskowy lasu Klasy bonitacji gruntów rolniczych BMwyżśw IV-V klasa gruntów ornych LMwyżśw II-IV klasa gruntów ornych i użytków zielonych Lwyżśw I-III klasa gruntów ornych i użytków zielonych BMwyżw IV-V klasa gruntów ornych i użytków zielonych LMwyżw II-IV klasa gruntów ornych i użytków zielonych Lwyżw I-III klasa gruntów ornych i użytków zielonych Lłwyż III klasa gruntów ornych i użytków zielonych, na madach OlJwyż II i III klasa użytków zielonych (łąk) BWG Gleby nieuprawiane rolniczo, pastwiska wysoko w górach BGśw V-VI klasa gruntów ornych i użytków zielonych BGw V-VI klasa gruntów ornych i użytków zielonych BGb Nieużytki i bagna na torfie wysokim BMGśw IV-V klasa gruntów ornych BMGw IV-V klasa gruntów ornych i użytków zielonych BMGb Nieużytki i bagna na torfie wysokim i przejściowym LMGśw III-IV klasa gruntów ornych LMGw II-IV klasa gruntów ornych i użytków zielonych LGśw II-IV klasa gruntów ornych i użytków zielonych LGw II-IV klasa gruntów ornych i użytków zielonych LłG III klasa gruntów ornych i użytków zielonych, na madach OlJG II i III klasa użytków zielonych (łąk nad potokami)

25 Przyrodnicze uwarunkowania produkcji leśnej, szczególnie na gruntach porolnych Klimat i krainy przyrodniczo-leśne Jodła Świerk Buk I - Kraina Bałtycka II Kraina Mazursko-Podlaska III Kraina Wielkopolsko-Pomorska IV Kraina Mazowiecko-Podlaska V Kraina Śląska VI Kraina Małopolska VII Kraina Sudecka VIII Kraina Karpacka

26 Wymagania podstawowych gatunków lasotwórczych (skala od 1 do 5) gatunek Światło 1 światłożądny 3 cieniowytrzymały Ciepło niziny 1 duże wymagania 3 małe wymagania Ciepło góry 1 duże wymagania 3 małe wymagania Przymrozki 1 bardzo wrażliwe 3 odporne Wilgotność gleby 1 bardzo duże wymagania 5 bardzo małe wymagania Żyzność gleby 1 duże wymagania 3 małe wymagania Sosna Świerk Modrzew Jodła Dąb szypułkowy Dąb bezszypułkowy 2 1 brak Buk Grab Jesion Brzoza brodawkowata Olsza czarna Klon jawor Osika

27 PODSUMOWANIE Gospodarka leśna ze względu na swoją specyfikę musi być: Wielkoobszarowa Wielofunkcyjna Długotrwała Uzależniona od czynników zewnętrznych i warunków siedliskowych A także silnie uzależniona od uwarunkowań prawnych (o tym w dalszej części) Stąd stosunkowo niewielka opłacalność (ale ogromna rola środowiskowa lasu i leśnictwa jako miejsca pracy, źródła surowca drzewnego) Czy tę opłacalność można zwiększyć? - Zwiększyć obszar zrzeszenia itp. - Zintensyfikować funkcję produkcyjną. - Nie doprowadzać do deprecjacji surowca - Bardziej dopasować las do warunków naturalnych (?)