Badania nieniszczące - Badania radiologiczne - Część 3: Ogólne zasady radiologicznych badań materiałów metalowych za pomocą promieniowania X i gamma

Transkrypt

1 [logo PKN] Polski Komitet Normalizacyjny POLSKA NORMA ICS PN-EN sierpień 2002 Wprowadza EN :2001 IDT Zastępuje Badania nieniszczące - Badania radiologiczne - Część 3: Ogólne zasady radiologicznych badań materiałów metalowych za pomocą promieniowania X i gamma Na wniosek Normalizacyjnej Komisji Problemowej nr 7 ds. BADAŃ NIENISZCZĄCYCH Polski Komitet Normalizacyjny uchwałą nr 21/2002-o z dnia uznał normę europejską: EN :2001 Non-destructive testing Radioscopic testing Part General principles of radioscopic testing of metallic materials by X- and gamma rays wraz z za Polską Normę Copyright by PKN, Warszawa 2002 nr ref. PN-EN :2002 (U) Wszelkie prawa autorskie zastrzeżone. Żadna część niniejszej normy nie może być zwielokrotniana jakąkolwiek techniką bez pisemnej zgody Prezesa Polskiego Komitetu Normalizacyjnego ISBN

2

3 EUROPEAN STANDARD NORME EUROPÉENNE EUROPÄISCHE NORM [NORMA EUROPEJSKA] ICS EN Sierpień 2001 Wersja angielska Non-destructive testing Radioscopic testing Part 3: General principles of radioscopic testing of metallic materials by X- and gamma rays Essais non destructifs Contrôle par radioscopie Partie 3: Principes généraux de I'essai radioscopique à I'aide de rayons X et gamma des matériaux métalliques Zerstörungsfreie Prüfung Radioskopische Prüfung Teil 3: Allgemeine Grundlagen für die radioskopische Prüfung von metallischen Werkstoffen mit Röntgen- und Gammastrahlen Niniejsza Norma Europejska została zatwierdzona przez CEN w dniu 25 lipca 2001 roku. Członkowie CEN zobowiązani są do przestrzegania Regulaminu Wewnętrznego CEN/CENELEC, który przewiduje nadanie niniejszej Normie Europejskiej statusu normy krajowej bez żadnych zmian. Aktualne listy i adresy bibliograficzne dotyczące takich norm krajowych można otrzymać na podstawie wniosku złożonego do Sekretariatu Centralnego lub któregokolwiek członka CEN. Niniejsza Norma Europejska istnieje w trzech oficjalnych wersjach (angielskiej, francuskiej, niemieckiej). Wersja w jakimkolwiek innym języku sporządzona poprzez przetłumaczenie w ramach obowiązków członka CEN na jego własny język i zgłoszona do Sekretariatu Centralnego ma taki sam status jak wersje oficjalne. Członkami CEN są instytucje normalizacyjne Austrii, Belgii, Republiki Czeskiej, Danii, Finlandii, Francji, Niemiec, Grecji, Islandii, Irlandii, Włoch, Luksemburga, Holandii, Norwegii, Portugalii, Hiszpanii, Szwecji, Szwajcarii i Wielkiej Brytanii. [logo CEN] EUROPEAN COMMITTEE FOR STANDARDIZATION COMITÉ EUROPÉEN DE NORMALISATION EUROPÄISCHES KOMITEE FÜR NORMUNG [EUROPEJSKI KOMITET NORMALIZACYJNY] Sekretariat Centralny: rue de Stassart, 36 B-1050 Bruksela 2001 CEN Wszystkie prawa do wykorzystania w jakiejkolwiek postaci i przy pomocy jakichkolwiek środków są zastrzeżone na całym świecie dla Członków krajowych CEN. Nr ref. EN :2001 E

4 Spis treści Słowo wstępne... 3 Wprowadzenie Zakres Odwołania do norm Terminy i definicje Badanie radiograficzne Zagadnienia ogóne Zalecane techniki uzyskiwania obrazów radiograficznych Raport z badania Aneks A (informacyjny) Przygotowanie do badania; związek pomiędzy nieostrością geometryczną a powiększeniem geometrycznym Bibliografia

5 Słowo wstępne Niniejsza Norma Europejska została przygotowana przez Komisję Techniczną CEN/TC 138 Badania nieniszczące, sekretariat której prowadzony jest przez AFNOR. Niniejszej Normie Europejskiej zostanie nadany status normy krajowej albo przez opublikowanie identycznego tekstu, albo przez zatwierdzenie, najpóźniej do lutego 200 roku, a sprzeczne z nią normy krajowe zostaną wycofane najpóźniej do lutego 2002 roku. EN obejmuję serię Norm Europejskich dotyczących systemów radiograficznych, na którą składają się: EN :1999, Badania nieniszczące Badania radiologiczne Część 1: Ilościowy pomiar własności obrazu. EN :1999, Badania nieniszczące Badania radiologiczne Część 2: Sprawdzanie długotrwałej stabilności urządzeń obrazujących. EN , Badania nieniszczące Badania radiologiczne -- Część 3: Ogólne zasady radiologicznych badań materiałów metalowych za pomocą promieniowania X i gamma. Zgodnie z Regulaminem wewnętrznym CEN/CENELEC, krajowe instytucje normalizacyjne następujących krajów są obowiązane wdrożyć niniejszą Normę Europejską: Austria, Belgia, Republika Czeska, Dania, Finlandia, Francja, Niemcy, Grecja, Islandia, Irlandia, Włochy, Luksemburg, Holandia, Norwegia, Portugalia, Hiszpania, Szwecja, Szwajcaria i Wielka Brytania. 3

6 Wprowadzenie Niniejsza część określa podstawowe techniki radiografii w celu umożliwienia uzyskiwania powtarzalnych wyników w ekonomiczny sposób. Techniki te oparte są na ogólnie przyjętej praktyce i podstawowej teorii przedmiotu. Celem niniejszej normy jest zdefiniowanie techniki radiograficznej tak zbliżonej jak to tylko możliwe do normy radiograficznej EN 444 i EN 462. W związku ze specyficznymi różnicami, istotne znaczenie mają następujące odstępstwa: 1) Ograniczona wewnętrzna nieostrość systemów opartych na wzmacniaczach obrazu w porównaniu z techniką filmową wymaga ostrożnego obchodzenia się z IQI. W związku z tym, do każdego pomiaru wprowadza się dodatkowo użycie IQI w postaci podwójnego pręcika odpowiadającego EN Maksymalna dopuszczalna nieostrość zdefiniowana jest w zależności od grubości ściany. Wartości są wyliczone z dopuszczalnej nieostrości geometrycznej odpowiadającej równaniu f min z normy EN 444. Z powodów technicznych i ekonomicznych, dla dolnego zakresu grubości ścian w Tabelach 4 i 5 dopuszczono nieostrość aż do podwójnej wartości w stosunku do EN 444. Zwiększenie kontrastu przy pomocy niższego maksymalnego napięcia lampy dla tej samej minimalnej wartości numeru pręcikowego IQI odpowiadającego EN zapewnia kompensację ograniczeń w rozdzielczości przestrzennej. Nie definiuje się wartości dla otworkowoschodkowych wskaźników jakości obrazu, ponieważ IQI pręcikowe są bardziej typowe w przypadku konieczności wykrywania małych struktur. 2) Zasada kompensowania ograniczonej rozdzielczości przestrzennej przez zwiększenie kontrastu wymaga zastosowania całkowania obrazu w przypadku większości zastosowań. Tak więc jakość obrazu zdefiniowana w Tabeli 5 dla potrzeb badania materiałów metalicznych oparta jest na obrazach z badań radiograficznych uzyskanych przy pomocy całkowania obrazu. Badanie w czasie rzeczywistym daje korzyść w postaci postrzegania orientacji struktur za zasadzie badania dynamicznego i powinny być stosowane zawsze jako pierwszy krok w celu optymalizacji systemu i ustawienia. Szerokie zastosowanie radiografii do badania lekkich stopów uzasadnia określenie specjalnie wyznaczonych wymagań dla tego obszaru zastosowań w Tabeli 4. W tym przypadku badanie klasy SA może być wykonane przy pomocy radiografii w czasie rzeczywistym, a badanie klasy SB wymaga tylko dodatkowej integracji obrazu. Użytkownik może zdecydować, czy stosuje Tabelę 4 czy 5, zależnie od problemu stanowiącego przedmiot jogo badania. 1 Zakres Niniejsza Norma Europejska określa ogólne zasady przemysłowej radiografii rentgenowskiej i gamma dla potrzeb wykrywania wad z użyciem technik radiograficznych, nadających się do badania materiałów metalicznych. Nie ustanawia ona kryteriów odbioru dla nieciągłości. 2 Odwołania do norm Niniejsza Norma Europejska zawiera w sobie, w drodze odwołania się do źródła z podaną datą lub bez daty, postanowienia innych publikacji. Te odwołania do norm są cytowane w odpowiednich miejscach tekstu, a publikacje te wymienione są poniżej. W przypadku odwołań opatrzonych datą, kolejne zmiany lub uaktualnienia tych publikacji mają zastosowanie do niniejszej Normy Europejskiej tylko wtedy, gdy zostaną do niej włączone w drodze uzupełnienia lub zmiany. W przypadku odwołań bez podanej daty zastosowanie ma najnowsze wydanie publikacji, na którą się powołano (wraz z jej zmianami). EN 462-1, Badania nieniszczące Jakość obrazu radiogramów Część 1: Wskaźniki jakości obrazu (typu pręcikowego) Liczbowe wyznaczanie jakości obrazu EN 462-3, Badania nieniszczące Jakość obrazu radiogramów Część 3: Klasy jakości obrazu dla stopów żelaza EN 462-5, Badania nieniszczące Jakość obrazu radiogramów Część 5: Wskaźniki jakości obrazu (typu podwójny pręcik), wyznaczanie nieostrości obrazu EN 473, Badania nieniszczące Kwalifikacja i certyfikacja personelu badań nieniszczących Zasady ogólne EN 1435, Badania nieniszczące złączy spawanych Badania radiograficzne złączy spawanych EN , Badania nieniszczące Pomiar i ocena napięcia lamp rentgenowskich Część 1: Technika dzielnika napięcia EN , Badania nieniszczące Pomiar i ocena napięcia lamp rentgenowskich Część 2: Sprawdzanie stałości techniką filtra EN , Badania nieniszczące Pomiar i ocena napięcia lamp rentgenowskich Część 3: Technika spektrometryczna EN 12681, Odlewnictwo Badania radiograficzne 4

7 EN , Badania nieniszczące Badania radiologiczne Część 1: Ilościowy pomiar własności obrazu EN , Badania nieniszczące Badania radiologiczne Część 2: Sprawdzanie długotrwałej stabilności urządzeń obrazujących 3 Terminy i definicje Dla potrzeb niniejszej Normy Europejskiej stosują się następujące terminy i definicje: 3.1 grubość nominalna (nominal thickness), t grubość nominalna materiału w badanym obszarze [EN 444]. Tolerancje produkcyjne nie muszą być brane pod uwagę. 3.2 grubość penetrowana (penetrated thickness), w grubość materiału w kierunku wiązki promieniowania obliczona na podstawie grubości nominalnej [EN 444] 3.3 rozmiar źródła (source size), d rozmiar źródła promieniowania (zgodnie z EN 12679), wielkość plamki ogniskowej stosowanej lampy rentgenowskiej (zgodnie z EN do EN ) 3.4 odległość od ogniska do detektora (Focus-to-Detector Distance), FDD odległość pomiędzy źródłem promieniowania a detektorem zmierzona w kierunku wiązki 3.5 odległość od ogniska do przedmiotu (Focus-to-Object Distance), FOD odległość pomiędzy źródłem promieniowania a stroną przedmiotu bliższą źródła mierzona wzdłuż osi środkowej wiązki promieniowania 3.6 terminy opisujące rozdzielczość przestrzenną (patrz Aneks A) nieostrość geometryczna U g nieostrość naturalna (ekranu) U i nieostrość całkowita U t 3.7 parametr systemu (patrz Aneks A) powiększenie geometryczne, M 3.8 rozogniskowanie (blooming) lekkie prześwietlenie lub smużenie w obszarach o wysokim kontraście natężenia 4 Badanie radiograficzne 4.1 Klasyfikacja technik radiograficznych Techniki radiograficzne dzielą się na dwie klasy: Klasa badania SA: Techniki podstawowe Klasa badania SB: Techniki udoskonalone Techniki badania klasy SB będą stosowane, gdy badanie klasy SA może być niewystarczająco czułe. Możliwe są techniki lepsze w porównaniu z badaniami klasy SB i mogą zostać one uzgodnione między stronami kontraktu poprzez określenie wszystkich stosownych parametrów badania i podwyższonych wymagań minimalnych systemu radiograficznego. Wybór techniki radiograficznej powinien zostać uzgodniony pomiędzy zainteresowanymi stronami. 4.2 Minimalne wymagania dotyczące radiograficznych systemów detekcji Sprzęt używany do prac radiograficznych może różnić się co do jakości uzyskiwanych wyników zależnie od typu systemu stosowanego do badań. Zdefiniowane są trzy klasy radiograficznych systemów detekcji. Norma definiuje minimalna klasę systemu, której można użyć dla określonego celu. 5

8 Kryteriami klasyfikacji są: wewnętrzna nieostrość detektora, zniekształcenie i jednorodność zgodnie z Częścią 1 niniejszej normy (Tabela 1) zmierzone bez powiększenia geometrycznego. Wartości te należy zmierzyć przy pomocy płytki stalowej o grubości 6 mm jako przedmiotu testowego przy napięciu 100 kv. Ponadto niezbędne jest sprawdzenie nieostrości wewnętrznej pod kątem długookresowej stabilności. Pomiar należy wykonać zgodnie z EN i EN Tabela 1 Minimalne wymagania dotyczące radiograficznych systemów detektorowych Parametr Wewnętrzna nieostrość detektora U i lepsza niż Klasy systemu SC 1 SC 2 SC 3 0,4 mm 0,5 mm 0,6 mm zniekształcenie V d, lepsze niż 5% 10% 20% Jednorodność H d, lepsza niż 10% 20% 30% Cechy te należy zmierzyć przy stosunku sygnału do szumu lepszym niż 50. Zniekształcenie i jednorodność powinny zostać zmierzone przy 75% promienia wykorzystywanego pola obrazu. Systemy, które nie spełniają wymagań systemów klas od SC 1 do SC 3, nie są przedmiotem niniejszej normy. 5 Zagadnienia ogólne 5.1 Ochrona przed promieniowaniem jonizującym Ostrzeżenie Ekspozycja jakiejkolwiek części ciała człowieka na promieniowanie rentgenowskie lub gamma może być wysoce szkodliwe dla zdrowia. W każdym przypadku używania urządzeń rentgenowskich lub źródeł radioaktywnych zastosowanie mają odpowiednie wymagania prawne. Przy wykorzystywaniu promieniowania jonizującego należy ściśle stosować lokalne, krajowe lub międzynarodowe przepisy bezpieczeństwa. 5.2 Przygotowanie powierzchni i etap produkcji W ogólności, przygotowanie powierzchni nie jest niezbędne, ale gdy niedoskonałości powierzchni lub powłoki mogłyby spowodować utrudnienia w wykryciu nieciągłości, powierzchnia powinna zostać oszlifowana na gładko, a powłoka powinna zostać usunięta. 5.3 Identyfikacja obrazów radiograficznych Jeśli konieczna jest dokumentacja, należy w wyraźny sposób zidentyfikować każdy przekrój badanego przedmiotu. Obrazy tych symboli winny pojawiać się na obrazie radiograficznym poza obszarem kluczowym i zapewniać identyfikację przekroju. W przypadku, gdy wymagana jest dokumentacja, należy zagwarantować wyraźną identyfikację każdego obrazu. Alternatywnie, identyfikacji obrazów radiograficznych można dokonać poprzez wstawienie symbolu lub numeru odniesienia do obrazu, nagłówka obrazu lub parametru pliku przy pomocy środków elektronicznych. Symbol lub numer należy zapisać jako część obrazu radiograficznego. 5.4 Oznakowanie Jeśli wymagana jest dokumentacja, należy dokonać trwałego oznakowania przedmiotu, jaki ma być badany, w celu dokładnego określenia położenia każdego obrazu radiograficznego. Gdy charakter materiału i/lub warunki jego pracy nie pozwalają na trwałe oznakowanie, położenie można zanotować przy pomocy dokładnych szkiców. 5.5 Nakładanie się obrazów Przy testowaniu pewnego obszaru przy pomocy dwóch lub większej ilości odrębnych obrazów/ klatek wideo, powinny one nakładać się wystarczająco, aby zapewnić, że cały obszar kluczowy (region of interest, ROI) jest przetestowany radiograficznie. Można to na przykład zweryfikować poprzez umieszczenie znacznika o dużej gęstości na powierzchni przedmiotu, który pojawi się na obrazie. 6

9 5.6 Kwalifikacje personelu Zakłada się, że badania radiograficzne wykonywane są przez wykwalifikowany i kompetentny personel. Aby udowodnić posiadanie tych kwalifikacji, zaleca się poddać personel certyfikacji zgodnie z EN 473 lub w równoważny sposób. 6 Zalecane techniki uzyskiwania obrazów radiograficznych 6.1 Przygotowania do badań W stosownych przypadkach, przygotowania do badań winny być określone przy pomocy właściwych norm praktycznych. 6.2 Radiograficzne urządzenia obrazujące Własności obrazujące systemu powinny być podane w kategoriach opisanych w EN i EN Orientacja wiązki Wiązka promieniowania powinna być skierowana do środka badanego obszaru i prostopadła do powierzchni przedmiotu w tym punkcie z wyjątkiem przypadków, gdy można wykazać, że pewne badania dają lepsze wyniki przy innym kierunku wiązki. W takim przypadku dopuścić można inną orientację wiązki. Pomiędzy stronami kontraktu uzgodnione mogą być inne sposoby badania radiograficznego. Inne geometrie badania stosować można z powołaniem się na odpowiednie normy dotyczące badań. 6.4 Stosowanie filtrów i kolimatorów W celu zmniejszenia efektu rozproszonego promieniowania i rozogniskowania, bezpośrednie promieniowanie powinno zostać tak bardzo skolimowane, jak to możliwe na badanym przekroju. Rozproszone promieniowane może zostać zredukowane przez kolimatory, filtry i maski. 6.5 Wybór napięcia lampy Aby zachować dobrą czułość wykrywania wad, napięcie lampy rentgenowskiej (zgodnie z EN do EN ) powinno być tak niskie, jak to możliwe. Maksymalne wartości napięcia lampy w funkcji penetrowanej grubości podane są w Tabeli 2 dla aluminium i stopów lekkich oraz w Tabeli 3 dla stali. Tabela 2 Maksymalne napięcia lampy rentgenowskiej dla aluminium i stopów lekkich Grubość penetrowana (mm) Minimalne napięcie lampy rentgenowskiej (kv)

10 Tabela 3 Maksymalne napięcia lampy rentgenowskiej dla stali Grubość penetrowana (mm) Minimalne napięcie lampy rentgenowskiej (kv) 1,2 do 2,0 90 2,0 do 3, ,5 do 5, ,0 do 7, ,0 do do do do do do do W przypadku pewnych zastosowań z użyciem urządzeń do mikroogniskowania niezbędne może być zastosowanie nieco wyższego napięcia. Następnie powiększenie geometryczne można zwiększyć, aby osiągnąć niezbędną czułość IQI (patrz Tabele 4 i 5). Zauważyć jednak należy, że nadmiernie wysokie napięcie lampy prowadzić będzie do zmniejszenia czułości wykrywania wad. Na podstawie uzgodnienia między stronami kontraktu można użyć źródeł promieniowania gamma zgodnie z EN 1435 i EN Próbkowanie danych obrazu Obraz dostarczany jest jako sygnał elektroniczny, który podlega zmianom statystycznym powodowanym przez strumień fotonów. W reprezentacji wizualnej na ekranie TV objawia się on jako szum optyczny w obrazie. Obniżenie szumu można uzyskać przez zwiększenie liczby fotonów w przesłonie wejściowej użytych do utworzenia obrazu albo przez całkowanie sygnału obrazu. Całkowanie lub uśrednianie powinno być wykonywane co najmniej dotąd, aż zostanie uzyskana wymagana jakość obrazu, a jeszcze lepiej dotąd, gdy nie można stwierdzić dalszej poprawy. Jakość obrazu należy kontrolować przy pomocy wskaźników jakości obrazu (IQI). Zaleca się stosowanie IQI określonych w EN i EN Minimalne wymagania co do widoczności IQI typu pręcikowego zgodnie z EN i typu podwójnego pręcika zgodnie z EN w funkcji penetrowanej grubości podane są w Tabelach 4 i 5 dla różnych zastosowań. IQI należy przymocować do przedmiotu od strony źródła (w przypadku wielkości plamki ogniskowej większej niż wewnętrzna nieostrość detektora) lub od strony detektora (w przypadku wielkości plamki ogniskowej mniejszej niż wewnętrzna nieostrość detektora) pod kątem wynoszącym w przybliżeniu 45. Ponadto wskaźnik jakości w postaci pręcika i podwójnego pręcika powinien być widoczny w tych samych warunkach pracy systemu, przy jakich wykonywane będzie badanie. 8

11 Tabela 4 Wydajność systemu dla aluminium i stopów lekkich Klasa badania SA SB Klasa systemu SC 3 SC 2 Wskaźnik jakości Nr pręcika Nr pary pręcików Nr pręcika Nr pary pręcików Grubość penetrowana (mm) 5 W 12 8 D W D 10 W 11 7 D W 14 9 D 15 W 10 7 D W 13 9 D 25 W 9 7 D W 12 9 D 35 W 8 7 D W 10 9 D 45 W 7 7 D W 9 9 D 55 W 6 7 D W 9 9 D 70 W 5 7 D W 8 9 D 85 W 5 7 D W 8 9 D 100 W 5 7 D W 8 9 D 120 W 4 7 D W 7 9 D UWAGA: W przypadku badania stopów lekkich, klasa badania SA opiera się na wymaganiach dotyczących seryjnego badania w czasie rzeczywistym, którymi są w szczególności objęte standardowe miniogniskowe lampy rentgenowskie (wielkość plamki ogniskowej mm zgodnie z serią norm EN 12543). Klasa badania SB oparta jest o wymagania dotyczące badań innych niż seryjne przy większej rozdzielczości geometrycznej i czułości kontrastowej (zgodnie z EN 462-3). 9

12 Tabela 5 Wydajność systemu dla badań materiałów metalicznych klasy SA i SB z wyjątkiem aluminium i stopów lekkich Klasa badania SA SB Klasa badania Klasa systemu SC 2 SC 1 Klasa systemu IQI Nr pręcika Nr pary pręcików Nr pręcika Nr pary pręcików IQI penetrowana grubość (mm) penetrowana grubość (mm) 1,2 do 2,0 W D W D do 1,5 *) 2,0 do 3,5 W D W D 1,5 do 2,5 *) 3,5 do 5,0 W 15 9 D W D 2,5 do 4,0 *) 5,0 do 7,0 W14 8 D W D 4,0 do 6,0 *) 7,0 do 10 W 13 7 D W 15 9 D 6,0 do 8,0 10 do 15 W 12 7 D W 14 9 D 8,0 do do 25 W 11 7 D W 13 9 D 12 do do 32 W 10 7 D W 12 9 D 20 do do 40 W 9 7 D W 11 9 D 30 do do 55 W 8 7 D W 10 9 D 35 do do 85 W 7 6 D W 9 9 D 45 do 65 *) W przypadku trudności z uzyskaniem niezbędnego powiększenia geometrycznego w klasie badania SB wymagany numer pręcika może zostać zmniejszony o jeden w zakresie grubości ściany do 6,0 mm na podstawie uzgodnienia pomiędzy stronami kontraktu. Klasy badania SA i SB z Tabeli 5 oparte są na normie EN UWAGA: Oko ludzkie samo w sobie posiada czas całkowania wynoszący około 0.2 s. Jakość pojedynczej klatki wideo jest gorsza niż obraz na ekranie telewizyjnym. 6.7 Zapisywanie i obróbka obrazu Po dokonaniu pomiaru, obrazy powinny być zapisane jako dane pierwotne w pamięci zewnętrznej. Urządzenie to powinno zapewniać przechowywanie danych przez długi okres czasu dla spełnienia wymagań dotyczących dokumentacji z badań. Obrazy radiograficzne mogą być następnie przetwarzane w drodze cyfrowego przetwarzania obrazów dla zwiększenia widoczności wady lub dla potrzeb oceny automatycznej. W przypadku testów jakości obrazu dozwolone jest tylko całkowanie obrazu oraz regulacja kontrastu i jasności. Między stronami kontraktu należy uzgodnić, czy dane pierwotne, albo tylko obrazy przetworzone, czy też jedne i drugie powinny być zapisane w pamięci dla udokumentowania. 6.8 Warunki oglądania obrazu Ocenę obrazów radiograficznych należy przeprowadzać w zaciemnionym pokoju na monitorze. 10

13 7 Raport z badania Jeśli dla każdego obrazu radiograficznego lub zestawu obrazów wymagany jest raport z badania, raport taki należy sporządzić podając informacje o zastosowanej technice badania oraz o wszelkich innych specjalnych okolicznościach, które pozwoliłyby lepiej zrozumieć wyniki. Szczegóły dotyczące formy i treści powinny zostać określone w specjalnych normach wykonawczych lub uzgodnione przez strony kontraktu. Jeśli badanie wykonywane jest wyłącznie zgodnie z niniejszą normą, wtedy raport z badania powinien zawierać co najmniej tematy: a) nazwa firmy wykonującej badanie; b) unikalny numer raportu; c) przedmiot; d) materiał; s) etap produkcji; f) grubość nominalna; g) technika radiograficzna, klasa badania i klasa systemu; h) system oznakowania, jeśli jest zastosowany; i) źródło promieniowania, typ i rozmiar plamki ogniskowej oraz stosowane wyposażenie; j) napięcie i prąd lampy lub aktywność źródła; k) kierunek wiązki (jeśli nie jest prostopadła do przedmiotu); 1) stosowane filtry i kolimatory; m) czas całkowania, odległość od ogniska do detektora i stosowane powiększenie n) typ i położenie wskaźników jakości obrazu; o) typ i odczyt wskaźników jakości obrazu; p) dane techniczne przetwarzania obrazu, jeśli jest stosowane; q) format danych i nazwy plików zapisanych danych; r) zgodność z niniejszą normą; s) wszelkie odchylenia od uzgodnionych norm; t) imię i nazwisko, kwalifikacje i podpis(y) osoby(ób) odpowiedzialnej(ych); u) badania i raportu. 11

14 Aneks A (informacyjny) Przygotowanie do badania; związek pomiędzy nieostrością geometryczną a powiększeniem geometrycznym Powiększenie rzutu promieniowania rentgenowskiego pokazane jest graficznie na Rysunku A.1. Legenda 1 ognisko 2 próbka 3 detektor 4 natężenie 5 położenie Rysunek A.1 Powiększenie rzutu promieniowania rentgenowskiego Nieostrość geometryczną U g trzeba obliczyć z odległości ognisko-detektor FDD, odległości ognisko-przedmiot FOD oraz wielkości plamki ogniskowej d. U g = d (FDD FOD)/FOD (A.1) albo U g = d (FDD/FOD 1). (A.2) Przy powiększeniu geometrycznym M = FDD/FOD: U g = d (M 1) (A.3) Najmniejsza dostrzegalna nieciągłość zależy od dwóch typów nieostrości, geometrycznej oraz wewnętrznej nieostrości U i detektora. Oba one określają rozdzielczość systemu radiograficznego U t. Jest ona równa pierwiastkowi kwadratowemu sumy kwadratów nieostrości geometrycznej i wewnętrznej: U t = (U g 2 + U i 2 ) 1/2. (A.4) Teoretyczna minimalna nieostrość systemu U t uzyskiwana jest, jeśli zostanie wybrane optymalne powiększenie geometryczne M opt (dla d > 0,1 mm): M opt = 1 + (U t / d) 2. (A.5) Każde odchylenie od teoretycznego M opt prowadzi do wzrostu nieostrości systemu. 12

15 Bibliografia EN 444, Badania nieniszczące Ogólne zasady radiologicznych badań materiałów metalowych za pomocą promieniowania X i gamma EN , Badania nieniszczące Charakterystyki ognisk przemysłowych układów lamp rentgenowskich stosowanych w badaniach nieniszczących Część 1: Technika przeszukiwania EN , Badania nieniszczące Charakterystyki ognisk przemysłowych układów lamp rentgenowskich stosowanych w badaniach nieniszczących Część 2: Technika radiograficznej kamery otworkowej EN , Badania nieniszczące Charakterystyki ognisk przemysłowych układów lamp rentgenowskich stosowanych w badaniach nieniszczących Część 3: Technika radiograficznej kamery szczelinowej EN , Badania nieniszczące Charakterystyki ognisk przemysłowych układów lamp rentgenowskich stosowanych w badaniach nieniszczących Część 4: Technika krawędziowa EN , Badania nieniszczące Charakterystyki ognisk przemysłowych układów lamp rentgenowskich stosowanych w badaniach nieniszczących Część 5: Pomiary wielkości skutecznej ogniska mini- i mikroogniskowych lamp rentgenowskich EN 12679, Badania nieniszczące Określanie rozmiarów przemysłowych źródeł radiograficznych Metoda radiograficzna 13