GOSPODARKA PRZESTRZENNA, II STOPIEŃ, SEM. 03. Instytut Projektowania Urbanistycznego Katedra Kształtowania Środowiska Mieszkaniowego

Transkrypt

1 GOSPODARKA PRZESTRZENNA, II STOPIEŃ, SEM. 03 Instytut Projektowania Urbanistycznego Katedra Kształtowania Środowiska Mieszkaniowego Przedmiot: ŚRODOWISKO MIESZKANIOWE Prowadzący przedmiot: prof. dr hab. inż. arch. Grażyna Schneider-Skalska Wykład: Środowisko mieszkaniowe w strukturze miasta

2 Instytut Projektowania Urbanistycznego Katedra Kształtowania Środowiska Mieszkaniowego prof. dr hab. inż. arch. Grażyna Schneider-Skalska Wykłady, II stopień, 2018/19 wtorki, godz (ul. Warszawska 1, WIŚ, s. 219, II p.) Środowisko mieszkaniowe w strukturze miasta, (GSSkalska) Budowanie struktury obszaru mieszkaniowego, Miejsca węzłowe (GSSkalska) Środowiskowe uwarunkowania w obszarach mieszkaniowych (J. Kobylarczyk) Zrównoważone środowisko mieszkaniowe, Rozwiązania zrównoważone w budynkach mieszkaniowych; (GSSkalska) Ocena jakości środowiska mieszkaniowego, Komfort w obszarze mieszkaniowym: przestrzenny, funkcjonalny, klimatyczny, akustyczny (GSSkalska)

3 Wykład: Środowisko mieszkaniowe w strukturze miasta 1. Miasto obszar zurbanizowany problemy globalne i lokalne 2. Co to jest środowisko mieszkaniowe? 3. Zróżnicowanie obszarów, zróżnicowanie potrzeb i oczekiwań 4. Dezintegracja obszarów mieszkaniowych 5. Diagnozy, rekomendacje, zmiany 6. Specyficzne zjawiska: gettoizacja,, social mix, gentryfikacja, ekranologia przydrożna 7. Cele i przyszłość

4 Może się okazać, że futurolodzy mają rację i wielkie miasta naszych czasów upadną jak Kartagina do końca przyszłego stulecia nie pozostanie po nich nawet ślad (tekst powstał w 1998 roku). Jednak jest prawdopodobne, że metropolie lat dziewięćdziesiątych XX wieku będą nadal metropoliami w latach dziewięćdziesiątych wieku XXI. (Kenneth T. Jackson) Wierzę, że jeśli ludziom zaproponuje się możliwość życia w środowisku architektonicznym wysokiej jakości, z pięknymi budynkami i przestrzeniami publicznymi, blisko dobrych szkół i z dostępem do transportu publicznego, z silnym poczuciem więzi społecznej i bezpieczeństwa, to docenią korzyści życia w mieście. (Richard Rogers)

5 Miasto czy przestrzeń zurbanizowana? Arystoteles mówił: Należy budować miasta tak, aby dawały ochronę ich mieszkańcom i aby czyniły ich równocześnie szczęśliwymi. Na początku XX wieku tylko 20 miast na świecie liczyło powyżej 1 mln mieszkańców. Pod koniec XX wieku miast takich było ponad 300, a kilkanaście z nich miało ponad 10 mln mieszkańców.

6 WYSZCZEGÓLNIENIE LICZBA LUDNOŚCI MIEJSKIEJ w % ludności regionu ogółem ŚWIAT 44,7 46,6 48,6 50,6 54,9 59,7 64,7 regiony bardziej rozwinięte 72,2 73,1 74,0 75,0 77,5 80,6 83,5 regiony mniej rozwinięte 37,6 40,2 42,7 45,3 50,5 56,0 61,6 Afryka 34,1 35,9 37,9 39,9 44,6 50,0 55,9 Ameryka Północna 77,3 79,1 80,7 82,1 84,6 86,7 88,5 Ameryka Środkowa i Południowa 73,0 75,3 77,5 79,4 82,3 84,6 86,8 Azja 34,4 37,1 39,7 42,5 48,1 54,1 60,3 Europa 71,0 71,4 71,9 72,6 74,8 77,8 81,0 Oceania 70,5 70,4 70,5 70,6 71,4 72,6 74,3 Tabela 1. Ludność w miastach szacunki i prognozy. Rocznik Statystyki Międzynarodowej 2009, Główny Urząd Statystyczny, Warszawa 2010, tabl. 8(11)

7 ISTOTNE WSPÓŁCZESNE ZAGADNIENIA suburbanizacja żywiołowa; kurczenie się miast; rewitalizacja miast; metropolizacja; reurbanizacja; ocena wartości estetycznej architektury i jakości przestrzeni publicznych; dostosowanie systemu planowania przestrzennego do współczesnych potrzeb kształtowania przestrzeni życia Polaków. Przestrzeń życia Polaków opracowanie zbiorowe pod red. Janusza Sepioła Tendencje w rozwoju polskiej urbanizacji, Zbigniew Paszkowski, współpraca: Grażyna Schneider-Skalska, Elżbieta Węcławowicz-Bilska

8 Koordynatorzy raportów: PRZESTRZEŃ ZYCIA POLAKÓW DIAGNOZA I REKOMENDACJE Adam i Elżbieta Czyżewscy Dorota Leśniak Rychlak Aleksander Noworól Tadeusz Markowski Andrzej Mizgajski Zbigniew Paszkowski Iwona Sagan Ryszard Wilczyński Koncepcja i koordynacja całości: Janusz Sepioł Niniejszy raport został opracowany przez zespół niezależnych ekspertów z inspiracji Prezydenta RP Bronisława Komorowskiego. Powstał dzięki wsparciu Fundacji PZU, współpracy Stowarzyszenia Architektów Polskich SARP, a wydany został dzięki pomocy miesięcznika Architektura-murator i wsparciu ZPR Media SA.

9 Wprowadzenie Janusz Sepioł I. Diagnozy 1. Tendencje w rozwoju polskiej urbanizacji koordynator: Zbigniew Paszkowski, współpraca: Elżbieta Węcławowicz-Bilska, Grażyna Schneider-Skalska 2. Przestrzeń wiejska koordynator: Ryszard Wilczyński, współpraca: Marek Wiland, Irena Niedźwiecka- Filipiak, Iwona Solisz 3. Krajobraz otwarty jako czynnik i odzwierciedlenie jakości życia koordynator: Andrzej Mizgajski, współpraca: Damian Łowicki. 4. Jakość i standardy przestrzeni zamieszkania koordynator: Aleksander Noworól, zespół: Magdalena Dej, Jarosław Działek, Bolesław Domański, Krzysztof Gwosdz, Paweł Hałat 5. Jakość polskiej przestrzeni publicznej koordynatorzy: Adam Czyżewski, Elżbieta Czyżewska 6. Miejska obywatelskość koordynator: Iwona Sagan, zespół: Alicja Baranowska, Jan Frankowski, Maja Grabkowska 7. Ekonomiczny wymiar urbanizacji koordynator: Tadeusz Markowski 8. Promocja wiedzy i kultury architektonicznej koordynator: Dorota Leśniak-Rychlak, współpraca: Paweł Jaworski, Dorota Jędruch Kacper Kępiński, Anna Komorowska II. Rekomendacje

10 Urbanizacja proces zmian przestrzennych wyrażający się w rozwoju miast, wzroście ich liczby, udziale liczby mieszkańców miast w ogólnej liczbie ludności, powiększaniu się obszarów miast; nabieranie cech miejskich przez osiedla i wsie; wyróżnia się urbanizację przestrzenną, demograficzną, ekonomiczną i społeczną. Kurczenie się miast zjawisko przestrzenne wynikające ze zmian demograficznych, charakteryzujące się odpływem mieszkańców z miasta, zamykaniem sklepów, centrów handlowych, szkół, zakładów pracy, redukcją zabudowy zbędnej i opuszczonej. Jest to proces wyludniania się (depopulacji), a w konsekwencji niskiej atrakcyjności miasta jako miejsca do życia i rozwoju, braku miejsc pracy, ale przede wszystkim ujemnego przyrostu naturalnego oraz emigracji zarobkowej i migracji związanych z chęcią podwyższania jakości życia. Depopulacja zmniejszanie się liczby mieszkańców w miastach Definicje za. Z. Paszkowski

11 Suburbanizacja lokowanie części funkcji komplementarnie związanych z miastem poza jego granicami, w strefie aglomeracyjnego oddziaływania. Suburbanizacja żywiołowa (urban sprawl) to suburbanizacja, która wymknęła się spod kontroli, chaotyczna, niszcząca wartości przyrodnicze i kulturowe, nieekonomiczna i niefunkcjonalna.

12 Reurbanizacja tendencja do intensyfikacji funkcji śródmiejskich, w tym funkcji mieszkaniowych w miastach, które doświadczyły odpływu mieszkańców na obrzeża, związana ze wzrostem atrakcyjności i jakości przestrzennej śródmieść, komunikacji publicznej, bliskości miejsc pracy i edukacji, możliwością udziału w wydarzeniach społecznych i kulturowych. Także: zjawisko powrotu do miasta, odtwarzania kultury miejskiej. Dostosowanie obszarów śródmiejskich jako miejsca zamieszkania, a przestrzeni miejskiej do jej intensywnego, wielofunkcjonalnego wykorzystywania. Metropolizacja proces wielobiegunowego rozwoju miasta w zakresie usług wyższego rzędu na ponadregionalnych poziomach współpracy z innymi metropoliami, zmierzający do rozwoju sieci powiązań zewnętrznych i kontaktów pomiędzy ośrodkami metropolitalnymi, związany z rozbudową powiązań komunikacyjnych (transportowych i w zakresie łączności), a także proces włączania się miast do sieci wielkich ośrodków pełniących funkcje krajowe a także ponadnarodowe. Metropolizacja to również rozwój obszaru metropolitalnego, który stanowiąc bezpośrednie zaplecze ośrodka centralnego przejmuje część jego funkcji. Rewitalizacja skoordynowany proces planistyczno-inwestycyjny zmierzający do społeczno-gospodarczego ożywienia części lub całej jednostki osadniczej, powiązanego z odbudową zdolności do rozwoju obszarów miejskich zdegradowanych społecznie, ekonomicznie i fizycznie.

13 PRZYROST NATURALNY (2011) GDAŃSK KATOWICE KRAKÓW ŁÓDŹ POZNAŃ SZCZECIN WARSZAWA WROCŁAW Przyrost naturalny w ośrodkach metropolitalnych w roku Oprac. Z. Paszkowski na podst. danych GUS

14 ZABRZE GLIWICE BYTOM CHORZÓW RUDA ŚLĄSKA KATOWICE DĄBROWA GÓRNICZA SOSNOWIEC LUDNOŚĆ MIAST KONURBACJI ŚLĄSKIEJ Zmiany depopulacyjne w miastach konurbacji śląskiej w latach Oprac. Z. Paszkowski na podst. danych GUS

15 ILOŚĆ MIESZKAŃCÓW 2012 r. PROGNOZA ILOŚCI MIESZKAŃCÓW NA 2035 r Prognoza wzrostu liczby mieszkańców miast metropolitalnych w Polsce do 2035 roku w stosunku do roku Oprac. Z. Paszkowski na podst. danych GUS

16 Rzeczpospolita, , A. Cieślak-Wróblewska, Deglomeracja: ulotny prestiż.s. 4, wg. GUS

17 70 ZAWARTOŚĆ PYŁU ZAWIESZONEGO (PM 10) W POWIETRZU w skali rocznej (µg/m³) Stopień skażenia środowiska miejskiego mierzony jest zawartością pyłu zawieszonego (PM 10) w powietrzu w skali rocznej. Wartość normatywna zawartości pyłu wynosi 20µg/m3. Z przebadanych 65 miast w Polsce tylko 6 spełnia tę normę (Gdańsk, Elbląg, Koszalin, Zielona Góra, Wałbrzych, Olsztyn). Kraków jest najbardziej skażonym miastem w Polsce. Dane z roku Oprac. Z. Paszkowski na podst. danych WHO

18 ZAGROŻENIA GLOBALNE I LOKALNE m.in. zmiany klimatyczne, kryzys energetyczny, zmiany ilościowe i jakościowe, klęski żywiołowe, konflikty zbrojne, kontrasty, suburbanizacja żywiołowa, kurczenie się miast, chaos przestrzenny, problemy społeczne Problemy współczesnych miast wiążą się nierozerwalnie z problemami obszarów mieszkaniowych.

19 W POLSCE Nadmiar terenów budowlanych wskazywanych w obowiązujących dokumentach planistycznych. Według danych przytaczanych przez dr Adama Kowalewskiego w obowiązujących studiach uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gmin rezerwuje się pod zainwestowanie tereny o chłonności od 167 do 229 mln mieszkańców, zaś w zatwierdzonych miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego rezerwy pozwalają umieścić co najmniej 62 mln mieszkańców. Najbardziej optymistyczne prognozy na najbliższe 20 lat pozwalają sądzić, że nawet uwzględniając dużą rezerwę elastyczności, nasze potrzeby nie przekraczają powierzchni dla ok. 6-8 mln mieszkańców. RAPORT NIK W Polsce brakuje 1,5 mln mieszkań i stan ten nie zmienia się od dziesięciu lat. Konieczność wycofania z użytku ze względu na stan techniczny ok. 200 tys. mieszkań dodatkowo pogłębi ten deficyt. Ponadto z rządowych analiz wynika, że 6,5 mln Polaków mieszka w warunkach nie odpowiadających przyjętym normom i standardom. ( :

20 środowisko fizyczne środowisko społeczne środowisko mieszkaniowe środowisko ekonomiczne

21 Środowisko mieszkaniowe to ogół wszystkich czynników ożywionych i nieożywionych, mniej więcej jednolitych na danym terenie, służących realizacji potrzeb wynikających z podstawowej funkcji mieszkania, oddziałujących na mieszkańców i ulegających zmianom pod ich wpływem. Środowisko mieszkaniowe ma istotne znaczenie w zaspokajaniu potrzeb psychofizycznych człowieka. Powinno ono spełniać wymagania jednostki w zakresie bezpiecznego schronienia, identyfikacji, komfortu fizycznego i psychicznego. Oczekuje się od niego poczucia wygody, intymności i izolacji, komfortu bioklimatycznego, bezpieczeństwa i higieny, warunków dla wypoczynku psychicznego, fizycznego i realizacji kontaktów społecznych. G. Schneider-Skalska, 2000, s. 248.

22 Obszary mieszkaniowe w strukturze miasta Ernest Burgess, socjolog miasta model strefowy miasta amerykańskiego (1925) W modelu tym istniało 5 stref koncentrycznych: centralny obszar działalności gospodarczej (CBD) stanowiący centrum handlowe, usługowe, produkcyjne; strefa przejściowa, obejmująca obszary zabudowy mieszkaniowej o niskim standardzie przemieszanej z zakładami przemysłowymi; strefa mieszkaniowa, którą zamieszkuje ludność pracująca w centrum miasta; obszar zamieszkany przez klasy średnie, charakteryzujący się wysokim standardem zabudowy; obszar mieszkaniowy klas wyższych, jego znaczna odległość od centrum powoduje, że w celu dojazdu do pracy należy dysponować własnym środkiem transportu, są tu już tereny rolnicze.

23 Prawo wyboru Prawo do zdrowego środowiska mieszkaniowego Strefa śródmiejska Strefa mieszkaniowa Strefa przedmieść

24 Strefę śródmiejską powinna charakteryzować wielofunkcyjność i atrakcyjność formalna jako cechy wiodące. Środowisko mieszkaniowe pozostanie w mniejszości, podporządkowane nadrzędnym cechom strefy. Zauważalna będzie dominacja przestrzeni publicznych i najczęściej brak przestrzeni społecznej. Elementy naturalne będą występować w formach wymagających intensywnych zabiegów technicznych zieleń i woda na tarasach, dachach, elewacjach, w ogrodach zimowych i werandach.

25 Strefa mieszkaniowa z dominującą funkcją mieszkaniową powinna mieć wszystkie podstawowe cechy pożądane w środowisku mieszkaniowym i charakterystyczną strukturę miejską w postaci zwartych form i wyraźnego występowania bloku miejskiego z zielonym wnętrzem społecznym. Tę strefę powinno cechować zbliżenie natury do człowieka i wyraźne wkroczenie elementów naturalnych jako tworzywa urbanistycznego. Spoiwem struktury urbanistycznej powinna być przestrzeń publiczna, główną rolę identyfikującą będzie przejmować przestrzeń sąsiedzka, a obszary prywatne wystąpią w postaci balkonów i tarasów. Należy zaznaczyć, że miejską strefę mieszkaniową cechuje obecnie duże zróżnicowanie form przestrzennych i często dopiero działania naprawcze nadają jej cechy struktury miejskiej.

26 W strefie przedmieść funkcją wiodącą będzie funkcja rekreacyjna i kontakt z naturą. Strukturę zdominują tereny otwarte i zabudowa mieszkaniowa, która będzie miała charakter podmiejskiego i samodzielnego habitatu, wystąpią formy zwarte i rozproszone, podporządkowane nie tylko kontaktowi z naturą, ale także przemyślanej i konsekwentnie realizowanej idei rozwoju miasta. Dominować będzie przestrzeń prywatna, istotną rolę może odrywać przestrzeń społeczna, w mniejszości wystąpi przestrzeń publiczna. W tej strefie charakterystyczna jest przewaga krajobrazu zbliżonego do naturalnego. Należy niewątpliwie zwrócić uwagę na występowanie co najmniej dwóch typów strefy przedmieść: zwartej, o cechach śródmieścia małego miasteczka i rozproszonej, podporządkowanej krajobrazowi.

27 PROBLEM dezintegracja, fragmentacja?????

28 Proporcja wnętrz podobna ok. 1 : 3 Realizacja współczesnej wersji angielskiego square garden. + R. Erskin Millennium Village PROBLEM Częsty brak dostępu do światła i słońca Kraków - Kraków -

29 Kraków - PROBLEM Deficyt zielonych przestrzeni prywatnych lub sąsiedzkich Kraków Skade + +

30 R.Rogers, A.Power, Cities for a small country przestrzeń publiczna + przestrzeń społeczna PROBLEM Brak przestrzeni publicznych, miejsc spotkań i integracji - Kraków - Kraków

31 PROBLEM gettoizacja, grodzenie i ekranowanie Kraków

32 Kraków PROBLEM substandard przestrzenny, funkcjonalny i estetyczny

33 Diagnozy Polska Polityka Architektoniczna 2009, aktualizacja 2011 Przestrzeń Życia Polaków 2014 Kodeks Urbanistyczno-Budowlany?? W trakcie opracowania

34 Polska Polityka Architektoniczna 2009, aktualizacja 2011

35 PRZESTRZEŃ ŻYCIA POLAKÓW Jakość i standardy przestrzeni zamieszkania, dostępność usług Aleksander Noworól z zespołem: Bolesław Domański, Magdalena Dej, Jarosław Działek, Paweł Hałat, Krzysztof Gwosdz Niedoskonałość planowania przestrzennego, brak przepisów urbanistycznych, nadmierne stosowanie tzw. zasady sąsiedztwa w procesie budowy nowych zespołów mieszkaniowych rodzą w skali sublokalnej rozwiązania urbanistyczne podporządkowane przede wszystkim rentowności przedsięwzięć deweloperskich. Dla mieszkańców oznacza to takie cechy nowo kreowanych przestrzeni osiedlowych, jak: brak ciągłości układów komunikacyjnych, nieoptymalne powiązania terenów (wydłużające dojazdy i dojścia), nieoptymalne lokalizowanie usług publicznych i terenów zielonych (jeśli w ogóle znajdzie się na nie miejsce), wreszcie zachowywanie minimalnych tylko parametrów odległości między zabudową (niedocenianie nasłonecznienia budynków). Nowe zespoły mieszkaniowe oferują więc wyższy standard mieszkań niż w latach poprzedzających rok 1990, ale niższą jakość przestrzeni osiedlowych.

36 CEL ład przestrzenny zrównoważone środowisko mieszkaniowe

37 CELE USTAWOWE kształtowanie i przekształcanie przestrzeni zgodnie z zasadami zrównoważonego rozwoju dla zaspokojenia potrzeb ludzi i uzyskania ładu przestrzennego

38 Czy współczesne środowisko mieszkaniowe może spełniać oczekiwania? o kształcie środowiska mieszkaniowego w mieście przyszłości będą decydować zasady projektowania zrównoważonego, ważnym czynnikiem, w istotny sposób wpływającym na obraz środowiska mieszkaniowego w miastach przyszłości będzie zróżnicowanie potrzeb mieszkańców miast, towarzyszyć nam będzie różnorodność form przestrzennych : małe, średnie i duże

39

40 zrównoważone - OSZCZĘDNE energia teren, kubatura, materiały powierzchnie biologicznie czynne zatrzymanie ucieczki wody gospodarka odpadami

41 zrównoważone - SPOŁECZNE różnorodność hierarchizacja przestrzeni przestrzenie społeczne program partycypacja społeczna i uprzedzanie konfliktów społecznych

42 zrównoważone PIĘKNE kompozycja proporcje estetyka detal

43