OdpowiedzialnoϾ gwarancyjna inwestora w procesie inwestycyjnym

Transkrypt

1 Zarz¹dzanie i Finanse Journal of Management and Finance Vol. 13, No. 3/2/2015 Micha³ Jachowicz* Micha³ Jachowicz Odpowiedzialnoœæ gwarancyjna inwestora w procesie inwestycyjnym Odpowiedzialnoœæ gwarancyjna inwestora w procesie inwestycyjnym Wstêp Prowadzenie dzia³alnoœci gospodarczej w oparciu o koncepcjê spo- ³ecznej odpowiedzialnoœci w biznesie lub inaczej odpowiedzialnej przedsiêbiorczoœci zak³ada osi¹ganie zysku z uwzglêdnieniem interesu spo³ecznego oraz oczekiwañ skonkretyzowanych grup interesariuszy. Przyjêcie powy szych za³o eñ oznacza kwalifikacjê kosztu zaanga owania przedsiêbiorcy w sferê spo³ecznych oczekiwañ nie jako straty, lecz jako kosztu inwestycji w wartoœæ przedsiêbiorstwa, szacowan¹ nie tylko poprzez czynniki maj¹tkowe, lecz równie ze wzglêdu na renomê kszta³towan¹ w kontekœcie dzia³alnoœci maj¹cej znaczenie dla rozwoju okreœlonego regionu lub wspólnoty. Internalizacja koncepcji spo³ecznej odpowiedzialnoœci przedsiêbiorcy zak³ada indywidualn¹ inicjatywê oraz podejmowanie przez przedsiêbiorcê samodzielnych starañ w granicach prawnych ram swobody dzia³alnoœci gospodarczej. Istnieje jednak okreœlony obszar relacji podmiotowych, które ze wzglêdu na ich spo³eczne znaczenie, jak równie koniecznoœæ œcis³ej ochrony interesu okreœlonych grup interesariuszy, zosta³y objête regulacj¹ prawn¹, stanowi¹c¹ w swym za³o eniu gwarancjê odpowiedzialnej przedsiêbiorczoœci. Za istotny obszar relacji biznesowych nale y w tym kontekœcie uznaæ relacje prawne kszta³towane w ramach procesu inwestycyjnego, tj. zachodz¹ce pomiêdzy trzema podstawowymi kategoriami podmiotów: inwestorem, wykonawc¹ (generalnym wykonawc¹) oraz podwykonawc¹. Na szczególn¹ uwagê zas³uguje w tym wzglêdzie powstanie po stronie inwestora biernej, solidarnej odpowiedzialnoœci o charakterze gwarancyjnym, której analiza z uwzglêdnieniem obowi¹zuj¹cych podstaw prawnych, reguluj¹cych jej zakres oraz przes³anki powstania, stanowi cel niniejszego artyku³u. * Dr, Katedra Prawa i Postêpowania Administracyjnego oraz Nauk o Administracji, Wydzia³ Prawa, Administracji i Stosunków Miêdzynarodowych, Krakowska Akademia im. Andrzeja Frycza Modrzewskiego, ul. Gustawa Herlinga-Grudziñskiego 1, Kraków, jachowicz.uczelnia@gmail.com

2 194 Micha³ Jachowicz 1. Zakres przedmiotowy odpowiedzialnoœci solidarnej inwestora Podstawê prawn¹ odpowiedzialnoœci gwarancyjnej inwestora w procesie inwestycyjnym kszta³tuj¹ przepisy ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny [ustawa, 1964, dalej: k.c.], reguluj¹ce relacje prawne w ramach umowy o roboty budowlane. Zgodnie z treœci¹ art k.c. do zawarcia przez wykonawcê umowy o roboty budowlane z podwykonawc¹ jest wymagana zgoda inwestora. Je eli inwestor, w terminie 14 dni od przedstawienia mu przez wykonawcê umowy z podwykonawc¹ lub jej projektu, wraz z czêœci¹ dokumentacji dotycz¹c¹ wykonania robót okreœlonych w umowie lub projekcie nie zg³osi na piœmie sprzeciwu lub zastrze eñ, uwa a siê, e wyrazi³ zgodê na zawarcie umowy. Ponadto zgodnie z art k.c. do zawarcia przez podwykonawcê umowy z dalszym podwykonawc¹ jest wymagana zgoda inwestora i wykonawcy. Przepis 2 zdanie drugie stosuje siê odpowiednio. Zgodnie natomiast z art k.c. zawieraj¹cy umowê z podwykonawc¹ oraz inwestor i wykonawca ponosz¹ solidarn¹ odpowiedzialnoœæ za zap³atê wynagrodzenia za roboty budowlane wykonane przez podwykonawcê. Odpowiedzialnoœæ inwestora wobec podwykonawców stanowi zatem ustawow¹ solidarnoœæ biern¹ gwarancyjn¹, która zgodnie z art i 2 k.c. daje podstawê do ¹dania przez wierzyciela ca³oœci lub czêœci œwiadczenia od wszystkich d³u ników ³¹cznie, od kilku z nich lub od ka dego z osobna, a zaspokojenie wierzyciela przez któregokolwiek z d³u ników zwalnia pozosta³ych, przy czym a do zupe³nego zaspokojenia wierzyciela wszyscy d³u nicy solidarni pozostaj¹ zobowi¹zani. Jednoczeœnie nale y odró niæ podstawê odpowiedzialnoœci inwestora wobec wykonawcy wzglêdem podstawy odpowiedzialnoœci inwestora wobec podwykonawców. Na powy sz¹ dystynkcjê wskaza³ S¹d Najwy szy w wyroku z 11 stycznia 2008 r., zgodnie z którym odpowiedzialnoœæ inwestora wobec wykonawcy wynika z zawartej umowy o roboty budowlane, która okreœla jej zakres, natomiast odpowiedzialnoœæ inwestora wobec podwykonawców wynika z ustawy; ma charakter gwarancyjny, a jej ramy okreœla umowa wykonawcy z podwykonawc¹, a nie zakres odpowiedzialnoœci inwestora wobec wykonawcy. Inwestor zatem nie mo e zwolniæ siê z przewidzianej w art k.c. odpowiedzialnoœci wobec podwykonawcy, powo³uj¹c siê na wykonanie swojego zobowi¹zania wobec wykonawcy, wynikaj¹cego z innego stosunku zobowi¹zaniowego [wyrok SN, ].

3 Odpowiedzialnoœæ gwarancyjna inwestora w procesie inwestycyjnym 195 W³aœciwa ocena zakresu odpowiedzialnoœci inwestora wymaga przede wszystkim okreœlenia kategorii zobowi¹zañ objêtych jej granicami. Zgodnie z literalnym brzmieniem art i 5 k.c. zakres przedmiotowy odpowiedzialnoœci solidarnej inwestora dotyczy umowy zawieranej przez wykonawcê z podwykonawc¹, pod warunkiem e umowa ta stanowi umowê o roboty budowlane. Kwalifikacjê umowy o roboty budowlane reguluje art. 647 k.c., zgodnie z którym przez umowê o roboty budowlane wykonawca zobowi¹zuje siê do oddania przewidzianego w umowie obiektu, wykonanego zgodnie z projektem i z zasadami wiedzy technicznej, a inwestor zobowi¹zuje siê do dokonania wymaganych przez w³aœciwe przepisy czynnoœci zwi¹zanych z przygotowaniem robót, w szczególnoœci do przekazania terenu budowy i dostarczenia projektu, oraz do odebrania obiektu i zap³aty umówionego wynagrodzenia. Tym samym w ramach zobowi¹zania kszta³tuj¹cego umowê o roboty budowlane wykonawca powinien realizowaæ budowê obiektu budowlanego, tj. zgodnie z definicj¹ art. 3 pkt 1 ustawy z dnia 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane [ustawa, 1994, dalej: Prawo budowlane], obiektu stanowi¹cego: budynek, budowlê b¹dÿ obiekt ma³ej architektury, wraz z instalacjami zapewniaj¹cymi mo liwoœæ u ytkowania obiektu zgodnie z jego przeznaczeniem, wzniesiony z u yciem wyrobów budowlanych. Ponadto, zgodnie z art. 658 k.c., przepisy reguluj¹ce zagadnienia umowy o roboty budowlane stosuje siê odpowiednio do umowy o wykonanie remontu budynku lub budowli, tj., zgodnie z art. 3 pkt 8 Prawa budowlanego, do wykonywania w istniej¹cym obiekcie budowlanym robót budowlanych polegaj¹cych na odtworzeniu stanu pierwotnego, a niestanowi¹cych bie ¹cej konserwacji, przy czym dopuszcza siê stosowanie wyrobów budowlanych innych ni u yto w stanie pierwotnym. W konsekwencji zgodnie z wyrokiem S¹du Apelacyjnego w Warszawie z dnia 7 wrzeœnia 2012 r. je eli przedmiotem umowy jest remont budynku czy budowli, b¹dÿ jego czêœci, to zachowuje ona postaæ umowy nazwanej o roboty budowlane je- eli jej przedmiot jest czêœci¹ remontu w rozumieniu art. 3 pkt 8 ustawy z dnia 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane [wyrok SA w Warszawie, ]. Maj¹c powy sze na wzglêdzie, nale y jednak zauwa yæ, e w praktyce zakres przedmiotowy umowy o roboty budowlane wyczerpuje najczêœciej wy³¹cznie umowa zawarta pomiêdzy inwestorem a generalnym wykonawc¹. Umowy zawierane pomiêdzy generalnym wykonawc¹ a podwykonawcami odnosz¹ siê bowiem zazwyczaj do wyodrêbnionych

4 196 Micha³ Jachowicz prac stanowi¹cych sk³adowe ca³oœci robót i nie obejmuj¹ swoim zakresem realizacji ca³oœci obiektu budowlanego jako takiego. Tym samym umowy te nie stanowi¹ umów o roboty budowlane, lecz podlegaj¹ kwalifikacji jako umowy o dzie³o [Wawrykiewicz, Wroñski, 2005]. Zawarcie przez wykonawcê z podwykonawc¹ umowy o roboty budowlane jest mo liwe, lecz oznacza³oby przejêcie przez podwykonawcê zobowi¹zania w zakresie ca³oœci wykonawstwa obiektu budowlanego. Pojawia siê zatem pytanie o mo liwoœæ objêcia zakresem odpowiedzialnoœci inwestora, o której mowa w art k.c., zobowi¹zañ w zakresie prac wykonywanych w zwi¹zku z wykonawstwem obiektu budowlanego realizowanych na podstawie umowy o dzie³o. Zgodnie ze stanowiskiem wyra onym w piœmiennictwie oraz ukszta³towanym przez orzecznictwo podstawow¹ funkcj¹ regulacji art k.c. jest ochrona podwykonawców jako takich, a zatem równie podwykonawców, którzy uzyskali zgodê w³aœciwego inwestora na zawarcie umowy o roboty budowlane, lecz wykonali prace kwalifikowane jako dzie³o w rozumieniu art. 627 k.c. [Kostecki, 2004]. Ponadto, rozwa aj¹c relacje umowy o roboty budowlane oraz umowy o dzie³o w kontekœcie ustawowej definicji robót budowlanych, tj. art. 3 pkt 7 Prawa budowlanego, zgodnie z którym przez roboty budowlane nale y rozumieæ budowê, a tak e prace polegaj¹ce na przebudowie, monta u, remoncie lub rozbiórce obiektu budowlanego, nale y zauwa yæ, e o kwalifikacji robót budowlanych nie przes¹dzaj¹ cechy lub w³aœciwoœci wykonywanych czynnoœci, lecz ich funkcja w procesie budowania i ostatecznie cel, ze wzglêdu na który s¹ wykonywane. W konsekwencji za roboty budowlane w okreœlonych okolicznoœciach mo na uznaæ równie prace, które wykonywane w celu realizacji obiektu budowlanego przyczyniaj¹ siê do jego powstania, pomimo e zwyczajowo nie stanowi¹ czynnoœci mieszcz¹cych siê w kategorii robót budowlanych [Gniewek, Machnikowski, 2013, s ]. Zgodnie z wyrokiem S¹du Najwy - szego z dnia 17 paÿdziernika 2008 r. wielu podwykonawców œwiadczy swoje us³ugi na rzecz wykonawcy nie na podstawie umowy o roboty budowlane, lecz na podstawie umowy o dzie³o. Podwykonawcy ci zas³uguj¹ na ochronê wynikaj¹c¹ z art k.c. nie mniejsz¹ ni podwykonawcy œwiadcz¹cy swoje us³ugi na rzecz wykonawcy na podstawie umowy o roboty budowlane. Ostatecznie wiêc trzeba przyj¹æ, e wynikaj¹c¹ z art k.c. ochron¹ s¹ objêci zarówno podwykonawcy spe³niaj¹cy swoje us³ugi na podstawie umowy o roboty budowlane, jak i podwykonawcy spe³niaj¹cy swoje us³ugi na podstawie umowy o dzie³o. Z odwo³ania siê

5 Odpowiedzialnoœæ gwarancyjna inwestora w procesie inwestycyjnym 197 w omawianym przepisie do robót budowlanych wykonanych przez podwykonawcê nale y wywieœæ jedynie wymaganie, aby rezultat œwiadczenia podwykonawcy spe³nionego na podstawie umowy z wykonawc¹ sk³ada³ siê na obiekt stanowi¹cy przedmiot œwiadczenia wykonawcy w ramach zawartej z inwestorem umowy o roboty budowlane. Tylko wtedy, gdy rezultat œwiadczenia podwykonawcy wchodzi w sk³ad obiektu stanowi¹cego przedmiot œwiadczenia wykonawcy w ramach umowy o roboty budowlane, mo na usprawiedliwiæ na³o enie na inwestora obowi¹zku zap³aty wynagrodzenia podwykonawcy, po³¹czonego wêz³em solidarnoœci z obowi¹zkiem zap³aty wynagrodzenia podwykonawcy przez wykonawcê. Okolicznoœci¹ usprawiedliwiaj¹c¹ na³o enie tego obowi¹zku jest zrealizowanie czêœci œwiadczenia wykonawcy na rzecz inwestora kosztem podwykonawcy, tj. bez otrzymania za to nale nego wynagrodzenia od wykonawcy [wyrok SN, ]. W treœci uzasadnienia powo³anego wyroku wskazano ponadto, e statusu podwykonawcy, objêtego gwarancj¹ ustawowej odpowiedzialnoœci inwestora, nie posiadaj¹ dostawcy maszyn i urz¹dzeñ potrzebnych do wykonania robót budowlanych oraz dostawcy materia³ów budowlanych. W kontekœcie prowadzonych rozwa añ nale y równie przytoczyæ pogl¹d odnosz¹cy siê do powstania solidarnej odpowiedzialnoœci inwestora wzglêdem zobowi¹zañ wynikaj¹cych z umów mieszanych, zgodnie z którym w przypadku zawarcia umowy o charakterze mieszanym, tj. ³¹cz¹cej cechy umowy o roboty budowlane lub umowy o dzie³o oraz elementy umowy innego typu, nie jest mo liwe przyjêcie odpowiedzialnoœci solidarnej inwestora. Wskazane wy³¹czenie wynika z zasady wyk³adni prawa, zgodnie z któr¹ wyj¹tki nie podlegaj¹ wyk³adni rozszerzaj¹cej. Odpowiedzialnoœæ solidarna inwestora obejmuje natomiast zobowi¹zanie wynikaj¹ce z umowy mieszanej, je eli umowa ta ³¹czy cechy umowy o roboty budowlane oraz umowy o dzie³o [Tenenbaum-Kulig, 2013, s ]. Analizuj¹c zagadnienie przedmiotowego zakresu odpowiedzialnoœci inwestora, nale y ponadto odnieœæ siê do kwestii zakresu treœci zobowi¹zania objêtego wskazan¹ odpowiedzialnoœci¹. Zgodnie ze stanowiskiem wyra onym w wyroku S¹du Apelacyjnego w Katowicach z dnia 6 marca 2013 r. solidarn¹ odpowiedzialnoœæ ukszta³- towan¹ art k.c. nale y rozumieæ w ten sposób, e inwestor odpowiada za zap³atê wynagrodzenia w taki sam sposób jak wykonawca [wyrok SA w Katowicach, ]. Bior¹c pod uwagê treœæ art k.c. pewne jest, e

6 198 Micha³ Jachowicz inwestor ponosi solidarn¹ odpowiedzialnoœæ za zap³atê wynagrodzenia za roboty budowlane wykonane przez podwykonawcê. Okreœlone w¹tpliwoœci mo e jednak budziæ ustalenie, czy odpowiedzialnoœæ inwestora rozci¹ga siê równie na inne zobowi¹zania wynikaj¹ce z umowy zawartej z podwykonawc¹, której gwarantem realizacji pozostaje inwestor, w tym w szczególnoœci, czy inwestor ponosi odpowiedzialnoœæ za terminowe dokonanie zap³aty wynagrodzenia. Udzielenie pozytywnej odpowiedzi oznacza³oby bowiem prawo podwykonawcy do dochodzenia od inwestora zap³aty nie tylko nale noœci g³ównej, lecz tak e odsetek. Wskazane zagadnienie stanowi przedmiot rozstrzygniêcia wyroku S¹du Najwy - szego z dnia 5 wrzeœnia 2012, zgodnie z którym wyk³adnia gramatyczna art k.c. przemawia za ograniczeniem odpowiedzialnoœci inwestora wy³¹cznie do wynagrodzenia (nale noœci g³ównej). Znajduje ona wsparcie w innych przepisach ustawowych. W myœl art. 371 k.c. dzia³ania i zaniechania jednego z d³u ników solidarnych, polegaj¹ce zarówno na czynnoœciach prawnych, jak i dzia³aniach faktycznych, nie mog¹ szkodziæ wspó³d³u nikom, zatem byæ Ÿród³em szerszej ich odpowiedzialnoœci [wyrok SN, ]. Ponadto w treœci powo³anego wyroku S¹d Najwy szy jednoznacznie wykluczy³ jak¹kolwiek dalej id¹c¹ odpowiedzialnoœæ inwestora wobec podwykonawcy, w szczególnoœci za zawinione dzia³ania (zaniechania) wykonawcy wyrz¹dzaj¹ce szkodê lub za wydatki zwi¹zane z dochodzeniem roszczenia bezpoœrednio przeciwko wykonawcy. Podobne stanowisko zaj¹³ S¹d Apelacyjny we Wroc³awiu w wyroku z dnia 1 paÿdziernika 2012 r., w którym wskaza³, e z art k.c. nie wynika, aby inwestor oraz generalny wykonawca ponosili odpowiedzialnoœæ solidarn¹ wobec podwykonawcy za nale noœci uboczne, w takim samym zakresie jak podmiot zobowi¹zany do tego z umowy. Wniosku takiego nie mo na wysnuæ z literalnego brzmienia powy szej regulacji, a maj¹c na uwadze dolegliwy i wyj¹tkowy charakter wprowadzonej ustaw¹ odpowiedzialnoœci solidarnej inwestora i wykonawcy, nie ma jakichkolwiek podstaw do stosowania w tym zakresie wyk³adni rozszerzaj¹cej. Przyjêcie tego pogl¹du nie koliduje w jakimkolwiek zakresie z istot¹ solidarnoœci, gdy zgodnie z wol¹ ustawodawcy (...) inwestor i generalny wykonawca ponosz¹ solidarn¹ odpowiedzialnoœæ, która zgodnie z art. 366 k.c. uprawnia wierzyciela do ¹dania œwiadczenia od wszystkich d³u ników ³¹cznie, od kilku z nich lub od ka dego z osobna, przy czym odnosi siê ona wy³¹cznie do nale nego podwykonawcy wynagrodzenia [wyrok SA we Wroc³awiu, ]. Zakres odpowiedzialnoœci gwa-

7 Odpowiedzialnoœæ gwarancyjna inwestora w procesie inwestycyjnym 199 rancyjnej inwestora obejmuje natomiast zobowi¹zanie do zap³aty wynagrodzenia w wysokoœci podwy szonej przez s¹d na mocy art k.c., zgodnie z którym je eli wskutek zmiany stosunków, której nie mo na by³o przewidzieæ, wykonanie dzie³a grozi³oby przyjmuj¹cemu zamówienie ra ¹c¹ strat¹, s¹d mo e podwy szyæ rycza³t lub rozwi¹zaæ umowê. Zgodnie z wyrokiem S¹du Apelacyjnego w Gdañsku z dnia 26 lipca 2013 r. nie ma przeszkód, aby odpowiedzialnoœæ gwarancyjna inwestora wywiedziona z art k.c. rozci¹ga³a siê tak e na obowi¹zek zap³aty podwykonawcy wynagrodzenia podwy szonego z mocy art k.c. Jest to bowiem nadal œwiadczenie, którego obowi¹zek spe³nienia wynika z umowy zawartej pomiêdzy wykonawc¹ a podwykonawc¹, a tylko jego wysokoœæ na skutek zaistnienia okreœlonych przes³anek zosta³a podwy szona przez s¹d. Nie ulega wiêc w¹tpliwoœci, i takie wynagrodzenie jest nadal œwiadczeniem, którego spe³nienie ci¹ y na zamawiaj¹cym, tyle tylko, e w odmiennej wysokoœci. Konsekwencj¹ powy szego jest stwierdzenie, e obowi¹zek zap³aty wynagrodzenia w zmienionej wysokoœci bêdzie solidarnie obci¹ a³ równie inwestora, w przypadku zaistnienia przes³anek wymaganych przez art k.c. [wyrok SA w Gdañsku, ]. 2. Przes³anki powstania odpowiedzialnoœci solidarnej inwestora Powstanie po stronie inwestora odpowiedzialnoœci solidarnej za zap³atê wynagrodzenia za roboty budowalne wykonane przez podwykonawcê pozostaje uwarunkowane przes³ankami okreœlonymi w treœci art k.c. Przede wszystkim jednak nale y wskazaæ, e zgodnie z art k.c. inwestor oraz wykonawca, jako strony umowy o roboty budowlane, powinni w jej treœci ustaliæ zakres robót, które wykonawca bêdzie wykonywa³ osobiœcie lub za pomoc¹ podwykonawców. Nale y zatem uznaæ, e przepis art k.c. wy³¹cza mo liwoœæ stosowania art k.c., zgodnie z którym wierzyciel mo e ¹daæ osobistego œwiadczenia d³u nika tylko wtedy, gdy to wynika z treœci czynnoœci prawnej, z ustawy albo z w³aœciwoœci œwiadczenia. W konsekwencji umowne okreœlenie zakresu robót, które wykonawca bêdzie wykonywa³ osobiœcie lub za pomoc¹ podwykonawców, determinuje zakres prac, które wykonawca bêdzie zobowi¹zany wykonaæ bez udzia³u osób trzecich [Jerzykowski, KoŸmiñska, 2005, s. 58]. Jednoczeœnie nale y podkreœliæ, e samo zawarcie umowy pomiêdzy wykonawc¹ a podwykonawc¹ o wykonanie prac zgodnych z zakresem

8 200 Micha³ Jachowicz ustalonym na podstawie umowy zawartej pomiêdzy inwestorem a wykonawc¹ pozostaje niezale ne od woli inwestora. Okreœlone w¹tpliwoœci w tej mierze mo e rodziæ literalne brzmienie art zd. 1 k.c., zgodnie z którym do zawarcia przez wykonawcê umowy o roboty budowlane z podwykonawc¹ jest wymagana zgoda inwestora. Wskazana w¹tpliwoœæ zosta³a rozstrzygniêta przez judykaturê [por. wyrok SA w Poznaniu, ] oraz piœmiennictwo, gdzie zgodnie z przewa aj¹cym pogl¹dem brak zgody inwestora nie wp³ywa na wa noœci umowy o podwykonawstwo zawartej pomiêdzy wykonawc¹ a podwykonawc¹ [Gniewek, Machnikowski, 2013, s. 1160]. Nale y natomiast zwróciæ uwagê na mo liwoœæ zaistnienia odmiennej sytuacji, w której w treœci postanowieñ umowy o roboty budowlane inwestor zobowi¹ e siê wzglêdem wykonawcy do wyra ania zgody na zawieranie umów z podwykonawcami spe³niaj¹cymi okreœlone kryteria, a nastêpnie odmówi udzielenia zgody, pomimo spe³niania przez podwykonawców ustalonych kryteriów. W takim przypadku niewyra enie przez inwestora oczekiwanej zgody nale y oceniæ jako nienale yte wykonanie przezeñ zobowi¹zañ wynikaj¹cych z umowy [Jerzykowski, KoŸmiñska, 2005, s. 58]. Maj¹c powy sze na wzglêdzie, nale y stwierdziæ, e wyra enie przez inwestora zgody na zawarcie przez wykonawcê umowy o roboty budowlane z podwykonawc¹ ma to znaczenie, e na mocy z art k.c. warunkuje powstanie po stronie inwestora solidarnej odpowiedzialnoœæ za zap³atê wynagrodzenia za roboty budowlane wykonane przez podwykonawcê. Zgodnie z treœci¹ art zd. 2 k.c. je eli inwestor, w terminie 14 dni od przedstawienia mu przez wykonawcê umowy z podwykonawc¹ lub jej projektu, wraz z czêœci¹ dokumentacji dotycz¹c¹ wykonania robót okreœlonych w umowie lub projekcie, nie zg³osi na piœmie sprzeciwu lub zastrze eñ, uwa a siê, e wyrazi³ zgodê na zawarcie umowy. Wyra enie zgody przez inwestora mo e zatem zostaæ dokonane w ró ny sposób. Zgodnie z pogl¹dem wyra onym przez S¹d Najwy szy w wyroku z dnia 4 lutego 2011 r. zgoda inwestora na zawarcie przez wykonawcê umowy o roboty budowlane z podwykonawc¹ mo e byæ wyra ona w dwojaki sposób bierny (pasywny) oraz czynny (aktywny). Wyra enie zgody w sposób bierny objawia siê brakiem zg³oszenia na piœmie sprzeciwu lub zastrze eñ w terminie 14 dni od przedstawienia mu przez wykonawcê umowy z podwykonawc¹ lub jej projektu, wraz z czêœci¹ dokumentacji dotycz¹c¹ wykonania robót okreœlonych w umowie lub projekcie. Przyj-

9 Odpowiedzialnoœæ gwarancyjna inwestora w procesie inwestycyjnym 201 muje siê fikcjê prawn¹, e inwestor zgodê wyrazi³. Poniewa jednak w art k.c. chodzi o odpowiedzialnoœæ inwestora za cudzy d³ug, interes inwestora zosta³ zabezpieczony poprzez obowi¹zek przedstawienia mu stosownej dokumentacji. Przyjmuj¹c fikcjê wyra enia w sposób bierny zgody, ustawodawca zak³ada, e inwestor zapozna³ siê, a w ka dym razie móg³ siê zapoznaæ z t¹ dokumentacj¹ i ma, b¹dÿ powinien posiadaæ, wiedzê o zakresie robót i wynagrodzeniu uzgodnionym w umowie z podwykonawc¹. Drugi sposób wyra enia zgody (czynny) mo e przybraæ ró n¹ formê. Inwestor mo e wyra aæ j¹ w sposób wyraÿny pisemnie b¹dÿ ustnie, albo poprzez inne zachowanie, które w sposób dostateczny ujawnia jego wolê (art. 60 k.c.) [wyrok SN, ]. Powy sze orzeczenie bazuje na stanowisku S¹du Najwy szego przyjêtym w uchwale sk³adu siedmiu sêdziów z dnia 29 kwietnia 2008 r., zgodnie z któr¹ je eli ogólne zasady wyk³adni oœwiadczeñ woli pozwalaj¹ na stwierdzenie, e inwestor wyrazi³ zgodê na konkretn¹ umowê (jej projekt), z której wynika zakres jego odpowiedzialnoœci solidarnej, to okolicznoœæ ta jest wystarczaj¹ca dla uznania skutecznoœci tej zgody. W wypadku gdy inwestor zostanie wprowadzony w b³¹d, dostateczn¹ ochronê zapewni mu mo liwoœæ powo³ania siê na wady z³o onego oœwiadczenia woli [uchwa³a, 2008]. Przyjêta koncepcja oznacza wy³¹czenie z zakresu wyra ania zgody przez inwestora regulacji art k.c., zgodnie z którym je eli do wa noœci czynnoœci prawnej wymagana jest forma szczególna, oœwiadczenie obejmuj¹ce zgodê osoby trzeciej powinno byæ z³o one w tej samej formie. Zgodnie bowiem z art k.c. umowa wykonawcy z podwykonawc¹ powinna zostaæ zawarta w formie pisemnej pod rygorem niewa noœci. Zastosowanie art k.c. oznacza³oby zatem koniecznoœæ pozyskania zgody inwestora wyra onej przezeñ równie w formie pisemnej pod rygorem niewa noœci. Przyjêta wyk³adania art k.c. wyklucza tego rodzaju ograniczenie. Nale y jednak podkreœliæ, e za³o enia przyjêtej koncepcji nie naruszaj¹ interesu inwestora. Zarówno bowiem wyra enie przez inwestora zgody w sposób dorozumiany, jak równie udzielenie przezeñ milcz¹cej zgody pozostaje warunkowane okreœlonym przes³ankami. Na szczególn¹ uwagê w tym kontekœcie zas³uguje wyrok S¹du Apelacyjnego w Warszawie z dnia 2 grudnia 2011 r., zgodnie z którym aby mo na by³o przypisaæ inwestorowi milcz¹c¹ zgodê na zawarcie umowy przez wykonawcê z podwykonawc¹ konieczne jest ³¹czne wype³nienie wszystkich przes³anek omawianego przepisu, to znaczy przedstawienie inwestorowi umowy zawartej z podwykonawc¹ lub jej projektu wraz ze stosown¹

10 202 Micha³ Jachowicz czêœci¹ dokumentacji, która dotyczy przedmiotu umowy. Aby mo liwe by³o przyjêcie, e milczenie inwestora oznacza jego zgodê, treœæ przed³o- onej umowy lub jej projektu powinna obejmowaæ wszystkie postanowienia istotne dla okreœlenia zakresu odpowiedzialnoœci solidarnej inwestora, a jej uzupe³nieniem jest odpowiednia czêœæ dokumentacji, obejmuj¹ca roboty bêd¹ce przedmiotem przedstawianej umowy (projektu) [wyrok SA w Warszawie, ]. Jednoczeœnie zdaniem s¹du, przedstawienie dokumentacji warunkuj¹cej udzielenie milcz¹cej zgody nie mo e zostaæ zredukowane do czynnoœci jej dorêczenia, lecz powinno stanowiæ dzia³anie kierunkowe oraz wymagaj¹ce wskazania adresatowi przyczyny dokonanego dorêczania. Odnosz¹c siê natomiast do zagadnienia wyra enia przez inwestora zgody w sposób dorozumiany czynny, nale y przytoczyæ stanowisko S¹du Najwy szego wyra one w wyroku z dnia 6 paÿdziernika 2010 r., zgodnie z którym zgoda inwestora, wyra- ona w sposób dorozumiany czynny, na zawarcie umowy wykonawcy z podwykonawc¹, jest skuteczna, gdy dotyczy konkretnej umowy, której istotne postanowienia, decyduj¹ce o zakresie solidarnej odpowiedzialnoœci inwestora z wykonawc¹ za wyp³atê wynagrodzenia podwykonawcy, s¹ znane inwestorowi, albo z którymi mia³ mo liwoœæ zapoznania siê. Inwestor nie musi znaæ treœci ca³ej umowy lub jej projektu, a jego znajomoœæ istotnych postanowieñ umowy podwykonawczej decyduj¹cych o zakresie jego odpowiedzialnoœci nie musi pochodziæ od wykonawcy lub podwykonawcy, mo e mieæ dowolne Ÿród³o i nie musi byæ ukierunkowana na wyra enie zgody na zawarcie umowy podwykonawczej [wyrok SN, ]. Je eli zatem przy ¹daniu zgody inwestora inwestorowi nie przedstawiono umowy lub jej projektu wraz z czêœci¹ dokumentacji dotycz¹cej wykonania robót okreœlonych w umowie lub projekcie, to skutki zawarcia umowy o podwykonawstwo, w tym odnosz¹ce siê do zap³aty wynagrodzenia podwykonawcy, obowi¹zuj¹ tylko strony tej umowy, tj. wykonawcê oraz podwykonawcê, a solidarna odpowiedzialnoœæ inwestora, o której mowa w art k.c., nie powstaje [por. wyrok SN, ]. Nie mo na równie wywodziæ spe³nienia wymogu przedstawienia inwestorowi przez wykonawcê umowy z podwykonawc¹ lub jej projektu, wraz z czêœci¹ dokumentacji, wy³¹cznie z faktu ustalenia przez inwestora w ramach umowy o roboty budowlane zakresu robót, które bêd¹ wykonywane przez podwykonawców [por. wyrok SA w Katowicach, ]. Jednoczeœnie nale y dodaæ, e okolicznoœæ posia-

11 Odpowiedzialnoœæ gwarancyjna inwestora w procesie inwestycyjnym 203 dania przez inwestora wiedzy o fakcie wykonywania okreœlonych robót przez podwykonawcê nie mo e zostaæ uznana za samoistn¹ realizacjê przes³anek wyra enia przez inwestora zgody w sposób dorozumiany. Powy sza uwaga odnosi siê równie do dokonywania przez inwestora ró nych czynnoœci w ramach procesu inwestycyjnego, takich jak udzia³ w naradach czy dokonywanie odbioru robót [por. wyrok SA w Poznaniu, ]. W przypadku wyra enia przez inwestora zgody na zawarcie przez wykonawcê umowy o roboty budowlane z podwykonawc¹ nale y ustaliæ moment powstania po stronie inwestora solidarnej odpowiedzialnoœci za zap³atê wynagrodzenia za roboty budowlane wykonane przez podwykonawcê. Wskazane zagadnienie stanowi przedmiot rozstrzygniêcia S¹du Najwy szego, który w wyroku z dnia 9 marca 2007 r. wskaza³, e o solidarnej odpowiedzialnoœci inwestora i wykonawcy wobec podwykonawcy przes¹dza data umowy o roboty budowlane zawarta przez tego podwykonawcê, a nie data umowy g³ównej, któr¹ zawarli inwestor i wykonawca na pocz¹tku procesu inwestycyjnego [wyrok SN, ]. Finalizuj¹c rozwa ania na temat powstania po stronie inwestora solidarnej odpowiedzialnoœci za zap³atê wynagrodzenia za roboty budowlane wykonane przez podwykonawcê, nale y odnieœæ siê do zagadnienia terminu warunkuj¹cego skuteczne wyst¹pienie do inwestora o wyra enie zgody na zawarcie przez wykonawcê umowy o roboty budowlane z podwykonawc¹. Zgodnie z pogl¹dem wyra onym w orzecznictwie umowê lub jej projekt oraz dokumentacjê nale y przed³o yæ najpóÿniej do chwili zakoñczenia robót przez podwykonawcê. Przed³o enie dokumentów w terminie póÿniejszym neguje bowiem osi¹gniêcie za³o eñ stoj¹cych u podstaw art k.c., tj. umo liwienia zapoznania siê z dokumentami przed powstaniem obowi¹zku zap³aty wynagrodzenia. W zwi¹zku z powy szym przed³o enie umowy i dokumentacji technicznej po zakoñczeniu robót traci sens [por. wyrok SA w Poznaniu, ]. 3. Odpowiedzialnoœæ inwestora w zakresie umowy podwykonawcy z dalszym podwykonawc¹ Zgodnie z treœci¹ art zd. 1 k.c. do zawarcia przez podwykonawcê umowy z dalszym podwykonawc¹ jest wymagana zgoda inwestora i wykonawcy. W piœmiennictwie wskazuje siê, e zgody te pozostaj¹ wzglêdem siebie niezale ne, zaœ inwestor i wykonawca staj¹ siê

12 204 Micha³ Jachowicz wspó³odpowiedzialni solidarnie za zobowi¹zania podwykonawcy wynikaj¹ce z umowy z dalszym podwykonawc¹ w takim zakresie, w jakim wyrazili zgodê na przedstawion¹ im umowê lub jej projekt, wraz z czêœci¹ dokumentacji dotycz¹c¹ wykonania robót okreœlonych w umowie lub projekcie [Pruszowski, 2010, s ]. Zgodnie z treœci¹ art zd. 2 k.c. do zawarcia przez podwykonawcê umowy z dalszym podwykonawc¹ stosuje siê odpowiednio przepis art k.c. Nale y zatem uznaæ, e ca³oœæ rozwa añ dotycz¹cych zgody inwestora na zawarcie przez wykonawcê umowy z podwykonawc¹ znajduje odpowiednie odniesienie wzglêdem regulacji art k.c. Ponadto na mocy art k.c. nastêpuje rozszerzenie zakresu podmiotów zwi¹zanych wêz³em solidarnej odpowiedzialnoœci za zap³atê wynagrodzenia za roboty budowlane wykonane przez dalszego podwykonawcê, który to zakres obejmuje: inwestora, wykonawcê oraz podwykonawcê, który zawar³ umowê z dalszym podwykonawc¹. Zakres przedmiotowy solidarnej odpowiedzialnoœci d³u ników zostaje natomiast ukszta³towany zgodnie z treœci¹ umów, na które inwestor oraz wykonawca wyrazili zgodê [Gniewek, Machnikowski, 2013, s. 1161]. Zakoñczenie Maj¹c na wzglêdzie ogó³ prawnych uwarunkowañ odpowiedzialnoœci gwarancyjnej inwestora w procesie inwestycyjnym, spo³eczna odpowiedzialnoœæ przedsiêbiorcy wydaje siê podlegaæ w tym zakresie szczególnej atencji ustawodawcy. Bior¹c ponadto pod uwagê, e zgodnie z art oraz art k.c. inwestor na ¹danie wykonawcy jest zobowi¹zany do udzielenia gwarancji zap³aty w celu zabezpieczenia terminowej zap³aty umówionego wynagrodzenia za wykonanie robót budowlanych, tj. w postaci gwarancji bankowej lub ubezpieczeniowej, a tak e akredytywy bankowej lub porêczenia banku udzielonych na zlecenie inwestora, regulacje k.c. w zakresie umowy o roboty budowlane nale y oceniæ jako chroni¹ce w szczególny sposób skonkretyzowane grupy interesariuszy procesu inwestycyjnego. Zakres regulacji prawnej odnosz¹cej siê do odpowiedzialnoœci gwarancyjnej inwestora w procesie inwestycyjnym podlega istotnemu wzmocnieniu dziêki szerokiemu oraz szczegó³owemu ujêciu zasad oraz sposobu interpretacji i stosowania przepisów prawa w orzecznictwie s¹dów powszechnych. Suma powy szych czynników pozwala stwierdziæ, e wartoœæ spo³eczna, za któr¹ nale y uznaæ w³aœciwe oraz odpo-

13 Odpowiedzialnoœæ gwarancyjna inwestora w procesie inwestycyjnym 205 wiedzialne kszta³towanie relacji biznesowych w p³aszczyÿnie newralgicznej dziedziny dzia³alnoœci gospodarczej, jak¹ stanowi dzia³alnoœæ budowlana, pozostaje objêta ramami szczególnej oraz oczekiwanej ochrony prawnej. Literatura 1. Gniewek E., Machnikowski P. (2013), Kodeks cywilny. Komentarz, C.H. Beck, Warszawa. 2. Kostecki B. (2004), Uwagi na temat wyk³adni art Kodeksu cywilnego, Przegl¹d Ustawodawstwa Gospodarczego, nr Jerzykowski J., KoŸmiñska K. (2005), Zgoda inwestora na zawarcie przez wykonawcê (generalnego) umowy z podwykonawc¹, Radca Prawny, nr 5/ Pruszowski R. (2010), Udzia³ podwykonawców w zamówieniach publicznych, czêœæ II, Zamówienia Publiczne, Doradca, nr Tenenbaum-Kulig M. (2013), Problem odpowiedzialnoœci solidarnej inwestora i wykonawcy za zap³atê wynagrodzenia podwykonawcy tworz¹cemu konstrukcje tymczasowe na podstawie w³asnego projektu, Przegl¹d Ustawodawstwa Gospodarczego, nr Wawrykiewicz M., Wroñski M. (2005), Kto odpowiada za zap³atê, Rzeczpospolita Prawo co dnia, Uchwa³a S¹du Najwy szego sk³adu siedmiu sêdziów z dnia 29 kwietnia 2008 r., sygn. akt III CZP 6/08 8. Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny, t.j. Dz.U. z 2014 r. poz. 121 z póÿn. zm. 9. Ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane, t.j. Dz.U. z 2013 r. poz z póÿn. zm. 10. Wyrok S¹du Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 17 grudnia 2009 r., sygn. akt I ACa 874/ Wyrok S¹du Apelacyjnego w Warszawie z dnia 2 grudnia 2011 r., sygn. akt VI ACa 690/ Wyrok S¹du Apelacyjnego w Warszawie z dnia 7 wrzeœnia 2012 r., sygn. akt VI ACa 276/ Wyrok S¹d Apelacyjny we Wroc³awiu z dnia 1 paÿdziernika 2012 r., sygn. akt I ACa 924/ Wyrok S¹du Apelacyjnego w Katowicach z dnia 6 marca 2013 r., sygn. akt I ACa 1000/12.

14 206 Micha³ Jachowicz 15. Wyrok S¹du Apelacyjnego w Katowicach z dnia 21 czerwca 2013 r., sygn. akt V ACz 1065/ Wyrok S¹du Apelacyjnego w Gdañsku z dnia 26 lipca 2013 r., sygn. akt I ACa 253/ Wyrok S¹du Najwy szego z dnia 15 listopada 2006 r., sygn. akt V CSK 256/ Wyrok S¹du Najwy szego z dnia 9 marca 2007 r., sygn. akt V CSK 457/ Wyrok S¹du Najwy szego z 11 stycznia 2008 r., sygn. akt V CSK 179/07 (OSNC-ZD 2008/4/100). 20. Wyrok S¹du Najwy szego z dnia 17 paÿdziernika 2008 r., sygn. akt I CSK 106/ Wyrok S¹du Najwy szego z dnia 6 paÿdziernika 2010 r., sygn. akt II CSK 210/ Wyrok S¹du Najwy szego z dnia 4 lutego 2011 r., sygn. akt II CSK 152/ Wyrok S¹du Najwy szego z dnia 5 wrzeœnia 2012, sygn. akt IV CSK 91/12. Streszczenie Przedmiotem niniejszego artyku³u uczyniono analizê podstaw prawnych reguluj¹cych zakres oraz przes³anki powstania po stronie inwestora biernej, solidarnej odpowiedzialnoœci o charakterze gwarancyjnym. Wskazane zagadnienie wpisuje siê w kontekst koncepcji spo³ecznej odpowiedzialnoœci przedsiêbiorcy, ukierunkowanej na ochronê interesu spo³ecznego oraz okreœlonych grup interesariuszy. Zakres poruszanej tematyki obejmuje kolejno: 1) okreœlenie granic odpowiedzialnoœci inwestora dotycz¹cej zobowi¹zañ wynikaj¹cych z umowy zawartej pomiêdzy wykonawc¹ (generalnym wykonawc¹) robót budowlanych a podwykonawc¹, 2) analizê przes³anek warunkuj¹cych powstanie po stronie inwestora odpowiedzialnoœci gwarancyjnej, w tym wymogów zwi¹zanych z wyra eniem przez inwestora zgody na zawarcie przez wykonawcê umowy z podwykonawc¹, 3) zasady solidarnej odpowiedzialnoœci inwestora w zakresie zobowi¹zañ wynikaj¹cych z umowy zawartej pomiêdzy podwykonawc¹ robót budowlanych oraz dalszym podwykonawc¹. Dokonana analiza ma na celu okreœlenie praktycznych uwarunkowañ kszta³tuj¹cych pozycjê inwestora jako szczególnego gwaranta prawid³owych relacji podmiotowych w ramach procesu inwestycyjnego. Prowadzone rozwa ania zosta³y oparte na orzecznictwie s¹dów powszechnych kszta³tuj¹cym wyk³adniê przepisów reguluj¹cych omawian¹ tematykê.

15 Odpowiedzialnoœæ gwarancyjna inwestora w procesie inwestycyjnym 207 S³owa kluczowe inwestor, wykonawca, podwykonawca, odpowiedzialnoœæ solidarna Warranty liability of investor in the investment process (Summary) The subject of this article is an analysis of the legal basis regulating the range and the conditions on giving rise to the passive, joint warranty liability on the side of the investor. The above mentioned issue is set in context of the concept of social liability of entrepreneur aimed at protecting the public and specific groups of stakeholders interest. The range of discussed issues successively includes: 1) the definition of the limits of the investor liability concerning the obligations arising from the agreement concluded between the contractor (general contractor) of construction works and a subcontractor, 2) the analysis of the conditions determining the development of the warranty liability on the side of the investor, including requirements relating to granting the consent by the investor to the conclusion of the agreement by the contractor with a subcontractor, 3) the principles of the investor joint liability in respect of the obligations resulting from the agreement concluded between the subcontractor of construction works and further subcontractor. The performed analysis is to determine the practical conditions forming the position of the investor as a special guarantor of correct individual relationships as part of the investment process. The conducted considerations were based on the jurisdiction of common courts of law influencing the interpretation of the rules regulating the discussed topics. Keywords investor, contractor, subcontractor, joint liability