HAŁAS RAPORT O STANIE ŚRODOWISKA W WOJEWÓDZTWIE MAŁOPOLSKIM W 2006 ROKU 1. KRYTERIA OCENY STANU AKUSTYCZNEGO

Transkrypt

1 RAPORT O STANIE ŚRODOWISKA W WOJEWÓDZTWIE MAŁOPOLSKIM W 2006 ROKU Kraków 2007 V HAŁAS 1. KRYTERIA OCENY STANU AKUSTYCZNEGO Tabela 1. Kryteria zagrożenia hałasem Hałas jest zjawiskiem nie mającym jednoznacznej definicji. Szkodliwość działania hałasu na organizm człowieka objawia się zmęczeniem, gorszą wydajnością nauki, trudnościami w skupieniu uwagi, zaburzeniami orientacji, drażliwością, podwyższeniem ciśnienia krwi, bólem i zawrotami głowy, czasowym lub trwałym uszkodzeniem słuchu. U małych dzieci hałas budzi duży niepokój, niepewność, zagubienie, powoduje płacz. Wpływ hałasu na człowieka jest często bagatelizowany, między innymi dlatego że skutki oddziaływania hałasu nie są dostrzegalne natychmiast. Fakty jednak świadczą o poważnym zagrożeniu spowodowanym jego działaniem. Badania prowadzone w Polsce potwierdzają, że hałas o ponadnormatywnym poziomie obejmuje 21% powierzchni kraju, oddziałując na jedną trzecią ludności. Wyniki badań ankietowych wskazują, że w krajach wysoko rozwiniętych skargi ludności na poszczególne zanieczyszczenia środowiska w największej części dotyczą hałasu (ok. 36%). Źródłami hałasu, dla których zgodnie z obowiązującymi przepisami prawnymi ustalono dopuszczalne wartości w środowisku są: drogi lub linie kolejowe w tym torowiska tramwajowe poza pasem drogowym, linie elektroenergetyczne, starty, lądowania i przeloty statków powietrznych, instalacje i pozostałe obiekty i grupy źródeł hałasu: - przemysł - gospodarka komunalna Zgodnie z ostatnimi publikacjami Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) można przyjąć, przedstawione w tabeli 1, kryteria zdrowotne spowodowane ekspozycją na hałas. Środowisko Efekt zdrowotny Poziom dźwięku A [db] Przedział czasu odniesienia [h] strefa zamieszkania dokuczliwość pomieszczenia mieszkalne zrozumiałość mowy sypialnia zaburzenia snu 30 8 klasy szkolne zaburzenia w podczas 35 komunikowaniu się lekcji strefa przemysłowa, handlowa, uszkodzenia słuchu 24 komunikacyjna muzyka w słuchawkach (np. uszkodzenia słuchu 85 1 walkmen) uroczystości przedstawienia rozrywkowe uszkodzenia słuchu Zasady ochrony środowiska (w tym również przed nadmiernym hałasem) oraz warunki korzystania z jego zasobów, z uwzględnieniem wymogów zrównoważonego rozwoju określa ustawa Prawo ochrony środowiska z dnia 27 kwietnia 2001r. (Dz. U. Nr 62 z 2001 r., poz. 627), której ostatnia nowelizacja dokonuje w zakresie swojej regulacji wdrożenia dyrektywy 2002/49/WE, odnoszącej się do oceny i zarządzania poziomem hałasu w środowisku. Zagadnienia dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku reguluje rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 29 lipca 2004 r. (Dz. U Nr 178 poz. 1841) w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku, wzorowane na rozwiązaniach niektórych państw członkowskich Unii Europejskiej.

2 148 Tabela 2. Dopuszczalne poziomy hałasu w środowisku powodowanego przez poszczególne grupy źródeł hałasu, z wyłączeniem hałasu powodowanego przez linie elektroenergetyczne oraz starty, lądowania i przeloty statków powietrznych Dopuszczalny poziom hałasu wyrażony równoważnym poziomem dźwięku A w db Instalacje i pozostałe obiekty i grupy źródeł hałasu L.p. Przeznaczenie terenu pora dnia przedział czasu odniesienia równy 8 najmniej korzystnym godzinom dnia kolejno po sobie następującym a) Obszary ochrony uzdrowiskowej b) Tereny szpitali poza miastem Tereny zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej Tereny zabudowy związanej ze stałym lub wielogodzinnym pobytem dzieci i młodzieży Tereny domów opieki Tereny szpitali w miastach a) Tereny zabudowy mieszkaniowej wielorodzinnej i zamieszkania zbiorowego b) Tereny zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej z usługami rzemieślniczymi c) Tereny rekreacyjno wypoczynkowe poza miastem d) Tereny zabudowy zagrodowej a) Tereny w strefie śródmiejskiej miast powyżej 100 tys. mieszkańców ze zwartą zabudową mieszkaniową i koncentracją obiektów administracyjnych, handlowych i usługowych pora nocy przedział czasu odniesienia równy 1 najmniej korzystnej godzinie nocy Drogi lub linie kolejowe pora dnia przedział czasu odniesienia równy 16 godzinom pora nocy przedział czasu odniesienia równy 8 godzinom Rozporządzenie wprowadza zróżnicowane poziomy hałasu w środowisku w zależności od rodzaju źródła hałasu i na poziomie porównywalnym ze standardami obowiązującymi w tych państwach. Generalnie, jako tereny chronione akustycznie załącznik do rozporządzenia wyszczególnia: tereny pod zabudowę budynkami mieszkalnymi, budynkami zamieszkania zbiorowego, budynkami użyteczności publicznej przeznaczone do wykonywania funkcji społecznej, służby zdrowia i związanymi ze stałym wielogodzinnym pobytem dzieci i młodzieży, tereny uzdrowiskowe oraz tereny wypoczynkowo-rekreacyjne poza miastem (tabela 2). Zgodnie z 6 cytowanego wyżej rozporządzenia, na terenach nie wyszczególnionych w załączniku do rozporządzenia dopuszczalny poziom hałasu określa się przyjmując wartości dopuszczalne dla rodzaju terenu o zbliżonym przeznaczeniu. Tabela 3. Wartości progowe poziomów hałasu w środowisku Wartość progowa poziomu hałasu wyrażona równoważnym poziomem dźwięku A w db drogi lub linie kolejowe*) pozostałe obiekty i grupy źródeł hałasu pora dnia pora nocy pora dnia (przedział czasu pora nocy (przedział Lp. Przeznaczenie terenu (przedział (przedział odniesienia równy 8 najmniej czasu odniesienia równy czasu czasu korzystnym godzinom dnia, jednej, najmniej odniesienia odniesienia kolejno po sobie korzystnej godzinie równy 16 równy 8 następującym) nocy) godzinom) godzinom) 1 Obszary ochrony uzdrowiskowej Tereny wypoczynkowo-rekreacyjne poza miastem ) Tereny zabudowy związanej ze stałym lub 3 wielogodzinnym pobytem dzieci i młodzieży 2) Tereny zabudowy szpitalnej i domów opieki społecznej 4 Tereny zabudowy mieszkaniowej * - Wartości określone dla dróg i linii kolejowych stosuje się także dla torowisk tramwajowych poza pasem drogowym

3 Hałas 149 W przypadku występujących ewidentnych przekroczeń dopuszczalnego poziomu dźwięku w środowisku, celem ustalenia działań priorytetowych związanych z ograniczaniem uciążliwości akustycznej w środowisku w myśl rozporządzenia Ministra Środowiska w sprawie wartości progowych poziomów hałasu (Dz. U. Nr 8 z 2002 r. poz. 81), zostały określone wartości poziomu dźwięku w środowisku, których przekroczenie powoduje zaliczenie obszaru do kategorii terenu zagrożonego hałasem, wymagającego podjęcia szybkiej i bezwarunkowej interwencji w zakresie ochrony akustycznej (tab.3). Badania zagrożeń akustycznych na terenie województwa pochodzące od wszystkich rodzajów hałasów występujących w środowisku, dla których ustalone są stosowne wartości normatywne, prowadzone są w ramach działań planowych oraz interwencyjnych. 2. OCENA STANU AKUSTYCZNEGO ŚRODOWISKA Hałas przemysłowy i komunalny Analogicznie do lat poprzednich, w roku 2006 na terenie województwa przeprowadzano szereg działań kontrolnych, które zakończyły się pomiarami akustycznymi. Analiza zagrożenia mieszkańców hałasem przemysłowym i komunalnym potwierdza, iż w ostatnich latach zmienia się struktura ilościowa i jakościowa głównych uciążliwości akustycznych. Rozwój w ostatnim okresie sektora usług sprawia, iż w miejsce skarg na duże zakłady przemysłowe, kierowane są skargi na hałas generowany poprzez małe obiekty usługowe, hurtownie, urządzenia wentylacyjnoklimatyzacyjne i chłodnicze obiektów handlowych, co ilustruje rysunek 1. Tabela 4. Klasyfikacja urządzeń stanowiących przyczynę emisji hałasu Urządzenie Agregaty chłodnicze 7 Wentylatory i klimatyzatory 22 Samochody manewry na placu 7 Urządzenia do obróbki metalu 6 Urządzenia do obróbki drewna 13 Urządzenia do przeróbki wyrobów sztucznych 1 Sprężarki i kompresory 1 Chłodnie wentylatorowe 1 Elektronarzędzia 6 Wtryskarki 4 Inne 33 Udział [%] w stosunku do wszystkich kontroli 31% 3% 5% 15% 5% 11% 11% 3% 16% Tworzywa sztuczne Handel i usługi Lokale rozrywkowe Przemysł drzewny Przemysł metalowy Przemysł spożywczy Kamieniarstwo i betoniarstwo Górnictwo i kopalnictwo Inne Rys. 1. Rozkład branżowy kontrolowanych obiektów Hałas komunikacyjny Najbardziej uciążliwym dla mieszkańców dużych aglomeracji, jak również małych miast i miejscowości, położonych przy szlakach komunikacji drogowej jest hałas drogowy generowany przez poruszające się pojazdy samochodowe. Obejmuje swym zasięgiem największą część ludności oraz terenu województwa. Pozostałe grupy hałasów (kolejowy i lotniczy) mają charakter zdecydowanie lokalny, a ich uciążliwość związana jest z pojedynczymi zdarzeniami (przelot samolotu lub przejazd pociągu). Hałas drogowy Województwo małopolskie obejmuje obszar km 2, na którym zamieszkuje tys. ludności. W skład województwa wchodzi 19 powiatów ziemskich, 182 gminy, 54 miasta. W 2006 roku krakowski oddział Generalnej Dyrekcji Dróg Krajowych i Autostrad zarządzał siecią dróg krajowych województwa małopolskiego, na którą składa się 12 dróg (nr 4, 7, 28, 44, 47, 49, 52, 73, 75, 79, 87, 94) o łącznej długości 886,0 km, w tym 88,0 km dróg dwujezdniowych oraz 405 mostów i ok innych obiektów inżynierskich o łącznej długości ok. 16 km. Zarząd Dróg Wojewódzkich w Krakowie administruje drogami trzycyfrowymi, stanowiącymi sieć dróg województwa małopolskiego. Całkowita długość trzydziestu ośmiu ciągów drogowych wynosi 1377,9 km Pozostałe wrażliwe akustycznie odcinki dróg położonych na obszarze województwa, stanowią niektóre odcinki dróg powiatowych oraz gminnych. Decydujący wpływ na klimat akustyczny środowiska ma niezwykle dynamiczny rozwój motoryzacji, a tym samym wzrost natężenia przewozów towarowych i osobowych w ruchu lokalnym oraz tranzytowym. Taki stan rzeczy powoduje zwiększoną ilość skarg na hałas komunikacyjny, jak i zwiększenie nakładów na eliminację jego nadmiernej emisji. Dla badań wykonanych w ramach interwencji oraz działań monitoringowych przeprowadzono całodobowe pomiary akustyczne, które wykazały przekroczenia wartości normatywnych zarówno w porze dziennej jak i nocnej, przy czym najwyższe przekroczenia standardów akustycznych (niejednokrotnie >15 db) notuje się w porze nocnej.

4 150 Tabela 5. Rozkład poziomu hałasu drogowego w wybranych punktach województwa Równoważny poziom dźwięku, db - hałas drogowy Godzina Jawornik - 10m Oświecim - 10m Olkusz - 10m Obw piekary - 10m Warszawa - 10m Nowy Sącz - 10m Limanowa - 10m ,7 64,0 57,8 71,7 63,1 65,8 60, ,5 64,4 53,6 71,1 65,0 63,4 58, ,5 62,4 56,0 71,8 66,4 60,6 58, ,7 61,6 57,2 71,1 65,0 62,5 55, ,4 62,8 60,1 72,0 66,1 62,7 54, ,8 61,7,2 72,9 68,6 65,5 57, ,0 65,4 58,2 73,3 67,2 67,7 59, ,4 67,9 69,4 73,9,9 67,7 63, ,1 69,5 72,8 78,2 68,4,3 66, ,6,3 76,1 78,2 71,3,4 68, ,3 69,9 75,6 78,0,9,6 67, ,7 69,6 75,4 69,1 71,1 67, ,6,2 72,7 77,1,2,5 66, ,8,3 74,6 77,0 71,1,1 67, ,8 69,7,2 71,8 69,9 67, ,9,6,6,3 69,6 67, ,1 68,7 67,4 71,0,9 67, ,5 69,2 66,9 71,6 69,7 67, ,8 69,7 71,2 77,5 69,5,9 67, ,7 69,2 68,4 76,7,6 69,7 66, ,0 68,6 67,9 76,5 69,2 69,6 66, ,0 68,8 66,6 74,8 69,0 67,6 69, ,8 67,4 60,2 74,2 69,6 68,8 63, ,7 66,5 60,2 72,5 71,3 67,1 62,8 LAeqT=16h 72,9 69,4 71,8 77,0,4,3 67,1 LAeqT=8h 66,7 64,3 64,5 72,3 67,2 65,1 59,4 Godzina Równoważny poziom dźwięku, db - hałas drogowy Grybów - 10m Piwniczna - 10m Wojnicz - 45m Dąbrowa Tar. - 25m Ładna - 40m Łapczyca - 35m ,5 56,3 60,8 60,0 64, ,4 52,3 59,1 61,1 63,6 60, , ,0 58,6 63,4 59, ,9 42,3 59,5 57,0 62,8 58, ,0 48,3 60,1 58,2 62,3 59, ,7 50,2 61,9 57,0 63,2 60, ,6 50,6 61,7 60, , ,2 56,7 63,0 61,7 64,1 62, ,7 62,2 62,9 62,5 65,5 63, ,0 63,6 61,9 62,2 66,9 64, ,1 64,1 62,4 62,4 66,7 65, ,4 64,5 64,1 62,6 66,3 65, ,6 63,1 61,9 62,2 65,3 65, ,4 63,4 61,5 66,4 65,2 64, ,4 64,3 61,7 61,6 64,8 66, ,6 63,4 61,1 63,4 64,7 68, , ,8 62,2 66,1 66, ,3 63,4 60,0 66,5 66,3 66, ,5 62,3 60,2 62,5 66,8 68, , ,6 61,8 66,4 64, ,6 60,5 62,9 61,6 66,2 64, ,7 58,5 61,4 61, , ,9 58,4 61,5 61,1 65,2 65, ,6 57,4 60,3 59,3 65,3 61,9 LAeqT=16h 66,7 62,5 61,8 62,9 65,9 65,9 LAeqT=8h 62,0 52,7 60,8 59,6 63,6 60, poziom dźwięku, [db] godzina pomiaru Jawornik - 10m Oświecim - 10m Olkusz - 10m Obw. Krakowa - 10m Warszawa - 10m Nowy Sącz - 10m Limanowa - 10m Grybów - 10m Piwniczna - 10m Wojnicz - 45m Dąbrowa Tar. - 25m Ładna - 40m Łapczyca - 35m Rys. 2. Monitoring hałasu komunikacyjnego pora dzienna

5 Hałas p oziom dźwięku, [db] godzina pomiaru Jawornik - 10m Oświecim - 10m Olkusz - 10m Obw. Krakowa - 10m Warszawa - 10m Nowy Sącz - 10m Limanowa - 10m Grybów - 10m Piwniczna - 10m Wojnicz - 45m Dąbrowa Tar. - 25m Ładna - 40m Łapczyca - 35m Rys. 3. Monitoring hałasu komunikacyjnego pora nocna W tabeli 5 zaprezentowano przykładowe wyniki pomiarów wykonanych w roku W tabeli podano miejsca wykonywania pomiarów wraz z odległością od skrajnego pasa jezdni oraz wyniki poziomu dźwięku w rozbiciu na poszczególne godziny dnia. Na rysunkach 2-3 zaprezentowano przebieg zmian poziomu równoważnego dla wszystkich przebadanych punktów monitoringowych. Hałas kolejowy Obszar województwa przecina 1 068,3 km linii kolejowych, w tym 40% to linie dwutorowe. Większość, bo 87,3% długości sieci, to linie zelektryfikowane. Linie kolejowe obsługują bezpośrednio (w zasięgu dojścia pieszego) ok. 25% obszaru województwa, zamieszkałego przez ok. 55% mieszkańców. Standard dostępności komunikacyjnej, wyrażony gęstością sieci kolejowej, wynosi dla województwa 6,5 km/100 km 2 i mimo, że jest niższy od standardu krajowego 7,1 km/100 km 2, uznaje się za wystarczający. Największe obciążenie ruchem pasażerskim występuje na linii magistralnej Katowice Kraków Tarnów. Najmniejsze obciążenie występuje na liniach lokalnych Kraków Niepołomice, Chabówka Nowy Sącz, Kalwaria Wadowice, Trzebinia Wadowice. 3. SYSTEM CIĄGŁEGO MONITORINGU HAŁASU W KRAKOWIE Z uwagi na znaczenie zagrożeń spowodowanych ruchem samochodowym, począwszy od roku 1996 prowadzony jest w Krakowie przy al. Krasińskiego (szlak komunikacyjny na którym natężenie ruchu przekracza poj./godz.) monitoring hałasu. Na podstawie danych zarejestrowanych w systemie pomiarowym przeprowadzono analizy trendów zachodzących w klimacie akustycznym w pobliżu stacji monitorowania hałasu. Wyniki analiz przedstawiają rysunki 4-6. Tabela 6. Wyniki monitoringu hałasu kolejowego w wybranych punktach województwa Odległość Równoważny poziom Lp. Lokalizacja punktu od torów dźwięku [db] [m] Pora dnia Pora nocy 1 Trasa kolejowa Kraków- Katowice (Rząska) 20 61,4 59,4 2 Trasa kolejowa Kraków- Oświęcim (Skawina) 15 60,4 57,8 3 Trasa kolejowa Tarnów- Leluchów (Grybów) pociągi 10 50,2 44,8 osobowe i posp. 4 Trasa kolejowa Tarnów- Leluchów (Grybów) 10 57,4 59,1 pociągi towarowe 5 Piwniczna pociągi osobowe i pospieszne 20 45,9 40,5 6 Piwniczna pociągi towarowe 20 51,1 49,4 7 Trasa kolejowa Tarnów- Kraków (Tarnów) 30 66,5 65,4 W roku 2006 nie zaobserwowano znaczącej poprawy klimatu akustycznego w pobliżu stacji pomiarowej, w związku ze zmianą układu komunikacyjnego miasta spowodowaną powstaniem w ostatnich miesiącach 2001 roku nowych mostów przez Wisłę (Zwierzynieckiego i Kotlarskiego). Całkowitej analizy tego zagadnienia będzie można dokonać po przeprowadzeniu dalszych badań całorocznych.

6 152 Równ oważny poziom dźwięku d B Poniedziałek Wtorek Środa Czwartek Piątek Sobota Niedziela Rok 2006 Rok 2005 Rok 2005 Rok 2006 Dzień tygodnia Rys. 4. Rozkład średnich wartości poziomów równoważnych - dla dni tygodnia SoundPLAN oraz IMMI są uznanymi i szeroko stosowanymi na świecie systemami komputerowymi z racji: wiarygodności modeli obliczeniowych (w tym zgodnymi z wymogami UE dyrektywa 2002/49/WE), łatwości w obsłudze i pełnej gamie graficznych prezentacji. Program w trakcie analiz ocenia: rozprzestrzenianie się hałasu, ekranowanie, odbicia, absorbcję terenu i powietrza zgodnie z międzynarodowymi standardami. Dodatkową zaletą tych programów jest możliwość wprowadzenia przestrzennej konfiguracji terenu, co daje im zdecydowaną przewagę nad stosowanymi do niedawna programami. W roku 2006, współpracując z Gminą Kraków, laboratorium prowadziło dalsze prace przy aktualizacji mapy akustycznej Krakowa. Ponadto wykonywało szereg analiz dla innych instytucji z wykorzystaniem posiadanego pakietu programowego. Przykładowe analizy dotyczące powyższych tematów zaprezentowano w postaci map zasięgów hałasu na rysunkach 7 i 8. równoważny poziom dźwięku, db Styczeń Luty Marzec Kwiecień Maj Rok 2005 Rok 2006 Czerwiec Lipiec Sierpień Wrzesień Październik czas uśredniania Listopad Grudzień Rok I półroc ze II półrocze Rok 2005 Rok 2006 Rys. 5. Rozkład poziomów równoważnych - za poszczególne miesiące roku Równoważny pozim dźwięku, db ,8 73,4 74,2 73,5 73,3 73,2 73,1 73,3 72,7 72,672,8 72,5 72,7 72,6 72,8 72,672,6 Rok 2001 Rok 2002 Rok 2003 Rok 2004 Rok 2005 Rok 2006 Rok analizy Rok I półr ocze II półrocze Rys. 6. Rozkład poziomów równoważnych w układzie rocznym 4. MAPY AKUSTYCZNE Posiadane przez Laboratorium WIOŚ najnowocześniejsze oprogramowanie do analiz akustycznych hałasu komunikacyjnego oraz przemysłowego (SoundPLAN i IMMI) pozwala na opracowywanie map akustycznych dla terenów narażonych na hałas. 72,6 Podsumowanie Zagrożenie hałasem komunalnym i przemysłowym ma charakter lokalny i obejmuje swym zasięgiem jedynie niewielkie obszary zabudowy mieszkaniowej, sąsiadującej bezpośrednio z obiektem będącym źródłem ponadnormatywnej emisji hałasu. Najczęstszą przyczyną generowania ponadnormatywnej emisji hałasu do środowiska jest praca układów wentylacji oraz klimatyzacji obiektów. Ponadnormatywna emisja hałasu drogowego obejmuje swym zasięgiem znaczny obszar w sąsiedztwie tras komunikacyjnych, a występujące przekroczenia wartości normatywnych w porze nocnej osiągają znaczne wartości. Poprawę takiego stanu można uzyskać poprzez budowę nowych tras obwodnicowych lub alternatywnych dróg wyposażonych w stosowne zabezpieczenia akustyczne. Przy czym ważnym elementem etapu projektowania nowych inwestycji komunikacyjnych jest proces modelowania komputerowego, pozwalający na wybór optymalnego rozwiązania układu komunikacyjnego oraz wskazujący usytuowanie stosownych zabezpieczeń akustycznych jeszcze na etapie projektu. W ostatnim okresie wyróżnić można zarówno korzystne jak i niekorzystne zjawiska, których skala oraz zasięg oddziaływań wpływają na zmiany klimatu akustycznego środowiska. Do pozytywnych aspektów zaliczyć można przede wszystkim: zaznaczające się zmniejszanie uciążliwości akustycznej hałasu przemysłowego i komunalnego, powstawanie infrastruktury służącej ochronie przed ponadnormatywnym hałasem, przede wszystkim ekrany akustyczne oraz obwodnice wyprowadzające ruch tranzytowy z centrum miast, Niekorzystne zjawiska pojawiające się w ostatnim czasie to: pogarszanie się warunków akustycznych w obrębie tras komunikacyjnych na terenach chronionych, powolny proces degradacji obszarów cichych.

7 Hałas 153 Rys. 7. Kraków mapa hałasu komunikacyjnego dzielnica I, L N Rys. 8. Kraków mapa hałasu komunikacyjnego dzielnica I, L DWN