Wydział Nadzoru Pedagogicznego Rafał Pawłowski

Transkrypt

1 OMÓWIENIE WYNIKÓW I WNIOSKÓW Z RAPORTU O STANIE ZAJĘĆ WYCHOWANIA FIZYCZNEGO W WOJEWÓDZTWIE MAŁOPOLSKIM ORAZ SPRAWOWANIA PRZEZ DYREKTORA SZKOŁY NADZORU PEDAGOGICZNEGO NAD NAUCZYCIELAMI WYCHOWANIA FIZYCZNEGO Wydział Nadzoru Pedagogicznego Rafał Pawłowski wrzesień 2014

2 Spis treści Przebieg badań i charakterystyka badanej grupy...2 Pytania badawcze...3 Wyniki badań Baza sportowa...7 Bezpieczeństwo i higiena pracy na zajęciach wychowania fizycznego...7 Wypadki...8 Nieprawidłowości w tworzeniu programów nauczania oraz ramowych planów nauczania...8 Alternatywne formy wychowania fizycznego...9 Zajęcia pozalekcyjne i spędzanie czasu wolnego przez uczniów...10 Współzawodnictwo sportowe...12 Edukacja zdrowotna na wychowaniu fizycznym...12 Ocenianie...13 Prowadzenie dokumentacji szkolnej...14 Zwolnienia z wychowania fizycznego...14 Wnioski i uogólnienia S t r o n a

3 Przebieg badań i charakterystyka badanej grupy W Raporcie omawiane są badania zrealizowane w dniach od 14 lutego do 17 marca 2014 r. w małopolskich szkołach podstawowych, gimnazjach oraz szkołach ponadgimnazjalnych. Badania zostały przeprowadzone w oparciu o następujące podstawy prawne: - ustawę z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (Dz. U. z 2004 r. nr 256, poz z późn. zm.); - rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 31 grudnia 2002 r. w prawie bezpieczeństwa i higieny w publicznych i niepublicznych szkołach i placówkach (Dz. U. z 2003 r. nr 6, poz. 69 z późn. zm.); - Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 7 października 2009 r. w sprawie nadzoru pedagogicznego (Dz. U. Nr 168, poz z późn. zm. ). - Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 30 kwietnia 2007 r. w sprawie warunków i sposobu oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy oraz przeprowadzania sprawdzianów i egzaminów w szkołach publicznych (Dz. U nr 83 poz. 562 z późn. zm.). - Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 21 grudnia 2012 r. w sprawie kryteriów i trybu dokonywania oceny pracy nauczyciela, trybu postępowania odwoławczego oraz składu i sposobu powoływania zespołu oceniającego (Dz. U poz. 1538). Badania polegały na wypełnieniu przez dyrektorów w/w szkół arkusza monitorowania, który został umieszczony w Panelu dyrektora na serwerze. Arkusz monitorowania (załącznik nr 1) zawierał instrukcję, wg której należało go wypełnić. W ankietach umieszczono pytania dotyczące bazy sportowej i wyposażenia, nauczycieli wychowania fizycznego, zwolnień z wychowania fizycznego, realizacji zajęć wychowania fizycznego zarówno obowiązkowych, jak i dodatkowych, uczestnictwa we współzawodnictwie sportowym oraz prowadzenia edukacji zdrowotnej. Arkusz został wypełniony przez dyrektorów 1333 szkół podstawowych, 682 gimnazjów oraz 416 dyrektorów szkół ponadgimnazjalnych (w rozbiciu na dyrektorów liceum ogólnokształcących 154, technikum 141, zasadniczych szkół zawodowych 121). Drugi z arkuszy został skierowany do uczniów poszczególnych typów szkół. W Tabeli 1 przedstawiono liczbę uczniów biorących udział w wypełnieniu arkusza. 2 S t r o n a

4 Tabela 1 Liczba uczniów uczestniczących w badaniu w podziale na typ szkoły. Do celów analizy statystycznej wykorzystano wszystkie wypełnione arkusze. Żaden Arkusz nie został odrzucony z przyczyn formalnych. Pytania badawcze Głównym celem prezentowanych badań było, uzyskanie informacji o stanie wychowania fizycznego w szkołach podstawowych, gimnazjach oraz szkołach ponadgimnazjalnych funkcjonujących na terenie województwa małopolskiego. W związku z powyższym sformułowano następujące pytania badawcze do dyrektorów szkół: 1. Proszę podać status szkoły; 2. Typ szkoły; 3. Ilość uczniów w szkole/placówce rok 2012/1013; 4. Ilość uczniów w szkole/placówce rok 2013/1014; 5. Czy uważa Pan/Pani, że baza sportowa szkoły jest; 6. Wyposażenie sali gimnastycznej (przyrządy i przybory do prowadzenia wychowania fizycznego) w szkole są; 7. Proszę podać liczbę uczniów, którym wydano decyzję o zwolnieniu z wychowania fizycznego na podstawie 8 rozporządzenia MEN w sprawie warunków i sposobu oceniania., w roku szkolnym 2012/2013 (stan na 1 lipca 2013 r.); 8. Proszę podać liczbę uczniów, którym wydano decyzję o zwolnieniu z wychowania fizycznego na podstawie 8 rozporządzenia MEN w sprawie warunków i sposobu oceniania., w roku szkolnym 2013/2014 (stan na 1 listopada 2013 r.); 9. Najczęstsze przyczyny zwolnień z czynnego uczestnictwa w zajęciach wychowania fizycznego w Państwa szkole (poza decyzją administracyjną wydaną przez dyrektora szkoły); 10. Zajęcia wychowania fizycznego realizowane są w wymiarze; 3 S t r o n a

5 11. Proszę zaznaczyć w jakich formach odbywają się zajęcia wybrane przez uczniów. Obok formy proszę wpisać liczbę uczniów uczestniczących w tych zajęciach; 12. W jaki sposób zorganizowano zajęcia wybrane przez uczniów; 13. Czy w szkole odbywają się zajęcia pozalekcyjne z wychowania fizycznego; 14. Proszę podać liczbę uczniów biorących udział w pozalekcyjnych zajęciach wychowania fizycznego; 15. Czy szkoła prowadzi klasy sportowe; 16. W jakiej dyscyplinie (proszę zaznaczyć wszystkie prowadzone przez szkołę) oraz ilu uczniów bierze w nich udział; 17. Proszę podać liczbę uczniów uczestniczących w zajęciach organizowanych przez; 18. Proszę podać liczbę nauczycieli wychowania fizycznego uczących w szkole; 19. Proszę podać ilu nauczycieli wychowania fizycznego korzystało w ostatnich 2 latach z różnych form doskonalenia zawodowego w zakresie wychowania fizycznego; 20. Jakie to były formy (można zaznaczyć więcej niż jedną opcję); 21. Czy szkoła uczestniczyła w roku szkolnym 2012/2013 w zawodach sportowych organizowanych przez Małopolski Szkolny Związek Sportowy (można zaznaczyć więcej niż jedną opcję); 22. Jeśli szkoła nie uczestniczyła w roku szkolnym 2012/2013 we współzawodnictwie sportowym proszę napisać jaka była tego przyczyna; 23. W jaki sposób zaplanowano zajęcia z edukacji zdrowotnej w rozkładzie (planie) lekcji?; 24. Czy Pani/Pana zdaniem we współzawodnictwie sportowym szkół; 25. Czy ma Pani/Pan pytania dotyczące wychowania fizycznego. Natomiast do uczniów skierowano następujące pytania: 1. Zaznacz swoją płeć: 2. Do jakiej szkoły uczęszczasz: 3. Czy uważasz, że baza sportowa (hala sportowa, sala gimnastyczna, siłownia itp.) szkoły jest: 4. Czy uważasz, że wyposażenie sali gimnastycznej (przyrządy i przybory do prowadzenia wychowania fizycznego) w szkole są: 5. Czy ćwiczysz na lekcjach wychowania fizycznego: 6. Co jest powodem nieregularnego ćwiczenia na zajęciach wychowania fizycznego: 7. Czy szkoła w ramach obowiązkowych zajęć wychowania fizycznego przygotowała propozycję zajęć do wyboru przez ucznia: 8. Zajęcia do wyboru w ramach obowiązkowych zajęć wychowania fizycznego odbywają się w Twojej szkole w formie: 4 S t r o n a

6 9. Co brałeś pod uwagę przy wyborze obowiązkowych zajęć wychowania fizycznego: 10. Zaznacz, które według Ciebie stwierdzenia pasują do zajęć wychowania fizycznego, w których uczestniczysz: 11. Czy nauczyciel wychowania fizycznego przy ustalaniu ocen uwzględnia Twój wkład i wysiłek w wykonywane ćwiczenia: 12. Czy w szkole odbywają się zajęcia pozalekcyjne z wychowania fizycznego: 13. Czy uczestniczysz w zajęciach pozalekcyjnych: 14. Z jakiego powodu uczestniczysz w zajęciach pozalekcyjnych z wychowania fizycznego: 15. Czy reprezentowałeś szkołę w zawodach sportowych: 16. W jaki sposób spędzasz aktywnie sportowo czas wolny po zajęciach w szkole: 17. Ile czasu przeznaczasz na aktywność sportową w czasie wolnym po zajęciach w szkole: 18. Czy rodzice zachęcają Cię do aktywności fizycznej: 5 S t r o n a

7 W y n i k i b a d a ń 6 S t r o n a

8 Baza sportowa szkół Minister Sportu i Turystyki w latach dofinansował realizację obiektów sportowych i boisk wielofunkcyjnych, w tym w ramach programu Moje boisko Orlik 2012 oraz 534 sal gimnastycznych, 82 krytych pływalni i 119 lodowisk. Podejmował również działania mające na celu popularyzację sportu i upowszechnianie aktywności fizycznej wśród dzieci i młodzieży. Polegały one na dofinansowaniu zawodów organizowanych przez Szkolny Związek Sportowy i stowarzyszenia sportowe, doskonaleniu nauczycieli, kadry instruktorskiej i trenerskiej oraz organizacji letniego wypoczynku dzieci i młodzieży z uczniowskich klubów i stowarzyszeń sportowych, a także pozalekcyjnych zajęć sportoworekreacyjnych. Jak wynika z przeprowadzonych badań dyrektorzy ocenili bazę sportową i wyposażenie sali gimnastycznej swoich szkół jako bardzo dobrą i dobrą, odpowiednio w szkołach podstawowych 25,1% i 37,4%, w gimnazjach 31,3% i 37,8%, w liceach 24,8% i 36,6%, w technikach 21,4% i 34,3% oraz w zasadniczych szkołach zawodowych 26,4% i 32,2%. Uczniowie w ankiecie potwierdzili informacje jakie przekazali dyrektorzy szkół. Uczniowie wskazali odpowiednio, że baza w szkołach podstawowych jest bardzo dobra 49,2% i dobra 34,1%, w gimnazjach 27,7% i 38,1%, w liceach 31,6% i 29,2%, w technikach 29,9% i 30,2% oraz w zasadniczych szkołach zawodowych 34,4% i 32,8%. Bezpieczeństwo i higiena pracy na zajęciach wychowania fizycznego W szkołach bagatelizuje się działania służące zapewnieniu uczniom bezpiecznych warunków podczas zajęć wychowania fizycznego. Do nieprawidłowości można zaliczyć użytkowanie obiektów i urządzeń sportowych znajdujących się w wadliwym stanie technicznym oraz nieposiadających odpowiednich atestów i certyfikatów. 7 S t r o n a

9 Zdarza się, że szkoły dysponujące własnymi obiektami sportowymi w salach gimnastycznych, na boiskach oraz w miejscach wyznaczonych do uprawiania ćwiczeń fizycznych, gier i zabaw, wbrew wymogom nie umieszczają lub umieściły nie we wszystkich wymaganych miejscach, tablice informacyjne określające zasady bezpiecznego użytkowania urządzeń i sprzętu sportowego. Po 2003 r., tj. po wejściu w życie rozporządzenia w sprawie bezpieczeństwa i higieny w szkołach, z którego wynika obowiązek posiadania przez szkoły atestów i certyfikatów dla urządzeń i sprzętu sportowego nowo zakupionego. Wypadki W szkołach niektórzy nauczyciele wychowania fizycznego jak i nauczyciele edukacji wczesnoszkolnej nie ukończyli szkolenia dotyczącego udzielania pierwszej pomocy przedmedycznej, zgodnie z zapisem w rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 31 grudnia 2002 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny w publicznych i niepublicznych szkołach i placówkach (Dz. U. z 2003 r. nr 6, poz. 69, z późn. zm.),w 21, że Nauczyciele, w szczególności prowadzący zajęcia w warsztatach, laboratoriach, a także zajęcia wychowania fizycznego, podlegają przeszkoleniu w zakresie udzielania pierwszej pomocy. W szkołach nie zawsze przestrzega się procedury obowiązującej w sytuacji wypadku na zajęciach wychowania fizycznego. Stwierdza się naruszenie przepisów 41 ust. 1, pkt 2-5, 43 ust. 1 i 2, 45 ust. 1 pkt 2 i 50, rozporządzenia w sprawie bezpieczeństwa w szkołach, w szczególności dyrektor: 1) nie powiadamiał o wypadku pracownika służby bezpieczeństwa i higieny pracy, społecznego inspektora pracy, organu prowadzącego szkołę i rady rodziców; 2) nie powoływał zespołu powypadkowego i w konsekwencji nie sporządzano protokołu powypadkowego; 3) nie zaznajamiał rodziców z treścią protokołu powypadkowego; 4) nie prowadził rejestru wypadków uczniów bądź rejestr był niekompletny lub prowadzony nierzetelnie. Nieprawidłowości w tworzeniu programów nauczania oraz ramowych planów nauczania Programy nauczania nie mogą nie uwzględniać pełnej treści kształcenia podstawy programowej wychowania fizycznego. Nauczyciele nie przeprowadzają wymaganej liczby godzin zajęć wychowania fizycznego zgodnie z obowiązującym ramowym planem nauczania, w ciągu całego etapu kształcenia. W szkołach nie zawsze przestrzega się liczebności grup ćwiczeniowych. Brak realizacji wszystkich wymagań określonych w nowej podstawie programowej zajęć edukacyjnych, nie pozwala w pełni osiągnąć efektów kształcenia dotyczących promowania zdrowego trybu życia oraz umiejętności interpersonalnych i społecznych. Warunki kształcenia oraz niezmodyfikowanie programu nauczania proponowanego przez wydawnictwa pedagogiczne, nie dają możliwości pełnej realizacji podstaw 8 S t r o n a

10 programowych, ze względu na brak odpowiedniej bazy sportowej i wyposażenia jakie posiada szkoła. Za nieodpowiednie dopuszczenie programu do użytku szkolnego odpowiadają dyrektorzy szkół, którzy bez należytej weryfikacji dopuścili te programy w kolejnych latach szkolnych oraz nauczyciele wychowania fizycznego, którzy złożyli nierzetelne wnioski o dopuszczenie programów do użytku szkolnego. Podczas zajęć nauczyciele najczęściej preferują dyscypliny zespołowe (gra w piłkę: nożną, siatkową, koszykową, ręczną), w mniejszym stopniu prowadzą ćwiczenia gimnastyczne, ćwiczenia tenisa stołowego, ćwiczą na siłowni, tańczą, jeżdżą na basen. Inne dyscypliny sportowe oraz gry, zabawy prowadzone są w szkołach marginalnie np. tenis ziemny, jazda na łyżwach, hokej/unihokej, aerobik/fitness, nordic walking, gra w dwa ognie, biegi terenowe, badminton, turystyka, judo i rugby itp. Alternatywne formy wychowania fizycznego Wprowadzenie reformy programowej z wychowania fizycznego miało za zadanie zwiększenie zainteresowania uczniów przedmiotem. Niewielka ilość szkół wprowadziła zajęcia do wyboru przez uczniów (sportowe, zdrowotne, taneczne lub w formie aktywnej turystyki) co wpłynęło na uatrakcyjnienie zajęć wychowania fizycznego poprzez stworzenie oferty uwzględniającej umiejętności i potrzeby uczniów. Obniżanie się na kolejnych etapach edukacji czynnego udziału na zajęciach wychowania fizycznego, wynika m.in. z braku odpowiedniej oferty zajęć do wyboru. Część szkół skorzystało z możliwości wprowadzenia form realizacji zajęć wychowania fizycznego do wyboru przez uczniów wynikających z 1 rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 9 sierpnia 2011 r. w sprawie dopuszczalnych form realizacji obowiązkowych zajęć wychowania fizycznego, stosownie do których zajęcia wychowania fizycznego mogą być organizowane przez szkołę jako zajęcia klasowo-lekcyjne oraz zajęcia do wyboru przez uczniów, jako: sportowe, sprawnościowo-zdrowotne, taneczne lub w formie aktywnej turystyki. Można również zauważyć nieprawidłowości podczas wprowadzania alternatywnych form realizacji zajęć do wyboru przez uczniów: nie zastosowano procedury wprowadzania zajęć do wyboru tj. nie przeprowadzono rozpoznania potrzeb, w tym potrzeb zdrowotnych uczniów; nie przygotowano, w uzgodnieniu z organem prowadzącym i po zaopiniowaniu przez Radę Rodziców, propozycji wskazującej formy realizacji zajęć wychowania fizycznego do wyboru przez uczniów; nie uwzględniono treści nauczania zajęć do wyboru w dopuszczonych do użytku szkolnego programach nauczania z wychowania fizycznego; nie sformułowano wymagań edukacyjnych służących ocenianiu osiągnięć uczniów na zajęciach do wyboru; 9 S t r o n a

11 nierzetelnie dokumentowano przebieg nauczania w dzienniku lekcyjnym w odniesieniu do tematów, frekwencji i ocen zajęć do wyboru. W szkołach województwa małopolskiego zajęcia wychowania fizycznego najczęściej są realizowane w systemie klasowo-lekcyjnym. Zauważalny jest jednak wzrost liczby alternatywnych form wychowania fizycznego. W największym stopniu możliwość wyboru przez uczniów form zajęć ruchowych realizowana jest w gimnazjach. Najwyżej oceniane przez uczniów są zajęcia wychowania fizycznego realizowane w szkołach podstawowych i w technikach, natomiast najsłabiej w liceach ogólnokształcących. Uczniowie wymieniają m. in. pozytywny wpływ wychowania fizycznego na ich zdrowie i sprawność, miłą i sympatyczną atmosferę na zajęciach, atrakcyjność i różnorodność zajęć, motywację nauczyciela do uczestniczenia w zajęciach oraz jego odpowiednią postawę i zaangażowanie, możliwość decydowania o tym co będzie się działo na wychowaniu fizycznym, itp. Zajęcia pozalekcyjne i spędzanie czasu wolnego przez uczniów W szkołach tworzy się uczniom dodatkową ofertę dodatkowych zajęć pozalekcyjnych o charakterze sportowo-rekreacyjnym, służącą rozwojowi ich zainteresowań. W ramach tych zajęć prowadzi się najczęściej gry zespołowe, zajęcia taneczne, aerobic i fitness oraz gry i zabawy terenowe. Zajęcia pozalekcyjne cieszą się większym zainteresowaniem chłopców niż dziewcząt. Powodami uczestnictwa w zajęciach pozalekcyjnych jakie podają uczniowie to: możliwość przygotowania się do zawodów sportowych; możliwość zagrania w ulubioną dyscyplinę; możliwość poznania nowych dyscyplin sportowych; możliwość uzupełnienia zaległych sprawdzianów, testów sprawności fizycznej; możliwość nadrobienia zaległości z wychowania fizycznego; posiadanie wolnego czasu. Częstotliwość i systematyczność odbywania się zajęć pozalekcyjnych z wychowania fizycznego jest rozbieżna w opiniach dyrektorów (Wykres1) oraz uczniów (Wykres 2) (różnice dochodzą do 20% w liceach i zasadniczych szkołach zawodowych), co może świadczyć o niewystarczającym nadzorze dyrektorów nad realizacją tych zajęć. 10 S t r o n a

12 (Wykres 1) (Wykres 2) Niepokojącym zjawiskiem jest brak spędzania czasu wolnego w sposób aktywny przez dużą grupę uczniów szkół ponadgimnazjalnych. Nauczyciele powinni dążyć do zwiększenia tygodniowej liczby pozalekcyjnych zajęć sportowych, uwzględniając indywidualne preferencje uczniów. 11 S t r o n a

13 Jazda na rowerze, bieganie, basen, gry zespołowe z kolegami, uczęszczanie na zajęcia sportowe do klubów to najważniejsze sposoby spędzania aktywnie czasu wolnego przez uczniów. Dużym wsparciem dla szkół są organizacje sportowe, umożliwiające uczniom zdolnym rozwijanie swoich zainteresowań sportowych. Ponad połowa uczniów szkół podstawowych i gimnazjów bierze udział w różnych zawodach sportowych. Szkoły współpracują z klubami i stowarzyszeniami sportowymi, uczniowskimi klubami sportowymi, przy czym nie wszystkie z nich mają określone zasady współdziałania poprzez zawarcie odpowiednich umów i porozumień. Współzawodnictwo sportowe Według badań ankietowych we współzawodnictwie sportowym dzieci i młodzieży organizowanym przez Małopolski Szkolny Związek Sportowy (MSZS) bierze udział większość małopolskich szkół. W Igrzyskach Młodzieży Szkolnej uczestniczyło 77,3% szkół podstawowych, w Gimnazjadzie Młodzieży Szkolnej - 87,0% szkół, w Licealiadzie Młodzieży uczestniczyło: 88,3% - liceów, 87,9% - techników i 71,1% - zasadniczych szkół zawodowych. Jak wynika z danych istnieją również szkoły, które nie uczestniczą w rywalizacji sportowej. Powody jakie podają dyrektorzy szkół to: niechęć uczniów do udziału, która występuje przede wszystkim w szkołach ponadgimnazjalnych; nieodpowiednia baza sportowa - wskazują na nią uczniowie: szkół podstawowych; ograniczenia finansowe - wskazują wszystkie szkoły na podobnym poziomie (może to wynikać z udziału szkoły w zawodach, na które trzeba dojechać do innej miejscowości. Prawie połowa szkół każdego etapu edukacyjnego wskazuje, że nie otrzymuje informacji o zawodach jakie się odbywają, pomimo, że dane te są powszechnie dostępne na stronach internetowych. Edukacja zdrowotna na wychowaniu fizycznym Od 2009 r. obowiązuje nowa podstawa programowa wychowania fizycznego, w której nauczyciel realizuje edukację zdrowotną dla fizycznego, psychicznego i społecznego rozwoju uczniów oraz konieczność kształtowania aktywności fizycznej i dbałości o zdrowie w ciągu całego życia. Edukacja zdrowotna prowadzona w szkołach nie zawsze jest realizowana we współpracy dyrektora i nauczycieli z pielęgniarką szkolną. Również zdarza się brak powiązania tej edukacji z programami profilaktyki obowiązującymi w szkole. Zdarza się, że uczniowie nie uzyskują niezbędnej wiedzy, umiejętności i postaw z edukacji zdrowotnej. 12 S t r o n a

14 Nauczyciele wbrew zaleceniom autorów podstawy programowej wychowania fizycznego, realizowali wymagania bloku Edukacja zdrowotna w wymiarze niższym niż co najmniej 30 godzin (w sali gimnastycznej lub w terenie, w czasie części lekcji przeznaczonych na zajęcia ruchowe, zamiast w salach lekcyjnych w grupach koedukacyjnych, a także w trakcie trzech lat szkolnych, zamiast w ciągu jednego semestru na początku cyklu kształcenia). Ocenianie Dyrektorzy szkół nie prowadzą badań efektów kształcenia wychowania fizycznego koncentrując swoją uwagę na przedmiotach egzaminacyjnych. Szczegółowe warunki i sposób oceniania wewnątrzszkolnego z wychowania fizycznego nie pozwalał nauczycielowi na obiektywną ocenę osiągnięć uczniów. Nie zawsze nauczyciele formułują wymagania edukacyjne niezbędne do uzyskania poszczególnych śródrocznych i rocznych ocen klasyfikacyjnych z obowiązkowych i dodatkowych zajęć wychowania fizycznego wynikające z realizowanego przez siebie programu nauczania. Nauczyciele również nie wskazują sposobów rozpoznawania postępów sprawności fizycznej (metod, narzędzi i częstotliwości testów). Nauczyciele posługują się ogólnymi pojęciami pracy systematycznej, aktywności, zaangażowania czy samodzielności, nie precyzując, jak te kryteria wpływają na oceny szkolne. Istotnym uchybieniem w ocenianiu z zajęć wychowania fizycznego jest nie uwzględnienie możliwości uzyskania najwyższych ocen przez uczniów mniej sprawnych ruchowo, z problemami zdrowotnymi czy też mniej zainteresowanych wychowaniem fizycznym i nieuczestniczących w zajęciach dodatkowych. Wyróżnia się uczniów sprawnych fizycznie, którzy mogą otrzymać ocenę celujący, reprezentując szkołę w pozaszkolnych zawodach sportowych i uczestnicząc w dodatkowych zajęciach sportowo-rekreacyjnych. Powyższe uregulowania są niezgodne z 11 ust. 1 i 6 sprawie warunków i sposobu oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy oraz przeprowadzania sprawdzianów i egzaminów w szkołach publicznych stosownie do których klasyfikacja śródroczna i roczna polega na okresowym podsumowaniu osiągnięć edukacyjnych ucznia z zajęć edukacyjnych ujętych w szkolnym planie nauczania. W planie tym ujęte są zajęcia obowiązkowe i dodatkowe w związku z czym udział ucznia w nadobowiązkowych zawodach pozaszkolnych, zajęciach w klubach 13 S t r o n a

15 sportowych i stowarzyszeniach prowadzących sekcje sportowe, nie powinien być brany pod uwagę w ustalaniu śródrocznej lub rocznej oceny klasyfikacyjnej. W wymaganiach edukacyjnych z zajęć wychowania fizycznego występują nieprecyzyjne zapisy dotyczące uwzględniania wysiłku ucznia w ocenie jego osiągnięć oraz sposobu uzasadniania ustalonej przez nauczyciela oceny z wychowania fizycznego. Brakuje przede wszystkim określenia formy i zakresu ujęcia kwestii wysiłku w wewnątrzszkolnych warunkach i sposobie oceniania. Nauczyciel ma obowiązek uzasadnienia oceny co jest odczytywane wyłącznie jako wskazanie formy, a nie jako wymóg poinformowania ucznia o poziomie jego osiągnięć. Nauczyciele niekoniecznie modyfikują wewnątrzszkolny system oceniania z wychowania fizycznego, który powinien uwzględniać treści kształcenia zmienionej podstawy programowej przedmiotu. Nauczyciele bardzo często oceniają postawę wobec przedmiotu wyrażoną jego frekwencją, posiadaniem stroju czy postawą wobec przedmiotu. Tymczasem obecność ucznia na zajęciach i posiadanie wyposażenia stanowią elementy oceny zachowania wynikające z obowiązków ucznia. Powyższa sytuacja powoduje, że uczeń jest bardzo często dwukrotnie oceniany (klasyfikowany) za te same zagadnienia w zakresie zachowania i w ramach zajęć wychowania fizycznego. Ocenianiu podlegają przede wszystkim umiejętności ruchowe uczniów (sportowe i rekreacyjne), z pominięciem osiągnięć uczniów z innych zakresów tematycznych, w tym również z edukacji zdrowotnej. Prowadzenie dokumentacji szkolnej Nauczyciele wychowania fizycznego nierzetelnie dokumentują realizację treści kształcenia z zajęć wychowania fizycznego w dziennikach lekcyjnych, jedynym dokumencie wskazanym do tego celu przepisami prawa, tj. 7 ust. 1 i 3 rozporządzenia w sprawie sposobu prowadzenia dokumentacji przebiegu nauczania. W rezultacie sposób ujęcia tematów zajęć w dziennikach, nie pozwala w szkołach na dokonanie pełnej weryfikacji realizacji treści kształcenia podstawy programowej wychowania fizycznego. Zwolnienia z wychowania fizycznego Dyrektorzy szkół udzielają zwolnień uczniom z zajęć wychowania fizycznego z naruszeniem 8 rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 30 kwietnia 2007 r. w sprawie warunków i sposobu oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy oraz przeprowadzania sprawdzianów i egzaminów w szkołach publicznych. Zdarza się, że dyrektor zwalnia ucznia w formie ustnej, a nie pisemnej decyzji dyrektora. Również dyrektor zwalnia ucznia na okres dłuższy niż to określił lekarz. Na podstawie zaświadczenia lub zwolnienia lekarza, zamiast opinii lekarza o ograniczonych możliwościach uczestniczenia w zajęciach. Ponadto, pomimo zwolnienia, zdarzało się, że ustalono uczniom śródroczne i roczne oceny kwalifikacyjne. Dyrektorzy nie zawsze dysponują opiniami lekarskimi, 14 S t r o n a

16 z poprzednich lat szkolnych, wyjaśniając to zniszczeniem dokumentacji po danym roku szkolnym. Bardzo często uczniowie zwolnieni przez dyrektora z zajęć wychowania fizycznego nie byli obecni na tych zajęciach. Tymczasem treść 8 rozporządzenia upoważnia dyrektora szkoły do podjęcia decyzji o zwolnieniu ucznia z uczestniczenia w zajęciach z wychowania fizycznego, a nie do zwolnienia ucznia z obecności na tych zajęciach. Konstrukcja i treść kształcenia zmienionej podstawy programowej wychowania fizycznego umożliwia różnorodny sposób jej realizacji, a obecność ucznia jest niezbędna do pogłębienia umiejętności, m.in. z edukacji zdrowotnej, zasad bezpieczeństwa, z higieny osobistej czy przepisów sędziowania. Liczba uczniów z długotrwałymi zwolnieniami z zajęć wychowania fizycznego zmniejsza się w szkołach podstawowych i gimnazjach. Częstotliwość zwolnień zwiększa się jednak wraz z kolejnymi etapami edukacyjnymi, a jednocześnie zmniejsza się udział uczniów w zajęciach organizowanych przez inne instytucje (np. UKS). 15 S t r o n a

17 Uczniowie wskazali jako powody nieregularnego ćwiczenia na wychowaniu fizycznym: chorobę; niedyspozycję; złe samopoczucie; niechęć do ćwiczenia; nieatrakcyjność i nudne zajęcia; nie lubienie wychowania fizycznego; brak motywowania do ćwiczeń ze strony nauczyciela; niesprawiedliwe traktowanie uczniów przez nauczyciela. 16 S t r o n a

18 Innymi przyczynami zwolnień z czynnego uczestnictwa w zajęciach wychowania fizycznego podanych przez dyrektorów są: brak stroju gimnastycznego; zwolnienia od rodziców; uczeń po chorobie; niechęć ucznia do aktywności fizycznej; lenistwo; chęć wcześniejszego wyjścia ze szkoły lub późniejszego przyjścia do szkoły (jeżeli są to pierwsze, lub ostatnie lekcje); rodzice piszą zwolnienia np. na następnej lekcji po w-f dziecko ma sprawdzian; uczeń nie przychodzi na 1 lekcje wychowania fizycznego ponieważ uczyło się długo w nocy na następny dzień; zwolnienia sportowe; kontuzje. Wnioski i uogólnienia Z czego wynika brak atrakcyjności zajęć? Wśród powodów unikania zajęć uczniowie wskazują nieatrakcyjny sposób prowadzenia zajęć przez nauczycieli oraz względy zdrowotne. Jedna czwarta uczniów i ich rodziców wyraziła opinię, że udział w zajęciach wychowania fizycznego nie przyczynił się do zwiększenia ich sprawności fizycznej. Połowa rodziców uczniów z wadami postawy lub otyłością stwierdziła, że udział w zajęciach wychowania fizycznego nie wpłynął na poprawę stanu zdrowia ich dzieci. Udział w zajęciach wychowania fizycznego nie przyczynił się do uzyskania wiedzy i wykształcenia odpowiednich umiejętności i postaw z edukacji zdrowotnej u uczniów. Zajęcia nie są prowadzone w ciekawy, interesujący sposób, co wynika m.in. z niezróżnicowanej oferty programowej i nieatrakcyjnej metodyki prowadzenia zajęć. Nauczyciele wychowania fizycznego nie zapoznają uczniów z zasadami bezpiecznego wykonywania ćwiczeń oraz uczestniczenia w grach i zabawach na zajęciach wychowania fizycznego. Zdarza się, że nauczyciele wychowania fizycznego oraz nauczyciele kształcenia zintegrowanego nie są przeszkoleni w zakresie udzielania pierwszej pomocy przedmedycznej. Brak takiego przeszkolenia powoduje, że nauczyciele wychowania fizycznego lub kształcenia zintegrowanego mogą nie udzielić niezbędnej pomocy w sytuacji wypadku podczas zajęć wychowania fizycznego. 17 S t r o n a

19 Co może zrobić a co powinien dyrektor szkoły? Powyższe nieprawidłowości spowodowane były nieskutecznym nadzorem pedagogicznym nad realizacją podstawy programowej sprawowanym przez dyrektorów szkół na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 2 ustawy o systemie oświaty w związku z art. 33 ust. 2 pkt 2 oraz działaniami nauczycieli wychowania fizycznego, którzy, stosownie do art. 6 pkt 1 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta Nauczyciela, obowiązani są rzetelnie realizować zadania związane z powierzonym stanowiskiem oraz podstawowymi funkcjami szkoły, w tym funkcją dydaktyczną. Jedną z przyczyn nieprawidłowości było także niewystarczające doskonalenie zawodowe nauczycieli wychowania fizycznego, którzy przede wszystkim biorą udział w szkoleniach, warsztatach, konferencjach a w mniejszym stopniu w kursach kwalifikacyjnych i studiach podyplomowych. Dużym zainteresowaniem wśród nauczycieli wychowania fizycznego cieszą się kursy instruktorskie lub trenerskie. W szkołach, w których występuje niski poziom frekwencji i aktywnego uczestnictwa w tych zajęciach oraz liczne przypadki udzielania zwolnień na podstawie opinii lekarza, dyrektorzy nie badali w ramach sprawowanego nadzoru pedagogicznego przyczyn niskiego udziału uczniów w zajęciach i nie podejmowali działań zapobiegających niekorzystnym tendencjom. Dyrektorzy szkół w szczególności powinni: 1) monitorować realizację podstawy programowej wychowania fizycznego oraz sprawdzić efekty jej wdrażania na zakończenie danego etapu edukacji; 2) uwzględnić w procesie kształcenia Zalecane warunki i sposoby realizacji podstawy programowej wychowania fizycznego; 3) wprowadzić różnorodne formy realizacji zajęć wychowania fizycznego służące ich uatrakcyjnieniu w celu poprawy czynnego uczestnictwa uczniów w zajęciach; 4) określić zasady współpracy z pielęgniarkami szkolnymi i wdrażać z nimi programy profilaktyczne. 18 S t r o n a