Najlepsze praktyki w ochronie cietrzewia Artur Pałucki Komitet Ochrony Kuraków Wisła,

Transkrypt

1 Najlepsze praktyki w ochronie cietrzewia Artur Pałucki Komitet Ochrony Kuraków Wisła,

2 Systematyka cietrzewia Rząd: Galliformes Kuraki (Grzebiące) Rodzina: Tetraonidae Głuszcowate Gatunek: Tetrao tetrix (dawniej Lyrurus tetrix) cietrzew Podgatunek T. tetrix tetrix W latach wyróżniono łącznie 7 podgatunków Współczesne badania genetyczne nie potwierdzają tak dużej liczby

3 Zasięg występowania cietrzewia (Storch 2007)

4 Europa Centralna: skraj zasięgu Lasy górskie i bory nizinne Wrzosowiska, bagna, krawędź lasu

5 Stan populacji w Polsce

6

7 Program ochrony gatunku 2007 Mazury: osobnikow (PTOP) Mazowsze (Kurpie): osobnikow (PTOP) Podlasie i Suwalszczyzna: osobników (PTOP) Kielecczyzna: osobnikow (Z. Fijewski) Karpaty Zachodnie: osobnikow (B. Kotońska) Dolny Śląsk: Sudety: osobnikow (A. Pałucki)

8 Szymkiewicz i Kamieniarz 2000, 2001 Liczebność cietrzewia w Polsce 1999/ Keller i inni Kamieniarz Tomiałojć i Stawarczyk Kaszuba Zawadzka Wilk i inni

9 Łącznie osobników Kotlina Biebrzańska 100 Puszcza Piska, Lasy Napiwodzko Ramuckie Poligon Orzysz 60 Nizina Podlaska 0-10? Poleski PN 20? Puszcza Sandomierska 50? Góry Świętokrzyskie 10-20? K. Orawsko-Nowotarska Tatry 50 Karkonosze, G. Izerskie 220 Bory Dolnośląskie 10 Rozmieszczenie i liczebność cietrzewia w Polsce

10 2013 Poligon Orzysz 30 kogutów (M. Szymkiewicz), Nadl. Jedwabno 5 kogutów (M. Miścierewicz) Mazowsze (Kurpie, Nadl. Myszyniec): 8 kogutów (A. Dmoch) Biebrzański Park Narodowy - <50 kogutów( P. Marczakiewicz) Podlasie i Suwalszczyzna: Drygały 10 osobników, Puszcza Knyszyńska 20 osobników (M. Potocka PTOP) Kielecczyzna: kilka? (Z. Fijewski) Karpaty Zachodnie: 150 kogutów (W. Cichocki, F. Zięba) Dolny Śląsk: Sudety Zachodnie : kogutów (A. Pałucki) Poleski Park Narodowy 10 kogutów (R. Olszewski) Nowa Dęba, Poligon- kilka? (A. Cholewa) Razem około osobników

11 Główne przyczyny zaniku populacji cietrzewia w Polsce Przeobrażenia środowiska zanik optymalnego biotopu cietrzewia Drapieżniki Penetracja/niepokojenie Izolacja genetyczna, możliwy dryf genetyczny Brak aktywnej ochrony Zmiany klimatyczne Brak konsekwencji we wprowadzaniu krajowych programów

12 Wymieranie cietrzewia Bardzo szybki spadek, połączony z wymieraniem populacji Zmiany liczebności (dane szacunkowe): osobników os os os os os.

13 W okresie zmniejszenie areału występowania cietrzewia o 43% Liczebność (Kamieniarz 2008)

14 Obszary wstępnej fazy sukcesji leśnej, niskie zadrzewienie, często silne uwilgotnienie Tereny poklęskowe: poligony, pożarzyska, wilgotne, częściowo zarastające łąki i torfowiska, łąki i hale powyżej górnej granicy lasu,wrzosowiska częściowo zalesione, podmokłe doliny rzeczne z torfowiskami bory bagienne i torfowiska wysokie lasach występuje na dużych zrębach i uprawach, zazwyczaj na granicy powierzchni otwartych Wymagania siedliskowe

15 Wymagania siedliskowe Mozaika polno-leśna z terenami otwartymi i półotwartymi na ubogich siedliskach Kluczowym elementem półotwartego biotopu cietrzewia są kępy młodych brzóz i olsz, stanowiących pokarm zimowy, oraz w mniejszym stopniu sosna, jarzębina i jałowiec Rośliny pokarmowe: borówka czernica oraz inne krzewinki wrzosowate (borówka brusznica i bagienna, wrzos, żurawina, bagno zwyczajne), a w borach bagiennych dodatkowo wełnianki i turzyce. Miejsca kąpieli piaszczystej i żwir na gastrolity

16

17

18

19

20 Optymalna struktura drzewostanu dla głuszca, cietrzewia i jarząbka (Swenson i Angelstam1993)

21 Cykl życiowy cietrzewia (Pałucki 2013)

22 Areny tokowe na terenie otwartym, z pojedynczymi drzewami (sosna, brzoza) Porośnięte niską roślinnością, poniżej 30 cm Widoczność na co najmniej 100 m Główne przyczyny niekorzystnych przekształceń sukcesja leśna Tokowiska cietrzewia

23

24

25

26

27

28 Biologia rozrodu Ścisła poligynia Areny tokowe w miejscach odkrytych, dość często zmieniane Tokowisko zajmuje powierzchnię od kilku do kilkudziesięciu ha Toki gromadne Ustalona struktura socjalna i przestrzenna Terytoria centralne koguty dominujące (co najmniej 3 letnie) Młode - peryferyjne Rewiry tokowe poszczególnych kogutów od 170 do 4000 m 2 W stabilnych populacjach kogutów na tokowisku, W Polsce po kilka Odległości pomiędzy sąsiednimi tokowiskami od 200 m w górach do 1 km w tajdze, w Polsce od 1,6 do 10,2 km

29 Biologia rozrodu Gniazdo - słabo ukryty dołek w ziemi, lokalizacja przypadkowa Wielkość zniesienia 6-8 (4-12) jaj; średnio 6,2-8,4 Wysokie starty lęgów Wysiadywanie dni Klucie równoczesne Pisklęta wędrują pod opieką matki Niewielki rewir samicy z młodymi kilkadziesiąt ha Rewir kury wodzącej pisklęta ha

30 Rozród 5-11 jaj w odstępach godzin, Wysiadywanie dni Wysokie straty lęgów W stabilnych populacjach produkcja młodych średnio 2,5/samicę W wymierających < 1 Kotlina Biebrzańska: sukces 62%, Średnia produkcja na samicę z sukcesem - 3,9, a na samicę przystępującą do lęgu 2,4 (Dmoch 2008)

31 Parametry rozrodu W Europie : podstawowa metoda to sierpniowe liczenia stadek rodzinnych Dostarcza danych o sukcesie (% kur z młodymi, przy założeniu, że wszystkie kury przystąpiły do lęgów) O produkcji młodych W Polsce niewykonalne ze względu na zbyt niską liczebność prawdopodobieństwo spotkania kuraków podczas cenzusów poniżej 1%

32 Monitoring Podstawowa metoda: liczenia kogutów na tokach Cietrzew: liczenie grających na porannych tokach kogutów Brak dokładnych danych o liczbie kur Brak danych o parametrach rozrodu Kuraki nie są ujęte w Państwowym Monitoringu Ptaków

33 Obserwacje całoroczne Jedyną metodą gromadzenia danych o rozrodzie i sukcesie lęgowym, także o rozmieszczeniu, preferencjach siedliskowych Stwierdzenia bezpośrednie i ślady obecności Wymaga skrupulatnego notowania, przekazywania, gromadzenia i analizowania danych

34

35

36

37

38 Rozpoznawanie

39 Rozpoznawanie głuszec cietrzew

40 Pióra cietrzewia Sterówka koguta Lotka kogut

41

42

43

44

45

46

47

48 Hybrydyzacja -skrzekot

49 Zagrożenia cietrzewia Zanik terenów półotwartych na skutek sukcesji naturalnej oraz planowych zalesień Melioracje siedlisk bagiennych i wilgotnych Eutrofizacja ubogich siedlisk borowych (wypieranie borówek) Prace leśne prowadzone w ciągu całego roku Wylesienia w makroskali powodujące izolację przestrzenną i genetyczną