Generalna Dyrekcja Ochrony Środowiska ul. Wawelska 52/ Warszawa

Transkrypt

1 Komitet Ochrony Kuraków Poręba Wielka Niedźwiedź KRS Poręba Wielka, 2 maja 2010 roku Generalna Dyrekcja Ochrony Środowiska ul. Wawelska 52/ Warszawa Dotyczy: proponowane zmiany przepisów prawa w sprawie kuraków leśnych oraz siedlisk ich występowania w Polsce W nawiązaniu do spotkania z dnia 10 marca 2010 r., dotyczącego strategii krajowych populacji kuraków leśnych, przesyłamy uszczegółowienie naszego stanowiska w zakresie obowiązującego rozporządzenia Ministra Środowiska w sprawie gatunków dziko występujących zwierząt objętych ochroną (Dz. U. nr 220, poz 2237) oraz ustawy o ochronie przyrody (Dz.U. z 2004 r. Nr 92, poz. 880, z 2005 r. Nr 113, poz. 954, Nr 130, poz. 1087, z 2007 r. Nr 75, poz. 493, Nr 176, poz. 1238, Nr 181 poz. 1286, zm. z ). Obowiązujące akty prawne m.in. ustawa o ochronie przyrody, ustawa o udostępnieniu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz ocenach oddziaływania na środowisko, rozporządzenia wykonawcze do wymienionych ustaw oraz tworzona praktyka związana z funkcjonowanie programu Natura 2000 dają bardzo szerokie możliwości kuraków. Nasze stanowisko dotyczące nowelizacji rozporządzenia w sprawie gatunków dziko występujących zwierząt objętych ochroną, przedstawiliśmy w maju ubiegłego roku. Korzystając z Państwa uprzejmości, chcielibyśmy uszczegółowić niektóre zapisy nowelizowanego rozporządzenia oraz wyjaśnić nasze stanowisko. W podstawowej, według nas, kwestii tj. wielkości stref ochronnych oraz terminów głuszca i cietrzewia, nie zmieniamy ubiegłorocznego stanowiska KOK. Natomiast korzystając z okazji proponujemy kilka zmian, skutkujących według nas, większym zrozumieniem idei rozporządzenia oraz skuteczniejszą ochroną kuraków leśnych. Zaproponowane zmiany uściślają znaczenie oraz precyzują konkretne zapisy. A. Rozporządzenie Ministra Środowiska w sprawie gatunków dziko występujących zwierząt objętych ochroną (Dz. U. nr 220, poz 2237). 1. Tytuł rozporządzenia Ministra Środowiska w sprawie gatunków dziko występujących zwierząt objętych ochroną. Proponujemy powrót do tytułu z rozporządzenia z 1995r. czyli W sprawie gatunkowej zwierząt. Tytuł ten jest prosty i łatwy do zapamiętania. Z pośród wcześniej funkcjonujących (od 1952r.), podanych poniżej, niewątpliwie najlepiej oddaje sens niniejszego aktu prawnego. - lata w sprawie wprowadzenia gatunkowej zwierząt (Dz.U. z 1952r., nr 45 z pozn zm.), oraz (Dz. U. z 1984r., nr 2, poz 11), r. w sprawie gatunkowej zwierząt ( Dz.U. z 1995r., nr 13 poz. 61), r. w sprawie określenia listy gatunków zwierząt rodzimych dziko występujących objętych ochroną gatunkową ścisłą i częściową oraz zakazów dla danych gatunków i odstępstw od tych zakazów (Dz. U. nr 130, poz 1456) r. w sprawie gatunków dziko występujących zwierząt objętych ochroną (Dz. U. nr 220, poz 2237) 1

2 2. Propozycje dotyczące 6. W stosunku do dziko występujących zwierząt należących do gatunków, o których mowa w 2-4 wprowadza się następujące zakazy: ust. 5 jest: niszczenia ich miejsc rozrodu i odpoczynku; Proponujemy przywołanie zapisu ustawowego tj. zgodnie z art. 52 pkt 1 ust. 4 - niszczenia ich siedlisk i ostoi. Utrzymanie szerszego zakresu pojęciowego jest korzystne dla kuraków leśnych. Miejsca rozrodu i odpoczynku rozproszone są na całym obszarze ostoi i trudno je zdefiniować. ust. 12 jest: umyślnego płoszenia i niepokojenia mogącego mieć znaczący wpływ na stan zachowania populacji gatunku; Proponujemy przywołanie zapisu ustawowego tj. art. 52 pkt 1 ust. 11 umyślnego płoszenia i niepokojenia;. Utrzymanie szerszego zakresu pojęciowego jest korzystne dla kuraków leśnych. Udowodnienie znaczącego wpływu na stan zachowania populacji gatunku w przypadku pojedynczego zdarzenia np. imprezy sylwestrowej z pokazami sztucznych ogni lub przelotów paralotni nad ostojami, jest niemożliwe, lub będzie wymagało skomplikowanego procesu np. wykonania badań lub eksperymentu. Według naszej oceny ustawodawca kierował się potrzebą zachowania naturalnych warunków w środowisku występowania gatunków zwierząt. Przykładowo presja na ostoje cietrzewia w Górach Izerskich i Karkonoszach często polega na organizacji imprez np. wyścigów rowerowych, imprez sylwestrowych, a w Borach Dolnośląskich rajdów pojazdów terenowych. Trudno sobie wyobrazić, aby zdarzenia takie nie skutkowały płoszeniem chronionych gatunków. Obecnie dysponujemy danymi świadczącymi, że wzrost penetracji przez narciarzy i turystów w obszarach zasiedlanych przez kuraki, skutkuje rozproszeniem populacji oraz spadkiem zagęszczenia głuszca, cietrzewia. Zmianie ulega również fizjologia gatunków (wzrasta poziom hormonu stresu kortykosteronu). Behawior głuszca i cietrzewia umożliwia tym gatunkom przetrwanie w trudnych okresach zimowych (minimalny czas żerowania i aktywności, maksymalny czas spoczynku, ograniczenie strat energii, wykorzystywanie ukryć pod śniegiem). Zaburzenie tego rytmu może skutkować mniejszą przeżywalnością ptaków, rozproszeniem a nawet opuszczaniem ostoi (Arlettaz et al. 2007, Pałucki 2009, Thiel et al. 2008). 10 Sposoby gatunków dziko występujących zwierząt polegają w szczególności na: ust. 3 jest: wykonywaniu zabiegów ochronnych utrzymujących właściwy stan siedliska zwierząt ; Proponujemy zmianę: wykonywaniu zabiegów ochronnych utrzymujących właściwy stan populacji lub siedliska zwierząt. Niektóre zapisy z ustępu 3 nie dotyczą siedlisk np. lit. f). Wprowadzenie terminu populacji lepiej charakteryzuje znaczenie ustępu 3. lit. d) jest: zapobiegać sukcesji roślinnej przez wypas, koszenie, wycinanie drzew i krzewów ; Proponujemy zmianę zapobiegać sukcesji roślinnej przez wypas, koszenie, wycinanie drzew i krzewów, a na wrzosowiskach kontrolowane wypalanie. Kontrolowane wypalanie jest zabiegiem stosowanym na wrzosowiskach i proponowanym zabiegiem w poradniku siedlisk i gatunków Natura 2000 (Kujawa-Pawlaczyk 2004). Zabieg ten jest korzystny dla ostoi cietrzewia na obszarach poligonowych (użytkowanych i nieużytkowanych). lit. g) jest: dostosowaniu terminów i sposobów wykonania prac agrotechnicznych, leśnych, budowlanych, remontowych i innych do okresów lęgu, rozrodu lub hibernacji; Proponujemy zmianę: dostosowaniu terminów i sposobów wykonania prac agrotechnicznych, leśnych, budowlanych, remontowych i innych oraz ćwiczeń wojskowych na poligonach do okresu poza rozrodem, lęgami lub hibernacją. Regulacja terminu ćwiczeń wojskowych na obszarach czynnych poligonów jest wskazywana w poradniku siedlisk i gatunków natura 2000 (Kamieniarz 2004). Przerwa w okresie wcze- 2

3 snej wiosny lub ograniczenie intensywności działań wojskowych na obszarach poligonowych jest korzystne dla wielu chronionych gatunków ptaków, w tym dla cietrzewia. ust. 4 jest: obserwacji i dokumentowaniu (monitoringu), stanowisk, ostoi i populacji gatunków: Proponujemy zmianę obserwacji i dokumentowaniu (monitoringu), stanowisk, ostoi, siedlisk i populacji gatunków. Proponujemy dodać ust. 13) - regulacji udostępnienia obszaru dla transportu, turystyki, rekreacji, sportu i łowiectwa, zgodnie z wymogami gatunku; Presja na udostępnienie coraz to nowych obszarów dotyczy wielu ostoi głuszca i cietrzewia. Badania przeprowadzone na kurakach leśnych w Alpach, Schwarzwaldzie, a także w Górach Izerskich wykazały, iż cietrzewie, głuszce negatywnie reagują na zwiększoną antropopresję w okresie zimowym (wzrasta stężenie kortykosteronu, stres) w związku z czym są podatne zagrożenia, w konsekwencji zmniejsza się zagęszczenie na terenie objętym antropopresją (patrz wyżej, jak w ust. 12) Proponujemy dodać ust. 14) - zawierającego zapisy zgodnie ze stanowiskiem PTOP Salamandra 2009: - obejmowaniu ważnych stanowisk, siedlisk i ostoi gatunków formami przyrody, o których mowa w art. 6 ust. 1 pkt 1-6 i 8 ustawy o ochronie przyrody, - działaniach zapobiegawczych, likwidujących, ograniczających i naprawczych w stosunku do szkód w środowisku dotyczących chronionych gatunków i siedlisk przyrodniczych, w znaczeniu ustawy z dnia 13 kwietnia 2007 r., o zapobieganiu szkodom w środowisku i ich naprawie, - uwzględnianiu potrzeb gatunków w procesach: planowania, zatwierdzania, realizowania, funkcjonowania i likwidowania inwestycji. Załącznik nr 5 Rozporządzenia OCHRONA STREFOWA Kuraki leśne Poniżej przedstawiono chronologicznie zasady strefowej jakie obowiązywały oraz aktualnie funkcjonujące. Ponadto przedstawiono propozycje KOK. I. Rozporządzenie Ministra Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego z dnia 30 grudnia 1983 (Dz.U. 184r., nr 2, poz 11). Lp Nazwa polska Nazwa łacińska Strefa całoroczna Strefa okresowa Termin 1 cietrzew Tetrao tetrix głuszec Tetrao urogallus Cietrzew i głuszec nie były objęte ochrona gatunkową. gatunki łowne. Obowiązujące przepisy nie zapewniały żadnej obu gatunkom. Legalne pozyskanie w okresie wiosennym. II. Rozporządzenie Ministra Środowiska Zasobów Naturalnych i Leśnictwa z 6 stycznia 1995r. (Dz. U. nr 13, poz 61). Lp Nazwa polska Nazwa łacińska Strefa całoroczna, w odniesieniu do miejsc rozrodu i regularnego przebywania Strefa okresowa, w odniesieniu do miejsc rozrodu i regularnego przebywania 1 cietrzew Tetrao tetrix 200 m 500 m głuszec Tetrao urogallus 200 m 500 m

4 Cietrzew i głuszec do roku 1994 były gatunkami łownymi. Rozporządzenie z 1995 wprowadziło ochronę gatunkowa, w tym strefy ochronne dla kuraków leśnych. Obowiązujący przepis zapewniał właściwą ochronę tokowiskom i lęgowiskom natomiast nie zapewniał żadnej obszarom zimowania. W praktyce przepis nie był właściwie realizowany. Strefy wyznaczono w niewielu ostojach i na niewielkim obszarze, głownie wokół tokowisk. Generalnie do roku 2000 stref nie wyznaczono. Pojawiały się spory kompetencyjne i legislacyjne pomiędzy służbami przyrody a administratorami obszarów tj. Lasami Państwowymi. Ze względu na fatalną praktykę ochrona strefowa funkcjonowała źle. W parkach narodowych nie wyznaczano stref dla kuraków leśnych. III. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 26 września 2001, w sprawie określenia listy gatunków zwierząt rodzimych dziko występujących objętych ochrona gatunkową ścisła i częściową oraz zakazów dla danych gatunków oraz odstępstw od tych zakazów (Dz.U. nr 130, poz i 1456). Lp Nazwa polska Nazwa łacińska Strefa całorocznej (ściślej) maksymalna odległość w m od miejsca rozrodu i regularnego przebywania Strefa częściowej (okresowej) w promieniu do maksymalna odległość w m od miejsca rozrodu i regularnego przebywania 1 cietrzew Tetrao tetrix głuszec Tetrao urogallus Zmniejszono obszar strefy ścisłej dla cietrzewia oraz skrócono termin okresowej dla głuszca. Obowiązujący przepis zapewniał właściwą ochronę tokowiskom i lęgowiskom natomiast nie zapewniał żadnej obszarom zimowisk. W praktyce przepis nie był właściwie realizowany. Nadal pojawiały się spory kompetencyjne i legislacyjne pomiędzy służbami przyrody a administratorami obszarów tj. Lasami Państwowymi. Ze względu na złą praktykę ochrona strefowa funkcjonowała w sposób niezadowalający. Spośród polskich parków narodowych strefy dla cietrzewia wyznaczono tylko w Biebrzańskim Parku Narodowym. IV. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 28 września 2004, w sprawie gatunków dziko występujących zwierząt objętych ochroną (Dz.U. 220, poz. 2237). Lp Nazwa polska Nazwa łacińska Strefa całorocznej Strefa okresowej w promieniu do 19 cietrzew Tetrao tetrix m od tokowiska głuszec Tetrao urogallus 200 m od tokowiska 500 m od tokowiska Zlikwidowano obszar strefy ścisłej dla cietrzewia, ograniczono obszar częściowej dla cietrzewia i głuszca wyłącznie do okolic tokowisk, skrócono okres częściowej do 31 maja. Fatalne zmiany. Mimo opracowanych przez MŚ strategii krajowych populacji cietrzewia i głuszca podjęto decyzje całkowicie sprzeczne z konkluzjami obu strategii. Obowiązujący przepis jest najgorszym od roku 1995, czyli od objęcia obu gatunków ochroną gatunkową. Praktycznie nie zapewnia żadnej obszarom lęgowisk, żerowisk i zimowisk. Obszary tokowisk stanowią najistotniejsze, ale niewielkie fragmenty ostoi gatunku. W przypadku tokowisk cietrzewi, termin jest zbyt krótki. Na obszarze naszego kraju tokowiska trwają do czerwca. Oznacza to, że zasady te nie zapewniają właściwej lokalnych populacji. Spośród polskich parków narodowych strefy dla cietrzewia funkcjonują wyłącznie w Biebrzańskim Parku Narodowy. 4

5 V. Projekt, maj 2009 Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 28 września 2004, w sprawie gatunków dziko występujących zwierząt objętych ochroną Lp Nazwa polska Nazwa łacińska Strefa całorocznej Strefa okresowej w promieniu do 19 cietrzew Tetrao tetrix m od tokowiska głuszec Tetrao urogallus 200 m od tokowiska 500 m od tokowiska Utrzymano zapis z aktualnie obowiązującego rozporządzenia, w związku z czym powtórzono wszystkie popełnione błędy (patrz wyżej). Przepis praktycznie nie zapewnia żadnej obszarom lęgowisk, żerowisk i zimowisk. Mimo opracowanych w 2007 r. przez MŚ kolejnych strategii krajowych populacji cietrzewia i głuszca utrzymano decyzje całkowicie sprzeczne z konkluzjami wszystkich czterech dokumentacji. VI. Propozycja, maj 2009 Komitet Ochrony Kuraków PROPOZYCJA WERSJI OSTATECZNEJ Lp Nazwa polska i łacińska Strefa całorocznej Strefa okresowej w promieniu do Okresowy termin ZALETY 7 Cietrzew Tetrao tetrix Tetrao urogallus m od granicy tokowisk i miejsc gniazdowania metrów od granicy miejsc zimowania 200 m od tokowiska 500 m od granicy tokowisk i miejsc gniazdowania metrów od granicy miejsc zimowania Dobra ochrona lokalnej populacji, duża powierzchnia zgodna z ekologią gatunku, prosty czytelny zapis w aktach prawnych i decyzjach administracyjnych Dobra ochrona lokalnej populacji, duża powierzchnia zgodna z ekologią gatunku, prosty czytelny zapis w aktach prawnych i decyzjach administracyjnych WADY Możliwość błędnego oszacowania właściwej powierzchni, konieczność doskonalej znajomości lokalnych populacji Możliwość błędnego oszacowania właściwej powierzchni, konieczność doskonalej znajomości lokalnych populacji Uzasadnienie Nasze propozycje są zgodne z obowiązującą Ustawą o ochronie przyrody (Dz. U. Nr 92, poz. 880, z późn. zm.) i wynikają z wymogów ekologii tych gatunków. Opieramy się na najnowszych wynikach badań naukowych, oraz krajowych i międzynarodowych strategiach (Storch 2001, 2007, Zawadzka i Zawadzki 2000, Kamieniarz i Szymkiewicz 2001, Keller i inni 2001, Kaszuba 2007). Postulaty o wprowadzenie właściwych zasad głuszca i cietrzewia, dwóch zagrożonych w Polsce gatunków kuraków leśnych, miały miejsce już w roku 1997, kiedy to w siedzibie Fundacji Ekofundusz w Warszawie odbyło się pierwsze spotkanie gromadzące zainteresowane strony. Kolejne, z udziałem Głównego Konserwatora Przyrody miało miejsce w 1999 r. w MOŚZNiL i zainicjowało opracowanie Krajowych programów głuszca i cietrzewia w Polsce. Z prośbą o wprowadzenie niezbędnych zmian zwracaliśmy się do Ministerstwa Środowi- 5

6 ska w czerwcu 2008 roku, w trakcie przygotowywania szerokiej nowelizacji prawa przyrody. Niestety jednak wtedy nasze postulaty nie zostały uwzględnione. Obecne regulacje krajowe dotyczące obu gatunków nie dają szansy na skuteczną ich ochronę. Podnosimy podstawowe argumenty: pomimo objęcia obu gatunków ochroną ścisłą w roku 1995, nadal odnotowujemy spadek liczebności krajowych populacji (Kaszuba 2007); ekologia obu gatunków wymaga realizacji kompleksowej całych lokalnych populacji, w dużych ostojach (I. Storch 2001, 2007, Zawadzka i Zawadzki 2000, Kamieniarz i Szymkiewicz 2001, Kamieniarz 2002, Keller i inni 2001, Kaszuba 2007); w ważnych ostojach planowane są działania inwestycyjne, które zagrażają funkcjonowaniu lokalnych populacji. Zaproponowane przez nas zmiany dotyczą: 1. Wprowadzenia strefy okresowej ostoi głuszca i cietrzewia (w promieniu 500 m od granicy tokowisk i miejsc gniazdowania, w terminach 1 luty 31 lipiec) 2. Wprowadzenia strefy okresowej ostoi głuszca i cietrzewia (w promieniu 200 m od granicy miejsc zimowania, w terminach 1 grudzień 1 marzec) 3. Wprowadzenia strefy całorocznej tokowisk głuszca (w odległości 200 m od granicy tokowiska). Obecna wiedza o rozmieszczeniu, liczebności, zagrożeniach i ekologii obu gatunków jest wystarczająca, aby realizować skuteczną ich ochronę. Co najważniejsze jesteśmy przekonani, że ochronę tę można realizować bezkonfliktowo wraz z gospodarką leśną. Dowodem są programy czynnej realizowane w ścisłej współpracy z Lasami Państwowymi np. w Karpatach (RDLP Kraków i Katowice), Puszczy Solskiej (RDLP Lublin), północno-wschodniej Polsce (RDLP Białystok) lub inicjowane przez Lasy Państwowe np. w Górach Izerskich i Karkonoszach (RDLP Wrocław). Problemy na styku kuraków leśnych i zasad gospodarowania w Lasach Państwowych były do niedawna podstawową przeszkodą we wdrożeniu właściwych zasad głuszca i cietrzewia. B. Ustawa o ochronie przyrody Dz.U. z 2004 r. Nr 92, poz. 880, z 2005 r. Nr 113, poz. 954, Nr 130, poz. 1087, z 2007 r. Nr 75, poz. 493, Nr 176, poz. 1238, Nr 181 poz. 1286, zm. z Art. 60. ust. 6. W strefach, o których mowa w ust. 3, bez zezwolenia regionalnego dyrektora środowiska zabrania się: 1) przebywania osób, z wyjątkiem właściciela nieruchomości objętej strefą oraz osób: sprawujących zarząd i nadzór nad obszarami objętymi strefą, a także wykonujących prace na podstawie umowy zawartej z właścicielem lub zarządcą; 2) wycinania drzew lub krzewów; 3) dokonywania zmian stosunków wodnych, jeżeli nie jest to związane z potrzebą poszczególnych gatunków; 4) wznoszenia obiektów, urządzeń i instalacji, Proponujemy wprowadzić dodatkowe ustępy: 5) dokonywania zmian naturalnych warunków świetlnych, 6) udostępnienia obszaru dla celów turystycznych, rekreacyjnych i sportowych, 7) zakłócania ciszy, Ad 5) Zmiany naturalnych warunków świetlnych, mogą być powodowane prze instalacje sztucznego oświetlania stoków narciarskich. Dotychczas problem ten był niedostrzegany, ale obecnie zjawisko to może obejmować znaczą część obszarów gór naszego kraju, w tym ostoi kuraków leśnych. Należy zwrócić tu uwagę, że nie ma żadnych przepisów normujących zasady oddziały- 6

7 wania tego typu inwestycji, a wiedza naukowa jest bardzo skąpa. Problem ten ma miejsce np. w Górach Izerskich (inwestycja Kolej Gondolowa Świeradów). Ad 6) i ad 7) Odwołanie się do zapisu ustawowego byłoby bardzo pożądane. W stosunku do obu proponowanych przepisów należy przytoczyć nasze uzasadnienie 6 ust. 12 nowelizowanego rozporządzenia Ministra Środowiska w sprawie gatunków dziko występujących zwierząt objętych ochroną. Literatura Arlettaz R., Patthey P., Baltic M., Leu T., Schaub M., Palme R., Jenni-Eiermann S., 2007, Spreading free-riding snow sports represent a novel serious threat for wildlife. Proc.R.Soc.B 274, Kamieniarz R T. terix (L. 1758) - cietrzew. W: Gromadzki M. (red) Ptaki (cz1) Poradnik siedlisk i gatunków Natura 2000, Poradnik metodyczny. Ministerstwo Środowiska, Warszawa T. 7. s Kujawa-Pawlaczyk J Suche wrzosowiska (Calluno-Genistion, Pohlio-Callunion, Calluno-Arctostaphylion). W: Herbich J. (red) Poradnik siedlisk i gatunków Natura 2000, Poradnik metodyczny. Tom 3. s Pałucki A Program działań zapobiegawczych, mających na celu ograniczenie negatywnego wpływu funkcjonowania systemu Kolej Gondolowa Świeradów Zdrój, na rozmieszczenie i liczebność populacji cietrzewi na przedmiotowym terenie oraz zachowanie funkcjonalności korytarza ekologicznego łączącego obszar północnej i północno zachodniej Polski oraz Zachodnich Czech poprzez obszary ujęte w sieci Natura 2000 w środkowo wschodnich Czechach z Karpatami. Jelenia Góra 2009, mnsc. RDOŚ Wrocław. PTOP Salamandra 2009., Opinia do projektu rozporządzenia Ministra Środowiska w sprawie gatunków dziko występujących zwierząt objętych ochroną. Poznań Thiel D., Jenni-Eiermann S., Braunisch V., Palme R., Jenni L., Ski tourism affects habitat use and evokes a physiological response in capercaillie Tetrao urogallus: a new methodological approach. Journal of Applied Ecology 2008, 45, Z poważaniem, Zbigniew Żurek Komitet Ochrony Kuraków 7