NAJLEPSZE PRAKTYKI W ZAKRESIE OCHRONY WYBRANYCH GATUNKÓW I SIEDLISK

Transkrypt

1 NAJLEPSZE PRAKTYKI W ZAKRESIE OCHRONY WYBRANYCH GATUNKÓW I SIEDLISK GORCE

2 Ekologia i ochrona głuszca w Karpatach na tle sytuacji gatunku w Polsce cz II Gorce r. Zbigniew Żurek Paweł Armatys Gorczaoski Park Narodowy Komitet Ochrony Kuraków

3

4 Słowacja Ostoje głuszca i cietrzewia w polskich Karpatach Zachodnich

5 Gorce ostoja głuszca

6 Liczba stwierdzeń EkoFundusz przez 11 nadleśnictw, 3 parki narodowe, Wojewódzki Konserwator Przyrody oraz Zarząd Okręgowy PZŁ w Nowym Sączu Wyposażenie i przeszkolenie 140 obserwatorów w sprzęt do poruszania się w warunkach górskich zimą Patrole inwentaryzacyjnoochronne, inwentaryzacja ostoi, liczebności, zagrożeo 250 Zorganizowanie bazy 200 danych z obserwacji 150 Ochrona głuszca i cietrzewia oraz ich biotopów w Karpatach Zachodnich Stwierdzenia głuszca w Gorczańskim PN początek projektu

7

8 Ochrona głuszca i cietrzew oraz ich biotopów w Karpatach Zachodnich

9

10

11

12 Obserwacje [%] Ochrona głuszca i cietrzew oraz ich biotopów w Karpatach Zachodnich 50,0 45,0 40,0 35,0 30,0 25,0 20,0 15,0 10,0 5,0 0,0 Karpaty Gorce n = 3501 n = Wysokśd (m. n.p.m.)

13 Obserwacje [%] Ochrona głuszca i cietrzew oraz ich biotopów w Karpatach Zachodnich 35,0 30,0 25,0 Karpaty n = 2929 Gorce n = ,0 15,0 10,0 5,0 0,0 I II III IV V VI VII VIII IX X XI Klasa wieku

14 Obserwacje [%] Ochrona głuszca i cietrzew oraz ich biotopów w Karpatach Zachodnich 100,0 90,0 80,0 70,0 60,0 50,0 40,0 30,0 20,0 10,0 0,0 Karpaty Gorce świerk buk jodła jarzębina kosodrzewina Gatunek panujący w drzewostanie n = 3261 n = 1543

15 Obserwacje [%] Ochrona głuszca i cietrzew oraz ich biotopów w Karpatach Zachodnich 45,0 40,0 35,0 Karpaty n = 3056 Gorce n = ,0 25,0 20,0 15,0 10,0 5,0 0,0 brak luźne przerywane umiarkowane pełne Zwarcie drzewostanu

16 Obserwacje [%] Ochrona głuszca i cietrzew oraz ich biotopów w Karpatach Zachodnich 45,0 40,0 35,0 30,0 25,0 20,0 Karpaty Gorce n = 198 n = ,0 10,0 5,0 0,0 I II III I II III I II III I II III LUTY MARZEC KWIECIEŃ MAJ

17 Lp. Rejon występowania GŁUSZEC Liczebność Tokowiska Zasilenie Pow. ostoi (ha) 1. Tatry , Gorce i Beskid Wyspowy Babia Góra (ze Stańcową) , ,00 4. Polica (z Bębeńskim) ,00 5. B. Sądecki - Radziejowa (z Małymi Pieninami) B. Sądecki - Jaworzyna Krynicka ,00 pojed. (?) brak ,00 6. Beskid Śląski min ,00 7. Beskid Żywiecki (w woj.śląskim) ,00 KARPATY Razem: ,00 Puszcza Augustowska Puszcza Solska Bory Dolnośląski 45-50? POLSKA Razem:

18 Ekologia i ochrona głuszca w Karpatach na tle sytuacji gatunku w Polsce cz III Gorce r. Zbigniew Żurek Paweł Armatys Gorczaoski Park Narodowy Komitet Ochrony Kuraków

19 ZBIERANIE DANYCH W TERENIE WYPOSAŻENIE PATROLUJĄCEGO: - GPS, karta obserwacji z mapą - lornetka - aparat fotograficzny - metr, termometr - pojemniki na knoty, woreczki strunowe sprzęt do poruszania się w terenie w warunkach zimowych (narty skiturowe, rakiety śnieżne) na tokowisko: ciepła odzież, karimata, śpiwór

20 OBSERWACJE W CIĄGU ROKU: Okres zimowy (śnieżny) XI-II patrolowanie w dzieo; wszystko można odczytad na świeżym śniegu: tropy, ślady żerowania, pobieranie gastrolitów itp. Dobry czas na określenie obszarów występowania (wyznaczanie granic ostoi i rejonów koncentracji przed tokowiskiem) Uwaga, jeżeli trafimy na świeżo spadłą warstwę puchu, to mając zarys tropu wystarczy go odmieśd gałęzią świerkową i jest czytelny...

21 OBSERWACJE W CIĄGU ROKU: Okres wczesnowiosenny (tokowiska) III-V patrolowanie w dzieo do godz obserwacje tokowisk (zapady i świt); w górach tokowiska grupują 3-6 kogutów przychodzących także na ciekach (siedzący na zapadach obserwator może je spłoszyd) dlatego najkorzystniejsze są obserwacje o świcie. - wejście na tokowisko max. do godz. 3 00!!! - pozostanie na miejscu do godz. 7 00!!! później kontrola terenu w rejonie tokowiska (zebranie knotów i piór, dokumentacja fotograficzna) Uwaga, prowadzimy obserwacje i nasłuch nie przemieszczając się do kooca tokowania i odlotu ptaków, nawet jeżeli miejsce jest źle wybrane!!!

22 OBSERWACJE W CIĄGU ROKU: patrolowanie w dzieo Okres późnowiosenny V-VI patrolowanie w dzieo ścieżkami i drogami (ostrożnie kury na gniazdach) - znalezienie gniazda: współrzędne GPS, dokumentacja fotograficzna (szybko i odejśd), nie niepokoid - okres pierzenia się kogutów Uwaga, w odległości ok. 20 m zaznaczyd kołkiem dogodne miejsca do bezpiecznej obserwacji gniazda. Ostrożnie kontrolowad co kilka dni. Po wykluciu zebrad skorupki do badao.

23 OBSERWACJE W CIĄGU ROKU: Okres lato - jesieo VII-X patrolowanie w dzieo lotne stadka rodzinne, dobry okres do penetracji terenu (stwierdzenia udatności lęgów w znalezionych gniazdach, zbieranie piór) próby określenia przyrostu zrealizowanego

24 OSOBNIKI, GNIAZDO kura kogut gniazdo gniazdo

25 ŚLADY BYTOWANIA GŁUSZCA Tropy

26 ŚLADY BYTOWANIA GŁUSZCA Tropy

27 ŚLADY BYTOWANIA GŁUSZCA Tropy

28 ŚLADY BYTOWANIA GŁUSZCA Jamki śnieżne wejście wylot

29 ŚLADY BYTOWANIA GŁUSZCA Jamki śnieżne Średnie wymiary z Gorców: 71,6 x 30,8 x 36,4

30 ŚLADY BYTOWANIA GŁUSZCA Jamki śnieżne Zimowe schronienia przed wiatrem

31 ŚLADY BYTOWANIA GŁUSZCA Odchody

32 ŚLADY BYTOWANIA GŁUSZCA Odchody

33 ŚLADY BYTOWANIA GŁUSZCA Odchody smółka knot ze smółką

34 ŚLADY BYTOWANIA GŁUSZCA Odchody po rozgrzebaniu... wytopiony ślad smółki

35 ŚLADY BYTOWANIA GŁUSZCA Odchody odchody sezonu wegetacyjnego

36 ŚLADY BYTOWANIA GŁUSZCA Odchody odchody kury wysiadującej

37 ŚLADY BYTOWANIA GŁUSZCA Ślady żerowania

38 Skład pokarmu głuszców uwalnianych w Beskidzie Śląskim (bezpośrednie obserwacje, analiza składu knotów) wiosna, lato, jesień zima Pisklęta do 1 miesiąca: larwy żerujące na borówce czernicy, larwy i imago mrówek, liście wierzb, igły modrzewia, nasiona traw, borowina, piasek (gastrolity).

39 ŚLADY BYTOWANIA GŁUSZCA Gastrolity Drobne kamyczki, które w żołądku mięśniowym pomagają w rozdrabnianiu trudno strawialnego pokarmu roślinnego.

40 ŚLADY BYTOWANIA GŁUSZCA Ślady żerowania mrówki pierwszy, wiosenny pokarm białkowy

41 ŚLADY BYTOWANIA GŁUSZCA Ślady żerowania starsze ślady żerowania na jodle

42 ŚLADY BYTOWANIA GŁUSZCA Ślady żerowania wystająca spod śniegu borówka jest chętnie obcinana przez głuszce

43 ŚLADY BYTOWANIA GŁUSZCA Ślady żerowania borówka czernica jarzębina

44 ŚLADY BYTOWANIA GŁUSZCA Ślady żerowania żerowanie głuszca żerowanie jelenia

45 ŚLADY BYTOWANIA GŁUSZCA Ślady żerowania

46 kąpielisko głuszca ŚLADY BYTOWANIA GŁUSZCA

47 ŚLADY BYTOWANIA GŁUSZCA Pióra Najdłuższe sterówki koguta mogą mierzyd około 40 cm Lotka, sterówka i pozostałe pióra koguta Lotka, sterówka i pióra głuszki oraz jajo i pisklę

48 pokrywy rogowe dzioba ŚLADY BYTOWANIA GŁUSZCA

49 ŚLADY BYTOWANIA GŁUSZCA Pióra

50 ŚLADY BYTOWANIA GŁUSZCA Drzewa noclegowe

51 ŚLADY BYTOWANIA GŁUSZCA Tokowisko

52 ŚLADY BYTOWANIA GŁOSZCA Tokowisko Stałe miejsca toków, najczęściej w starodrzewach Toki: koniec marca do początku maja W stabilnych populacjach odległośd między tokowiskami 1,5-2, km W Polsce > 5 km Terytoria wokół tokowiska zajmowane na początku zimy, w promieniu 1km od tokowiska Struktura hierarchiczna samców, koguty 3-letnie lub starsze mają szanse na udział w rozrodzie Kogut dominujący lub koguty współdominujące zapładniają do 90% kur na tokowisku Do 15 kogutów na tokowisku, w Polsce obecnie 1-5

53 ŚLADY BYTOWANIA GŁUSZCA Tokowisko ślady kreśleń

54 ŚLADY BYTOWANIA GŁOSZCA Tokowisko

55 ŚLADY BYTOWANIA GŁUSZCA Tokowisko

56 ŚLADY BYTOWANIA GŁUSZCA Tokowisko

57 ŚLADY BYTOWANIA GŁUSZCA Tokowisko 1, 4 2, 8 1, 5 0,7 0, 8 3, 1

58 Rozród: toki i tokowiska : 1 km Rewir 1 koguta (min.20ha) Strefa ochrony całorocznej (r 200m) Strefa ochrony okresowej (r 500m)

59 ŚLADY BYTOWANIA GŁUSZCA Tokowisko Tokowisko na Kudłoniu obserwacje z lat

60 Genetyka nowe dane w bazie obserwacji

61 Genetyka nowe dane w bazie obserwacji

62 G 19 z rejonu Babiej Góry Przemieszczanie genotypów

63 Ekologia i ochrona głuszca w Karpatach na tle sytuacji gatunku w Polsce cz IV Gorce r. Zbigniew Żurek Paweł Armatys Gorczaoski Park Narodowy Komitet Ochrony Kuraków

64 ZAGROŻENIA zmiany siedliskowe izolacja genetyczna presja drapieżników zmiany klimatyczne antropopresja

65 ZAGROŻENIA Drapieżnictwo Silny wzrost populacji lisa spowodowany systematycznym wykładaniem szczepionki przeciw wściekliźnie

66 ZAGROŻENIA Drapieżnictwo tropy głuszca i lisa

67 ZAGROŻENIA Drapieżnictwo Inne ssaki tj. kuna, jenot, borsuk, ryś, dzik.

68 ZAGROŻENIA Drapieżnictwo Ptaki tj. kruk, jastrząb, sójka atak kruka jastrząb odłowiony w ostoi głuszca sójka podbierająca jajo z gniazda

69 ZAGROŻENIA Antropopresja Infrastruktura turystyczna i rozproszona zabudowa (nartostrady, wyciągi, domki letniskowe, gęsta sied szlaków turystycznych w ostojach głuszca)

70 ZAGROŻENIA Antropopresja Skutery i quady

71 ZAGROŻENIA Antropopresja ślady rajdów skuterami śnieżnymi w rejonie Turbacza

72 ZAGROŻENIA Antropopresja Płoszenie (prace leśne, zbieracze jagód i grzybów, turystyka)

73 ZAGROŻENIA Antropopresja nieoznakowana siatka leśna

74 ZAGROŻENIA GENETYCZNE Ograniczenie i utrata zmienności genetycznej (dryf genetyczny, chów wsobny) Efekt szyjki od butelki nawet po odbudowaniu liczebności populacji, będzie ona miała niski poziom zmienności i małe zdolności przystosowawcze

75 ZAGROŻENIA Zmiany siedliskowe w ostojach głuszca Fragmentacja i izolacja optymalnych siedlisk leśnych oraz zanikanie korytarzy ekologicznych w rezultacie działao gospodarczych. Negatywne aspekty gospodarki leśnej: wysoki rozmiar pozyskania, duże powierzchnie zrębów w obrębie ostoi, obniżenie wieku rębności - przewaga drzewostanów młodszych klas wieku, mała intensywnośd czyszczeo i trzebieży. Przebudowa drzewostanów świerkowych (sosnowych) na mieszane lub liściaste. Zbyt mały udział drzew o charakterze przestojów i rozpieraczy. Wprowadzanie podszytów i drugiego piętra drzewostanów ( dogęszczanie struktury lasu, zanik borówek). Niedostosowanie terminów prac leśnych do biologii głuszca (pozyskanie, składowanie i wywóz surowca, prace pielęgnacyjne) powodujące niepokojenie ptaków.

76 ZAGROŻENIA Zmiany siedliskowe w ostojach głuszca Fragmentacja i izolacja optymalnych siedlisk leśnych oraz zanikanie korytarzy ekologicznych w rezultacie działao gospodarczych. Negatywne aspekty gospodarki leśnej: wysoki rozmiar pozyskania, duże powierzchnie zrębów w obrębie ostoi, obniżenie wieku rębności - przewaga drzewostanów młodszych klas wieku, mała intensywnośd czyszczeo i trzebieży. Przebudowa drzewostanów świerkowych (sosnowych) na mieszane lub liściaste. Zbyt mały udział drzew o charakterze przestojów i rozpieraczy. Wprowadzanie podszytów i drugiego piętra drzewostanów ( dogęszczanie struktury lasu, zanik borówek). Niedostosowanie terminów prac leśnych do biologii głuszca (pozyskanie, składowanie i wywóz surowca, prace pielęgnacyjne) powodujące niepokojenie ptaków.

77 Wartość HSI Habitat Suitability Index for capercaillie (I. Storch 2002) 1 0,8 0,6 0,4 0,2 0 < >75 Odnowienie / podszyt (%)

78 Odbudowa biotopu głuszca: planowane działania Rozrzedzanie zwarcia i tworzenie luk Częściowe usuwanie podszytów i podrostu Koszenie Usuwanie ogrodzeo siatkowych Mała retencja Całkowita pow. zredukowana działao ochronnych: 459 ha Oczekiwane efekty (prognoza):

79 Gospodarowanie w lasach górskich w obrębie ostoi Koncentracja ochrony i kształtowania biotopu na powierzchni co najmniej 900 ha wokół tokowisk; Utrzymywanie zwarcia drzewostanów w III i starszych klasach wieku poniżej 70%; Utrzymywanie udział podszytu i podrostu <25% w wydzieleniach, kształtowanie jego kępowego rozmieszczenia; Małe powierzchnie zrębów (maks. 1 ha) oraz ich równomierne rozmieszczenie w ostoi (poza tokowiskami); Stosowanie rębni złożonych o długim okresie odnowienia(vid, V), Ochrona i odtwarzanie terenów podmokłych. Maksymalne wykorzystanie odnowienia naturalnego i pozostawianie gatunków domieszkowych. Pozostawianie na zrębach nasienników i kęp starodrzewia. Prace leśne realizowane po okresie toków i wodzenia młodych (po 31 lipca).

80 Gospodarowanie w lasach górskich w obrębie ostoi młodnik o zwarciu powyżej 75%

81 Gospodarowanie w lasach górskich w obrębie ostoi młodnik biotop głuszcowy

82 Gospodarowanie w lasach górskich w obrębie ostoi zbyt duże zwarcie drzewostanu

83 Gospodarowanie w lasach górskich w obrębie ostoi doświetlenie dna lasu biotop głuszcowy

84 Gospodarowanie w lasach górskich w obrębie ostoi rębnie w drzewostanach wysokogórskich

85 Gospodarowanie w lasach górskich w obrębie ostoi usunięcie wiatrołomu biotop głuszcowy

86 Gospodarowanie w lasach górskich w obrębie ostoi polana koszona na całej powierzchni

87 Gospodarowanie w lasach górskich w obrębie ostoi polana z kępami świerków biotop głuszcowy

88 Do prezentacji udostępnili materiały: Dorota Merta, Dorota Zawadzka, Zenon Rzońca, Artur Pałucki, Michał Kaszuba, Jan Czaja, Janusz Kobielski, Andrzej Głodkiewicz, Marek Kurzeja, Bernard Jagoda, Tadeusz Dziki, Tadeusz Gierczyk. Dziękujemy