Zasobność gospodarstw domowych w Polsce Raport z badania pilotażowego 2014 r.

Transkrypt

1 Departament Stabilności Finansowej/ Narodowy Bank Polski Zasobność gospodarstw domowych w Polsce Raport z badania pilotażowego 2014 r. Warszawa, 17 listopada 2015 r. Poglądy wyrażone w prezentacji reprezentują stanowisko autorów, a nie Narodowego Banku Polskiego

2 Badanie zasobności gospodarstw domowych w Polsce 2 Badanie Zasobności Gospodarstw Domowych (BZGD) - uzasadnienie Brakuje szczegółowych i kompletnych danych o majątku i zadłużeniu gospodarstw domowych w Polsce Wiemy: ile zarabiają i na co wydają GD w Polsce (Badanie Budżetów Gospodarstw Domowych/EU SILC) Nie wiemy: czy i jakie rezerwy finansowe GD mają na wypadek utraty pracy lub wzrostu kosztów kredytu. Inne pytania, na które pomoże nam odpowiedzieć ankieta: Jaki jest majątek gospodarstw domowych, z czego się składa? Jak jest rozkład majątku w populacji (nierówności)? Jakie ryzyko finansowe podejmują gospodarstwa domowe? Jakie jest związane z tym krótko- i długoterminowe ryzyko dla stabilności finansowej?

3 Badanie zasobności gospodarstw domowych w Polsce 3 Czym jest Badanie Zasobności Gospodarstw Domowych (BZGD) Ankieta dostarczająca kompletny opisu sytuacji finansowej gospodarstw domowych w Polsce, w tym zgromadzonych zasobów (aktywów) i zaciągniętych zobowiązań (pasywów) Badanie ankietowe jądro BZGD Formularz ankiety Sytuacja finansowa GD i dodatkowo informacje nt. cech socjoekonomicznych i demograficznych Polska wersja modelowego kwestionariusza, stosowanego przez ECB (projekt: Household Finance and Consumption Network) Realizacja (styczeń luty 2014 r) Próba 7000 gospodarstw, ok odpowiedzi (zwrotność ankiety: 52% - powyżej oczekiwań)

4 Badanie zasobności gospodarstw domowych w Polsce 4 Wyniki badania Majątek

5 Badanie zasobności gospodarstw domowych w Polsce 5 Majątek i jego składniki Ile wynosi przeciętny (mediana) majątek i z czego się składa? Majątek netto i jego składniki (mediana, odsetek GD) mediana (tys. zł) % GD (oś P) Majątek netto - 257,0 tys. zł Aktywa rzeczowe - 307,4 tys. zł Główne miejsce zamieszkania (GMZ) - 282,6 tys. zł Majątek z prowadzenia działalności gosp. 219,7 tys. zł Inna nieruchomość 150,0 tys. zł Aktywa finansowe - 8,6 tys. zł Zadłużenie - 10,0 tys. zł Struktura majątku: Aktywa rzeczowe 95,2% Debt-to-Assets 6%

6 Badanie zasobności gospodarstw domowych w Polsce 6 Co sprzyja bogactwu? Dochody, wiek głowy GD, wykształcenie, status na rynku pracy, klasa miejscowości Majątek netto i roczny dochód netto wg wieku osoby referencyjnej (mediana w tys. zł) 400 Majątek netto wg wykształcenia osoby referencyjnej (mediana w tys. zł) majątek netto dochód netto (oś P) Podstawowe lub brak Średnie Wyższe Majątek netto wg statusu na rynku pracy osoby referencyjnej (mediana w tys. zł) 400 Majątek netto wg klasy miejscowości (mediana w tys. zł) Miasto Miasto powyżej 200 tys. Miasto poniżej 200 tys. Wieś

7 Wartość majątku netto (tys. zł) Badanie zasobności gospodarstw domowych w Polsce 7 Nierówności majątkowe % populacji posiada majątek netto o wartości co najmniej 2,8 mln zł ,9% populacji posiada 0 lub ujemny majątek netto P90: 879 tys. zł 500 P10: 2 tys. zł P30: 130 tys. zł P50: 257 tys. zł P70: 457 tys. zł Percentyle Nierówności majątkowe są wyższe niż dochodowe. Ta relacja jest obserwowana na całym świecie. Współczynnik Giniego w Polsce wynosi 0,58 dla majątku jest wyższy niż dla dochodu, który wynosi 0,38. Oznacza to, że 10% najbardziej zasobnych GD posiada ok. 37% całkowitego majątku netto, zaś 20% najmniej zasobnych jedynie 1%.

8 Dochód netto Badanie zasobności gospodarstw domowych w Polsce 8 Majątek jest powiązany z dochodem 1 0,8 0,6 0,4 0, ,2 0,4 0,6 0,8 1 Źródło: BZGD, NBP. Majątek netto Większość najuboższych gospodarstw to te najmniej zarabiające, większość najzamożniejszych to te najlepiej zarabiające.

9 Badanie zasobności gospodarstw domowych w Polsce 9 Struktura majątku zmienia się wraz z zamożnością gospodarstwa Struktura aktywów Struktura pasywów aktywa finansowe pozostałe aktywa rzeczowe majątek z prowadzenia działalności gospodarczej inna nieruchomość nieruchomość - główne miejsce zamieszkania 100% kredyty mieszkaniowe pozostałe zadłużenie 100% 90% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 10% 0% najuboższe przeciętnie majętne najbogatsze 0% najuboższe przeciętnie majętne najbogatsze Wśród najmniej majętnych bardzo ważną role odgrywają aktywa finansowe i samochody (jedynie 1,5% jest właścicielem GMZ) wśród średniozamożnych dominująca rolę odgrywa główne miejsce zamieszkania (posiada je ponad 95% gospodarstw) Wśród najzamożniejszych wrasta rola innych nieruchomości i wartości firm

10 Badanie zasobności gospodarstw domowych w Polsce 10 Polska na tle krajów strefy euro Majątek netto Pozycja względem krajów strefy euro generalnie zgodna uszeregowaniem wg PKB per capita, ale. Duża rola własności głównego miejsca zamieszkania Częste posiadanie majątku związanego z prowadzoną działalnością gospodarczą o znacznej wartości Relatywnie niskie nierówności majątkowe (Gini: 52% vs. 68%) mediana majątku netto (tys. euro) % gospodarstw domowych posiadających nieruchomość stanowiącą główne miejsce zamieszkania (oś P) DE SK PL PT AT FI SI GR NL EA FR IT ES BE MT CY LU Zadłużenie (w relacji do aktywów) Polskie gospodarstwa domowe znacząco niżej zadłużone względem krajów strefy euro (6% vs. 22%) Powszechność zaciągania długu niższa wskaźnik DTA % zadłużonych gospodarstw domowych (oś P) SI MT PL SK IT GR AT CY ES BE LU FR EA PT DE FI NL

11 Badanie zasobności gospodarstw domowych w Polsce 11 Zadłużenie

12 % zadłużonych gospodarstw domowych mediana warunkowa (tys. zł) Badanie zasobności gospodarstw domowych w Polsce 12 Zadłużenie gospodarstw domowych w Polsce Odsetek zadłużonych Odsetek zadłużonych i mediana wartości zadłużenia względem dochodu netto ,1% ,0% 37,0% 24,9% Niezadłużeni Zadłużeni kredytem mieszkaniowym Zadłużeni kredytem innym niż kredyt mieszkaniowy Źródło: BZGD, NBP. Decyle % zadłużonych wg dochodu netto % zadłużonych wg majątku netto mediana wg dochodu netto (oś P) mediana wg majątku netto (oś P) Mediana wartości zadłużenia = 10 tys. zł.

13 Badanie zasobności gospodarstw domowych w Polsce 13 Rozkład wartości zadłużenia w podziale na rodzaj kredytów 40% 35% 30% 25% 20% 15% 10% 5% 0% do 1 tys. 1-5 tys tys tys tys tys tys tys tys. wartość kredytów innych niż mieszkaniowe wartość kredytów mieszkaniowych Źródło: BZGD, NBP. Mediana wartości kredytu mieszkaniowego = 104 tys. zł; Mediana wartości kredytu innego niż mieszkaniowy i pożyczki = 5 tys. zł; ok. 5,5% kredytobiorców mieszkaniowych z niskim bieżącym zadłużeniem - do 10 tys. zł; ok. 4,0% wysoko zadłużonych kredytem innym niż mieszkaniowy lub pożyczką - powyżej 50 tys. zł.

14 Badanie zasobności gospodarstw domowych w Polsce 14 Wskaźnik miesięcznej obsługi długu do dochodu netto (Debt-Service-to-Income - DSTI) Rozkład DSTI w populacji zadłużonych DSTI ogółem DSTI mieszkaniowe DSTI inne niż mieszkaniowe 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 0-20% 20-30% 30-40% 40-50% 50%+ Źródło: BZGD, NBP. Mediana DSTI netto ogółem = 14,2%; Mediana DSTI netto kredyty mieszkaniowe = 21%; ok. 10% zadłużonych nadmiernie obciążonych spłatą kredytu; ok. 16,5% z DSTI >40% w grupie kredytobiorców mieszkaniowych. Relatywnie najwyższe p-stwo nadmiernego obciążenia spłatą długu w dwóch różnych grupach zadłużonych: niskie dochody, wysoki majątek netto.

15 Badanie zasobności gospodarstw domowych w Polsce 15 Przez jak długi czas gospodarstwa byłyby w stanie pokryć wzrost kosztów obsługi długu z płynnych aktywów? 45% 40% 35% 30% 25% 20% 15% 10% 5% 0% brak płynnych aktywów do 1 m-ca 1-3 m-ce 3-6 m-cy 6-12 mcy powyżej 12 m-cy Źródło: BZGD, NBP. Kredyty ogółem Kredyty mieszkaniowe Kredyty inne niż mieszkaniowe Mediana płynnych aktywów dla zadłużonych = ok. 1-miesięczny dochód Ponad 50% zadłużonych wytrzyma wzrost obsługi długu ponad 3 m-ce, a 30% - ponad rok; Kredytobiorcy mieszkaniowi posiadają relatywnie więcej płynnych aktywów i niemal 40% z nich byłoby w stanie pokryć koszty wzrostu obsługi długu przez ponad 1 rok.

16 Badanie zasobności gospodarstw domowych w Polsce 16 Gospodarstwa domowe w najtrudniejszej sytuacji finansowej Spełniają jednocześnie 3 warunki: wysokie obciążenie spłatą długu (DSTI > 30-40%); niski poziom oszczędności ( 1 miesięczny dochód); niewielki majątek w stosunku do zadłużenia (DTA>75-100%). Odsetek zadłużonych gospodarstw w szczególnie trudnej sytuacji finansowej Płynne aktywa 1 m-c dochód DTA > 0.75 DTA > 1 DSTI > 30% 6,7% 2,3% 1,3% DSTI > 40% 3,2% 1,2% 0,6% Źródło: BZGD, NBP.

17 Badanie zasobności gospodarstw domowych w Polsce 17 Majątek, dochód a samoocena sytuacji finansowej

18 Badanie zasobności gospodarstw domowych w Polsce 18 Jak ocenia Pan/Pani sytuację finansową? Czy gospodarstwo jest nadmiernie zadłużone? 25% 45% 40% 20% 35% 30% 15% 25% 20% 10% 15% 10% 5% 5% 0% <--- całkowicie niezadowalająca wyjątkowo zadowalająca---> 0% zdecydowanie się zgadzam zgadzam się być może nie zgadzam się zdecydowanie się nie zgadzam Samoocena sytuacji finansowej jest jedynie umiarkowanie powiązana z majątkiem, relatywnie silniej, ale nadal umiarkowanie, z bieżącym dochodem i wysokością płynnych aktywów Samoocena jest relatywnie słabo powiązana z większością wskaźników zadłużenia Każdy kolejny kredyt zwiększa szansę na pogorszenie samooceny o 70% Samozatrudnienie i wyższe wykształcenie zmniejsza szansę na określenia się jako nadmiernie zadłużonych

19 Badanie zasobności gospodarstw domowych w Polsce 19 Porównanie wyników BZGD do innych źródeł danych

20 GR IT SI PT NL PL SK ES FI AT FR LU DE CY MT BE SI SK IT GR AT PT MT PL ES FR DE BE NL FI LU CY Badanie zasobności gospodarstw domowych w Polsce 20 Stopień pokrycia rzeczywistych wartości aktywów finansowych i zobowiązań gospodarstw domowych w Polsce na tle krajów strefy euro Aktywa finansowe Zobowiązania 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 110% 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Źródło: BZGD, NBP, EBC.

21 Badanie zasobności gospodarstw domowych w Polsce 21 Podsumowanie BZGD wypełnia istotną lukę informacyjną, jaką stanowią szczegółowe dane o majątku i zadłużeniu gospodarstw domowych w Polsce Wyniki badania za 2014 rok wskazują na: Umiarkowany poziom majątku netto w Polsce (ok. 257 tys. zł) i nierówności majątkowych (na tle strefy euro), Decydującym składnikiem majątku jest główne miejsce zamieszkania (ok. 80% aktywów), zaś aktywa finansowe mają relatywnie małe znaczenie, Duża rola majątku związanego z prowadzoną działalnością gospodarczą wśród zamożniejszych gospodarstw (>25% wartości aktywów), Zadłużenie dotyczy ok. 37% gospodarstw i przeciętnie jest niewielkie (ok. 10 tys. zł), Płynne aktywa finansowe pozwalają na absorpcję nawet znacznych kosztów obsługi długu przez kilka miesięcy u ponad połowy zadłużonych, Są wyższe dla gospodarstw z kredytami mieszkaniowymi i szczególnie wysokie dla tych z kredytami walutowymi, Odsetek gospodarstw o trudnej sytuacji finansowej z uwagi na znaczne zadłużenie jest niewielki.

22 Badanie zasobności gospodarstw domowych w Polsce 22 Slajdy uzupełniające

23 Badanie zasobności gospodarstw domowych w Polsce 23 Główne miejsce zamieszkania (GMZ) o dochód i majątek netto GMZ vs. DOCHÓD GMZ vs. MAJĄTEK 100% brak odpowiedzi nie wiem darowizna spadek samodzielna budowa zakup Odsetek gospodarstw posiadających GMZ (oś P) 100% 100% brak odpowiedzi nie wiem darowizna spadek samodzielna budowa zakup Odsetek gospodarstw posiadających GMZ (oś P) 90% 90% 90% 80% 80% 80% 70% 70% 70% 60% 60% 60% 50% 50% 50% 40% 40% 40% 30% 30% 30% 20% 20% 20% 10% 10% 10% 0% 0% 0% Decyle dochodu netto Decyle majątku netto Źródło: BZGD, NBP. Źródło: BZGD, NBP.

24