Badanie zostało zrealizowane w miesiącach grudzień 2008 r. i styczeń 2009 r. i obejmowało:

Transkrypt

1 BADANIE EWALUACYJNE EX-ANTE W ZAKRESIE OCENY MOŻLIWOŚCI DOBORU OPTYMALNYCH NARZĘDZI MOTYWUJĄCYCH KANDYDATÓW NA STUDIA DO WYBORU KSZTAŁCENIA NA KIERUNKACH TECHNICZNYCH, MATEMATYCZNYCH I PRZYRODNICZYCH (ZE SZCZEGÓLNYM UWZGLĘDNIENIEM STYPENDIÓW) (STRESZCZENIE) projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego

2 CEL ANALIZY Badanie ewaluacyjne ex-ante w zakresie oceny możliwości doboru optymalnych narzędzi motywujących kandydatów na studia do wyboru kształcenia na kierunkach technicznych, matematycznych i przyrodniczych (ze szczególnym uwzględnieniem stypendiów) miało na celu analizę wpływu i efektywności stosowania instrumentów motywujących kandydatów na studia do wyboru kształcenia na kierunkach matematycznych, przyrodniczych i technicznych. W wyniku badania opracowany został projekt systemu realizacji zadania polegającego na zastosowaniu optymalnych narzędzi motywujących, zawierający założenia do projektów dokumentów (m.in. umów stypendialnych), które zapewnią zgodność z wymaganiami dotyczącymi wsparcia funduszami strukturalnymi Unii Europejskiej oraz przepisami krajowymi. W celu dokonania doboru najefektywniejszych narzędzi motywujących studentów do wyboru kształcenia w szkołach wyższych na kierunkach matematycznych, przyrodniczych i technicznych (ze szczególnym uwzględnieniem stypendiów) (a) w oparciu o obowiązujące rozwiązania prawne, (b) w oparciu o propozycje zmian w istniejącym systemie prawnym w wyniku ewaluacji sformułowana została odpowiedź na następujące pytania ewaluacyjne: Jakie narzędzia motywujące studentów do wyboru kształcenia w szkołach wyższych na kierunkach matematycznych, przyrodniczych i technicznych są obecnie stosowane? Które narzędzia stosowane są najczęściej? Czy obecnie stosowane narzędzia motywujące studentów do wyboru kształcenia w szkołach wyższych na w/w kierunkach różnią się w szkołach publicznych i niepublicznych? Które z nietypowych, zidentyfikowanych w trakcie badania, pomysłów dotyczących motywowania studentów można upowszechnić i wprowadzić do mainstreamingu (głównego nurtu) rozwiązań stosowanych w szkołach wyższych na w/w kierunkach? Jaka jest efektywność obecnie stosowanych narzędzi motywujących? Które rzeczywiście mogą przyczynić się do zwiększenia liczby studentów na w/w kierunkach? Jakie, inne narzędzia motywujące studentów można zastosować biorąc pod uwagę (a) obowiązujące rozwiązania prawne, (b) propozycje ewentualnych zmian w istniejącym systemie prawnym? Zakres prac badawczo-analitycznych obejmował weryfikację następujących hipotez i/lub diagnozę poniższych zagadnień: 1. Problemy potencjalnie mające wpływ na zbyt niskie zainteresowanie absolwentów szkół średnich studiowaniem na kierunkach technicznych, matematycznych i przyrodniczych: nieadekwatny do wymogów na studiach wyższych poziom nauczania w szkołach średnich; brak promocji i informacji na temat zawodów, które można wykonywać po ukończeniu w/w kierunków; brak budowania pozytywnego wizerunku studiów; brak współpracy uczelni z potencjalnymi pracodawcami; brak systemu motywacji i zachęt dla potencjalnych studentów; nierównomierny rozwój uczelni technicznych i humanistycznych (duża dostępność kierunków humanistycznych na uczelniach niepublicznych otwierających swoje siedziby nawet w niewielkich miejscowościach versus mała dostępność uczelni technicznych zlokalizowanych w dużych ośrodkach miejskich co ogranicza ich dostępność dla młodzieży spoza tych miast lub w znacznym stopniu podwyższa koszt studiowania).

3 BADANIE EWALUACYJNE EX-ANTE W ZAKRESIE OCENY MOŻLIWOŚCI DOBORU OPTYMALNYCH NARZĘDZI MOTYWUJĄCYCH KANDYDATÓW NA STUDIA DO 2. Narzędzia motywacyjne, które zostały przebadane pod kątem ich przydatności do zwiększenia zainteresowania absolwentów szkół średnich kształceniem na wymienionych wyżej kierunkach: system stypendialny (obejmujący różnorodne formy: socjalne, naukowe); system kredytowania okresu studiów (dostępność kredytów studenckich komercyjnych, sponsorowanych, kredytów umarzalnych i/lub częściowo umarzalnych); zapewnienie zajęć wyrównawczych, doszkalających w zakresie nauk matematycznych i przyrodniczych, uzupełniających deficyty ze szkoły średniej; zwiększenie roli biur karier, ukierunkowujących studenta w kształtowaniu jego kariery zawodowej już w trakcie studiowania i kojarzenie go z potencjalnym pracodawcą już w trakcie studiów; zapewnienie możliwości odbywania staży u potencjalnego pracodawcy już w okresie studiów i/lub staży zagranicznych. 3. Określenie obszaru rozwiązań prawnych w istniejącym systemie prawnym, który powinien być przeanalizowany pod kątem wpływu na wybór przez kandydatów studiów na w/w kierunkach.

4 Realizacja badania Badanie zostało zrealizowane w miesiącach grudzień 2008 r. i styczeń 2009 r. i obejmowało: Analizę dokumentów (desk research) Analiza dokumentów (ang. Desk research badania gabinetowe) to metoda badań społecznych lub marketingowych, która zakłada szczegółową analizę istniejących już i dostępnych danych. Realizacja projektu typu Desk research nie jest zatem związana z pozyskiwaniem nowych informacji, a jedynie scaleniem, przetworzeniem i analizą danych rozproszonych dotychczas wśród rozmaitych źródeł. Analizę dokumentów - dotychczasowych opracowań, statystyk, prognoz i/lub badań wykonywanych przez uczelnie oraz inne instytucje zajmujące się systemem edukacji głównie na poziomie wyższym oraz aktów prawnych; Przeanalizowane dokumenty: Wniosek o dofinansowanie projektu Zamawianie kształcenia na kierunkach technicznych, matematycznych i przyrodniczych pilotaż (cześć merytoryczna); Materiały informacyjne znajdujące się na stronie internetowej Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego; dr inż. Maciej Szafrański, Analiza wybranych zagadnień dotyczących kształcenia na kierunkach technicznych, matematyczno-statystycznych i fizycznym oraz w wybranych szkołach wyższych (wyciąg z przygotowywanego opracowania), Akcelerator Wiedzy Technicznej, Poznań, czerwiec 2008 r.; Oliver Fulton, Paulo Santiago, Charles Edquist, Elaine El-Khawas i Elsa Hackl, Raport OECD na temat szkolnictwa wyższego, Polska, 2007; Bank Światowy (2004), Szkolnictwo Wyższe w Polsce, Raport nr 29718, Warszawa, Bank Światowy; Białecki, I. (2003), Dostępność kształcenia na poziomie wyższym w Polsce [w:] Raport szkolnictwie wyższym. Diagnoza staniu i strategia rozwoju, Biuletyn Biura Studiów i Ekspertyz, Kancelaria Sejmu 2/46/2003; Świerzbowska-Kowalik, E. i H. Gulczyńska (2000), Dostępność wyższego wykształcenia materialne i społeczne uwarunkowania, Centrum Badań Polityki Naukowej i Szkolnictwa Wyższego, Raport na zlecenie MEN; OECD (2004d), Learning for Tomorrow s World: First Results from PISA 2003, OECD, Paryż; OECD (2004b), OECD Handbook for Internationally Comparative Education Statistics: Concepts, Standards, Definitions and Classifications, OECD, Paryż; OECD (2004c), Career Guidance and Public Policy: Bridging the Gap, OECD, Paryż; Raport Czego (nie)uczą polskie szkoły? System edukacji a potrzeby rynku pracy w Polsce, Fundacja Forum Obywatelskiego Rozwoju we współpracy z Fundacją im. Friedricha Eberta; Raport Rzecznika Praw Studenta za rok Rzecznika%20Praw%20Studenta.pdf Pogłębione wywiady indywidualne (IDI) Indywidualne Wywiady Pogłębione (IDI) - (z ang. Individual in-depth Interviews) stanowią jedną z bardziej popularnych metod badań jakościowych, polegającą na szczegółowej, wnikliwej rozmowie z informatorem / respondentem, której celem jest dotarcie do precyzyjnych informacji oraz poszerzenie wiedzy związanej

5 z tematem badania. W trakcie wywiadu indywidualnego podejmowane są pytania badawcze o charakterze eksploracyjnym, próby wyjaśniania / zrozumienia zjawisk, motywacji, postaw, zachowań. Pogłębione wywiady indywidualne (IDI) przeprowadzone z Przedstawicielem Departamentu Szkolnictwa Zawodowego i Ustawicznego w Ministerstwie Edukacji Narodowej oraz przedstawicielami uczelni wyższych. W sumie zrealizowano 6 wywiadów pogłębionych z osobami z pięciu instytucji; Pogłębione wywiady indywidualne były źródłem istotnych informacji, a także pozwoliły na poznanie opinii osób kluczowych odnośnie obszaru objętego badaniem. Badanie kwestionariuszowe realizowane techniką CAWI CAWI (ang. Computer Assisted Website Interviewing) - oznacza wywiad przez Internet, prowadzony za pomocą udostępnienia respondentom kwestionariusza internetowego. Technika badań ilościowych, w której pytania ankietowe przekazywane są za pośrednictwem Internetu. Ankiety mogą być adresowane do wybranych grup celowych, internautów odwiedzających portale tematyczne. Badanie kwestionariuszowe realizowane techniką CAWI, którym zostały objęte publiczne i niepubliczne szkoły wyższe, które prowadzą kształcenie na kierunkach matematycznych, przyrodniczych i technicznych, próba studentów ww. uczelni oraz próba szkół średnich; Respondentami badania byli: pracownicy uczelni (próba zależna od liczby zidentyfikowanych uczelni prowadzących kształcenie na w/w kierunkach) studenci kierunków matematycznych, przyrodniczych i technicznych (próba 600 studentów) nauczyciele szkół średnich (próba 100 dyrektorów liceów ogólnokształcących, profilowanych i techników) Zogniskowany wywiad grupowy (FGI) FGI - (ang. Focus Group Interview) stanowi jedną z najpopularniejszych metod badań jakościowych, polegającą na wspólnej dyskusji grupy respondentów / uczestników wywiadu, na zadany z góry temat / grupę tematów. W trakcie wywiadu grupowego podejmowane są pytania badawcze o charakterze eksploracyjnym, a w szczególności eksplanacyjnym (wyjaśnianie i zrozumienie zjawisk, motywacji, postaw, zachowań bez intencji wyrażania badanej rzeczywistości w sposób liczbowy ale jedynie opisowy i interpretatywny). W ramach realizowanego badania w dniu 16 stycznia 2009 roku przeprowadzony został Zogniskowany wywiad grupowy (FGI), w którym wzięli udział przedstawiciele: studentów, pracownicy biur karier oraz pracownicy Uczelni. W FGI wzięło udział 8 osób. Zrealizowany zogniskowany wywiad grupowy pozwolił na bezpośrednie skonfrontowanie opinii i poglądów interesariuszy kluczowych dla obszaru objętego realizowanym badaniem.

6 Narzędzia motywacyjne wyniki badań System stypendialny Zgodnie z ustawą z dnia 27 lipca 2005 r. Prawo o szkolnictwie wyższym (Dz. U. Nr 164, poz. 1365, z późn. zm.) studenci mogą ubiegać się o pomoc materialną ze środków przeznaczonych na ten cel w budżecie państwa w formie (Art. 173, ust. 1 ww. ustawy): 1. Stypendium socjalnego; 2. Stypendium specjalnego dla osób niepełnosprawnych; 3. Stypendium za wyniki w nauce lub sporcie; 4. Stypendium ministra za osiągnięcia w nauce; 5. Stypendium ministra za wybitne osiągnięcia sportowe; 6. Stypendium na wyżywienie; 7. Stypendium mieszkaniowego; 8. Zapomogi Ważnym celem badania była identyfikacja motywacyjnej roli systemu stypendialnego oferowanego przez uczelnie. Wszystkie uczelnie biorące udział w badaniu oferują pakiet stypendiów zgodnych z ustawą z dnia 27 lipca 2005 r. Prawo o szkolnictwie wyższym. Studenci mają również możliwość korzystania z innych rodzajów stypendiów. Większość z nich (np. dla osób niepełnosprawnych, na wyżywienie, mieszkanie, za wyniki w sporcie, stypendium Ministra) gwarantowana jest ustawowo, nieliczne uczelnie dysponują możliwością dodatkowej oferty stypendialnej oferowanej np. przez fundacje działającej przy uczelniach czy tworząc własny fundusz na ten cel. Wykres 1. Rodzaj systemu stypendialnego oferowanego studentom

7 Wykres 2. Inny rodzaj stypendium oferowany studentom Stypendia socjalne Odsetek studentów korzystających ze stypendiów socjalnych w poszczególnych uczelniach biorących udział w badaniu jest różny i waha się od kilku (6%) do kilkudziesięciu (44%) procent populacji studentów danej uczelni. Średnio co piąty student pobiera stypendium socjalne. Średnia kwota stypendium socjalnego wśród badanych uczelni waha się od najniższego zł do najwyższego zł. Średnio jest to ok. 300 zł. Opinie pracowników uczelni co do wysokości stypendium socjalnego oferowanego studentom są podzielone. Ponad połowa ankietowanych (56%) uważa, że jest ona zbyt niska w stosunku do potrzeb studentów, ale niewiele mniej osób (44%) ocenia przyznane kwoty jako właściwe. Stypendia za wyniki w nauce O ile co piąty student pobiera stypendium socjalne, to stypendium za wyniki w nauce przysługuje dużo mniejszej grupie studentów. Wśród badanych uczelni średnio 13% studentów pobiera takie stypendium, a ich odsetek waha się od 22% do niecałych 2%. Średnia kwota stypendium za wyniki w nauce wśród badanych uczelni waha się od najniższego zł do najwyższego zł. Średnio jest to ok. 250 zł. Pracowników uczelni zapytano o kryteria przyznawania stypendium za wyniki w nauce (takim kryterium jest średnia ocen w roku akademickim uzyskana przez studenta). Niemal wszyscy respondenci (96%) uważają, że kryteria te są określone na właściwym poziomie. Najczęściej średnią ocen kwalifikującą do otrzymania stypendium jest średnia 4,0. Pojawiają się jednak uczelnie, na których minimalna średnia kwalifikująca do otrzymania stypendium naukowego to 3,8 lub dopiero 4.2. Czasem kryterium otrzymania stypendium nie jest średnia ocen, ale zakwalifikowanie się do np. 15% najlepszych studentów danego kierunku. W kilku uczelniach przedział ten określony jest na poziomie 25% najlepszych studentów danego kierunku. Podobnie jak w przypadku opinii na temat wysokości stypendium socjalnego, również opinie pracowników uczelni co do wysokości stypendium za wyniki w nauce oferowanego studentom są podzielone. Ponad połowa ankietowanych (60%) uważa, że jest ona właściwa, jednak niewiele mniej osób (40%) ocenia przyznane kwoty jako zbyt niskie w stosunku do potrzeb studentów.

8 Okiem studenta: Oferta stypendialna nie jest czynnikiem znaczącym przy wyborze kierunku studiów. Tylko 12% ankietowanych studentów wskazuje, że w mniejszym (10%) czy większym (2%) stopniu kierowało się przy wyborze kierunku ofertą stypendialną. Można wiec uznać, że jest to element niewiele znaczący i w żadnym stopniu nie determinujący decyzji o wyborze studiów podejmowanej przez absolwenta szkoły średniej. Stypendia pobiera połowa studiujących na kierunkach objętych badaniem. Ze wsparcia finansowego w postaci stypendium socjalnego korzysta co piąty student. Co trzeci student pobiera stypendium za wyniki w nauce (36%). Wykres 3. Jakie czynniki wpłynęły na Pana/Pani wybór kierunku studiów? Wykres 4. Czy oferowany przez Uczelnię system stypendialny miał dla Pani/Pana znaczenie przy wyborze kierunku studiów? Najwięcej studentów pobierających stypendium za wyniki w nauce, to studenci ostatnich lat. Na tych latach średnio co drugi student kwalifikuje się do stypendium naukowego. Największy odsetek studentów nie pobierających żadnego wsparcia finansowego od uczelni znajduje się na pierwszym roku, można więc uznać, że pierwszy rok jest stosunkowo najtrudniejszym okresem dla studentów podejmujących naukę na uczelni wyższej.

9 System kredytowania studiów Inną formą pomocy materialnej dla studentów są kredyty (pożyczki) studenckie z dopłatą do oprocentowania z budżetu państwa i korzystnymi warunkami spłaty. Kredyty studenckie udzielane są przez banki komercyjne. Termin składania wniosku o kredyt w roku akademickim 2008/2009 upłynął 15 listopada 2008 r., a procedury przyznania kredytów mają być zakończone do 31 marca 2009 r. Kredyt studencki jest udzielany na okres studiów. Kredyt wypłacany jest przez 10 miesięcy w roku akademickim, maksymalnie przez okres 6 lat. Miesięczna rata kredytu wynosi 600 zł. Na wniosek studenta wysokość miesięcznej raty może być obniżona do 400 zł. O kredyt mogą się ubiegać wszyscy studenci bez względu na typ uczelni (publiczna, niepubliczna) i formę studiów (studia stacjonarne, niestacjonarne), pod warunkiem, że rozpoczną studia przed ukończeniem 25 roku życia. Spłata kredytu rozpoczyna się dwa lata od daty ukończenia studiów i trwa co najmniej dwa razy dłużej niż okres pobierania kredytu. Wysokość oprocentowania kredytu studenckiego spłacanego przez kredytobiorcę wynosi połowę stopy redyskontowej Narodowego Banku Polskiego. Dodatkowym elementem wsparcia finansowego dla studenta mogą być tzw. kredyty studenckie. Większość uczelni włącza się w działania związane z systemem kredytowania studiów poprzez udzielanie studentom informacji na temat możliwości otrzymania kredytów studenckich, ale tylko co piąta oferuje pomoc w ich załatwianiu. Niewiele uczelni informuje o możliwości pozyskiwania kredytów sponsorowanych. Brak zainteresowania kredytami pokazują wyniki odpowiedzi na pytanie o to czy Uczelnia pomaga w otrzymaniu kredytu studenckiego. Wykres 5. Czy Uczelnia włącza się w działania związane z systemem kredytowania studiów? Okiem studenta: Stosunkowo niewielu studentów sięga po inne instrumenty wsparcia finansowego w okresie studiowania np. kredyty. W badanej próbie studentów tylko 6% wzięła kredyt komercyjny oferowany przez banki, a 4% planuje się o taki kredyt starać. Zdecydowana większość zaś (88%) nawet nie planuje korzystać z takiej możliwości. Można więc uznać, że taka forma wspomagania finansowego w okresie studiów jest stosunkowo mało popularna i/lub mało atrakcyjna z uwagi na warunki jej udzielania. Okazuje się ¾ studentów nie wie nawet czy ich uczelnia zajmuje się zagadnieniem kredytowania studiów. Niewielki odsetek (13%) deklaruje, że jego uczelnia informuje o dostępności kredytów studenckich, albo (3%) pośredniczy w ich załatwianiu. Możliwość otrzymania kredytu nie ma znaczenia przy wyborze kierunku studiów.

10 Wykres 6. Czy Uczelnia pomaga w otrzymaniu kredytu studenckiego? Wykres 7. Czy możliwość otrzymania kredytu miała dla Pani/pana znaczenie przy wyborze studiów? Dokształcanie Zachętą do podejmowania studiów na kierunkach matematycznych, przyrodniczych i technicznych może być dodatkowe wsparcie udzielane studentowi pozwalające mu na uzupełnienie wiedzy w przedmiotach ścisłych. W większości badanych uczelni organizowane są bezpłatne kursy wyrównawcze w trakcie studiów, a na prawie co drugiej uczelni pojawia się zwiększona liczba godzin z matematyki (przedmiotów matematycznych) w stosunku do wymogów minimum programowego. Niektóre uczelnie organizują płatne i/lub bezpłatne kursy przygotowawcze dla kandydatów na studia. Działania takie mają na celu przede wszystkim uzupełnić deficyty wiedzy z w/w przedmiotów. 10

11 Wykres 8. Czy Państwa Uczelnia organizuje zajęcia wyrównawcze, doszkalające w zakresie nauk matematycznych i przyrodniczych, uzupełniające deficyty wiedzy ze szkoły średniej? Wśród oferty uczelni innych form zajęć w zakresie nauk matematycznych i przyrodniczych, uzupełniających deficyty wiedzy ze szkoły średniej niż wymienione powyżej, znajdujemy również dodatkowe laboratoria czy kursy, a także zajęcia organizowane w uczelni w ramach realizowanych przez nie projektów. Okiem studenta: Z deklaracji studentów wynika, że duża cześć uczelni oferuje zajęcia wyrównawcze, dokształcające w zakresie nauk matematycznych i przyrodniczych, co ciekawe jednak, co trzeci student nie wie czy jego uczelnia taką ofertę posiada. Spośród ankietowanych studentów tylko 11% z takich zająć skorzystało i jak pokazują dalsze wyniki oferta uczelni nie wypełnia potencjalnego zapotrzebowania studentów w tym zakresie. Wykres 9. Czy Uczelnia oferuje zajęcia wyrównawcze, doszkalające w zakresie nauk matematycznych i przyrodniczych? Najbardziej popularną formą dokształcania, z której skorzystają studenci jest uczęszczanie na bezpłatne kursy wyrównawcze w trakcie studiów - niemal co trzeci student deklarujący korzystanie z tego rodzaju wsparcia, uczestniczył w tego rodzaju kursie. Co piaty z tej grupy studentów brał udział w płatnym kursie przygotowawczym przed podjęciem studiów. 11

12 Wykres 10. Z jakiego rodzaju kursów Pan/Pani korzystał(a)? Studentów, których uczelnie nie oferują zajęć wyrównawczych zapytano, czy gdyby mieli taką możliwość to czy skorzystaliby z takiej oferty. Okazuje się, że ponad połowa studentów z tej grupy, chciałaby wziąć udział w takich zajęciach. Oczywiście, nie wiadomo, czy deklaracje te zostałyby zrealizowane, gdyby taka możliwość rzeczywiście się pojawiła, jednakże wskazują one, że prawdopodobnie problem organizacji takich zajęć w części uczelni istnieje i warto zachęcać je do tworzenia takiej oferty. Jednak w ostatecznym rozrachunku możliwość skorzystania z zajęć wyrównawczych, nie determinuje wyboru kierunku studiów. Wykres 11. Czy możliwość skorzystania z zajęć wyrównawczych miała dla Pani/Pana znaczenie przy wyborze kierunku studiów? Z punktu widzenia szkół średnich W większości (85%) badanych szkół organizowane są zajęcia wyrównawcze w zakresie przedmiotów matematycznych, przyrodniczych i technicznych. Zajęcia wyrównawcze kierowane są do wszystkich uczniów i/lub do uczniów chcących zdawać przedmioty matematyczne, przyrodnicze i techniczne na maturze. Prawie połowa szkół adresuje te zajęcia do uczniów z niskimi wynikami w nauce, nieco mniejszy odsetek szkół - do uczniów planujących wybór studiów na kierunkach matematycznych, przyrodniczych i technicznych. 12

13 BADANIE EWALUACYJNE EX-ANTE W ZAKRESIE OCENY MOŻLIWOŚCI DOBORU OPTYMALNYCH NARZĘDZI MOTYWUJĄCYCH KANDYDATÓW NA STUDIA DO Wykres 12. Do kogo skierowane są zajęcia wyrównawcze, doszkalające w zakresie przedmiotów matematycznych, przyrodniczych i technicznych? W zdecydowanej większości badanych szkół (78%) działają koła zainteresowań w zakresie przedmiotów matematycznych, przyrodniczych i technicznych. W ¾ szkół, w których działają jakieś kola zainteresowań są to koła matematyczne, w prawie połowie szkół są to koła o profilu biologicznym, w niemal ¼ szkół z badanej próby szkół jest koło chemiczne czy fizyczno-astronomiczne. Wykres 13. Jakie koła zainteresowań działają w Państwa Szkole? Ponad połowa badanych szkół średnich (57%) deklaruje również prowadzenie współpracy z uczelniami kształcącymi na kierunkach matematycznych, przyrodniczych i technicznych. Wśród tych uczelni wymieniane są przede wszystkim politechniki i uniwersytety, ale pojawiają się i szkoły niepubliczne. Współpraca ta ma różny charakter, jest możliwość uczestniczenia w wykładach czy innych zajęciach np. o charakterze wyrównawczym/przygotowawczym czy specjalistycznym, ale także wspólne projekty, czy uczestnictwo w imprezach organizowanych na terenie uczelni (konkursach, targach, dniach otwartych). 13

14 Biura karier Biura karier funkcjonują w oparciu o ustawę z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (Dz. U. Nr 99, poz z późń. zm.). Są to jednostki działające na rzecz aktywizacji zawodowej studentów i absolwentów szkół wyższych, prowadzone przez uczelnię lub organizację studencką. Zdecydowana większość badanych uczelni ma w swoich strukturach organizacyjnych biuro karier. Niemal wszystkie biura karier zajmują się działalnością informacyjną na temat zawodów i ofert miejsc pracy, prowadzą doradztwo zawodowe dla studentów oraz organizują spotkania z potencjalnymi pracodawcami. Wiele biur karier oferuje różnego rodzaju szkolenia i warsztaty (np. dotyczące aktywnego poszukiwania pracy, pisania CV i listów motywacyjnych, autoprezentacji) oraz organizuje imprezy na terenie uczelni (np. targi pracy). Innym rodzajem często podejmowanej działalności jest tworzenie baz danych ofert pracy i pracodawców. Wykres 14. Jakie działania związane z zachęcaniem do studiowania na kierunkach matematycznych, przyrodniczych i technicznych prowadzi Biuro Karier działające na Państwa Uczelni? Uczelnie mają obowiązek organizowania praktyk zawodowych zgodnie z określoną podstawą programową. W większości uczelni (96%) praktyki te odbywają się u pracodawców w Polsce i mają charakter bezpłatny. W kilku uczelniach studenci mogą liczyć na praktyki płatne (33%), a nawet na praktyki u pracodawców za granicą (25%). Podobnie wygląda kwestia staży zawodowych, mają one zazwyczaj charakter płatny (60%), chociaż wiele uczelni organizuje również staże bezpłatne (36%). W kilku uczelniach można skorzystać z takich staży u pracodawców za granicą (16%). Większość uczelni oferuje studentom również inne formy zdobywania doświadczenia: możliwość uczestnictwa w projektach realizowanych przez uczelnie i korzystanie z oferty programów europejskich np. ERASMUS; oferty pracy wolontariackiej; ćwiczenia terenowe, obozy badawcze; dobrowolne (dodatkowe) praktyki studenckie; działalność w kołach naukowych i badawczych; pisanie prac/ prowadzenie badań na zamówienie firm (firmy podają konkretny temat pracy, na który mają zapotrzebowanie); pracę w stowarzyszeniach, organizacjach studenckich (AiSEC, ELSA). 14

15 Ponadto zdecydowana większość badanych uczelni deklaruje prowadzenie współpracy z pracodawcami. Współpraca poza organizowaniem praktyki i staży jest różnorodna i polega np. na: konsultowaniu tematów prac dyplomowych (głównie inżynieryjnych) z pracodawcami; konsultowaniu programów studiów z pracodawcami pod kątem rynku pracy; organizowaniu Targów Pracy i spotkań z pracodawcami, Dni Otwartych w firmach, prezentacji firm; szkoleń i warsztatów z firmami; podpisywaniu umów i porozumień z pracodawcami np. dotyczących odbycia praktyk czy staży; pozyskiwaniu ofert pracy, praktyk i staży; zapraszaniu pracodawców do prowadzenia zajęć na uczelni ; prowadzeniu bazy danych pracodawców; umożliwianiu pozyskiwania przez studentów stypendiów od pracodawców; wsparciu finansowym/materialnym ze strony pracodawców imprez akademickich np. Juwenalia. Okiem studenta Ponad połowa badanych studentów nie skorzystała z pomocy biura funkcjonującego na jego uczelni, jednak już co piąty student deklaruje, że otrzymał informacje na temat zawodów i ofert miejsc pracy, a 5% uczestniczyło w spotkaniu z potencjalnymi pracodawcami. Z innych form wsparcia oferowanych przez biura karier, z których można skorzystać, studenci wymieniają: szkolenia, warsztaty, korzystanie z internetowej bazy ofert pracy, pomoc w przygotowaniu CV, listu motywacyjnego, przygotowanie się do rozmowy wstępnej u pracodawcy, diagnoza (test) preferencji zawodowych, zajęcia wyrównawcze prowadzone za pośrednictwem biura karier, informacje o firmach, w których można odbyć praktyki studenckie. Deklaracje korzystania z tych form wsparcia są co prawda w badanej grupie jednostkowe, jednak pokazują, że oferta niektórych biur jest dosyć bogata i atrakcyjna. Jednocześnie warto podkreślić, że wiele uczelni mogłoby udoskonalić pracę swoich biur karier sięgając do ponadstandardowych form docierania z informacją, gdyż wielu studentów oferty biura pracującego w swojej uczelni nie zna i/lub bardziej zachęcać studentów do korzystania z informacji na temat rynku pracy. Wykres 15. Czy korzystał Pan/Pani z pomocy Biura Karier działającego na Uczelni? Wielu studentów nie ma dobrej orientacji w ofercie praktyk oferowanych przez swoją uczelnię są to studenci, których obowiązek odbycia praktyki jeszcze nie dotyczy. Natomiast ci, którzy dysponują wiedzą na ten temat, wskazują, że praktyki w większości mają formę bezpłatną i odbywają się u polskich pracodawców. 15

16 14% studentów podaje, że ich uczelnia organizuje praktyki płatne u pracodawców w Polsce. Wiedzę na temat praktyk płatnych i bezpłatnych u pracodawców za granicą ma odpowiednio 8 i 5% studentów. Studenci nie są do końca wiarygodnym źródłem informacji na temat polityki uczelni odnośnie organizowania praktyk, jednak pytanie to było przede wszystkim pretekstem do zadania pytania na ile ten element był znaczący w podejmowaniu decyzji o wyborze kierunku studiów. Okazuje się, że aż co trzeci student zwraca uwagę przy wyborze kierunku studiów na możliwość odbycia praktyki, stażu czy innej formy zdobycia doświadczenia zawodowego w trakcie studiów. Wykres 16. Czy możliwość odbycia praktyki, stażu czy innej formy zdobycia doświadczenia zawodowego w trakcie studiów miała dla Pani/Pana znaczenie przy wyborze kierunku studiów? Działania promocyjne Ważnym działaniem skierowanym na zachęcanie absolwentów szkół średnich do wyboru uczelni i kierunków studiów jest celowo prowadzona przez uczelnie kampania informacyjno - promocyjna. Każda spośród badanych uczelni takie działania prowadzi. Niemal wszystkie uczelnie organizują Dni Otwartych Drzwi. Większość również prowadzi wykłady otwarte oraz spotkania informacyjne dla szkół średnich. Wykres 17. Jakie działania promocyjne służące zachęceniu do studiowania na kierunkach matematycznych, przyrodniczych i technicznych podejmuje Państwa Uczelnia? 16

17 Wśród innych, poza wyżej wymienionymi, działami promocyjnymi służącymi zachęceniu do studiowania na kierunkach matematycznych, przyrodniczych i technicznych podejmowanymi przez badane uczelnie znajdziemy: organizowanie dni i festiwali nauki, targów edukacyjnych, konkursów wiedzy; wydawanie informatorów i materiałów promocyjnych (np. filmów na CD, plakatów, kalendarzy, ulotek); prezentowanie się w mediach lokalnych; organizowanie pokazów dla szkół średnich, spotkania z kandydatami w szkołach średnich, wizyt uczniów szkół średnich w laboratoriach; organizowanie specjalnych imprez promocyjnych np.: Dziewczyny na Politechnikę, Zostań magistrem inżynierii,; realizowanie specjalnych programów np.: Młodzież, Edukacja, Unia Europejska, Zostań Ambasadorem Uczelni ; reklama internetowa, prasowa, radiowa; udział w imprezach kulturalnych i sportowych. Okiem studenta Najbardziej popularnym źródłem informacji wspomagających wybór kierunku studiów jest odwiedzenie przyszłej uczelni. Aż 1/3 studentów uczestniczyła w Dniach Otwartych organizowanych przez uczelnię, spory odsetek (17%) wziął udział w spotkaniu informacyjnym. Pracownicy uczelni potwierdzają, że jest to bardzo popularna forma promowania oferty uczelni, z której przyszli studenci tłumnie korzystają. Okazuje się, że takie imprezy mają spore znaczenie przy wyborze kierunku studiów. Dla ponad połowy badanych studentów uczestnictwo w imprezach informacyjnych organizowanych przez uczelnię miało wpływ na wybór przedmiotu studiów (dla 17% był to wpływ znaczący, dla 38% niewielki, ale istniejący). Wykres 18. Czy korzystał(a) Pan/Pani z oferty informacyjnej prowadzonej przez Uczelnię przed wyborem kierunku studiowania? Z punktu widzenia szkół średnich Działania mające pomagać uczniom w wyborze zawodu czy kierunku dalszego kształcenia to najczęściej organizowanie spotkań z przedstawicielami szkół wyższych czy też uczestnictwo w imprezach organizowanych przez uczelnie, ale również, choć rzadziej, pogadanki z wychowawcą czy pedagogiem szkolnym, a tylko w nielicznych placówkach - współpraca z urzędem pracy, warsztaty doradztwa zawodowego czy też organizacja szkolnego biura karier. Na podstawie tych wyników można stwierdzić, że szkoły podejmują starania by przybliżyć swoim uczniom ofertę szkół wyższych, jednakże w dużo mniejszych i prawdopodobnie niewystarczającym zakresie dbają o jakość informacji na temat rynku pracy i doradztwa zawodowego. 17