CZĘSTOŚĆ WYSTĘPOWANIA NADWAGI I OTYŁOŚCI U DZIECI I MŁODZIEŻY WIEJSKIEJ Z KASZUB W LATACH

Transkrypt

1 S ł u p s k i e P r a c e B i o l o g i c z n e CZĘSTOŚĆ WYSTĘPOWANIA NADWAGI I OTYŁOŚCI U DZIECI I MŁODZIEŻY WIEJSKIEJ Z KASZUB W LATACH PREVALENCE OF OVERWEIGHT AND OBESITY IN VILLAGE CHILDREN AND YOUTH FROM KASHUBIAN AREAS IN THE YEARS Bogdan Zaworski Akademia Pomorska w Słupsku Instytut Biologii i Ochrony Środowiska Zakład Biologii Populacji i Dydaktyki ul. Arciszewskiego 22B, Słupsk zaworskibogdan@poczta.fm ABSTRACT The aim of the study was to determine the prevalence of overweight and obesity in village children and youth from Kashubian areas. The material was obtained from cross-sectional and longitudinal research conducted in the years It comprises data on 580 boys and 615 girls aged Body mass index (BMI) was calculated on the basis of body mass and body height measurements. Criteria suggested by Cole et al. (2000) were applied to assess overweight and obesity in boys and girls under study. Overweight occurred in 9.0% of boys and 8.3% of girls. Obesity was present in 2.8% of boys and 2.3% girls. The percentage of overweight boys was slightly higher than the percentage of overweight girls (11.8% and 10.6% respectively). Prevalence of overweight and obesity in village children and youth from Kashubian areas has been gradually growing since the years Compared to other populations, the percentage of overweight and obese village boys and girls in the Kashubian area is one of the lowest in the country. Słowa kluczowe: BMI, nadwaga, otyłość, metoda Cole a, dzieci kaszubskie Key words: BMI, overweight, obesity, Cole s method, Kashubian children 197

2 WPROWADZENIE W ciągu ostatnich kilku dekad w wielu krajach świata (Jolliffe 2004, Zhang, Wang 2011), w tym w Europie (Werner, Bodin 2007, Meigen i in. 2008, Mészáros i in. 2008) i niektórych regionach Polski (Chabros i in. 2006, Chrzanowska i in. 2007, Bac i in. 2012), obserwuje się systematyczny wzrost częstości występowania nadwagi i otyłości (ogólnie nadmiaru masy ciała) u dzieci i młodzieży. Właściwym miernikiem stopnia nasilania się analizowanego zjawiska w danym kraju, regionie czy populacji jest zastosowanie do wyodrębniania osób z nadwagą i otyłością tego samego kryterium w serii danych zebranych w określonych odstępach czasu. Takim kryterium jest niewątpliwie metoda opracowana przez Cole a i współpracowników (2000). Autorzy zaproponowali tzw. punkty odcięcia (wartości graniczne; cut off points ) dla wskaźnika BMI, będące podstawą do oceny nadwagi i otyłości u dzieci i młodzieży w wieku od 2 do 18 lat. Głównym celem niniejszej pracy było określenie częstości występowania nadwagi i otyłości u dzieci i młodzieży wiejskiej z terenu Kaszub na podstawie międzynarodowych kryteriów, opracowanych przez Cole a i współpracowników (2000). MATERIAŁY I METODY BADAŃ Materiał stanowiący podstawę niniejszej pracy zebrano podczas badań przekrojowych i ciągłych przeprowadzonych pod kierunkiem autora w szkołach wiejskich na terenie Kaszub w latach W badaniach brali udział magistranci Zakładu Biologii Populacji i Dydaktyki Akademii Pomorskiej w Słupsku. W pracy uwzględniono dane 580 chłopców i 615 dziewcząt w wieku od 7 do 15 lat ze szkół podstawowych i (lub) gimnazjów w Chmielnie, Gowidlinie, Kamienicy Królewskiej, Klukowej Hucie, Mściszewicach, Sierakowicach, Staniszewie, Sulęczynie, Tuchlinie i Węsiorach (pow. kartuski, woj. pomorskie). Do grupy np. 9-latków zaliczono osoby, które w dniu badania miały od 8,50 do 9,49 lat. W ramach badań antropometrycznych wykonano u uczniów pomiary masy i wysokości ciała (B-v). Wysokość ciała mierzono antropometrem z dokładnością do 1 mm, a masę ciała odczytywano z wagi lekarskiej z dokładnością do 0,5 kg. Na podstawie wartości pomiarów masy i wysokości ciała poszczególnych chłopców i dziewcząt obliczyłem wskaźnik masy ciała (BMI) według wzoru: BMI = (masa ciała [kg]) / (wysokość ciała [m]) 2. Do oceny nadwagi i otyłości u pomierzonych chłopców i dziewcząt ze środowiska wiejskiego Kaszub zastosowałem kryteria zaproponowane przez Cole a i współpracowników (2000). Autorzy ci na podstawie badań ponad 97 tys. chłopców i mężczyzn oraz ponad 94 tys. dziewcząt i kobiet z Brazylii, Wielkiej Brytanii, Hongkongu, Holandii, Singapuru i Stanów Zjednoczonych Ameryki zaproponowali dla kolejnych grup wieku (od 2 do 17,5 lat w odstępach półrocznych) tzw. punkty odcięcia ( cut off points ) w ocenie nadwagi i otyłości na podstawie wartości wskaźnika BMI. W przypadku nadwagi punkty te w kolejnych grupach wieku odpowiadają 25 jednostkom wskaźnika BMI osób dorosłych, a otyłości 30 jednostkom wskaźnika BMI osób dorosłych (tab. 1). Przykładowo: wartość wskaźnika BMI 11-letniej 198

3 Tabela 1 Wartości graniczne ( cut of points ) wskaźnika BMI dla nadwagi i otyłości chłopców i dziewcząt (Cole i in. 2000) Table 1 Cut off points of BMI for overweight and obesity in boys and girls (Cole et al. 2000) Wiek (lata) Chłopcy Dziewczęta Nadwaga Otyłość Nadwaga Otyłość 2 18,41 20,09 18,02 18, ,89 19,57 17,56 19, ,55 19,29 17,28 19, ,42 19,30 17,15 19, ,55 19,78 17,34 19, ,92 20,63 17,75 20, ,44 21,60 18,35 21, ,10 22,77 19,07 22, ,84 24,00 19,86 24, ,55 25,10 20,74 25, ,22 26,02 21,68 26, ,91 26,84 22,58 27, ,62 27,63 23,34 28, ,29 28,30 23,94 29, ,90 28,88 24,37 29, ,46 29,41 24,70 29, ,00 30,00 25,00 30,00 Źródło: (tabela 4) dziewczynki wynosi 20,85 kg/m 2. Wartość ta jest większa od wartości punktu odcięcia dla nadwagi w tej grupie wieku, wynoszącego 20,74 jednostki; badana dziewczynka ma zatem nadwagę. Przy wartości BMI większej lub równej 25,42 jednostki dziewczynka 11-letnia byłaby otyła. Na podstawie wartości BMI pomierzonych chłopców i dziewcząt odniesionych do punktów odcięcia podzieliłem zbadanych na trzy kategorie: 1) osoby z niedowagą i prawidłową masą ciała, 2) nadwagą, 3) otyłością. Rozkłady liczebności chłopców i dziewcząt w wyróżnionych kategoriach BMI porównywałem przy pomocy statystyki χ 2 (chi-kwadrat) na poziomie istotności α = 0,05. Frakcje osób z nadwagą i otyłością w poznawanej populacji wyliczyłem w odniesieniu do całości materiału każdej z płci (wiek badanych 7-15 lat) oraz dodatkowo do zbadanych w wieku lat (w celu dokładniejszego porównania uzyskanych wyników z doniesieniami innych 199

4 Tabela 2 Charakterystyka statystyczna wskaźnika masy ciała (BMI) chłopców i dziewcząt wiejskich z Kaszub na podstawie danych z lat Table 2 Statistical characteristics of Body Mass Index (BMI) in Kashubian village boys and girls based on the data from CHŁOPCY DZIEWCZĘTA Wiek N x s N x s d 55 15,73 1, ,81 1,98-0, ,80 2, ,78 1,91 0, ,63 2, ,22 2,44 0, ,75 2, ,51 2,17 0, ,53 3, ,66 3,20-0, ,15 3, ,31 3,02 0, ,98 3, ,14 3,38-0, ,42 3, ,28 2,52 0, ,68 2, ,07 2,78-0,39 Żadna z różnic między porównywanymi średnimi arytmetycznymi (d) nie jest istotna statystycznie (test t Studenta lub test c Cochrane a i Coxa dla dwu prób niezależnych na poziomie istotności α = 0,05) autorów oraz wynikami innych badań własnych). W poszczególnych grupach wieku chłopców i dziewcząt wyliczyłem podstawowe charakterystyki statystyczne wskaźnika BMI (tab. 2). Istotność różnic między porównywanymi średnimi arytmetycznymi analizowanego wskaźnika chłopców i dziewcząt w kolejnych rocznikach oceniłem za pomocą testu t Studenta lub c Cochrane a i Coxa dla dwu prób niezależnych, w zależności od wyniku testu F dla różnicy wariancji (Strzałko, Rożnowski 1992). WYNIKI W rozpatrywanym odcinku ontogenezy (7-15 lat) średnie arytmetyczne wskaźnika masy ciała (BMI) chłopców i dziewcząt wiejskich z Kaszub były bardzo podobne. Różnice między nimi, w świetle testu t Studenta lub c Cochrane a i Coxa, nie były istotne statystycznie w żadnej grupie wieku (tab. 2). Największa różnica na korzyść chłopców wystąpiła w 12 roku życia, a na korzyść dziewcząt w 15 roku życia. W zbadanej grupie dzieci i młodzieży ze środowiska wiejskiego Kaszub nadwagę stwierdziłem u 9,0% chłopców i 8,3% dziewcząt (tab. 3, ryc. 1). Otyłością charakteryzowało się natomiast 2,8% chłopców i 2,3% dziewcząt. Łącznie odsetek 200

5 Tabela 3 Częstość występowania kategorii BMI u chłopców i dziewcząt wiejskich z Kaszub na podstawie danych z lat Table 3 Prevalence of BMI category in Kashubian village boys and girls based on the data from Płeć N Niedowaga i norma Nadwaga Kategoria BMI Otyłość Nadwaga i otyłość N % N % N % N % Chłopcy , ,0 16 2, ,8 Dziewczęta , ,3 14 2, ,6 Całość , ,6 30 2, ,1 χ 2 = 0,478 < χ 2 (0,05;2) = 5,991 (uwzględniono 3 kategorie BMI: niedowaga + norma, nadwaga, otyłość) Ryc. 1. Częstość występowania nadwagi i otyłości u chłopców i dziewcząt wiejskich z Kaszub na podstawie danych z lat Fig. 1. Prevalence of overweight and obesity in Kashubian village boys and girls based on the data from chłopców z nadmiarem masy ciała (11,8%) był zatem nieco większy niż dziewcząt (10,6%). Rozkłady częstości chłopów i dziewcząt zaliczonych do trzech kategorii wskaźnika BMI (tj. niedowaga + prawidłowa masa ciała, nadwaga, otyłość) nie różnią się istotnie (χ 2 = 0,478 < χ 2 (0,05;2) = 5,991). Frakcje osób z nadwagą były w poszczególnych grupach wieku bardzo zróżnicowane (tab. 4, ryc. 2). U chłopców 201

6 wynosiły one od 5,5% w 7 roku życia do 12,3% w 9 roku życia, u dziewcząt natomiast od 1,6% w grupie 12-latek do 15,1% w grupie 11-latek. Najmniejszy odsetek otyłych chłopców odnotowałem w grupie 15-latków (1,0%), a największy w grupie 13-latków (6,0%). W zespole dziewcząt najwięcej otyłych było wśród 9-latek, natomiast w 10 i 14 roku życia występowania otyłości u tej płci nie stwierdziłem. Tabela 4 Częstość występowania kategorii BMI w grupach wieku u chłopców i dziewcząt wiejskich z Kaszub na podstawie danych z lat Table 4 Prevalence of BMI category in age groups of Kashubian village boys and girls based on the data from Kategoria BMI Wiek N Niedowaga i norma Nadwaga Otyłość Nadwaga i otyłość n % n % n % n % CHŁOPCY ,9 3 5,5 2 3,6 5 9, ,4 5 8,8 1 1,8 6 10, ,2 7 12,3 2 3,5 9 15, ,3 5 8,9 1 1,8 6 10, ,3 3 6,5 1 2,2 4 8, ,8 6 11,3 1 1,9 7 13, ,6 7 10,4 4 6, , ,7 9 10,0 3 3, , ,9 7 7,1 1 1,0 8 8,1 DZIEWCZĘTA ,7 8 14,5 1 1,8 9 16, ,0 5 8,3 1 1,7 6 10, ,6 4 5,7 4 5,7 8 11, ,0 6 9,0 0 0,0 6 9, ,1 8 15,1 2 3, , ,1 1 1,6 2 3,3 3 4, ,1 8 11,6 3 4, , ,2 4 4,8 0 0,0 4 4, ,8 7 7,2 1 1,0 8 8,2 202

7 Ryc. 2. Częstość występowania nadwagi i otyłości w grupach wieku u chłopców i dziewcząt wiejskich z Kaszub na podstawie danych z lat Fig. 2. Prevalence of overweight and obesity in age groups of Kashubian village boys and girls based on the data from

8 DYSKUSJA W celu stwierdzenia, czy na obszarze wiejskim Kaszub częstość występowania nadmiaru masy ciała u chłopców i dziewcząt w wieku 7-15 lat zwiększa się z upływem czasu, dane z lat porównałem z własnymi niepublikowanymi wyni- Ryc. 3. Częstość występowania nadwagi i otyłości u chłopców i dziewcząt wiejskich z Kaszub na podstawie danych z lat , i Fig. 3. Prevalence of overweight and obesity in Kashubian village boys and girls based on the data from , and

9 kami badań przeprowadzonych na tym samym terenie w latach i Dane z lat obejmują 621 chłopców i 561 dziewcząt w wieku 7-15 lat, a dane z lat dotyczą 1062 chłopców i 1007 dziewcząt w tym samym przedziale wieku. Do wyznaczenia w tych dwu próbach frakcji osób z nadwagą i otyłością zastosowałem te same kryteria, jak w przypadku danych z lat Oceniona na podstawie międzynarodowych standardów częstość występowania nadwagi i otyłości u dzieci i młodzieży wiejskiej z Kaszub zwiększała się stopniowo od lat (ryc. 3). Zjawisko to było szczególnie wyraźne u dziewcząt. Ogólnie w latach odsetek chłopców z nadmiarem masy ciała (tj. nadwagą i otyłością) zwiększył się z 6,7% do 11,8%, a dziewcząt w jeszcze większym stopniu z 5,7% do 10,6%. W porównaniu z nadwagą tempo nasilania się zjawiska otyłości było w badanej populacji znacznie szybsze. U obu płci odsetek otyłych zwiększył się w rozpatrywanym okresie kilkakrotnie (u chłopców z 0,3% do 2,8%, u dziewcząt z 0,5% do 2,3%). W przypadku nadwagi zmiany wynosiły: z 6,4% do 9,0% u chłopców i z 5,2% do 8,3% u dziewcząt. Należy również podkreślić, że w latach i frakcja chłopców z nadmiarem masy ciała utrzymywała się w badanym środowisku na tym samym poziomie. W porównaniu ze środowiskiem miejskim Kaszub, reprezentowanym przez Kościerzynę, częstość występowania nadmiaru masy ciała (nadwaga + otyłość) była u chłopców wiejskich z tego regionu znacznie mniejsza (wieś 11,7%, miasto 15,9%), a u dziewcząt nieznacznie większa (wieś 9,8%, miasto 9,2%) (ryc. 4). W powyższym zestawieniu uwzględniłem jedynie dzieci i młodzież w wieku od 10 do 15 lat. Rozkłady kategorii BMI (nadwaga, otyłość) chłopców, a także dziewcząt z obu środowisk Kaszubszczyzny nie różniły się istotnie (χ 2 = 2,574 < χ 2 (0,05;2) = 3,841 dla chłopców; χ 2 = 0,820 < χ 2 (0,05;2) = 3,841 dla dziewcząt). Badania stanu rozwoju fizycznego uczniów kościerskich szkół podstawowych i gimnazjów, z których pochodzą informacje o częstości występowania wśród nich nadwagi i otyłości, przeprowadzono w latach (Zaworski, dane niepublikowane). Analizę porównawczą skali badanego zjawiska między poszczególnymi regionami kraju utrudnia w dużym stopniu znaczne zróżnicowanie wieku badanych. W pełni porównywalne są jedynie te próby, w których przedział wiekowy chłopców i dziewcząt jest taki sam lub bardzo zbliżony, a badania ponadto były przeprowadzone w zbliżonym czasie. Niemal we wszystkich cytowanych poniżej publikacjach wiek badanych był inny niż dzieci i młodzieży wiejskiej z Kaszub. W związku z tym z danych innych autorów uwzględniłem jedynie te, które dotyczyły chłopców i dziewcząt w wieku od 7 do 15 lat. Dla tak wyodrębnionych grup wyznaczyłem na podstawie danych cząstkowych z poszczególnych roczników frakcje osób z nadwagą i otyłością w odniesieniu do całości. W ten sposób wyniki dotyczące chłopców i dziewcząt wiejskich z Kaszub pomierzonych w latach porównałem z odpowiednimi danymi dzieci i młodzieży z Krakowa (Chrzanowska 2006), miast i wsi Polski wschodniej (Wilczewski i in. 2006), Żywca (Kaczanowski, Wronka 2006) oraz miast Wielkopolski (Cieślik, Mrowicka 2006). We wszystkich próbach do szacowania częstości nadwagi i otyłości zastosowano te same kryteria metodę zaproponowaną przez Cole a i współautorów. Na tle czterech wymienionych grup odsetek chłopców i dziewcząt z nadwagą był w środowisku wiejskim Kaszub najmniejszy (tab. 5, ryc. 5). Podobny wynik otrzymałem także w przypadku łącznego rozpatry- 205

10 Ryc. 4. Częstość występowania nadwagi i otyłości u chłopców i dziewcząt wiejskich i miejskich z Kaszub Fig. 4. Prevalence of overweight and obesity in boys and girls from Kashubian towns and villages 206

11 *Chrzanowska (2006) Ryc. 5. Częstość występowania nadwagi i otyłości (%) u dzieci i młodzieży z różnych regionów Polski (metoda Cole a) Fig. 5. Prevalence of overweight and obesity (%) in children and youth from various regions of Poland (Cole s method) 207

12 Częstość występowania nadwagi i otyłości (%) u dzieci i młodzieży z różnych regionów Polski (metoda Cole a) Prevalence of overweight and obesity (%) in children and youth from various regions of Poland (Cole s method) Teren badań Autor/autorzy Kaszuby wsie (dane własne) Kraków (Chrzanowska 2006)* Wschodnia Polska miasta i wsie (Wilczewski i in. 2006)* Żywiec (Kaczanowski, Wronka 2006)* Wielkopolska miasta (Cieślik, Mrowicka 2006) Warszawa (Chabros i in. 2006) Kościerzyna (Zaworski, dane niepublikowane) Kraków (Bac i in. 2012)* Okolice Krakowa wsie (Bac i in. 2012) Łódź (Ostrowska-Nawarycz, Nawarycz 2007) * obliczenia autora Południowe Podlasie wsie (Popławska i in. 2007) Polska (Grajda i in. 2011) Woj. pomorskie (Grajda i in. 2011) Lata badań Wiek badanych (lata) Tabela 5 Nadwaga Otyłość Nadwaga + otyłość Table 5 Chłopcy Dziewczęta Chłopcy Dziewczęta Chłopcy Dziewczęta ,0 8,3 2,8 2,3 11,8 10, ,2 12,3 3,0 0,8 17,2 13, ,5 11,2 1,9 1,1 20,4 12, ,5-15,5 9,8 9,9 3,2 1,3 13,0 11, ,4 12,0 3,1 0,7 21,5 12, ,7 11,4 2,8 3,4 21,5 14, ,3 8,3 1,6 0,9 15,9 9, ,5 16,3 7,8 3,4 35,3 19, ,1 16,5 3,5 4,1 31,6 20, ,0 13,2 4,4 2,9 21,4 16, ,5 11,5 1,8 3,0 8,3 14, ,7 14, ,8 nadwaga + otyłość (chłopcy + dziewczęta) 208

13 wania nadwagi i otyłości. W odniesieniu do otyłości uzyskałem natomiast wyniki znacznie odbiegające od powyższych. Największy odsetek otyłych odnotowałem wśród dziewcząt wiejskich z Kaszub, natomiast wśród chłopców mniejsza aniżeli na obszarze Kaszub częstość występowania otyłości charakteryzowała jedynie próbę z Polski wschodniej. W porównaniu z wynikami badań warszawskich dzieci i młodzieży w wieku lat (Chabros i in. 2006) częstość występowania nadwagi (łącznie z otyłością) była u chłopców i dziewcząt wiejskich z Kaszub w wieku lat znacznie mniejsza, szczególnie u chłopców. W Warszawie w latach odsetek chłopców z nadmiarem masy ciała wynosił 21,5%, a dziewcząt 14,8%, a na obszarze wiejskim Kaszub odpowiednio: 11,7% oraz 9,8%. Na tle populacji dzieci i młodzieży z innych regionów Polski, ale w przedziałach wieku odmiennych niż zbadani w latach chłopcy i dziewczęta z Kaszub, częstość występowania nadwagi i otyłości rozpatrywanych łącznie była u tych ostatnich wyraźnie (poza jednym wyjątkiem) najmniejsza. Znacznie większy, w porównaniu z regionem wiejskim Kaszub, odsetek osób z nadmiarem masy ciała odnotowano w Krakowie u badanych w wieku 6-13 lat (Bac i in. 2012), na wsiach w okolicach Krakowa (Bac i in. 2012), w Łodzi u badanych w wieku 7-18 lat (Ostrowska- -Nawarycz, Nawarycz 2007) oraz u dziewcząt z południowego Podlasia w przedziale wieku 4-19 lat (Popławska i in. 2007). Spośród wszystkich uwzględnionych w analizie porównawczej grup (bez względu na wiek badanych) największy odsetek chłopców i dziewcząt z nadwagą, dziewcząt otyłych oraz ogólnie dziewcząt z nadmiarem masy ciała wystąpił na wsiach w pobliżu Krakowa, a największy odsetek otyłych chłopców oraz chłopców z nadwagą i otyłością łącznie (nadmiarem masy ciała) w Krakowie. Na podstawie badań, przeprowadzonych w latach w ramach projektu pn. Opracowanie norm ciśnienia tętniczego dla populacji dzieci i młodzieży w Polsce PL0080 OLAF, Grajda i inni (2011) oszacowali również częstość występowania nadwagi i otyłości wśród chłopców i dziewcząt w wieku od 6 do 19 lat w naszym kraju. Wynosiła ona 18,7% u chłopców i 14,3% u dziewcząt, natomiast łącznie u obu płci 16,4%. Autorzy odnotowali również istotne różnice w skali analizowanego zjawiska pomiędzy poszczególnymi województwami w Polsce. Największy odsetek dzieci i młodzieży z nadmiarem masy ciała (nadwagą i otyłością rozpatrywanymi łącznie) stwierdzili w województwach: mazowieckim (18,9%), lubuskim (17,9%), dolnośląskim (17,7%) oraz kujawsko-pomorskim (17,6%). Najmniejszym odsetkiem dzieci i młodzieży z nadwagą i otyłością charakteryzowały się województwa: świętokrzyskie (12,6%), małopolskie (13,5%), lubelskie (14,1%) i podkarpackie (14,3%). W województwie pomorskim frakcja chłopców i dziewcząt z nadmiarem masy ciała (15,8%) była zatem niższa od wartości ogólnopolskiej. W porównaniu z przedstawionymi wynikami projektu OLAF częstość występowania nadwagi i otyłości w zbadanej w latach grupie dzieci i młodzieży ze środowiska wiejskiego Kaszub była znacznie mniejsza (11,1%) zarówno w odniesieniu do danych ogólnokrajowych, jak i dotyczących województwa pomorskiego. Pewien wpływ na ten wynik może mieć skład prób. Badania Grajdy i współautorów (2011) obejmowały dzieci i młodzież z miast i wsi, natomiast dane dotyczące terenu Kaszub obejmują jedynie mieszkańców wsi. 209

14 Na tle innych uwzględnionych w analizie porównawczej populacji odsetek chłopców i dziewcząt z nadwagą i otyłością oraz nadmiarem masy ciała (nadwagą i otyłością rozpatrywanymi łącznie) był w środowisku wiejskim Kaszub jednym z najmniejszych w Polsce. Analizowany problem nie przybrał zatem jeszcze na badanym terenie skali epidemii. Niemniej jednak zwiększająca się stopniowo od lat częstość występowania nadwagi i otyłości u dzieci i młodzieży wiejskiej z Kaszub wskazuje na konieczność dalszego monitorowania tego zjawiska. PODSUMOWANIE Oceniona na podstawie międzynarodowych kryteriów częstość nadwagi u chłopców i dziewcząt wiejskich z Kaszub zbadanych w latach wynosiła odpowiednio 9,0% i 8,3%. Otyłość stwierdzono natomiast u 2,8% chłopców i 2,3% dziewcząt. Nadmiar masy ciała był zatem nieco częstszy u chłopców (11,8%) niż u dziewcząt (10,6%). W porównaniu z danymi z lat i częstość nadwagi i otyłości u chłopców i dziewcząt ze środowiska wiejskiego Kaszub była w latach znacznie większa. Na tle populacji dzieci i młodzieży z innych regionów Polski częstość analizowanego zjawiska była u młodych mieszkańców wsi kaszubskich stosunkowo mała. LITERATURA Bac A., Woźniacka R., Matusik S., Golec J., Golec E Prevalence of overweight and obesity in children aged 6-13 years alarming increase in obesity in Cracow, Poland. European Journal of Pediatrics, 171 (2): Chabros E., Charzewska J., Wajszczyk B Częstość występowania nadwagi i otyłości u młodzieży warszawskiej w wieku pokwitania. W: Otyłość epidemią XXI wieku. J. Charzewska, P. Bergman, K. Kaczanowski, H. Piechaczek (red.). AWF, Warszawa: Chrzanowska M Nadwaga i otyłość dzieci i młodzieży Krakowa na tle standardów międzynarodowych. W: Otyłość epidemią XXI wieku. J. Charzewska, P. Bergman, K. Kaczanowski, H. Piechaczek (red.). AWF, Warszawa: Chrzanowska M., Koziel S., Ulijaszek S.J Changes in BMI and the prevalence of overweight and obesity in children and adolescents in Cracow, Poland, Economics & Human Biology, 5 (3): Cieślik J., Mrowicka B Struktura zmienności fenotypowej względnej masy ciała w fazie ontogenezy progresywnej wyodrębniona metodą Cole a. W: Otyłość epidemią XXI wieku. J. Charzewska, P. Bergman, K. Kaczanowski, H. Piechaczek (red.). AWF, Warszawa: Cole T.J., Bellizzi M.C., Flegal K.M., Dietz W.H Establishing a standard definition for child overweight and obesity worldwide: international survey. British Medical Journal, 320 (7244): Grajda A., Kułaga Z., Gurzkowska B., Napieralska E., Litwin M Regional differences in the prevalence of overweight, obesity and underweight among Polish children and adolescents. Medycyna Wieku Rozwojowego, 15 (3): Jolliffe D Extent of overweight among US children and adolescents from 1971 to International Journal of Obesity and Related Metabolic Disorders, 28 (1):

15 Kaczanowski K., Wronka I Nadwaga i otyłość u dzieci i młodzieży z Żywca i Żywiecczyzny w roku 2002 na tle danych z lat 1962, 1972, 1982 i W: Otyłość epidemią XXI wieku. J. Charzewska, P. Bergman, K. Kaczanowski, H. Piechaczek (red.). AWF, Warszawa: Meigen C., Keller A., Gausche R., Kromeyer-Hauschild K., Blüher S., Kiess W., Keller E Secular trends in body mass index in German children and adolescents: a crosssectional data analysis via CrescNet between 1999 and Metabolism: Clinical and Experimental, 57 (7): Mészáros Z., Mészáros J., Völgyi E., Sziva A., Pampakas P., Prókai A., Szmodis M Body mass and body fat in Hungarian schoolboys: differences between Journal of Physiological Anthropology, 27 (5): Ostrowska-Nawarycz L., Nawarycz T Prevalence of excessive body weight and high blood pressure in children and adolescents in the city of Łódź. Kardiologia Polska, 65 (9): Popławska H., Dmitruk A., Czeczuk A Overweight and obesity incidence in rural girls and boys depending on their parents education level. Zdrowie Publiczne, 117 (1): Strzałko J., Rożnowski F Zastosowanie metod statystycznych w biologii. Wydawnictwo WSP, Słupsk. Werner B., Bodin L Obesity in Swedish schoolchildren is increasing in both prevalence and severity. Journal of Adolescent Health, 41 (6): Wilczewski A., Popławska H., Dmitruk A Kształtowanie się wartości wskaźnika masy ciała oraz występowanie nadwagi i otyłości u dzieci i młodzieży z terenów wschodniej Polski. W: Otyłość epidemią XXI wieku. J. Charzewska, P. Bergman, K. Kaczanowski, H. Piechaczek (red.). AWF, Warszawa: Zhang Y., Wang S Prevalent change in overweight and obesity in children and adolescents from 1995 to 2005 in Shandong, China. Asia-Pacific Journal of Public Health, 23 (6):