Wskaźnik masy ciała u dzieci i młodzieży łódzkiej w wieku szkolnym

Transkrypt

1 4 Wskaźnik masy ciała u dzieci i młodzieży łódzkiej w wieku szkolnym TADEUSZ NAWARYCZ, LIDIA OSTROWSKA-NAWARYCZ Uniwersytet Medyczny w Łodzi, Zakład Fizjologii Człowieka i Biofizyki, kierownik: prof. dr hab. med. J. Błaszczyk Wskaźnik masy ciała u dzieci i młodzieży łódzkiej w wieku szkolnym Nawarycz T., Ostrowska-Nawarycz L. Uniwersytet Medyczny w Łodzi, Zakład Fizjologii Człowieka i Biofizyki, tednaw@achilles.wam.lodz.pl Nadmierna masa ciała u dzieci i młodzieży, stanowi narastający z roku na rok problem również w naszym kraju. Podstawowego znaczenia nabiera wczesna diagnostyka oparta na aktualnych układach odniesienia opracowanych zgodnie z zaleceniami czołowych towarzystw naukowych. Cel badań. Opracowanie rozkładów centylowych wskaźnika masy ciała (BMI) dla dzieci łódzkich w wieku 7-19 lat a także analiza dymorfizmu płciowego wskaźnika BMI jak również różnic pomiędzy granicznymi poziomami centylowymi ( oraz ) dzieci łódzkich i normą międzynarodową International Obesity Task Force (IOTF). Materiał i metody. Badaniami objęto 542 dzieci, w tym dziewcząt oraz 13 4 chłopców. U wszystkich badanych przy użyciu typowej aparatury wykonano pomiary podstawowych parametrów antropometrycznych (wysokość i masa ciała), na podstawie których określano BMI. Konstrukcję rozkładów centylowych BMI dla obu płci wykonano z użyciem metody LMS. Do analiz statystycznych stosowano pakiety Statistica oraz Excell. Wyniki. W porównaniu z normami IOTF, dzieci łódzkie, w tym szczególnie dziewczęta, wykazują istotnie niższe wartości BMI definiujące otyłość (). Maksymalna różnica dotyczyła -letnich dziewcząt i wynosiła 2,62 kg/m 2 (9,1%). Wartości BMI definiujące nadwagę dla dzieci łódzkich () były zbliżone do normy międzynarodowej IOTF. Wnioski. Wyniki uzasadniają posługiwanie się lokalną normą BMI. Wykorzystanie norm IOTF w ocenie występowania otyłości u dzieci i młodzieży może prowadzić do znaczącego niedoszacowania tego problemu. Słowa kluczowe: wskaźnik masy ciała (BMI), dzieci i młodzież, nadwaga, otyłość, siatki centylowe Pol. Merk. Lek., 07, XXIII, 136, 4 Body mass index in the school age children and youth from the city of Lodz Nawarycz T., Ostrowska-Nawarycz L. Medical University of Lodz, Poland; Department of Human Physiology and Biophysics, tednaw@achilles.wam.lodz.pl Excessive body mass in children and youth constitutes each year a more increasing problem in our country. Early diagnosis based on current appropriate norms and recommendations of main pediatric and scientific societies appears to be of great importance. The aim of the study. Percentile distribution of body mass index (BMI) for children and adolescents (aged 7-19 years) dwelling in Lodz were constructed and compared with the norms included in the International Obesity Task Force (IOTF) project. Material and methods. A total of,542 children and adolescents (13,358 girls and 13,4 boys) participated in the study. Measurements of basic anthropometric parameters were performed and BMI determined in all the subjects. The LMS method was used to construct the BMI percentile distributions. Sex dimorphism of the BMI as well as the differences between the border values of BMI distribution for children from Lodz and the IOTF norms were analysed. Results. The children from Lodz, particularly girls, reveal significantly lower BMI values defining obesity () as compared to the IOTF norms. The maximal difference concerned -year-old girls and was 2.62 kg/m 2 (9.1%). BMI values indicating overweight in the Lodz children () were more similar to the international norms of IOTF (maximal difference around 5%). Conclusions. The results confirm justifiability of using a local norm as a criterion for evaluation of obesity at the developmental age. Application of the IOTF norms in the assessment of obesity prevalence in children and youth in Poland may be associated with a considerable underestimation of this problem. Key words: Body mass index (BMI), children and youth, overweight, obesity, percentile charts Pol. Merk. Lek., 07, XXIII, 136, 4 Obserwowana w wielu krajach narastająca częstość występowania nadwagi oraz otyłości wśród dzieci i młodzieży stanowi przedmiot szczególnego zaniepokojenia nie tylko pediatrów [1, 13]. Liczne badania wykazały ścisły związek pomiędzy otyłością w wieku rozwojowym, a podwyższonym stężeniem lipidów i lipoprotein w surowicy, jak również podwyższonym ciśnieniem tętniczym oraz występowaniem innych zaburzeń metabolicznych [ 2, 5, 9]. Występowanie otyłości w wieku rozwojowym jest niepokojące głównie ze względu na jej przenoszenie się (ang. tracking) na wiek dorosły z wszelkimi negatywnymi konsekwencjami odnoszącymi się głównie do układu krążenia [4, 10,, 27]. Do przyczyn narastania otyłości zalicza się przede wszystkim nieprawidłowe zwyczaje żywieniowe oraz malejącą aktywność fizyczną [3, 19]. Podstawowego znaczenia nabiera wczesna profilaktyka oraz precyzyjna diagnostyka nadwagi i otyłości jak również śledzenie trendów oparte na obiektywnych kryteriach i najnowszych zaleceniach czołowych organizacji medycznych. Za najbardziej przydatny w praktyce do epidemiologicznej oceny ogólnego stanu otłuszczenia w wieku rozwojowym uznano podobnie jak u dorosłych wskaźnik BMI (ang. body mass index), który wykazuje silną korelację z całkowitą zawartością tłuszczu w organizmie [, 17, ]. W przypadku prawidłowo rozwijającego się dziecka obserwuje się charakterystyczne, wraz z wiekiem, zmiany wskaźnika BMI. Po szybkiej, noworodkowej fazie jego powiększania, następuje wyraźne obniżanie aż do około 5 roku życia, w którym to roku życia wskaźnik ten osiąga wartość minimalną. Od tego czasu następuje systematyczne jego zwiększanie [11, 23]. Wartości graniczne (ang. cut-off points) definiujące nadwagę i otyłość u dzieci i młodzieży oparte na analizie wskaźnika BMI są przedmiotem licznych kontrowersji []. W Polsce nadwagę oraz otyłość u dzieci najczęściej definiuje się według kryteriów bazujących na 90. oraz 97. centylu rozkładu BMI []. Aktualnie w wielu krajach, zaleca się stosowanie niższych progów określających nadwagę (85. centyl) i otyłość (95. centyl) [,, 25]. W celu ujednolice-

2 Wskaźnik masy ciała u dzieci i młodzieży łódzkiej w wieku szkolnym 5 nia kryteriów, grupa robocza ds. otyłości IOTF (International Obesity Task Force) zaproponowała normy międzynarodowe oparte na uśrednionych wynikach badań BMI z sześciu dużych krajów (powyżej badanych każde) obejmujących dzieci i młodzież (w wieku 2 - lat) z Brazylii, Hong-Kongu, Wielkiej Brytanii, Holandii, Singapuru i Stanów Zjednoczonych [7]. Problem jednoznacznych definicji nadwagi oraz otyłości u dzieci i młodzieży, wobec dostrzeganej ogólnoświatowej epidemii otyłości jest przedmiotem szczególnego zainteresowania ze względu na potrzebę rzetelnej obserwacji epidemiologicznej opartej na ujednoliconych kryteriach. Przedstawione wyniki stanowią fragment zrealizowanego w latach programu Wczesna profilaktyka nadciśnienia tętniczego oraz nadwagi i otyłości u dzieci i młodzieży w Łodzi []. Celem pracy jest analiza wskaźnika BMI dla dzieci i młodzieży łódzkiej w wieku 7-19 lat. W związku z tym dla obu płci opracowano rozkłady centylowe BMI oraz porównano je z normą międzynarodową IOTF. Ponadto, dla dzieci i młodzieży łódzkiej, analizowano dymorfizm płciowy wskaźnika BMI. MATERIAŁ I METODY Badaniami objęto 544 dzieci i młodzieży w wieku 7-19 lat, w tym 13 6 chłopców oraz dziewcząt (tab. 1), uczniów 115 szkół łódzkich (45 szkół podstawowych, 36 szkół gimnazjalnych oraz 34 szkół ponadgimnazjalnych) zlokalizowanych we wszystkich dzielnicach Łodzi (Widzew, Polesie, Górna, Śródmieście i Bałuty). Badana grupa, zgodnie z danymi uzyskanymi z Kuratorium Oświaty w Łodzi stanowi około 30% ogólnej populacji uczniów szkół łódzkich i była wysoce reprezentatywna dla całej populacji w rozważanym przedziale wiekowym. U wszystkich badanych dzieci wykonano pomiary wysokości i masy ciała przy użyciu wagi lekarskiej ze wzrostomierzem. Pomiarów dokonywano z dokładnością 0,5 cm dla wysokości ciała i 0,1 kg dla masy ciała. Badania wykonywano w godzinach przedpołudniowych w szkolnych gabinetach lekarskich. Na podstawie uzyskanych wyników określano wskaźnik masy ciała (BMI) zgodnie ze wzorem: masa ciała (kg) BMI = (kg/m 2 ) wysokość ciała (m) 2 Dokonano obliczeń zarówno wartości średnich BMI, jak i rozkładów centylowych z uwzględnieniem wieku kalendarzowego oraz płci. Dla każdej grupy wiekowej określano zróżnicowanie międzypłciowe BMI. W tym celu obliczano wskaźnik dymorfizmu (WD) płciowego zgodnie ze wzorem: (BMI dz BMI ch ) WD = SD ch gdzie: BMI dz, BMI ch oznaczają średnie wartości BMI odpowiednio dziewcząt i chłopców, SD ch odchylenie standardowe BMI w grupie chłopców. Rozkłady centylowe BMI dla poziomów: c5, c10, c25, c50, c75, oraz określano metodą LMS ( wykładnik transformacji Boxa-Coxa, M wartość mediany, S współczynnik zmienności) [6]. Metoda LMS konstrukcji rozkładów centylowych opiera się na transformacji Boxa-Coxa normalizującej rozkłady cechujące się skośnością [23]. Tabela 2 zawiera wartości parametrów L, M, S, które umożliwiają obliczenie wartości cechy X (w naszym przypadku wartości bezwzględnej BMI) dla dowolnie przyjętego poziomu centylowego przy użyciu wzorów: 1 X = M(1 + L S Z) L dla L 0 oraz X = M exp (S Z) dla L = 0 gdzie: Z oznacza wartość standaryzowaną dla rozkładu normalnego. Wartości standaryzowane Z dla rozkładu normalnego korespondują z poziomami centylowymi zgodnie z zestawieniem: Z 2,3 1,881 1,645 1,2 0, ,647 1,0364 1,2 1,645 1,881 2,33 Centyl c1 c3 c5 c10 c25 c50 c75 c90 c97 c99 Przykład Wyznaczamy wartość wskaźnika BMI w kg/m 2 dla 10-letniego chłopca, która odpowiada 97. i 3. centylowi (c97 i c3). 1/ Z zestawienia określamy parametr Z korespondujący z c97, który wynosi: 1,881 (dla c3 odpowiednio 1,881). 2/ Korzystamy z tabeli 2 i określamy dla 10-latka parametry: L= 1,542; M=17,544; S=0,153. Obliczamy poszukiwaną wartość BMI dla tego chłopca z ogólnego wzoru: X = M (1 + L S Z) 1 L Tabela 1. Liczebność badanych grup, wartości średnie wysokości i masy ciała oraz BMI chłopców i dziewcząt łódzkich w wieku 7-19 lat Table 1. The size of the examined goups and mean values of the height and body mass as well as BMI for boys and girls from Lodz aged 7-19 years Chłopcy Wiek Dziewczęta n wysokość ciała (cm) masa ciała (kg) (lata) n wysokość ciała (cm) masa ciała (kg) x SD x SD x SD x SD x SD x SD 451 1,3 5,5,4 5,7,5 2, ,5 3 5,6 25,4 2 5,0,3 2, ,5 6,0 29,1 6,1 17,0 2, ,5 2 5,9,1 2 6,0,6 1 2, ,6 6,3 33,3 7,4 17,7 2, ,1 2 6,5 31,3 3 6,7 17,0 3 2, ,5 6,7 36,6 8,7,1 3, ,1 7,1 35,3 3 7,8 17,6 1 2, ,3 7,1 41,1 9,9,8 3, ,4 7,5 39,6 3 9,4,1 2 3, ,4 7,9 45,3 11,4 19,3 3, ,7 2 7,3 45,1 9,6 19,0 3, ,9 8,9 50,9 12,1 19,7 3, ,9 2 7,0 49,9 2 10,7 19,7 3,4 13 7,1 9,0 56,4 12,5,0 3, ,0 3 6,2 53,6 3 9,8,4 1 3, ,7 8,1 61,4 12,1,5 3, ,9 3 6,0 55,8 3 9,7,7 3, ,3 7,4 66,2 12,8 21,5 3,5 02 5,1 3 6,2 57,2 3 9,4 21,0 2 3, ,5 7,2 68,7 11,9 21,7 3, ,6 3 6,0 58,5 3 10,1 21,3 1 3, ,4 6,8 71,0 11,5,3 3,1 11 5,7 3 6,1 59,1 3 10,5 21,5 3 3, ,0 6,9 73,4 13,0,8 3, ,9 3 6,1 59,2 3 10,3 21,5 3 3,3 1 p<0,05. 2 p<0,01. 3 p<0,001.

3 6 ostatecznie otrzymujemy: dla c97 BMI = 25,66 kg/m 2 ; dla c3 BMI = 13,83 kg/m 2. Analizowano relacje pomiędzy wartościami średnimi BMI w grupie chłopców i dziewcząt oraz wskaźnik dymorfizmu płciowego. Charakterystyczne dla dzieci i młodzieży łódzkiej graniczne wartości BMI dla poziomów centylowych definiujących nadwagę () oraz otyłość () porównywano z normą IOTF. WYNIKI Liczebność badanych grup oraz wartości średnie wysokości i masy ciała oraz wskaźnika BMI chłopców i dziewcząt łódzkich w wieku 7-19 lat prezentuje tabela 1. We wszystkich grupach wiekowych chłopców cechowała wyższa niż u dziewcząt, średnia masa ciała. Tylko w grupach 11- i 12-latków, wartości średnie wysokości ciała dziewcząt były wyższe w porównaniu ze średnimi wartościami wysokości ciała chłopców. Dominacja chłopców ujawniała się również w odniesieniu do średnich wartości wskaźnika BMI (ryc. 1A). Tylko w grupie - i 15-letnich dziewcząt średnie wartości BMI były wyższe niż ich kolegów w tym samym wieku. Znajdowało to odzwierciedlenie w przebiegu wskaźnika dymorfizmu płciowego (WD), który jedynie w grupie - i 15-latków przyjmował wartości dodatnie (ryc. 1B). Tabela 2. Wartości parametrów L, M, S charakterystyczne dla rozkładu wskaźnika BMI w badanej grupie łódzkich dzieci Table 2. LMS values for body mass index in children from the city of Lodz, by age and sex Dziewczęta Chłopcy L M S L M S 1,4 15,954 0,5 7 1,8,030 0,130 1,170,270 0,7 8 1,721,550 0,139 1,113,639 0,9 9 1,627 17,060 0,7 1,087 17,092 0, ,542 17,544 0,153 1,096 17,648 0, ,463,066 0,158 1,1,356 0, ,386,580 0,159 1,158 19,092 0,8 13 1,315 19,042 0,157 1,8 19,773 0,5 1,0 19,513 0,152 1,382,0 0,2 15 1,2,115 0,7 1,537,562 0,138 1,0,796 0,2 1,690,739 0, ,154 21,371 0,137 1,835,8 0,131 1,097 21,870 0,135 1,976,877 0, ,033,325 0,133 L wykładnik transformacji Boxa-Coxa, M wartość mediany, S współczynnik zmienności [23]. L the Box-Cox power transform, M is the median, S the coefficient of variation [23]. A 1p <0,05 2 p <0,01 3 p <0, p 3p 1p 2p 1p 2p 3p 3p 3p chłopcy dziewczęta Z ( ) B 0,15 0,1 0,05 0 0, ,1 0,15 0,2 0,25 0,3 WD Ryc. 1. Wartości średnie BMI (A) dla chłopców i dziewcząt łódzkich w wieku 7-19 lat oraz krzywa współczynnika dymorfizmu płciowego (B) Fig. 1. Mean values of the BMI (A) for boys and girls aged 7-19 years from Lodz and the curve of the sex dimorphism index (B)

4 Wskaźnik masy ciała u dzieci i młodzieży łódzkiej w wieku szkolnym 7 Rozkłady centylowe wskaźników BMI dla chłopców i dziewcząt łódzkich przedstawiono w tabeli 3, a ich graficzną postać, tj. siatki centylowe dla poziomów: c5, c10, c25, c50, c75, oraz na rycinie 2. Wartości wskaźników BMI odpowiadające pięćdziesiątemu centylowi (c50) dla obu płci przyjmują wartości niższe w stosunku do adekwatnych wartości średnich (tab. 1), co potwierdza fakt prawostronnej skośności tego wskaźnika. Charakterystyczne wzrastanie wraz z wiekiem wskaźnika BMI u dziewcząt (ryc. 2) ulega wyraźnemu spowolnieniu, począwszy od 15 roku życia. U chłopców dynamika powiększania wskaźnika BMI wraz z wiekiem jest bardziej regularna, wykazując utrzymywanie się tej tendencji również u młodzieży starszej. Poziom wskaźnika BMI przyjmuje graniczną wartość 25 kg/m 2 już u 17-letnich chłopców (ryc. 2 A), zaś w odniesieniu do dziewcząt poziom nie osiąga w żadnej grupie wiekowej wartości 25 kg/m 2 (ryc. 2B). Różnice dotyczące charakterystycznych wartości wskaźnika BMI (punktów odcięcia) definiujących nadwagę () i otyłość () dla chłopców i dziewcząt łódzkich oraz normy międzynarodowej (IOTF) zaprezentowano w tabeli 4 oraz na rycinie 3. W przypadku łódzkich chłopców (ryc. 3A) wartości BMI odpowiadające były w porównaniu z normą IOTF (IOTF:30) niższe szczególnie w odniesieniu do starszych roczników (powyżej 12 roku życia). Maksymalna różnica dotyczyła -latków i wynosiła 1,81 kg/m 2 (około 6,5%). Wartości BMI definiujące nadwagę, tj. były u chłopców łódzkich we wszystkich grupach wiekowych (szczególnie młodszych, poniżej 13 roku życia) wyższe w stosunku do normy międzynarodowej (IOTF:25). Maksymalna różnica dotyczyła 11-latków i wynosiła 1, kg/m 2 (około 5%). W przypadku łódzkich dziewcząt (ryc. 3B) granica definiująca otyłość () była zdecydowanie niższa w porównaniu z normą IOTF i w przypadku dziewcząt -letnich różnica była maksymalna i wyniosła 2,62 kg/m 2, (9,1%). Znacznie mniejsze różnice dotyczyły granicznych wartości definiujących nadwagę. W przypadku -letnich dziewcząt różnica pomiędzy a IOTF:25 wynosiła 0,66 kg/m 2, zaś dla 13- i -letnich dziewcząt kryteria nadwagi były takie same. A kg/m c75 c50 c25 c5 B kg/m c75 c50 c25 c5 Ryc. 2. Siatki centylowe BMI dla: (A) chłopców i (B) dla dziewcząt łódzkich w wieku 7-19 lat Fig. 2. BMI percentiles curves (A) for boys A and (B) girls aged 7-19 years from Lodz

5 8 Tabela 3. Rozkład centylowy BMI chłopców i dziewcząt łódzkich w wieku 7-19 lat Table 3. Percentiles distribution of the BMI by age and sex for children from Lodz aged 7-19 years Chłopcy Wiek Dziewczęta c5 c10 c25 c50 c75 (lata) c5 c10 c25 c50 c75 13,4 13,9,8,0 17,6,7 21,0 7 12,9 13,5,5,0 17,7,8 21,2 13,7,2 15,2,6,3 19,5,1 8 13,1 13,7,8,3,1 19,2 21,6 13,9,5 15,6 17,1 19,0,3 23,2 9 13,4,0 15,1,6,5 19,7,2,2,8 15,9 17,5 19,6 21,1, ,7,3 15,5 17,1 19,0,3,8,5 15,1,4,1,3 21,8 25,0 11,2,8,0 17,6 19,7 21,0 23,6,9 15,5,8,6,9,4 25,7 12,8 15,4,7,4,4 21,8,5 15,2 15,9 17,2 19,0 21,3,9, ,4,1 17,4 19,1 21,2,6 25,4 15,7,4 17,7 19,5 21,8 23,3,4,0,7,0 19,8,0 23,4,3,3 17,0,3,1,4 23,8,8 15,6 17,2,5,3,4 23,9,8,9 17,7 19,0,8 23,0,4 27,3,9 17,6,9,6,7,2 27,2 17,5,2 19,6 21,4 23,6 25,0 27, ,2 17,8 19,1,7,9,3 27,3 17,9,7,1 21,9,1 25,4,2 17,4,0 19,2,8,9,3 27,4,3 19,1,5,3,5 25,9, ,5,1 19,3,9,9,3 27,4 A IOTF: 30 LD: IOTF: 25 LD: B IOTF: 30 LD: IOTF: 25 IOTF: 25 LD: Ryc. 3. Porównanie granicznych wartości BMI dla dzieci łódzkich (LD) z normą międzynarodową IOTF [6] (A) dla chłopców; (B) dla dziewcząt Fig. 3. Comparison of the border values of BMI for children and youth from Lodz (LD) with international norms IOTF [6], (A) for boys; (B) for girls

6 Wskaźnik masy ciała u dzieci i młodzieży łódzkiej w wieku szkolnym 9 Tabela 4. Porównanie charakterystycznych wartości granicznych BMI dla chłopców i dziewcząt łódzkich (LD) z normą międzynarodową IOTF Table 4. A comparison of the BMI cut off points for boys and girls from Lodz (LD) with the international norms IOTF Wartości graniczne BMI chłopcy Wartości graniczne BMI dziewczęta Wiek nadwaga otyłość nadwaga otyłość (lata) IOTF:25 LD : IOTF:30 LD: IOTF:25 LD : IOTF:30 LD: 7 17,9,7,6 21,0 17,8,8*,5 21,2 8,4 19,5* 21,6,1,4 19,3* 21,6 21,6 9 19,1,3*,8 23,2 19,1 19,7,8, ,8 21,1*,2 19,8,3,1,8* 11,6 21,8* 25,1 25,0,7,9 25,4 23,6* 12 21,2,4*,0 25,7 21,7 21,8,7,5* 13 21,9,9,8,1,6,6 27,7 25,4*,6 23,3 27,6,4* 23,3 23,4,56,3* 15 23,3 23,8,3,8* 23,9 23,9 29,1,8* 23,9,4,8 27,3*,4,2 29,4 27,2* 17,5,9 29,4 27,8*,7,3 29,7 27,3* 25,0 25,5 30*,2* 25,0,3 30,0 27,4* *Różnica (LD IOTF) >5%. OMÓWIENIE Procesy prowadzące do rozwoju chorób układu sercowonaczyniowego rozpoczynają się na wiele lat przed wystąpieniem jawnych objawów klinicznych w postaci choroby wieńcowej czy też udaru mózgu. Istnieje wiele klasycznych czynników ryzyka związanych z rozwojem chorób, takich jak: otyłość, nadciśnienie tętnicze czy dyslipidemie. Otyłość zaliczana jest do jednego z ważniejszych czynników ryzyka miażdżycy [1, 5, 21, 27]. Czynniki te są zwykle obecne na wiele lat przed wystąpieniem objawów choroby [2, 10, 23]. Wskaźnik masy ciała ze względu na istotną korelację ze stopniem otłuszczenia organizmu jak również prosty sposób jego wyznaczania znalazł najszersze zastosowanie jako pośrednia miara stanu odżywienia. Należy jednak zdawać sobie sprawę z pewnych ograniczeń stosowania BMI, jako miary otłuszczenia. Podkreśla się głównie fakt nierozróżniania zawartości w organizmie tkanki tłuszczowej od tkanek aktywnych (mięśniowych) oraz brak informacji dotyczących dystrybucji tkanki tłuszczowej [25, ]. Bardzo często otyłość występująca u dorosłych ma swoje początki w dzieciństwie i najczęściej jest to otyłość prosta. Badania potwierdzają, że dzieci otyłe stanowią grupę szczególnie predysponowaną do wczesnego rozwoju miażdżycy. W swojej pracy Chrząstek-Spruch i wsp. przedstawiła pogląd, że dzieci z wartościami BMI powyżej 95 centyla stanowią grupę szczególnie predysponowaną do wczesnego rozwoju miażdżycy. Występujące u nich zmiany w przemianie lipidowej to wyższe stężenia aterogennych frakcji lipidowych. Dlatego też należy u nich badać profil lipidowy w celu wczesnego wykrycia zaburzeń w składzie lipidów i lipoprotein oraz dążyć do obniżenia masy ciała poprzez zwiększoną aktywność fizyczną i wprowadzenie zasad racjonalnego żywienia [5]. Kozieł i wsp. badając związki pomiędzy nadmiernym otłuszczeniem a potencjalnym ryzykiem chorób sercowo-naczyniowych u - letnich otyłych chłopców wykazali 2,5-krotnie częstsze występowanie podwyższonego ciśnienia tętniczego oraz dyslipidemii w stosunku do rówieśników z prawidłową masą ciała [10]. Analiza BMI u dzieci i młodzieży łódzkiej wykazuje, że w obserwowanym odcinku ontogenezy w większości klas wieku dominują chłopcy. Odwrotną sytuację, manifestującą się dodatnimi wartościami WD obserwowano tylko w. i 15. roku życia, co należy wiązać z pokwitaniem dziewcząt. Analiza porównawcza opracowanych rozkładów centylowych z normą międzynarodową wykazała, że zarówno w grupie chłopców, jak i dziewcząt łódzkich wartości BMI odpowiadające poziomowi, są niższe w porównaniu z normą IOTF. Dotyczy to szczególnie dziewcząt. Graniczne wartości definiujące nadwagę () dla dzieci łódzkich są bardziej zbliżone do międzynarodowej normy IOTF. Stosowanie zatem norm IOTF do oceny częstości występowania otyłości w przypadku dzieci i młodzieży łódzkiej (szczególnie dziewcząt) może się wiązać z pewnym niedoszacowaniem. Poziom centylowy BMI dla norm lokalnych jest łagodniejszy, dlatego też liczba dzieci otyłych bazująca właśnie na kryteriach lokalnych może być większa. W przypadku oceny częstości występowania nadwagi według normy lokalnej () i międzynarodowej należy spodziewać się znacznie lepszej zgodności. Opracowane po raz pierwszy na tak licznej populacji dzieci i młodzieży łódzkiej rozkłady centylowe BMI, stanowią rzetelną podstawę do prawidłowej diagnostyki nadwagi i otyłości oraz monitorowania trendów i przeprowadzania analiz porównawczych. Rozkłady centylowe BMI sporządzone zostały przy użyciu metody LMS aktualnie preferowanej do konstrukcji rozkładów cech charakteryzujących się asymetrycznością [6]. Badania profilaktyczne dzieci powinny być ukierunkowane na wczesne wykrywanie nadwagi lub otyłości, zaś leczenie dzieci z nadwagą lub otyłością prostą powinno pozostawać w gestii lekarzy podstawowej opieki zdrowotnej, czyli lekarzy rodzinnych []. W zależności od stopnia nasilenia otyłości dzieci powinny trafić do leczenia specjalistycznego obejmującego przede wszystkim modyfikację trybu życia, leczenie dietetyczne oraz kinezyterapię. WNIOSKI 1. Zmiany wskaźnika BMI wraz z wiekiem u chłopców łódzkich wykazują w porównaniu z dziewczętami bardziej regularny wzrost z utrzymywaniem się tej tendencji również u młodych mężczyzn. 2. Zarówno dla chłopców, jak i dziewcząt łódzkich wartości graniczne definiujące otyłość () są wyraźnie niższe (szczególnie u dziewcząt) w porównaniu z normą międzynarodową IOTF. Posługiwanie się normą IOTF w ocenie częstości występowania otyłości u dzieci i młodzieży w warunkach krajowych może wiązać się ze znacznym niedoszacowaniem. 3. Metoda LMS konstrukcji rozkładów centylowych umożliwia szybkie przeliczanie bezwzględnych wartości BMI na adekwatne poziomy centylowe stanowiące podstawę klasyfikacji.

7 270 PIŚMIENNICTWO 1. Berenson G.S., Srinivasan S.R., Bao W. i wsp.: Association between multiple cardiovascular risk factors and atherosclerosis in children and young adults. The Bogalusa heart study. N. Engl. J. Med.,1998, 338, Bryl W., Miczke A., Pupek-Musialik D.: Nadciśnienie tętnicze i otyłość narastający problem wieku rozwojowego. Endokrynologia, Otyłość i Zaburzenia Przemiany Materii. 05, 1: Charzewska J., Chabros E., Rogalska-Niedźwiedź M. i wsp. Trendy w żywieniu i w stanie odżywienia młodzieży z Warszawy w ostatnich trzech dekadach. Żyw. Czł. i Metab. 04, 31, supl. 2. cz. I. 4. Chrzanowska M.: Wpływ otłuszczenia ciała w dzieciństwie na występowanie otyłości we wczesnym wieku dorosłym (12 letnie badania longitudinalne). Ped. Pol., 1999, 3, Chrząstek-Spruch H., Pac-Kożuchowska E.: Wybrane parametry przemiany lipidowej u dzieci i młodzieży w zależności od stanu odżywienia. Med. Wieku Roz., 03, 2, Cole T.J.: Using the LMS method to measure skewness in the NCHS and Dutch national height standards. Ann. Hum. Biol., 1989,, Dietz W.H., Bellizzi M.C.: Assessment of childhood and adolescent obesity: results from an International Obesity Task Force Workshop. Am. J. Clin. Nutr., 1999, 70, 117S -175S. 8. Freedman D.S.: Clustering of coronary heart disease risk factors in obese children. J. Pediatr. Endocrinol. Metab., 02, 8, Głowińska B., Urban M., Koput A.: Cardiovascular risk factors in children with obesity, hypertension and diabetes. Eur. J. Pediatr., 02, 10, Kozieł S., Kołodziej H., Lipowicz A. i wsp.: Otłuszczenie a ryzyko chorób sercowo - naczyniowych u -letniej młodzieży. Mon. Zakładu Antropol. PAN, Wrocław, Krawczyński M.: Norma kliniczna w pediatrii. PZWL. Warszawa, Maffeis C., Tato L.: Long-term effects of childechood obesity on morbidity and mortality. Horm. Res., 01, 55, Lurbe E., Alvarez V., Redon J.: Obesity, body fat distribution, and ambulatory blood pressure in children and adolescents. J. Clin. Hypertens., 01, 3, Malinowski A., Chlebna-Sokół D.: Dziecko Łódzkie Metody badań i normy rozwoju biologicznego. Wydaw. Ankal., Łódź, Małecka-Tendera E., Klimek K., Matusik P. i wsp.: Obesity prevalence in Polish 7 - to 9 - year old children. Obes. Res., 05, 13, Mei Z., Grummer-Strawn L.M., Pietrobelli A. i wsp.: Validity of body mass index compared with other body-composition screening indexes for the assessment of body fatness in children and adolescents. Am. J. Clin. Nutr., 02, Nawarycz T., Jankowski J., Baszczyński J. i wsp.: Analiza porównawcza niektórych metod oznaczania zawartości tkanki tłuszczowej. Przegl. Antropol., 1996, 59, Obesity: preventing and managing the global epidemic. Report of a WHO consultation. World Health Organ. Tech. Rep. Ser., 00, 894, Oblacińska A.,Wrocławska M., Woynarowska B.: Częstość występowania nadwagi i otyłości w populacji w wieku szkolnym w Polsce oraz opieka zdrowotna nad uczniami z tymi zaburzeniami. Ped. Pol. 1997, 3.. Ostrowska-Nawarycz L., Nawarycz T.: Ciśnienie tętnicze u dzieci i młodzieży łódzkiej w wieku 7-19 lat. Wydaw. Uniw. Med. w Łodzi, Łódź Otto-Buczkowska E.: Cukrzyca typu 2 w populacji rozwojowej. Przegl. Ped., 03, 33, Pałczewska I.: Ocena nadmiaru masy ciała i rozmieszczenia tkanki tłuszczowej. w Oblacińska A. Wojnarowska B. red. Otyłość. Jak leczyć i wspierać dziecko. Warszawa: IMD, 1995, Rolland-Cachera M.F., Sempé M., Guilloud-Bataille M. i wsp.: Adiposity indices in children. Am. J. Clin. Nutr., 1982, 36, Steinberger J, Daniels S.R.: Obesity, insulin resistance, diabetes and cardiovascular risk in children. Circulation., 03, 107, Suliga E.: Antropometryczne metody oceny stanu odżywienia dzieci i młodzieży. Ped. Pol., 06, 10, Szadkowska A., Bodalski J.: Otyłość u dzieci i młodzieży. Przew. Lek., 03, 9, Szostak W.B., Cybulska B.: Profilaktyka miażdżycy w świetle postępów wiedzy. Czynniki Ryzyka, 02, 2-3, -27. Otrzymano: 13 marca 07 r. Adres: Tadeusz Nawarycz, Zakład Fizjologii Człowieka i Biofizyki Uniwersytetu Medycznego, Łódź, Plac Hallera 1, tel , tednaw@ achilles.wam.lodz.pl XIV Sympozjum Naukowo-Szkoleniowe Postępy w alergologii i pneumonologii 4-7 listopada 07 r., Kraków Przewodniczący Komitetu Naukowo-Organizacyjnego: prof. Ryszard Kurzawa, tel Sekretarz: mgr Krystyna Szarawarska, tel Biuro Organizacyjne: Symposium Cracoviense, ul. Krupnicza 3, Kraków tel. (0 12) , , faks (0 12) alerg@symposium.pl,