MIESIĘCZNIK PEDAGOGICZNY

Transkrypt

1 R. XLVIl C zerw iec-l ipiec 1938 Nr. 6-7 MIESIĘCZNIK PEDAGOGICZNY PISMO POŚWIĘCONE SPRAWOM SZKOŁY POWSZECHNEJ - ORGAN ZWIĄZKU NAUCZYCIELSTWA POLSKIEGO W WOJEWÓDZTWIE ŚLĄ SKIM POD KIERUNKIEM KOMITETU REDAKCYJNEGO. Dr S. STENDIG (Kraków). Szkoła a czytelnictwo pedagogiczne. (Dokończenie.) 4. P o dslaw y pc d a g o g i k i. Hessen należy do tych rosyjskich pedagogów, którzy nie chcieli w raju sowieckim tej nauki uprawiać. Wolał Czechy. W Polsce jest znany. Jego P odstaw y pedagogik i "') zostały przyjęte jako przem yślany system pedagogiczny, oparty o założenia filozoficzne. Autor broni w ychowania swobodnego. Po Russie i Tołstoju powiada on (s. 50) nic można bronić w ychowania przymusowego. Rozumiemy teraz, dlaczego opuści! Rosję i Niemcy. Swobodne wychowanie nie znaczy oczywiście, żc należy zrezygnować z autorytetu, samorządu szkolnego, czy dyscypliny, ale powiązać harm onijnie karność, wolność i osobowość, wychowanie moralne z naukowym, a t e z fizycznym. Hessen zastanawia się nad zagadnieniami wychowania przedszkolnego, szkolnego, hołdując, szkole pracy, wyrosłej na gruzach dawnej, biernej, mechanicznej jednos tajności (s. 125). Jak Na Wroczyński. zastanawia się autor nad granicami swobody i przymusu w szkole, nad konstrukcją lekcji w postulowanej szkole, nad oświatą pozaszkolną, nad szkołą jednolitą, zatrzym ując się dłużej nad wychowaniem naukowym, którego celem jest poznanie, jak w ychowania moralnego celem jest osobowość. Hessen wywody uzasadnia historycznie, naukowo, filozoficznie budując na szerokim podłożu fachowej literatury. Po każdym rozdziale następuje wykaz tej literatury, a to umożliwia pogłębienie problemu. W ażnym jest, że autor posługuje się też polską literaturą pedagogiczną, która posiada poważny dorobek. Studium Hessena daje adeptowi i nauczycielowi ogromne korzyści, wprowadza go w problematykę pedagogiki współczesnej. Dlatego Podstawy pedagogiki uważać ") Z rosy jsk ieg o tłu m aczy ł A dam Zieleńczyk. N ak ład em N a szej K sięgarn i w W arszaw ie. N r 2T>- 7 B iblioteki Dziel P edagogicznych. W y d an ie II.

2 162 MIESIĘCZNIK PEDAGOGICZNY należy za książkę klasyczną, którą powinniśmy znać. W skazać lakie książki nauczycielstwu winno być obowiązkiem szkoły.' Hessen ogłosił książkę nową pt. Szkoła i demokracja ii a pr z cło 111 i e,1') odmienną od poprzedniej, w której przedstawił systemat pedagogiki jako gałąź filozoficzną. Książka niniejsza, jak pisze, to zbiór szeregu szkiców, napisanych w ostatnich 10 lalach z okazji zdarzeń bieżącego życia pedagogicznego. W ystępuje w niej H. jako dziejopis pedagogiki, a nie jej systematyk; om awia zarówno nowe eksperymenty szkolne, jak nowe prawodawstwo szkolne i nową ideologię pedagogiczną. Autor pozostał i tu filozofem dając jakby drugi tom Podstaw pedagogiki. Z właściwą sobie powagą śledzi kryzys demokracji i szkoły w wielu państwach, bada możliwości wydobycia się z niego z uwzględnieniem Polski, której jest przyjacielem. Om awia problem szkoły jednolitej i jej trudności, zagadnienie doboru różnicującego, ideę szkoły pracy i system daltoński, koncepcję pedagogiczną Dewey a i Kerschensteinera. Przedstawia kolejno tradycje wychowawcze w Anglii, szkolnictwo Francji, pedagogikę włoską, reformę szkolną w Czechosłowacji i Polsce. Opierając swe wywody na bogatej literaturze przedmiotu zgłębia Hessen każdy problem wykazując cechy dodatnie i ujem ne om awianych ustrojów szkolnych, które, Jhk to przedstawił jeszcze Nalorp, ściśle się wiążą z ustrojem społeczno-politycznym państwa, realizującego swój ustrój przez szkołę. Lektura Hesscna jest bardzo pouczająca. Oczywiście rozróżnić wypada między podstawami pedagogiki w rozumieniu Hesscna, a podstawami wychowania, które mogą być różne. Ks. Karol Mazurkiewicz daje w książce W ychowanie w świetle chrześcijańskiej praw dy obraz różny od poprzedniego. W iek dziecka ocenia autor jako wiek pajdokracji; w autonomii wychow aw czej widzi zapomnienie obowiązków i siły wyższej: Boga. Brak powagi czynnika nadprzyrodzonego w wychowaniu, intclektualizm wychowawczy i woluntaryzm to pedagogika bez Boga. W ychowawca i wychowanek nic tworzą jeszcze Wychowania pełnego, tu brak jeszcze ogniwa trzeciego: Boga. Autor głosi w wychowaniu powrót do Boga przedstawiając próbę systemu wychowawczego, opartego na prawdzie Bożej (hodegetyka). Nie trudno zrozumieć, że autor buduje swój system od podstaw. Foerster był ojcem lego kierunku wychowania, jaki rozwija M azurkiewicz, a jeżeli przejaskrawia, jest faktem, że w niektórych krajach wychowanie inne m a przesłanki, aniżeli religijne. Jest tu walka na dwa fronty: o pedagogikę religijną, gdzie pedagogika roligię z systemu swego wyłączyła i o pedagogikę religijną, gdzie ") B iblioteka Dziel P edagogicznych N aszej K się g arn i N r 56, 57. W a rszaw a-w iln o 11)38.

3 M IESIĘCZNIK PEDAGOGICZNY'1 163 rcligię w podslawowej mierze uwzględnia, jednak nie wyłącznie. Zbyt silnym politicum jest dzisiejsza szkoła i zbyt wielką ingerencja państw a w ustrój szkoły i jej system wychowawczy, by walka la mogła być stoczona bez udziału najważniejszego czynnika: państwa, które wychowanie reguluje zgodnie z sw ym systemem politycznym i form ą rządzenia. Ks. Michał K1 e p a c z18) przychodzi Mazurkiewiczowi w sukurs. Om awia w swej pracy Kierunki organizacyjne oraz ideały w ychow aw cze w współczesnym szkolnictw ie polski 111 strukturę szkoły polskiej sprzed i po reformie ustrojowej, oblicze dzisiejszej szkoły powszechnej i jej problematykę wraz ze sprawą koedukacji i obliczeni nauczycielstwa w stosunku do religii i duchowieństwa. O m aw iając wartość ideałów wychowawczych i niektóre spraw y nauczania zastanawia się nad w ychowaniem religijnym. Autor k ry ty kuje reformę szkolnictwa, która doprowadziła do wzrostu analfabetyzmu w Polsce (milion dzieci poza szkołą w r i nauczycieli bezrobotnych), szkołę jednolitą, monopol szkolny, w szczególności państwowy (s. 60), żądając szkoły wyznaniowej (katolickiej), podczas gdy jak pisze ZNP. dąży do bezwyznaniowej (s. 100). W ystępuje przeciw koedukacji w okresie dojrzew ania (s. 137) i stawia zarzut, żc szkoła polska ciągle jeszcze uczy, a mało wychowuje (s. 191), a program jest przeładowany i brak w nauczaniu jakiejkolwiek syntezy. Postulując nauczanie kształcące (s. 192) żąda wychowania osobowości, a dając wytyczne wychowania państwowego pisze: Przywiązanie do państw a nie wyklucza krytycyzm u (s. 202). Postulując wychowanie religijne różni się od poprzedniego autora tym, żc tam ten żądał wychowania katolickiego, a len religijnego. Książka m a charakter pole 111 iczny i publicystyczny. 5. Metody 11 a u c z a n i a. Okres skrzętnego metodyzowania w naszej szkole minął. Nie m ając własnych metod pracy stosowano obce, ale te się wyczerpały, niemniej wiele cennych zdobyczy przyswoiliśmy sobie w pracy szkolnej. P r z y stosow anie szkoły do dzieck a, czym się lak bardzo charakteryzuje system W innetki, przedstawiony przez C. W a s h b u r 11 e a,") to hasło szkoły nowej, hasło, wynikające z W icku dziecka. Szkoła na m iarę (Koniński), postulowana przez Claparede a, lo szkoła indywidualizująca; system W innetki to system szkółpracowni, który, jak zauważa L. M. Term an, nic może uchodzić 1H) K atow ice K się g arn ia K atolicka. '*) P rzełożył z angielskiego J. P re ch n e r. B iblioteka Dziel P ed a gogicznych N r 43.

4 164 MIESIĘCZNIK PEDAGOGICZNY" za wszechuzdrawiający środek na niedomagania pedagogiki, ho nic jesl wykończony. Największym wrogiem jego jest przeludniona klasa, niwecząca indywidualne nauczanie. Ta podstawowa książka, ważna jak Parkhurst czy Decroly, Stevenson czy Quest, to owoc 12 lal doświadczeń, kompendium szkoły zindywidualizowanej, która możliwa jest w Ameryce, u nas niestety w słabym zakresie. Za ubodzy jesteśmy i za mało m am y szkól, a za wiele dzieci w wieku szkolnym, by móc pracować systemem W innetki, zalecanym przez W ashburne a. Dotyczy to w pewnej mierze i Metody D e c r o l y,1 ) którą przedstawiła A. H a m a i d e. Ten autor w ogóle mało znany jest w Polsce. Od śmierci jego do dziś nic napisał nikt w Polsce monografii o twórcy systemu pedagogicznego, szeroko zastosowanego w Brukseli. Ham aide wprowadza znakomicie w ten belgijski system szkoły, w ten swoisty stosunek wychowawcy do wychowanka, gdzie praca indyw idualna jest wskazaniem podstawowym. Libraclmwa określa ten system, że dla niego nie m a bezimiennej klasy i masy uczniów, ale jest Augusta i Helenka, W iktor i Janek. Ot, lak powinno być w szkole. Decroly zasłynął swą psychologią i pedagogiką dzieci norm alnych i anormalnych, a Claparede w ym ienia jego nazwisko tuż obok Kerschensleinera. Hamaide mówiąc o Decrolym jako twórcy metody ośrodków zainteresowania, wspomina Montessori i Dewey a. Jesl wielką zasługą Biblioteki Dzieł P e d a- gogicznych, że polskiej literaturze pedagogicznej przyswoiła lak bezcen u e dzieł a k 1as y k ó w pedagogiki w s p ó ł c z e s n e j w specjałn y c li o p r a c o w a u i a c li i tłu m a c z e n i a c h. N a s z a Księgarnia dobrze się polskiej szkole, polskiej pedagogice i polski e m u nauczycielowi przysłużyła swą biblio I e k ą p c d a g o g i c z n ą. Dziś z okazji 60 numeru BDP i ukazania się pracy L. China ja Prądy i kierunki pedagogiki współczesnej,11) możemy to z satysfakcją podkreślić i stwierdzić. Szkoła w spólnoty ż y c i a 11) P. Petersen a to przedstawienie planu jenajskiego wolnej, powszechnej szkoły ludowej. Dzięki pracom Szyba Iskiej, Jędrychowskiej, a w szczególności Mirski ego, znany jest u nas system pedagogiczny Peter - sena. W tej książce wprowadza w ten system sam autor. Pedagogikę łączy autor z filozofią, praktykę szkolną z teorią. Wierząc '') T łu m aczy ła z francu sk ieg o M. G órska, w stępem zao p atrzy ła M. IJp sk a-l ib rach o w a. Bibl. Dzieł Ped. ul) Bibl. Dzieł Ped. N r W a rsz a w a 19:18. 1S) T łu m aczy ła z niem ieckiego Jędrychow ska, w stępem zaopatrzył B. N aw roczyński. N akł. N aszej K sięgarn i.

5 MIESIĘCZNIK PEDAGOGICZNY 165 w potęgę duchowa urabiającą wychowanków od wew nątrz, widzi ją we wspólnocie. Nawroczyński powiada, że idea wspólnoty odgrywa rolę kręgosłupa zarówno w teorii wychowania, jak praktyce pedagogicznej Petersena. Jak Pestalozzi oprzeć chciał wychowanie na rodzinie jako najskuteczniejszej wspólnocie, tak i Petersen odtwarza pokolenia, jakie widzimy w rodzinie: z jednej strony: dzieci, z drugiej: nauczycieli i rodziców. Udział rodziców w szkole jest też jedną z podstawowych cech w planie jenajskim. Nawroczyński widzi w systemie Petersena nowy hum anizm (term in Petersena), ale zapomniał, że właśnie ten pedagog najbliższy był hitleryzmowi i on na IV kongresie m oralnym wygłaszał przemówienia, sprzeczne z duchem h um a nizm u. W prawdzie pedagogiem oficjalnym jest dziś w N iem czech Krieck, a nie Kerschensteiner, ani Petersen, ale jenajska szkoła wspólnoty życia przygotowała szkołę niemiecką dla Hitlerjugend. Tym ławiej też mógł się Petersen przestawić. Cykl książek Z praktyki s z k o 1 n e j, wydaw any przez Naszą Księgarnię ma, jak Biblioteka Dziel Pedagogicznych, poświęcona klasycznym i podstawowym dziełom z zakresu pedagogiki, przede wszystkim aspekt praktyki codziennej. Książki w tym cyklu się ukazujące są w c i clenie 111 zasad teoretycznych; zawierają konkretne wskazówki programatyczne i m etodyczno - dydaktyczne w oparciu o przyjęte wskazania pedagogiki. N ą u c zanie p o c z ą tkow e 18) K o r n i szewski e g o i Maćkowiaków to przykład lej literatury. Autorowie dają kompendium szkoły powszechnej opierając swe wywody na n a j nowszej literaturze przedmiotu; uwzgdędniają psychologię, dydaktykę. i praktykę szkolną. Korni szewski kreśli organizację nauczania początkowego w oparciu o psychologię dziecka, a organizację pracy w klasie pierwszej na podstawie własnych doświadczeń przedstawiają J. i A. Maćkowiakowie pogłębiając najważniejsze czynności nauczania wstępnego: czytanie i pisanie. Treść ujęta naukowo, przy tym oparli autorowie swe wywody na polskiej literaturze przedmiotu, co m a o tyle znaczenie, że uwzględnia polską szkołę i polskie dziecko. Że przyswojone są metody, jakie zyskały prawo obywatelstwa, jest jasne. 6. P r o h I e m y biopedagogi c z n e. O r gani z m a ż y c i e p syclii c z n e S. Szu m a n a i S. Skowrona21) to książka, poświęcona problemowi nowemu w pedagogice. W prowadza w zasadnicze problemy biologicznych podstaw życia psychicznego, mającego dla pedagogiki duże znaczenie. Autorowie dają w lej rzadkiej książce orientację przy **) Z p ra k ty k i szkolnej" N r 34. N ak ładem N aszej K sięgarni" w W arszaw ie, 11)38 r. 2 ) B iblioteka Dzieł P edagogicznych N r 45 i 46. N asza K sięg arn ia".

6 166 MIESIĘCZNIK PEDAGOGICZNY rodniczą w kwestiach wychowawczych, bo, jak piszą zwykle przeważa humanistyczne nastawienie do przedmiotu wychowania. Psychologia biologiczna nowa gałąź psychologii ma oświetlić genezę życia psychicznego na tle zjawisk organicznych i biologicznych. Autorowie dali lylko wprowadzenie w biopsychologię. Było by błędem popaść w biologizm w wychowaniu, ale było by też zapoznaniem faktu, nieliczenie się z biologicznymi podstawami życia psychicznego, które acz autonomiczne, mimo wszystko wiąże się z biologią. Po raz pierwszy w polskiej literaturze pojawił się rodzaj podręcznika z pogranicza biologii i psychologii, po raz pierwszy naświetlili autorowie, szczególnie prof. Szuman, stronę biologiczną pewnych procesów wychowawczych. W tym też leży wyjątkowe znaczenie książki, w pełni słowa n au kowej. Przedmiot traktowany jest na szerokim podłożu wiedzy biologicznej i wiele tu mowy o biologii zwierząt; psychologia zaś dotyczy człowieka. Biopsychicznym zjawiskiem są sny, które w psychoanalizie dominującą odgrywają rolę. Im to poświęcił rozprawę Szuman (P r o b 1e m y s ii ó w).86) Autor nie zgadza się z ujęciem i interpretacją snów w teorii Freuda, nie widzi też w problemie snu centralnego zagadnienia psychologii; kocha ich irracjonalny półm rok i próbuje interpretować sny sam operując bogatym m ateriałem własnym i zebranym, między innymi leż snami dzieci i młodzieży. Freud pisze, że ogromna większość symbolów snu, to symbole seksualne; nawet przy snach egzaminacyjnych, dopatruje się on tła seksualnego. Zagadnienia seksualizmu dziecka i m ł o- dzieży szkolnej 8") opracował klasycznie A. Dryjski. Podał biologię, psychologię i pedagogikę. Polska literatura seksuologiczna jest biedna, pisze autor, a ważny to problem dla szkoły. Był czas, kiedy się lego wstydzono, kiedy pedagogika sprawę tę omijała. Autor poświęca pedagogice seksualnej specjalny rozdział podając uwagi odnośnie do wychowania płciowego. Okres dojrzewania płciowego przypada na czas szkolny, dlatego szkolę problem len żywo obchodzi, specjalnie z uwagi na problem koedukacji, podstawowy dla szkoły, jej pracy wychowawczej i dydaktycznej. Tak samo żywotną jest sprawa uśw iadamiania płciowego w szkole. Tym sprawom poświęcił dużo uwagi Baley w osobnej książce, bo ciągle nie doceniamy lego ważkiego problemu w pedagogice. Ze z Freudem, musiał się autor spotkać, jasne, przecież cała psychoanaliza jest na śmierć i życie związana z seksuologią, zarzucano przecież Freudowi panseksualizm, co sam prostuje, choć w sferze tej widzi wielki motor życia. 8S) K raków G ebethner i W olff. O dbitka z C how anny 1!>.'17. ") B iblioteka Dziel P e d a g o g ic z n y c h N r 68, 69 i 40.

7 MIESIĘCZNIK PEDAGOGICZNY" 167 D r y j s k i opracował gruntownie problem Praca umysłowa, egzaminy i zaburzenia czynnościowe 0 rganiz m u.s?) Rudniański zajął się Technologią pracy umysłowej, Dryjski natom iast tem at rozszerzył i wyczerpał. Zagadnienie psychofizjologii jest dla praktyki szkolnej ważne, nie jest bowiem bez znaczenia dla dydaktyki, jakie praca szkolna wywołuje zaburzenia czynnościowe organizmu, jakie m a uczeń w arunki pracy umysłowej, jakie m a m u szkoła dać i jakie ma w domu, jakie wzruszenia egzaminacyjne i zmiany przeżywa uczeń w czasie pracy szkolnej. Egzaminy i reakcje są znane, mniej się wiedziało o reakcjach układu krwionośnego, oddechowych i mięśniowych, wydziclniczych i o zmęczeniu. A to podaje autor w formie naukowej, ale popularnej. W skazania jego przydadzą się każdemu pedagogowi, niejedną zagadkę dydaktyczną tłumaczą. Prawda, że do książek, dotyczących biopedagogiki 1 biopsychologii trzeba znać wiele biologii, ale za to rozszerza się horyzont i praca szkolna znajduje pogłębienie. Zyskuje też na tym jej metodyka. 7. Spraw a czy teinie Iw a. Poruszyliśmy problem czytelnictwa pedagogicznego i zdajemy sobie sprawę, że nie każdy nauczyciel może czytać każdą książkę pedagogiczną. I nic m a czasu, często brak m u fachowego przygotowania, (aulorowie poruszają przecież moc rzeczy ściśle fachowych), nic może książki nabyć ani pożyczyć, nie wie o niej często, jest przemęczony pracą bieżącą, nie m a zainteresowania ild. Otóż na tym odcinku w inna szkoła pomóc. W miejscowościach małych winny istnieć międzyszkolne koła pedagogiczne, gdzieby systematycznie referowano bieżącą literaturę pedagogiczną, poszczególni referenci winni pisać krótkie recenzje o nowościach, kalkować je (na maszynie lub powielać) i zamieszczać w szkołach na widocznym miejscu, niezależnie od poczynań szkoły własnej i kierownika; ktoś w radzie pedagogicznej może objąć rolę referenta pedagogicznego, który by czuwał nad zakupem książek do bibliotek szkolnych i referował je. Czasopisma w inny dawać przeglądy literatury pedagogicznej, a wizytatorowic winni ze swej strony dbać o czytelnictwo; należy organizować czytelnie i w ykładać książki na odpowiednim miejscu ild. Słowem trzeba podnieść czytelnictwo pedagogiczne, inaczej cofniemy się w naszej pracy, zrulynizujemy się i powrócimy do szkoły tradycyjnej, do szkoły biernej, jak ją nazywa Hessen. Pedagogika tylko wówczas będzie żywa, jeżeli będziemy ją znali i stosowali, inaczej będzie papierową, a szkoła zmechanizuje się. Stroną adm inistracyjna weźmie górę, nic będzie mowy o eksperymentowaniu, wypróbowywaniu nowych metod i osiągów wiedzy, bądź co bądź * ) B iblioteka Dziel P edagogicznych N r 53 i 54.

8 168 MIESIĘCZNIK PEDAGOGICZNY" postępującej naprzód. Skoro fachowcy się trudzą, by badaniam i swymi i wskazówkami konkretnie służyć szkole, to naszą i szkoły rzeczą jest z wyników pozytyw nych ich badań korzystać i wcielać je w pracę szkolną. Dlatego jest czytelnictwo pedagogiczne niezwykle ważne. Niestety, przyznać trzeba, jest coraz gorzej na tym polu. Są wielkie zespoły grona, gdzie się nie znajdzie ani jeden am ator pedagogiki, który by trzymał rękę na pulsie wydawnictw i nowości. A jeśli jest, chodzi luzem, czyta sobie dla siebie nie dzieląc się nawet informacjami z gronem kolegów. Władze* szkolne mało tym problemem się zajmują, a ileż więcej by w artała praca szkolna, oparta na fachowości, ciągle odnawianej i pogłębianej. Przecież nie powie żaden z nas, że m u wystarcza pedagogika, z którą wyszedł z sem inarium czy z uniwersytetu. W tym związku nadmienić chcę, że ważnym jest również czytelni cl w o czasopis 111 pedagog!cznych, ale i tu nie lepiej. Przy tym nie każde czasopismo rozumie względnie wykonuje dobrze swe zadanie informowania o dobrej pedagogicznej książce. Zdaniem moim, niezależnie od rubryki książek pedagogicznych, nadesłanych, w inny czasopisma pedagogiczne albo w stałych przeglądach nowości, albo w regularnym recenzowaniu celniejszej literatury wykazać zainteresowanie tym zagadnieniem, nic zawsze bowiem w ystarcza artykuł, który problem porusza lub omawia, często wypada sięgnąć do literatury przedmiotu, a tu musi nauczyciel mieć drogowskaz w swym piśmie, które jest jego doradcą, poradę w swej szkole, u swego dyrektora, u kolegi, w kole pedagogicznym, w czytelni lub w wypożyczalni i innych instytucjach czytelniczych. Uważam za wdzięczny temat pedagogiczny rozwiązanie problemu czytelnictw a pedagogicznego, za tem at bardzo ważny, bo w dużej mierze od tego zależy dobra realizacja reformy szkolnej i dobra szkoła polska szkoła żywa, nie papie- \ rowa, aktywna, nie bierna, nowa, nie tradycyjna. Dr SOI SOLSKI KONSTANTY (Pszczyna). Odrębność światopoglądu młodzieży śląskiej. Zastanawiając się nad zasadniczymi cechami światopoglądowymi młodzieży śląskiej dochodzimy do wniosku, że w okresie tak zwanego idealizowania nie jest ona zbyt rewolucyjną, radykalną i skrajną w swoich poglądach i dążeniach,.lej marzenia są w tym czasie dość silnie przystosowane do życia i wykazują znaczne poczucie rzeczywistości. Jest to młodzież kompromisowa i ugodowa na skutek wysoce rozwiniętego stopnia uspołecznienia, wynikającego ze współżycia

9 MIESIĘCZNIK PEDAGOGICZNY' 169 i współdziałania z innymi, co ma szczególnie często miejsce w okręgach przemysłowo-kopalnianych tutejszego województwa. Wymieniona powyżej mentalność jest wynikiem wczesnego wciągnięcia młodzieży do walki o byt i troskę o jutro. Z światem starszych jest młodzież śląska bardzo silnie związana, wskutek czego i wpływ dorosłych jest na nią znacznie większy. Odbija się to na ustosunkowaniu młodszego pokolenia do starszego, któremu młodzież na ogół nie zarzuca konserwatyzmu i zacofania. Nie dąży do gwałtownych reform i natychmiastowej przebudowy społecznej, lecz zmierza do ewolucyjnej i spokojnej zmiany dotychczasowego stanu, pomimo że nie uważa go za najlepszy. Do współczesnego ustroju społecznego i gospodarczego odnosi się raczej krytycznie w pozytywnym i konstrukcyjnym tego słowa znaczeniu, pomimo że często pada ofiarą kryzysu i bezrobocia. W ydaje się jej, że tak jak jest, było od dawna i że tak dalej być musi. Do polepszenia sytuacji dąży raczej drogami legalnymi i pokojowymi uważając je za najlepsze i za najskuteczniejsze. Jej id'ealizm jest dość krytyczny i na ogół pozbawiony nierealnej wiary w przyszłość w utopijnym i oderwanym tego słowa znaczeniu. Przyczyniły się do tego twarde warunki życia tej młodzieży i wczesne zarobkowanie, zmuszające do stałego liczenia się z rzeczywistością i własnymi możliwościami. Zwrot ku realistycznym, trzeźwym i praktycznym poglądom następuje u młodzieży śląskiej dość wcześnie i szybko. Wpływa na to powszechna materializacja śląskiego życia codziennego i ciągły kontakt z światem pracy. Ideałem młodzieży śląskiej jest postać pracownika i bojownika zarazem. Szczytem jej marzeń jest osiągnięcie maksymalnej specjalizacji w wybranym zawodzie, otrzymanie wynagrodzenia odpowiadającego istotnej wartości wysiłku i usamodzielnienie przy pomocy własnego warsztatu pracy, który powinien być podstawą niezależnego bytu w przyszłości. Młodzież okręgów robotniczych i przemysłowych żywi do sportu szczególnie silne zamiłowanie. Jej ideałem jest uzyskanie nagrody, wyróżnienie, jako też zdobycie maksymalnej sprawności fizycznej w tej dziedzinie. Szczególnie silnym zainteresowaniem cieszą się działy mechaniczne sportu, jak automobilizm, motocykl izm, lotnictwo itp. Imponują jej rekordy, które pragnie osiągnąć ćwicząc się na prymitywnie zaimprowizowanych boiskach i rozczytując się w zaprawach i wynikach sportowych. Dziewczęta myślą zwykle o wczesnym zarnążpójściu, do którego przygotowują się od lat najmłodszych składając wytrwale i systematycznie drobne nawet oszczędności na skromną bodaj

10 170 MIESIĘCZNIK PEDAGOGICZNY wyprawę i jakie takie urządzenie mieszkania. Częstym przedmiotem ich marzeń jest i służba klasztorna. W okresie dualizmu światopoglądowego, pojawiającego się w czasie dojrzewania, a odznaczającego się walką o realizację ideałów, zwycięża szybko obiektywna i trzeźwa postawa wobec rzeczywistości w konflikcie z subiektywnym i uczuciowym nastawieniem jaźni. Młodzież śląska wypowiada się w tym czasie raczej rozumem aniżeli sercem, zdając sobie sprawę z tego, że droga marzeń i urojeń prowadzi czasem do zubożenia i zguby. Od szarego życia odrywa się za pomocą filmu i lektury, które dają jej możność pozornego zaspokojenia wyimaginowanych pragnień. Czyta i chodzi do kina tym częściej, im silniejszych doznaje rozczarowań życiowych. Marzenia młodzieży śląskiej są raczej konkretne aniżeli nieokreślone. Chłopcy marzą o mistrzostwach sportowych, o własnym warsztacie pracy, o stanowisku i uczciwym zdobyciu majątku, dziewczęta o szczęściu macierzyńskiego życia, dozgonnej miłości i bogatym mężu. Idealizm praktyczny góruje stale nad idealizmem marzycielskim i usuwa go konsekwentnie z świadomości młodzieży śląskiej. Młodzież okręgów fabryczno-kopalnianych oddaje się często idealizacji sielankowej') na skutek tęsknoty za przyrodą, której brak daje się w tych stronach dotkliwie odczuwać. Garnie się chętnie do rozwiniętego życia organizacyjnego, współpracy i do współdziałania z innymi. Pęd do przeżyć kontemplacyjnych na tle piękna przyrody jest tym silniejszy, im bardziej młodzież tych okręgów dotknięta jest skutkami.kryzysu i bezrobocia. Idealizacji romantycznej, szukającej przygód i wstrząsów psychicznych oddaje się rzadziej. Woli ciszę, spokój i pogodę, aniżeli ruch, pęd i tętent, którego ma dosyć w otoczeniu tutejszych szybów i kominów. Idealizacja metafizyczna, kształtująca się pod wpływem wiary i religii, ujawnia się raczej u dziewcząt aniżeli u chłopców. Snując plany na przyszłość młodzież śląska okręgów kopalniano-fabrycznych wymienia najczęściej zawód wojskowy, techniczny, handlowy, a w rolniczych agronomiczny, nauczycielski i lekarski. W dziedzinie ideałów politycznych wykazuje młodzież śląska znaczną dezorientację. Taka tu wielość różnych, sprzecznych na ogół, krzyżujących się wpływów, że młodzież nic jest w stanie wykształcić w sobie wyraźnego światopoglądu w tych sprawach. Na szczęście, głównie pod wpływem silnego przywiązania do ko- ') Prof. ilr St. Szu mim - Dr J. P ieter - Ks. II. W o ry ń sk i: P sychologin św iatopoglądu m łodzieży. N akł. N aukow ego Tw a Pedagogicznego.

11 MIESIĘCZNIK PEDAGOGICZNY 171 ścioła i wiary charakteryzuje się zapatrywaniami, które nie mają nic wspólnego z daleko idącym radykalizmem. Dużo mówi o sprawiedliwości, pacyfizmie, liberalizmie, demokracji, walce z nędzą, o pomocy bezrobotnym i zapewnieniu minimum egzystencji warstwom pracującym, a wszystko to chce osiągnąć za pomocą umiarkowanych i dopuszczalnych reform, zgodnych z interesami państwa i liczeniem się z potrzebami innych. Uderza silnie patriotyzm tej młodzieży i stałe podkreślanie konieczności przeciwstawiania się germanizacji, jako też liczenia się z interesami zawodowymi rodziców i opiekunów. Znać w tym wyraźny wpływ starszych na młodzież i rozbudowanego życia organizacyjnego, szczególnie rozwiniętego w okręgach robotniczych. Przeżycia erotyczne młodzieży śląskiej charakteryzują się na ogół dość spokojnym przebiegiem, uczuciowość i marzyciclstwo tłumione są trudnymi warunkami bytowania, sublimującymi najrozmaitsze czynności instynktowe. Czysta, platoniczna, pierwsza miłość gaśnie szybko pod wpływem szarej codziefllnej rzeczywistości, która zmusza do realniejszego spojrzenia, spotęgowanego kryzysem i koniunkturalnymi falami bezrobocia. Chłopcy idealizują częściej od dziewcząt, które pod wpływem rodziców, a szczególnie matki, patrzą obiektywniej na życie i nie pozwalają się unieść uczuciom nie zawsze korzyść przynoszącym. Poczucie rzeczywistości w młodości jest u dziewcząt znacznie silniej rozwinięte. Rozdwojenie wewnętrzne w zakresie uczuć miłosnych występuje u młodzieży śląskiej na ogół dość krótko. Szybko dochodzi ona do syntezy miłości duchowej ze zmysłową pod wpływem konieczności konfrontowania ideałów z rzeczywistością i nieubłaganych rozczarowań, które przynosi codzienna szara rzeczywistość. Nie znajdując na ogół szczęścia w miłości idealnej do jednej wybranej osoby w sensie marzycielskim, trudnym do zrealizowania młodzież śląska kieruje swe uczucia w inną stronę wyczuwając przyjemność w altruizmie i charytatywnych poczynaniach. Realizm i materializm w uczuciach miłosnych młodzieży śląskiej wyraża się raczej dążeniem do dobrobytu w małżeństwie, aniżeli zmysłowością wynikającą z popędu płciowego. Wśród młodzieży śląskiej spotykamy rzadkie wypadki zupełnego zwątpienia i rozczarowania, jako też niechęci do życia i istnienia. Niepowodzenia życiowe przyjmuje ona z całym spokojem i równowagą ducha nie zrażając się do dalszej działalności. Rzadko skarży się, żali i buntuje, raczej idzie naprzód z podniesioną głową i zaciśniętymi zębami. W yraźny w tym wpływ religii i szkoły, które to czynniki wzmacniają poczucie wartości i życiowej odwagi. Ciągły kontakt z światem pracy i wyczerpująca treść życia codziennego przyczyniają się do szybszego ujawnienia idealizmu

12 172 m i e s i ę c z n i k p e d a g o g i c z n y praktycznego. Przejawia się on przede wszystkim w pracy nad sobą u młodzieży śląskiej, która wykazuje duży pęd do ciągłego samokształcenia się w dziedzinach odpowiadających jej zainteresowaniom. Młodzież śląska pracuje nad sobą, szczególnie w okresie kończenia szkoły, względnie natychmiast po opuszczeniu jej m u rów. Zmusza ją do tego twarda rzeczywistość i świadomość konieczności zdobycia jakiejś pracy. Idealizując samą siebie wyrabia w sobie silną wolę i uczy się skupiać energię na celach pożytecznych. Pesymizm i marzycielska bezproduktywność wraz z cynizmem pojawia się rzadko wśród tutejszej młodzieży. Młodzież śląska wykazuje słabą skłonność do mędrkowania i krytykowania zwyczajów opartych na tradycji z powodu znacznego konserwatyzmu wszystkich sfer miejscowej ludności i jednolitego na ogół wyznania religijnego, znacznego rozwoju racjonalizacji zjawisk, rozbudzonego popędu samozachowawczego w dawnej walce z obcym najeźdźcą, znacznej samowie^zy i silnego samopoczucia. Wprawdzie wzrost wiedzy sprzyja mędrkowaniu, jednak niezachwiany idealizm religijno-etyczny i poprawna na ogół postawa wobec społeczeństwa wychowującego wpływają na tę skłonność dość hamująco. Krytykująca młodzież śląska zajmuje w najrozmaitszych sprawach raczej stanowisko pozytywne, rzadziej dogmatyczne aniżeli negatywne i sceptyczne. Poza tym charakteryzuje się raczej stałością, aniżeli zmiennością zapatrywań i konstrukcją realnych, a nie doktrynerskich ujęć rozmaitych zjawisk świata rzeczywistości. Młodzież śląską interesują raczej te problemy, które są z życiem i bytem codziennym związane aniżeli takie zagadnienia, jak sens istnienia Boga i duszy, początku świata, wiary i wolności itp. Najsilniej interesują ją kwestie polityczno-społeczne, cywilizacyjnokulturalne, techniczne itp., słabiej problemy moralne, najmniej teologiczne. Wskutek interesowania się powyżej wymienionymi zagadnieniami rzadko wpada młodzież w pesymizm i negatywizm. Dlatego i problemem cierpienia i śmierci rzadziej się zajmuje. Typ tradycjonalistyczny jest najczęściej spotykanym typem świato-poglądowym młodzieży śląskiej ze względu na przywiązanie do głęboko zakorzenionej tradycji. Do problemów nadziemskich odnoszą się raczej pozytywnie, względnie obojętnie aniżeli nieufnie. Uważają, żc między religią a nauką zachodzi całkowita zgodność i żc to sprawa ludzi starszych i w piśmie biegłych a nie młodzieży. Wiarę uważają za potrzebną, konieczną i pożyteczną dla społeczeństwa i Państwa.

13 MIESIĘCZNIK PEDAGOGICZNY1 173 Zasadniczą cechą przeżyć religijnych młodzieży śląskiej jest raczej stałość aniżeli zmienność i płynność w tej dziedzinie. Wynika to z dość znacznej jednolitości światopoglądowej całego społeczeństwa i wewnętrznego przekonania, że między wiarą i rozumem zachodzi harmonia i zgodność. Młodzież śląska nie wypowiada na ogół zbyt radykalnych poglądów w sprawach religijnych kładąc silny nacisk na praktyki religijne. Konsekwencją przywiązywania do tego wielkiego znaczenia jest brak pociągu do problematyki religijnej i rozwiązywania nawet nasuwających się wątpliwości religijnych. Młodzież śląska nic lubi i unika dyskusyj religijnych, którymi zasadniczo mało się interesuje. Pociąg do romantyzmu i mistycznego nastroju w przeżyciach religijnych wypowiada się raczej skłonnością do uczestniczenia w zbiorowych uroczystościach liturgicznych aniżeli do samotnego i odosobnionego przeżywania treści religijnych. Aktywizrn religijny wyraża się dążeniem do sumiennego wykonywania praktyk religijnych, które młodzież śląska początkowo realizuje pod wpływem naśladownictwa i nacisku ze strony starszych i przywiązania do głęboko zakorzenionej tradycji, a później stopniowo i pod wpływem własnych wewnętrznych potrzeb religijnych. Poważnym czynnikiem jest tu również powszechny pęd do naśladownictwa, przejawiający się zresztą nie tylko w tej dziedzinie. Młodzież chętnie uczęszcza na ogólne nabożeństwa nie protestując przeciwko obowiązującemu przymusowi. Tęskniąc za podporządkowaniem się jakiemuś autorytetowi poddaje się chętnie rozkazom starszych względnie przywódców, wyrosłych z grona Rówieśników. Imponują jej typy wydające sprawiedliwe, ale równocześnie twarde i konsekwentne polecenia, które wykonuje bez szemrania a nawet z dużym zadowoleniem. Treść rozkazów przyjmuje na ogół bezkrytycznie, przekonana, że są słuszne i konieczne. Zamiłowanie do samotności i odosobnienia jest u młodzieży śląskiej słabo rozwinięte. Lubi ona życie zbiorowe i chętnie łączy się w organizacje, szczególnie w okręgach fabryczno-kopalnianych. Największe zaufanie ma do miejscowych przewódców, pochodzących z najbliższego względnie regionalnego otoczenia. Wyczerpująca treść śląskiego życia codziennego i zmechanizowane przeważnie formy współczesnej pracy ludzkiej ograniczają rozwój indywidualności tutejszej młodzieży i tłumią jej siły twórcze czyniąc życie szarym, monotonnym i bezbarwnym. W wirze codziennych zajęć, urozmaicanych często kilkurazowym przejazdem najrozmaitszymi środkami lokomocji, świstem mknących lokomotyw, jękiem tramwajowych wozów i ludzkim gwarem, młodzież nie może się skupić, zastanowić nad sobą, zrozumieć i zgłębić własnych przeżyć psychicznych.

14 174 MIESIĘCZNIK PEDAGOGICZNY W rodzona u młodzieży wrażliwość na najrozmaitsze zjawiska i zmiany zachodzące w otaczającym świecie, ulega stępieniu i stopniowemu zmniejszaniu się na skutek wielkiej ilości najrozmaitszych podniet działających na jej zmysły. Niespokojny i napięty tryb życia codziennego, rozbudowane formy pracy ludzkiej wraz z atmosferą niepokoju i niepewności utrudniają twórczą pracę umysłu i osłabiają samorzutny wysiłek wyobraźni, która przybiera raczej charakter bierny i naśladowczy aniżeli czynny i produktywny. Przyczynia się to w znacznym stopniu do zwężenia horyzontów światopoglądowych, które zostają obniżone w swym locie. W pływa na to i specyficzny, charakter inteligencji młodzieży śląskiej. Wspierana ciągle nowymi wiadomościami, nie zawsze wartościowymi pod względem jakościowym, wyraża się raczej umiejętnością trafnego rozumienia i obserwowania najrozmaitszych zjawisk aniżeli zdolnością tworzenia pomysłów i przetwarzania życia. Odbija się to na konstrukcji i wartościach treści światopoglądowych młodzieży śląskiej. Są one również zależne od wrodzonych i nabytych cech psychicznych tutejszej młodzieży, których rozwój jest silnie uzależniony od czynników środowiskowych. Różnice jakie pod tym względem zachodzą są tak znaczne, jak różny jest charakter poszczególnych ośrodków regionu śląskiego. Chcąc w wyczerpujący sposób omówić odrębność światopoglądową młodzieży śląskiej należałoby zacząć od rozpatrzenia tego zagadnienia na tle jej wrodzonych i nabytych właściwości duchowych. FRANCISZEK SIKORA (Chorzów). Istota regionalizmu i jego znaczenie dla dzisiejszej szkoły (D okończenie,) Równie wielkie są możliwości wykorzystania historii danego regionu w nauce szkolnej. Każda z naszych dzielnic brała bardzo intensywny udział w historycznym życiu naszego państwa, a z przeszłości pozostało wszędzie dużo pamiątek. Praw ie wszędzie znajdują się albo jakieś historyczne miejscowości, albo tak częste na naszych ziemiach kurhany, mogiły, alho jakieś ruiny czy pamiątkowe budowle. Zresztą same nazwy miejscowości m o gą nam w historii wiele wyjaśnić. Dziecko pozna przeszłość historyczną swojej ściślejszej ojczyzny, dowie się, jakie związki łączyły ją z całym państwem, przekona się, że na tej ziemi, co ono teraz, mieszkali dawniej jego praojcowie, takim samym co my dzisiaj mówiący językiem. Da m u to pewną świadomość i historycznej i obecnej przynależności regionu do państw a polskiego,

15 MIESIĘCZNIK PEDAGOGICZNY* 175 zabezpieczy, zwłaszcza na kresach zachodnich, przed mylnymi, częstokroć świadomie dziecku podsuwanymi pojęciami w lej sprawie. Nic chodzi o zacieśnienie znajomości historii do zagadnień czysto regionalnych, ale o poznanie historii całego państwa i n a rodu na podstawie przystępniejszej dziecku historii jego najbliższej okolicy. W nauce historii, zwłaszcza na niższym stopniu szkoły powszechnej, wielkie usługi mogą oddać legendy, baśnie i klechdy, w które obfituje każda z dzielnic naszego państwa. Nauka geografii powinna się w ogóle oprzeć na znajomości najbliższej okolicy, na poznaniu jej w arunków klimatycznych, hydrograficznych, ludnościowych i innych, a na tej podstawie powinno się dopiero doprowadzić do pewnych uogólnień w stosunku do całego państwa i do krajów, które leżą na tej szerokości geograficznej co nasza, a więc w których w arunki geograficzne odpowiadają mniej więcej naszym. W ten sposób staną się dziecku zrozumialszymi te wszystkie zagadnienia, z którymi norm alnie nie może sobie dać rady, gdyż m u je trudno uzmysłowić. To samo odnosi się do nauki przyrody. Pewno, żc dziecko powinno poznać przyrodę całego kraju w takim stopniu, w jakim lo jest możliwe, ale przede wszystkim powinno poznać to wszystko, czego m u z zakresu tej nauki może dostarczyć najbliższa okolica. Musi poznać wszystkie, ważniejsze ze względów gospodarczych dla danego regionu rośliny i zwierzęta, musi wiedzieć, jakie w danej okolicy rosną zioła trujące, których ziół używa się dla celów leczniczych. Powinno poznać wszystkie rośliny i zwierzęta, charakterystyczne tylko dla danej okolicy, powinno wiedzieć, które z nich podlegają ochronie i dlaczego. Nauczyciel śpiewu znajdzie w pieśniach regionalnych nieprzebrane bogactwo materiału, z którego może czerpać przy każdej sposobności, naturalnie po odpowiednim wysegregowaniu pieśni, nie nadających się do szkoły ze względu na teksl. Pieśń regionalną powinna szkoła otoczyć jak najstaranniejszą opieką i doprowadzić do jej odrodzenia. Pieśń ludowa to jest la Mickiewiczowska arka przymierza między dawnymi a nowymi laty, lo jest jeden z czynników, który nam umożliwił odrodzenie państwowe. Zwłaszcza tu na Śląsku powinniśmy pamiętać o tym, żc śląska pieśń ludowa była potężnym czynnikiem odrodzenia narodowego ludu śląskiego, że była ważkim narzędziem walki z germ a nizacją. Specjalne znaczenie m a ludowa pieśń obrzędowa, która umożliwia nam poznanie nie tylko pieśni, ale i dawnych obyczajów naszego ludu. Rysunki, zwłaszcza w klasach wyższych, mogą być prawic w zupełności oparte na motywach regionalnych. Ogromny wybór materiału może nauczyciel znaleźć w stroju ludowym, w zabytkach architektonicznych, w sprzętach, jakich lud nasz dawniej używał, a jakie jeszcze i obecnie nierzadko można spotkać, często poniewierające się na strychu, czy też gdziekolwiek indziej.

16 MIESIĘCZNIK PEDAGOGICZNY A ornamentyka ludowa? Przecież to źródło nie tylko niewyzyskane, ale, zwłaszcza, jeżeli chodzi o niektóre dzielnice, wcale dotąd nawet nienaruszone. A ileż dzieci przy tym mogą skorzystać. Dowiedzą się, że niekoniecznie trzeba być zaraz wielkim i znanym artystą, aby coś naprawdę ładnego narysować, ale że często rzeczy bardzo ładne tworzy sam lud, że wśród niego trafiają się artyści bezimienni, którzy stworzyli rzeczy naprawdę wartościowe i zachowujące tę wartość przez wieki. Jeżeli w ten sposób wychowamy przynajm niej jedno pokolenie, to może znikną z naszych mieszkań wiejskich i miejskich tak obecnie częste, a tak beznadziejnie brzydkie oleodruki. Podobnie ma się rzecz i z nauką robót ręcznych i to obojętne, czy dla dziewcząt, czy dla chłopców. 1 tu dostarczy nam bardzo dużo wzorów sztuka ludowa, która i w tej dziedzinie stworzyła rzeczy naprawdę piękne i wartościowe. Niestety, wielu z tych rzeczy, o których była dotychczas mowa, nic można już dzisiaj znaleźć wśród naszego ludu. Ale tworzą się obecnie muzea regionalne, już nie tylko w większych m iastach, ale prawie w każdym ośrodku jakiegoś regionu. Zwiedzanie tych muzeów ma dla dzieci niesłychanie wielkie znaczenie i organizowanie wycieczek do takich muzeów musi zacząć szkoła uważać za jedno ze swych bardzo ważnych zadań. Równie wielkie znaczenie m ają zagadnienia regionalne dla wychowania młodzieży szkolnej. Ich wpływ wychowawczy koncentruje się w sferze uczuciowej dziecka, przyczyniają się one bowiem do rozwoju uczuć narodowych, religijnych i estetycznych. Jeżeli dziecko pozna swój region, to go leż pokocha, ho zrozumie, że całą przeszłością i teraźniejszością jest z nim połączone. Zapoznane z dalszymi regionami zrozumie, co łączy wszystkich Polaków, zrozumie, że wszyscy oni pracowali wspólnie dla dobra Ojczyzny, i że wszystkie regiony wspólnie przez swą wiekową pracę wytworzyły naszą kulturę narodową, że la kultura i państwo, to nasza wspólna własność, za którą wszyscy na równi je steśmy odpowiedzialni i której wszyscy wspólnie jesteśmy zobowiązani bronić jako naszego najwyższego dobra. Uczucia religijne dziecka spotęgują się po zapoznaniu pobożności przodków, 0 której nżoże się dziecko przekonać oglądając tak gęsto po naszym kraju rozsiane kościoły i kapliczki przydrożne. Poznanie wyrobów sztuki ludowej, zapoznanie się z ich pięknem i zrozumienie tego piękna będzie stanowiło naprawdę ważny czynnik rozwoju uczuć estetycznych dziecka. Przez poznanie wartości zabytków nauczy się je dziecko ochraniać, z przeszłości narodu będzie się czuć dumne, przez poznanie rzadkich okazów flory i taimy rodzimej zrozumie konieczność ich ochrony. Pozna, że każdy człowiek może się, zależnie od swoich sil, przyczynić do wielkości 1 potęgi państwa, a to doprowadzi je do poczucia odpowiedzialności za jego losy.

17 MIESIĘCZNIK PEDAGOGICZNY" 177 W idzimy więc, żc regionalizm m a dla szkoły poważne znaczenie, ale dla nas, nauczycieli, decydującym musi być to, co w lej sprawie m ów ią programy nauczania. Czy w nowych programach jest przewidziane zapoznanie dzieci z odnośnym regionem, czy też pominięto te sprawy milczeniem? Otóż wymagania regionalizmu są w programach bardzo szeroko uwzględnione. Program nauki dla klas niższych jest prawie w zupełności oparty na znajomości środowiska dziecka. W różnych miejscach programu czytamy uwagi o konieczności gruntownego zapoznania dzieci z ich środowiskiem. Np. w Uwagach do całości programów poszczególnych przedmiotów czytamy (historia, sir. 285): W klasach III i IV dajem y już więcej m ateriału z życia polskiego w przeszłości, za punkt wyjścia uważając środowisko. Staramy się przy tym doprowadzić do zagadnień, wiążących w całość Państwo Polskie. Wiadomości z dziejów lokalnych i regionalnych winny być wiązane z lematami z dziejów ogólnych Polski i rozbudowywane w zależności od terenu (sir. 286). W specjalnym odstępie, zatytułowanym: Czynnik lokalny i regionalny, zaleca program, aby uczniowie poznali dokładnie wszelkie zabytki, jakie się znajdują w okolicy szkoły, poleca dokładne zapoznanie uczniów z przeszłością miejscowości, w której się szkoła znajduje, stwierdzając przy tym, że każda miejscowość jest historyczna i o każdej mogą się uczniowie czegoś dowiedzieć", mówi dalej, że oprócz wiadomości z dziejów danej miejscowości należy rów nież wprowadzić w nauczanie bliższe wiadomości z przeszłości regionu, w którym szkoła się znajduje. Wszędzie, gdzie odrębność regionu nie występuje dość wyraźnie, tematem może być historyczna dzielnica, np. Pomorze, Podlasie. W uwagach do program u historii dla klasy piątej przewiduje program wiązanie najważniejszych wiadomości z dziejów regionu z obrazami, wskazanymi w materiale nauczania. I lak, dla Śląska przewiduje program rozszerzenie niektórych punktów działu drugiego, który mówi o upadku jedności Państw a Polskiego. Podobne rozszerzenie odpowiednich punktów, łączących się z dziejami zagłębia węglowego, przewiduje program dla klasy szóstej, zaś w uwagach do programu dla klasy siódmej jest powiedziane, że uwzględnić należy specyficzne cechy regionu, w którym znajduje się szkoła. Zaznajomienie się z cechami kulturalnym i regionów innych w y stąpi wyraźnie przy omawianiu zagadnień narodowościowych i wyznaniowych, dla których jednak punktem wyjścia winno być rozważenie warunków rozwoju narodowości i wyznań, reprezentowanych w szkole i w środowisku. Podobne zalecenia daje program i w stosunku do innych przedmiotów. Nie będę ich szczegółowo omawiał, przytoczę tylko niektóre. W uwagach do programu języka polskiego dla klasy piątej (sir. 20) czytamy, że należy łączyć lematy z różnych grup w większe całości celem osiągnięcia wielostronnych, plastycznych, barw nych obrazów życia w różnych krainach i regionach Polski. Uwa

18 178 MIESIĘCZNIK PEDAGOGICZNY gi do program u języka polskiego dla klasy siódmej zawierają taki ustęp: Teksty gwarowe, na których opieramy rozróżnianie języka warstw wykształconych i gwary, dobieramy przede wszystkim z regionu, w którym znajduje się szkoła: np. Nowy Targ gwara podhalańska, Myszyniec gwara kurpiowska itd. Zwrócenie przez szkołę uwagi na gwarę oraz właściwe ustosunkowanie się do niej nauczyciela winno obudzić w dzieciach zrozumienie, że gwara nic jest językiem zepsutym, lecz jedną z odmian języka polskiego, której nic należy się wstydzić, ani Leż jej tępić, ale przeciwnie szanować. Uwagi do program u przyrody dla klasy czwartej polecają, aby przy omawianiu roślin uprzywilejować te, które m ają dla danej okolicy znaczenie gospodarcze albo znaczenie wybitnie ujemne, zaś przy om awianiu zwierząt dopuszcza się nawet pominięcie tych, których się w okolicy zupełnie nie spotyka, a specjalne poświęcenie uwagi tym, które są rozpowszechnione lub ukazały się w danym roku. W klasie siódmej przewiduje program"zróżnicowanie nauki o przyrodzie m artwej zależnie od środowiska. Program geografii dla klasy siódmej poleca przy omawianiu życia gospodarczego Polski szczególnie uwzględnić najbliższą okolicę, a w uwagach do lego programu (sir. 21N) czytamy: Poszczególne fragmenty życia gospodarczego należy rozpatrywać przcdcwszystkim w najbliższym otoczeniu. Po możliwie szczegółowym opracowaniu pewnego działu gospodarstwa w okolicy szkoły zbieramy z młodzieżą wiadomości, ilustrujące tę gałąź w całej Polsce, a nawet wskażemy na stan tej gałęzi na świccie. Program śpiewu dla klasy siódmej przewiduje na ierwszym miejscu śpiewanie pieśni ludowych różnych regionów, dających obraz picśniarslwa na ziemiach Polski, ze szczególnym uwzględnieniem środowiska regionalnego dzieci celem związania ich z muzyką ludową własnego regionu, przy czym dopuszcza w klasie siódmej śpiewanie tych pieśni z tekstem gwarowym. W Uwagach do całości program u jest powiedziane (rysunki sir.,'i<81), że nauczyciel... powinien zwalczać bierne naśladownictwo form obcych i wskazywać wartości polskiej twórczości plastycznej, zwłaszcza twórczości danego regionu. Zaznajomienie się z twórczością plastyczną narodową i regionalną winno objąć możliwie różnorodny zakres. Obserwując wartościowe okazy sztuki ludowej należy zwracać uwagę także na ich wartość materialną, możliwości zbytu itd. oraz zachęcać młodzież wiejską do w y twarzania takich przedmiotów po opuszczeniu szkoły. W uwagach do całości programu z arytmetyki (sir.,'!4s) spotykamy laki ciekawy odstęp: Program nakłada na zadania m atematyczne obowiązek służby obywatelskiej: służyć one muszą przysposobieniu gospodarczemu wychowanków szkoły powszechnej. Zadania tego rodzaju są oznaczone w programie jako zadania praktyczne. Nauczyciel ma swobodę w doborze dziedzin zgodnie

19 MIESIĘCZNIK PEDAGOGICZNY" 179 z potrzebami środowiska, z którego pochodzą jego uczniowie: inna jest dziedzina zainteresowań dziecka góralskiego, inna rybackiego, inna dziecka rolnika, robotnika, pracownika umysłowego. Z przytoczonych powyżej wyjątków z nowych programów nauczania wynika jasno, że władze szkolne doceniają w zupełności znaczenie regionalizmu dla szkoły. Jeżeli nie został on uwzględniony w jeszcze szerszej mierze, lo prawdopodobnie tylko dlatego, że brak na razie materiałów, gdyż poszczególne nasze regiony nie zostały jeszcze niestety w sposób wystarczający zbadane i opisane, zaś zbieranie odnośnych materiałów napotyka na wielkie przeszkody. W każdym razie nauczyciel może pod tym względem zrobić bardzo dużo, zwłaszcza, jeżeli się weźmie pod uwagę ramowość programów, które inicjatywa nauczyciela m a wypełnić odpowiednim materiałem. Należałoby jeszcze teraz omówić zagadnienie regionalizmu śląskiego. Śląsk nic został jeszcze poza swymi fabrykami odkryty pisze Zaranie Śląskie, a Żeromski w Snobizmie i postępie pisze o Śląsku co następuje: Zajmował uwagę na całej kuli ziemskiej, doprowadził do stanu wrzenia zimne umysły dyplomatów, wielkorządców i panów świata, stał się kością niezgody, 0 którą furia wojny mogła się rozpętać, lecz artysty polskiego n i e wzrusz y ł. Naprawdę, Śląsk i lud śląski ze swymi obyczajami i zwyczajami, ze swoją pieśnią, gwarą i ze swoim strojem, ze wszystkim, co sam własnymi siłami stworzył 1 utrzymał w czasach najstraszniejszego ucisku pod rządami zaborczymi, czeka na swych odkrywców. Co praw da obecnie już coraz częściej pisze się na temat Śląska, coraz Lo więcej ludzi prowadzi na Śląsku badania regionalne i stara się zbliżyć do nas tę pod każdym względem ciekawą i godną poznania dzielnicę, ale to wszystko jest za mało. Inicjatywę pod tym względem powinno objąć nauczycielstwo, powinno ono lę pracę prowadzić i z jej w y ników korzystać na terenie szkoły. Poznamy w len sposób nasz region, a dzięki pracy innych poznamy całą Polskę, a wtedy będzie mogła zniknąć z repertuaru pieśni śpiewanych w szkole piosenka: Cudze chwalicie, swego nie znacie. Sami nie wiecie, co posiadacie. Dr LEON LANGHOLZ (Warszawa). Opieka nad gazetką szkolną Gazetka szkolna zdobyła sobie dziś niewątpliwie uznanie w sferach wychowawców i nauczycieli i wielką popularność w szkołach. Należałoby jednak zastanowić sic nad tym, jak ma wyglądać opieka nad prasą młodzieżową, aby żywot gazetki, spowodowany zapałem kilku entuzjastów, nie był krótki, aby gazetka wywierała wpływ

20 180.MIESIĘCZNIK PEDAGOGICZNY wyłącznie pozytywny, aby nie nużyła i nie istniała jako malum necessarium lub jako teren popisu dla kilku zdolniejszych jednostek i aby wreszcie pojawienie się jej było oczekiwane w naprężeniu. Opiekun musi się zainteresować naprzód pracą redakcji. Na członków redakcji nadają się idealiści, chłopcy mający zrozumienie dla życia społecznego, wykazujący zacięcie literackie i zamiłowani rysownicy. Jeżeli redakcja jest wybierana przez całą szkołę, należy wyborami tak pokierować, aby takie jednostki stały na czele gazetki. Następnie opiekun musi zainteresować gazetką przyszłych współpracowników i zacząć jej propagandę wśród uczniów, bo los gazetki szkolnej zależy w dużym stopniu od tego, czy ją ktoś czyta. Do propagandy może opiekun wciągnąć nauczycielstwo. Dobrze też jest, jeśli opiekun wychowa sobie nowe zastępy redaktorów i współpracowników, gazetka będzie wówczas miała nie tylko silne oparcie ideowe, ale, co istotniejsze, personalne. Będzie też opiekun szerzył kulturę prasową, która się przyda młodemu pokoleniu, choćby przy późniejszym doborze organu codziennego i przy obieraniu w późniejszych latach stanowiska wobec prasy starszych. To są pierwsze czynności. Drugie dotyczą treści gazetki. Opiekun musi gorąco interesować się każdym numerem pod względem treści. Treść powinna być poważna i przystępna. Trudne i zawiłe artykuły odstręczają od lektury, niepoważne felietony wyrabiają gazetce złą markę. W każdym numerze będzie na pewno dział dotyczący życia szkolnego, ogólny, specjalny (harcerski, literacki, sportowy, naukowy i i.), rozrywkowy (szachowy, szaradowy) i powinien być dział humoru. W każdym będzie też rubryka specjalna..odpowiedzi redakcji. Jest kwestią, w jakim stopniu zaangażować treść gazetki do nauki szkolnej. Otóż można zdolniejszym chłopcom pozwolić, albo ich do tego skłonić, aby istotne zagadnienia naukowe, zwłaszcza takie, których nie ma w książce, omówili przystępnie na łamach gazetki. Młodzież chętniej słucha swoich kolegów i lepiej przyswaja sobie wiadomości przez nich podane. Nad selekcją artykułów czuwa redakcja pod kierownictwem opiekuna. Opieka nad treścią gazetki wymaga bardzo wiele taktu, cierpliwości i uzdolnienia pedagogicznego. Artykułów, które możemy określić jako złe czy to ze względu na treść, czy na styl lub ze względu na inne cechy formalne, czy ze względu na to, że w sposób brutalny i niekulturalnie krytykują wychowawców, albo władze szkolne nie wolno a limine odrzucać. Zniechęca się przez to zupełnie chłopca, który mógłby ewentualnie potem okazać się bardzo dobrym współpracownikiem. Opiekun nie redakcja.bo redakcja to koledzy niedoszłego współpracownika, powinien wówczas pójść na drogę perswazji, tłumaczyć, dlaczego nie przyjęto artykułu, wskazywać na nieodpowiedniość formy wypowiadania się, skłaniać do poprawy i zapewnić, że ten poprawiony, albo