Budżet Unii Europejskiej- propozycja reformy systemu finansowania

Transkrypt

1 Uniwersytet Łódzki Wydział Ekonomiczno-Socjologiczny Studia podyplomowe Mechanizmy Funkcjonowania Strefy Euro Ewelina Holwek-Głuszek, Paulina Wojciechowska Budżet Unii Europejskiej- propozycja reformy systemu finansowania Praca dyplomowa napisana pod kierunkiem naukowym dr hab. Małgorzaty Janickiej, prof. nadzw. UŁ w Katedrze Międzynarodowych Stosunków Gospodarczych

2 Spis treści Wstęp... 3 Rozdział 1. Budżet Unii Europejskiej Budżet Unii Europejskiej zagadnienia ogólne Procedura uchwalania budżetu Programowanie budżetowe Wydatki budżetowe Dochody budżetowe Rabaty budżetowe Ogólna charakterystyka dochodów z tytułu podatku VAT Rozdział 2. Badanie możliwości zastąpienia składek członkowskich zwiększonymi wpływami z tytułu podatku VAT Rozdział 3. Koncepcje zmiany systemu finansowania budżetu Unii Europejskiej Wnioski Bibliografia Spis tabel i wykresów

3 Wstęp Unia Europejska, jako instytucja międzynarodowa posiada własny budżet umożliwiający realizację wyznaczonych celów. Jest on unikatowy w swojej konstrukcji. W odróżnieniu od budżetów państw, ściśle jest przestrzegana zasada równowagi, co w znacznym stopniu warunkuje przychody i wydatki, pod względem ich wielkości oraz źródła przeznaczenia/pochodzenia. Wydatki UE, w przeciwieństwie do źródeł ich finansowania, są dobrze znane i szeroko opisywane. Dochody natomiast dla większości obywateli pozostają sferą dość niejasną i skomplikowaną. Najwięcej kontrowersji budzą składki państw członkowskich wyliczane w oparciu o dochód narodowy brutto (DNB). Ciężko je zakwalifikować jako źródło własne, sprowadzają budżet UE do rangi budżetu organizacji międzynarodowej z dobrowolnymi wpłatami, jak również utożsamiane są często z pozycją płatników netto i brutto. Celem pracy jest przeanalizowanie możliwości zmiany sposobu finansowania budżetu UE. Jest to temat niezwykle obszerny, dlatego nie będziemy rozważali wszystkich możliwych opcji, a skupimy się na jednej z teoretycznie najbardziej racjonalnych, mianowicie na możliwości zastąpienia składek członkowskich opartych o DNB zwiększonymi wpływami z tytułu VAT. W pierwszej kolejności przybliżymy zasady funkcjonowania budżetu UE z uwzględnieniem aktów prawnych, na których bazuje, przedstawieniem najważniejszych zasad i celów uchwalania i realizowania, oraz sposoby wydatkowania i finansowania budżetu. Następnie skupimy się na wyliczeniach matematycznych umożliwiających potwierdzenie bądź obalenie postawionej tezy: wyprowadzimy nową, oczekiwana stawkę VAT, wyznaczymy teoretyczne wpływy z tytułu podatku VAT od każdego z państw (opierając się o dane z lat ) jak również określimy różnicę między rzeczywistym a teoretycznym rozłożeniem kosztów między członkami UE. Ostatnim etapem pracy będzie zapoznanie się z opiniami specjalistów w kwestii reformy finansowania budżetu UE. Pomoże to nam utwierdzić się w słuszności, bądź skłoni do ponownej analizy, otrzymanych wyników. 3

4 Rozdział 1. Budżet Unii Europejskiej 1.1 Budżet Unii Europejskiej zagadnienia ogólne Budżet Unii Europejskiej /UE/ jest szczególnym mechanizmem, który różni się od budżetu narodowego, gdyż podmiotem, który decyduje o jego wpływach i wydatkach, jest organizacja ponadnarodowa, niemniej jednak podlega generalnym zasadom wynikającym z,,traktatu o funkcjonowaniu UE 1. Podstawy prawne systemu finansowego UE zostały zawarte w artykule Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej /TFUE/. Ponadto, kwestie finansowe są regulowane przez przepisy prawa wtórnego, wśród których najważniejszą rolę odgrywają decyzje Rady Unii Europejskiej /UE/ w sprawie środków własnych. Podejmowane są jednomyślnie przez Radę po konsultacji z Parlamentem Europejskim i wymagają ratyfikacji we wszystkich krajach członkowskich. Pierwsza z nich została przyjęta 21 kwietnia 1970 r. 2, zaś ostatnia pochodzi z dnia 27 czerwca 2007 r. w sprawie systemu środków własnych Wspólnot Europejskich 3. Poza decyzjami w sprawie systemu środków własnych, istotną rolę w stanowią rozporządzenia i dyrektywy, które zwierają szczegółowe regulacje, konieczne do stosowania w praktyce decyzji o systemie zasobów własnych. Obecnie obowiązujące rozporządzenie finansowe 1605/2002 zostało uchwalone w dniu 25 czerwca 2002 r. 4 i zmienione przez rozporządzenie nr 1995 z 13 grudnia 2006 r 5 Kolejnym źródłem prawa odnoszącego się do systemu finansowania UE, są porozumienia zwierane pomiędzy instytucjami uczestniczącymi w procesie tworzenia budżetu, tj.: Radą UE, Parlamentem Europejskim i Komisją Europejską w sprawie dyscypliny budżetowej i poprawy procedur budżetowych. Obecnie obowiązujące to: 1 Traktat o funkcjonowaniu UE (Dz. Urz. UE C115, ). 2 Decyzja Rady 70/243/ EWWiS, EWG i Euroatom z 21 kwietnia 1970 r. (Dz. Urz. L. 094, ). 3 Decyzja Rady nr 436 z 7 czerwca 2007 r. w sprawie systemu zasobów własnych Wspólnot Europejskich (Dz. Urz. UE L. 163, ). 4 Rozporządzenie Rady nr 1605 z 25 czerwca 2002 r. w sprawie rozporządzenia finansowego mającego zastosowanie do budżetu ogólnego Wspólnot Europejskich (Dz. Urz. UE L. 248, ). 5 Dz. Urz. UE L.390,

5 Porozumienie międzyinstytucjonalne pomiędzy Parlamentem Europejskim, Radą i komisją w sprawie dyscypliny budżetowej, współpracy w kwestach budżetowych i należytego zarządzania finansami z 2 grudnia 2013 r. 6 Historycznie do 1967 r. każda ze Wspólnot Europejskich tj. Europejska Wspólnota Gospodarcza /EWG/, EURATOM, Europejska Wspólnota Węgla i Stali /EWWiS/ miała swój odrębny budżet. EWWiS posiadała ponadto budżet operacyjny i administracyjny, EURATOM budżet badawczo-inwestycyjny oraz administracyjny. W myśl Traktatu ustanawiającego Jedną Radę i Jedną Komisję Wspólnot Europejskich z dnia 8 kwietnia 1965 roku, w wyniku którego utworzono wspólne organy naczelne i zarządzające, połączono budżety EWG, Euratomu oraz budżet administracyjny EWWiS tworząc budżet ogólny. Poza nim - do lipca 2002 r. - znajdował się budżet operacyjny EWWiS, co wynikało z obowiązywania postanowień Traktatu Paryskiego z 1951 r. 7 Budżet UE ma szczególny charakter, wynika to z ograniczonego zakresu zadań, które są realizowane z budżetu wspólnotowego w odniesieniu do zadań wykonywanych w ramach budżetu krajowego, jak i podejścia do kwestii deficytu budżetowego, który nie może mieć miejsca w ramach polityki finansowej UE. Przepisy prawne UE zwarte w TFUE, wskazują zasady budżetowe, którymi kierują się organy UE uchwalając budżet i są to: 1. zasada jednolitości budżetu- stanowi o tym, że wszystkie wydatki i wpływy UE muszą być zawarte w jednym dokumencie, z pewnymi wyjątkami, które dotyczą na przykład: wydatków administracyjnych instytucji wynikających z wykonywania Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa. 2. zasada uniwersalności stanowi o tym, że wykluczone są dyspozycje wstępne, określone dochody budżetowe nie mogą być przypisywane do określonych celów. Ponadto, wszystkie dochody i wydatki powinny być ujęte w pełnej wysokości bez wcześniejszego ich rozliczania. 3. zasada jednoroczności stanowi o tym, że wszystkie operacje budżetowe są realizowane w ciągu jednego roku obrachunkowego, który zawiera okres od 1 stycznia do 31 grudnia. W przypadku administrowania programami wieloletnimi, UE musi przestrzegać zasady jednoroczności, dlatego wyodrębnia się środki na zobowiązania i środki na płatności. Środki na zobowiązania to środki na pokrycie 6 Dz. Urz. UE C. 373,

6 zobowiązań zaciągniętych w danym roku obrachunkowym. Środki na płatności to wydatki zatwierdzone w określonej kwocie, które są faktycznie dystrybuowane w danym roku i pokrywają wydatki na zobowiązania zaciągnięte w danym roku budżetowym i/lub w poprzednich latach zasada specjalizacji /specyfikacji/ - stanowi o tym, że wydatki budżetowe są zapisywane według określonej metodologii, w ramach tytułów, rozdziałów, artykułów i pozycji. Oddzielnie zapisane są wydatki Parlamentu Europejskiego, Rady, Komisji i Trybunału Sprawiedliwości. Podział wydatków na powyższe, jest zgodny z zasadą specjalizacji. 5. zasada równowagi stanowi o tym, że budżet UE musi być zrównoważony, wydatki muszą być równe dochodom, nie może mieć miejsca sytuacja, w której saldo dochodów i wydatków będzie saldem ujemnym (deficyt budżetowy). Ewentualne nadwyżki przechodzą na następny rok budżetowy lub wykonywana jest korekta budżetu. W przypadku, gdy dochody budżetowe są niższe od przewidywanych, uchwala się budżet korygujący (budżet uzupełniający). 6. zasada przejrzystości stanowi o tym, że budżet UE jest na każdym etapie, zarówno w momencie ustanawiania jak i wykonywania, jest zgodny z wymogami dotyczącymi publikacji i dostępności. Cały budżet UE jest publikowany przez Przewodniczącego Parlamentu Europejskiego wraz z rocznymi sprawozdaniami finansowymi. 7. zasada należytego zarządzania finansami stanowi o tym, że budżet UE należy wykonywać zgodnie z zasadami gospodarności, efektywności i skuteczności. 8. zasada jednostki rozliczeniowej stanowi o tym, że jednostką walutową, w której sporządza i rozlicza się budżet jest euro. Budżet UE nie pełni roli narzędzia polityki makroekonomicznej, bo zgodnie z zasadą równowagi, dochody i wydatki muszą być równe. Ta cecha powoduje, że budżet UE znacznie się różni od budżetu narodowego, który w znaczący sposób wpływa na politykę gospodarczą danego kraju. Również nie pełni funkcji stabilizowania gospodarki, ze względu na brak możliwości wykorzystania deficytu. Jakiegokolwiek zmiany w finansowaniu UE wymagają jednomyślnej zgody wszystkich państw członkowskich, co wyklucza możliwość elastyczności w znalezieniu odpowiednich rozwiązań w tym przedmiocie. 8 M. Czernielewska-Rutkowska: Budżet ogólny Unii Europejskiej, DIFIN, Warszawa 2007, str

7 Można zatem wyróżnić następujące funkcje budżetu UE: 1. finansuje wspólną politykę UE 2. jest narzędziem uzyskiwania spójności społeczno-ekonomicznej 3. wyrównuje bilans korzyści i kosztów integracji 9. Roczny budżet UE wynosi 145 mld euro (dane z 2015 r.) co stanowi 1 proc. rocznego Produktu Krajowego Brutto (PKB) krajów UE Procedura uchwalania budżetu Procedura uchwalania budżetu UE składa się z wielu etapów i jest jedną z najbardziej proceduralnie rozbudowanych w UE. Projekt budżetu sporządza Komisja Europejska i przedstawia Parlamentowi Europejskiemu oraz Radzie UE (ECOFIN) do dnia 1 września roku poprzedniego na rok następny. Projekt zawiera wieloletnie ramy finansowe oraz preliminarze wydatków instytucji UE na kolejny rok budżetowy, prognozę wydatków, służących wywiązywaniu się UE z obowiązków wewnętrznych i zewnętrznych wynikających z traktatów i aktów prawnych uchwalonych na ich podstawie, a także wydatków administracyjnych i operacyjnych. Rada UE (ECOFIN), składająca się z ministrów finansów państw członkowskich przyjmuje projekt budżetu oraz poprawki większością kwalifikowaną do 1 października i przekazuje Parlamentowi Europejskiemu z uzasadnieniem przyjęcia ewentualnych korekt projektu. Następnie odbywa się pierwsze czytanie w Parlamencie Europejskim, który ma 42 dni na zatwierdzenie budżetu, decyzje w tej sprawie zapadają większością głosów. Jeżeli we wskazanym terminie 42 dni od daty przekazania projektu, Parlament Europejski zatwierdzi projekt Rady UE (ECOFIN) lub nie wyda żadnej decyzji, uznaje się że budżet został przyjęty. Parlament Europejski może zaproponować poprawki do stanowiska Rady UE (ECOFIN), wówczas zmodyfikowany projekt jest przekazywany do Rady UE (ECOFIN) i Komisji Europejskiej. Przewodniczący Parlamentu Europejskiego w porozumieniu z przewodniczącym Rady UE (ECOFIN) zwołuje Komitet Pojednawczy, w którego skład wchodzą, po równo, członkowie Rady UE lub ich przedstawiciele oraz reprezentanci Parlamentu Europejskiego, chyba że w terminie 10 dni od dnia podjęcia decyzji przez Parlament Europejski, Rada UE (ECOFIN) poinformuje Parlament Europejski o przyjęciu wszystkich jego poprawek, wówczas Komitet Pojednawczy nie 9 M. Czernielewska-Rutkowska: Budżet ogólny Unii Europejskiej, DIFIN, Warszawa 2007., str

8 jest zwoływany. Celem prac Komitetu Pojednawczego jest osiągnięcie porozumienia w przedmiocie poprawek zaproponowanych przez Parlament Europejski, w jego pracach uczestniczy Komisja Europejska, która podejmuje wszelki działania na rzecz osiągnięcia wspólnego stanowiska Parlamentu Europejskiego i Rady UE (ECOFIN). Komitet Pojednawczy ma 21 dni na wypracowanie wspólnego projektu budżetu UE. Jeżeli w tym terminie, Komitet Pojednawczy zatwierdzi wspólny projekt budżetu, wtedy w terminie 14 dni od daty zatwierdzenia, Parlament Europejski większością głosów oddanych oraz Rada UE większością kwalifikowaną, przyjmują wspólny projekt budżetu. W sytuacji, w której Komitet Pojednawczy nie wypracuje wspólnego projektu budżetu lub Rada UE odrzuci wspólny tekst, wówczas Parlament Europejski może w terminie 14 dni, większością głosów swoich członków i 3/5 głosów oddanych, potwierdzić zaproponowane poprawki. Jeżeli jednak, Parlament Europejski odrzuci wspólny projekt Komitetu Pojednawczego, pomimo akceptacji Rady UE, może żądać przedłożenia nowego projektu budżetu UE. Brak zgłoszenia zmian przez Parlament Europejski na wskazanym etapie działań Komitetu Pojednawczego, oznacza przyjęcie stanowiska Rady UE. Po zakończeniu procedury uchwalania budżetu, przewodniczący Parlamentu Europejskiego, stwierdza że budżet na dany rok obrachunkowy został przyjęty 11. Komisja Europejska w porozumieniu z państwami członkowskimi odpowiada za wykonanie budżetu, przygotowuje coroczne sprawozdanie z jego wykonania i przedkłada je Radzie UE i Parlamentowi Europejskiemu. Na zlecenie Rady UE, Parlament Europejski udziela Komisji Europejskiej absolutorium z wykonania budżetu. 1.3 Programowanie budżetowe Procedura uchwalania budżetu UE jest wieloetapowa i stwarzająca wiele problemów, gdyż wszystkie wydatki zaplanowane na dany rok obrotowy muszą być sfinansowane ze środków własnych UE, co powoduje że wpłaty z państw członkowskich należy dostosować do wymagań budżetu. Historycznie, dostosowywanie wpłat państw członkowskich UE do potrzeb wydatkowych UE, powodowało sporo trudności, często dochodziło do napięć pomiędzy głównymi organami UE w kwestiach budżetowych, dlatego 29 czerwca 1988 r. przeprowadzono reformę budżetu w ramach porozumienia 11 J. Soboń: Budżet Unii Europejskiej, Oficyna Wydawnicza ASPRA-JR, Warszawa 2008, str

9 pomiędzy Radą UE, Parlamentem Europejskim oraz Komisją Europejską w sprawie dyscypliny budżetowej. Wynikiem tej reformy było podjęcie po raz pierwszy planowania budżetowego na okres nie dłuższy niż pięć lat zwanego Perspektywą Finansową 12. W budżecie rocznym są ustalone dokładne wielkości dochodów i wydatków, w Perspektywie Finansowej są założone wielkości pułapów wpływów i wydatków. Perspektywy Finansowe są częścią porozumień międzyinstytucjonalnych, zwierają zestawienie wydatków UE na nadchodzące lata. Ich uchwalanie jest procesem długotrwałym, zajmuje około dwóch lat. Jest to właściwie decyzja polityczna państw członkowskich dotycząca kierunku rozwoju finansów publicznych UE na najbliższe lata, wymaga jednomyślnej zgody państw członkowskich, są wiążące dla wszystkich organów budżetowych UE, nie są jednak prawnie wiążące. Kraje należące do UE nie mają swobody w uchwalaniu wielkości budżetu na poszczególne lata. Występują w tej kwestii, dwa ograniczenia, które stanowią jednocześnie wielkość referencyjną przy przyjmowaniu budżetu, to jest: środki na zobowiązania i środki na płatności. Środki na zobowiązania to pozycja w budżecie, która określa maksymalny poziom zobowiązań, które w danym roku budżetowym mogą być zaciągnięte przez UE i obejmują środki na pokrycie wydatków w okresie dłuższym niż jeden rok budżetowy z tytułu zobowiązań prawnych zaciągniętych w danym roku budżetowym, nie mogą przekroczyć maksymalnego progu określonego procentowo do Produktu Narodowego Brutto (PNB) wszystkich państw członkowskich. Dotyczą one zobowiązań jednorocznych, jak i wieloletnich, a ich wysokość nie musi być tożsama z wysokością wypłat z budżetu w danym roku obrachunkowym. Środki na płatności określają wysokość faktycznych wydatków budżetowych w danym roku, wynikające z bieżących i wcześniejszych zobowiązań, nie mogą przekroczyć maksymalnego progu określonego procentowo do DNB UE. Wysokość maksymalnych pułapów, określonych w wieloletnich ramach finansowych na lata wyniosą 960 mld euro na zobowiązania tj. 1% unijnego DNB i 908,4 mld euro na płatności tj. 0,95% unijnego DNB 13. Środki na zobowiązania i środki na płatności odzwierciedlają poszczególne działy w budżecie. Art. 310 TFUE, stanowi, że w celu zapewnienia dyscypliny budżetowej, UE nie przyjmuje żadnego aktu, który miałby istotny wpływ na budżet, bez 12 J. Soboń: Budżet Unii Europejskiej, Oficyna Wydawnicza ASPRA-JR, Warszawa 2008, str Kancelaria Senatu, Sprawozdanie na temat unijnego budżetu na lata , Sprawozdanie nr 120/2013, Bruksela

10 zapewnienia możliwości finansowania wydatków wynikających z takich aktów w granicach zasobów własnych Unii i w poszanowaniu wieloletnich ram finansowych. 19 listopada 2013 r. Parlament Europejski wyraził zgodę na przyjęcie zaproponowanego przez Radę UE projektu rozporządzenia w sprawie nowych wieloletnich ram finansowych oraz przyjął decyzję w sprawie zawarcie porozumienia międzyinstytucjonalnego. Mając na względzie powyższe, Perspektywy Finansowe są obecnie określane pojęciem wieloletnich ram finansowych Wydatki budżetowe Wydatki budżetowe UE są podzielone według obszarów działań prowadzonych przez Wspólnotę, które zgodnie z wieloletnią ramą finansową na lata , obejmują: 1. Inteligentny rozwój sprzyjający włączeniu społecznemu 1a. Konkurencyjność 1b. Spójność 1c. Infrastrukturę 2. Trwały wzrost gospodarczy: zasoby naturalne 2a. Wydatki z ryzykiem i płatności bezpośrednie 3. Bezpieczeństwo i obywatelstwo 3a. Wolność, bezpieczeństwo, sprawiedliwość 3b. Obywatelstwo 4. Globalny wymiar Europy 5. Administrację Zgodnie z wieloletnią ramą finansową na lata środki były wydatkowane na następujące działania: 1. Trwały wzrost 2. Zarządzanie zasobami naturalnymi i ich ochrona 3. Obywatelstwo, wolność, bezpieczeństwo i sprawiedliwość 4. UE jako partnera globalnego 5. Administrację 6. Wyrównania 14 Russel: Wieloletnie ramy finansowe (Perspektywa finansowa UE). 10

11 Podział wydatków budżetowych na lata przedstawia tabela 1. Tabela 1. Ramy finansowe na lata (w mln euro, dostosowane do 2010 r., w cenach bieżących) Środki na Trwały wzrost zobowiązania a. Konkurencyjność na rzecz wzrostu 1b. Spójność gospodarczego na rzecz wzrostu i Zarządzanie zatrudnienia gospodarczego zasobami i zatrudnienia naturalnymi wydatki związane i ich ochrona, z rynkiem w tym: i Obywatelstwo, płatności bezpośrednie wolność, bezpieczeństwo 3a.Wolność, bezpieczeństwo i sprawiedliwość i sprawiedliwość 3b. Obywatelstwo UE jako partner globalny Administracja Wyrównania Środki na zobowiązania ogółem ( ) Środki na zobowiązania ogółem (w 1,02 1,08 1,13 1,16 1,13 1,12 1,11 1,11 % Środki DNB) na płatności ogółem Środki na płatności (w % DNB) 1,00 1,05 1,01 1,10 1,06 1,08 1,05 1,05 Margines na nieprzewidziane 0,24 0,19 0,23 0,14 0,18 0,16 0,19 0,19 wydatki Pułap zasobów (w % DNB) własnych (w % 1,24 1,24 1,24 1,24 1,24 1,24 1,24 1,24 Źródło: Budżet DNB) ogólny UE na rok finansowy 2010, Komisja Europejska, styczeń 2010 r., Wydatki na,,inteligentny rozwój sprzyjający włączeniu społecznemu'' oznacza podjęcie działań mających na celu rozwój gospodarek państw członkowskich opartych na wiedzy i innowacji, wspieranie gospodarek efektywnie korzystających z zasobów, bardziej przyjaznych środowisku i bardziej konkurencyjnych. Wydatki budżetu UE na ten cel mają przyczyniać się do rozwoju przedsiębiorczości społeczeństw UE, wzrostu konkurencyjności gospodarki europejskiej w kontekście globalizacji, a także poprawić sytuację na europejskim rynku pracy, obejmuje politykę regionalną ukierunkowaną na pomoc najmniej rozwiniętym krajom i regionom UE, wzmacnianie konkurencyjności wszystkich regionów oraz rozwój współpracy międzyregionalnej. W tej kategorii wydatków znajdują sie również środki m.in. na działalność badawczo rozwojową.,,spójność'' w ramach inteligentnego rozwoju oznacza działania mające służyć konwergencji (zbieżności) gospodarek, podniesieniu konkurencyjności regionalnej i zatrudnienia,,,europejskiej współpracy terytorialnej'', które są realizowane w ramach polityki spójności, głownie fundusze strukturalne 15. Wydatki,,trwały wzrost gospodarczy: zasoby naturalne'' obejmują finansowanie na Wspólną Politykę Rolną /WPR/, politykę rybołówstwa, ochronę 15 Spraw Zagranicznych: Budżet Unii Europejskiej, Warszawa 2010 r. str

12 środowiska oraz interwencje rynkowe, transgraniczne projekty infrastrukturalne, sieci energetyczne, a także zasoby naturalne'', które obejmują pieniądze na dopłaty bezpośrednie dla rolników, wsparcie dla rybołówstwa i ochronę środowiska. W ostatnim czasie WPR zmienia się w kierunku oddzielenia płatności od produkcji, wyrazem tego są tzw. płatności bezpośrednie. Wspólna polityka rolna musi być konkurencyjna, zapewniać bezpieczne i wystarczające dostawy żywności, chronić środowisko i krajobraz przy jednoczesnym zapewnieniu odpowiedniego standardu życia dla ludności wiejskiej. W przyszłości budżet dla rolnictwa będzie również wspierać zrównoważone zarządzanie zasobami naturalnymi oraz walkę ze zmianami klimatu, a także przyczyniać się do zrównoważonego rozwoju terytorialnego w całej Europie 16. Wydatki na,,bezpieczeństwo i obywatelstwo" obejmują wydatki na politykę migracyjną i azylową oraz bezpieczeństwo i sprawiedliwość, ochronę granic, zdrowie publiczne politykę kulturalną, programy popularyzujące kulturę i sztukę europejską, europejską współpracę policyjną i sądową.,,globalny wymiar Europy'' obejmuje wydatki na działania zewnętrzne prowadzone przez UE - politykę zagraniczną takie jak pomoc na rzecz rozwoju i pomoc humanitarna. Wydatki na,,administrację'' to koszty związane z funkcjonowaniem administracyjnym UE oraz z systemem emerytalnym i szkołami europejskimi. W wieloletnich ramach finansowych na lata , brak wydatków na,,wyrównania'', które zawierały środki na pomoc dla przyszłych członków UE. Wydatki budżetu UE dzielą się na obligatoryjne i nieobligatoryjne. Pierwsze z nich, to wydatki obowiązkowe, które służą do wywiązywania się z zobowiązań prawnych UE, drugie to wydatki nieobowiązkowe, których celem jest pokrycie kosztów administracyjnych i operacyjnych, w tym wydatki na fundusze strukturalne. Podział na wydatki obowiązkowe i nieobowiązkowe wynika z rozdzielenia uprawnień pomiędzy dwa ramiona władzy budżetowej to jest: Parlament Europejski i Radę UE. Zakwalifikowanie się wydatków do określonej kategorii: obligatoryjne czy nie, ma charakter uznaniowy, nie zawsze bierze się pod uwagę przesłanki merytoryczne, różnice uwidaczniają się mocna w procesie uchwalania budżetu Europejska: Wieloletnie ramy finansowe na lata , str.4. 12

13 1.5 Dochody budżetowe Budżet UE charakteryzuje się szczególną strukturą dochodów, co jest cechą odróżniającą budżet europejski od budżetów narodowych. Jest finansowany ze środków własnych Wspólnoty, pobieranych i wpłacanych przez państwa członkowskie. Wielkość dochodów nie zależy od dobrowolnej decyzji państw członkowskich, lecz wynika z Decyzji Rady z 27 czerwca 2007 r. w sprawie systemu środków własnych Wspólnot Europejskich 17. Historycznie w latach Wspólnota Europejska finansowana była wyłącznie ze składek państw członkowskich. W 1970 roku w Luksemburgu wprowadzono system środków własnych jako źródło dochodów Wspólnoty, miał obowiązywać od 1971 roku. Głównym celem tego rozwiązania było, uniezależnienie się Wspólnot od składek państw członkowskich. Dochody budżetu miały pochodzić z opłat z ceł i opłat cukrowych, które nazywano tradycyjnymi środkami własnymi (TOR) oraz z wpływów opartych na zharmonizowanej podstawie podatku od towarów i usług (VAT). Pomimo przyjętego rozwiązania, powstały problemy związane z wprowadzeniem ujednoliconej podstawy podatku VAT w krajach członkowskich, dlatego wpływy z tytułu TOR były głównym źródłem dochodów budżetu Wspólnoty, wpłaty z tytułu VAT rozpoczęły się w 1979 roku. Wraz ze wzrostem wydatków Wspólnot, w szczególności na realizację Wspólnej Polityki Rolnej i rozszerzenia Wspólnot o inne kraje, a także ze zmniejszeniem się wpływów z tytułu TOR oraz podatku VAT, ujawniły się problemy związane z takim podziałem źródeł budżetu Wspólnot, dlatego w latach osiemdziesiątych XX wieku kraje zaczęły zgłaszać postulaty, że więcej wpłacają w porównaniu do otrzymywanych korzyści. Państwem, który najbardziej był niezadowolony z przyjętego rozwiązania, była Wielka Brytania, dlatego w 1984 roku Rada Europejska podjęła decyzję o podniesieniu maksymalnej stopy procentowej stosowanej do wyliczenia wysokości wpłat od podatku VAT do wysokości 1,4% oraz wprowadzono korektę wysokości wpłat Wielkiej Brytanii, tak zwanego,,rabatu brytyjskiego''. Pomimo przyjętych rozwiązań, dalej następował spadek dochodów z TOR, wzrastały wydatki, co pogarszało w znacznym stopniu sytuację budżetu, dalsze podnoszenie wpłat z tytułu podatku VAT było niemożliwe, ze względu na negatywny wpływ na poziom konsumpcji. Dlatego w 1988 roku w Brukseli postanowiono dokonać istotnej reformy finansów 17 Decyzja Rady nr 436 z 7 czerwca 2007 r. w sprawie systemu zasobów własnych Wspólnot Europejskich (Dz. Urz. UE L. 163, ). 13

14 Wspólnoty, wprowadzono kolejne źródło finansowania, które miało być uzupełnieniem wpłat z TOR i VAT, uzależnione było od wielkości PNB państw członkowskich. Jednocześnie Rada Europejska postanowiła ograniczyć rolę wpłat z tytułu podatku VAT, ustalając jego podstawę na poziomie 55% PNB 18. W kolejnych latach kontynuowano działania zmierzające do zmniejszenia wpłat z tytułu podatku VAT oraz zwiększono poziom wydatków do 1,27% PNB. W latach osiemdziesiątych XX wieku udział dochodów z podatku VAT stanowił 60%, a w roku % wpływów. Negatywnym efektem takiej tendencji jest to, że budżet UE w coraz mniejszym stopniu jest wspólnotowy, a staje się systemem składkowym. Powoduje to, że państwa, które otrzymały mniej dochodów z UE w odniesieniu do wpłaconych kwot, zgodnie z zasadą odpowiedniego,,sprawiedliwego zwrotu'', żądają zwrotu wpłaconych wcześniej składek. Pozytywnym efektem było to, że uzależniono wpłaty do budżetu UE od zamożności państwa członkowskiego, gdyż w obecnym budżecie większość dochodów pochodzi z wpłaty z tytułu DNB, który jest uznawany jako najlepszy wskaźnik określający zdolność państwa członkowskiego do ponoszenia obciążeń związanych z uczestnictwem w UE 19. Dochody budżetu ogólnego UE pochodzą z pięciu źródeł, są to: tradycyjne zasoby własne, które obejmują: 1. cła pobierane na podstawie wspólnej taryfy celnej 2. wpłaty i inne opłaty przewidziane w ramach wspólnej organizacji rynku cukru 3. środki z tytułu podatku od wartości dodanej (VAT) 4. środki własne z tytułu DNB 5. pozostałe dochody Opłaty z ceł dotyczą opłat pobieranych z importu od państw trzecich artykułów przemysłowych i produktów rolnych, które są pobierane w ramach prowadzenia wspólnej polityki handlowej UE. Cła na artykuły przemysłowe pobierane są na podstawie Wspólnej Taryfy Celnej (TARIC), wprowadzonej 1 lipca 1968 roku w ramach tworzonej Wspólnej Polityki Handlowej od importu z państw trzecich J. Soboń: Budżet Unii Europejskiej, Oficyna Wydawnicza ASPRA-JR, Warszawa 2008, str M. Czernielewska-Rutkowska: Budżet ogólny Unii Europejskiej, DIFIN, Warszawa 2007., str E. Kawecka-Wyrzykowska: VAT jako źródło dochodu budżetu Unii Europejskiej,,,Wspólnoty Europejskie'' 2008, nr 3. 14

15 Cła na artykuły rolne stanowią opłaty, które są pobierane w związku z importem produktów rolnych z krajów trzecich w ramach utworzonej w 1962 roku Wspólnej Polityki Rolnej. Opłaty związane z prowadzeniem wspólnej organizacji rynku cukru tzw. opłaty cukrowe, obejmują opłaty za magazynowanie i opłaty dotyczące produkcji cukru, izoglukozy i insuliny, nakładane są na spółki cukrowe, mają na celu rekompensatę unijnych działań regulujących rynek cukru oraz kosztów jego przechowywania. Do budżetu UE wpływa 75% łącznych uzyskanych dochodów z tradycyjnych zasobów własnych, 25% dochodów zatrzymują państwa członkowskie na pokrycie kosztów ich poboru. Pierwsze dwa źródła finansowania budżetu tj. cła oraz opłaty związane z organizacją rynku cukru, nazywane są tradycyjnymi zasobami własnymi UE (TOR). Decyzja Rady UE z 7 czerwca 2007 roku w sprawie systemu zasobów własnych Wspólnot Europejskich określa maksymalny pułap tych wpłat, łączna wartość zasobów własnych wpłacanych do budżetu UE nie może przekroczyć 1,24% DNB całej UE, wynoszą one około 14% całego budżetu. Opłaty z tytułu podatku od wartości dodanej, uzależnione są ustalonej, statystycznej podstawy VAT, a także jednolitej stawki obowiązującej w całej UE. Pomimo, że VAT jest podatkiem o najwyższym stopniu zharmonizowania w całej UE, procedura ustalania kwoty wpłat państw członkowskich z tego tytułu, jest skomplikowana. Wynika to z tego, że w krajach członkowskich są zróżnicowane stawki, a także odstępstwa od zasad ogólnych, których nie uwzględnia się przy obliczaniu wysokości wpłat tych państw 21. Zgodnie z Decyzją Rady UE z 7 czerwca 2007 roku, najpierw ustala się zharmonizowaną, statystyczną podstawę VAT, którą wylicza się poprzez oszacowanie wartości wszystkich towarów i usług, będących przedmiotem opodatkowania VAT, zgodnie ze stawkami, które powinny obowiązywać zgodnie z przepisami dotyczącymi harmonizacji tego podatku w krajach UE. Podstawa ta nie może być wyższa niż 50% wartości DNB. Do dalszych obliczeń stosowana jest statystyczna podstawa VAT albo 50% wartości DNB. Tak wyliczona podstawa jest mnożona przez jednolitą stawkę środka własnego dochodu z tytułu VAT, która wynosi 0,30%. Zgodnie z decyzją Rady UE, w 21 E. Kawecka-Wyrzykowska: VAT jako nowe źródło dochodu budżetu Unii Europejskiej, Warszawa 2008, str

16 latach stosowana była stawka obniżona dla kilku krajów, tj.: dla Austrii - 0,225%, dla Niemiec-0,15%, dla Holandii oraz Szwecji -0,10%. Algorytm wyliczania opłat z tytułu VAT zostanie przedstawiany szczegółowo w dalszej części pracy. Wyliczony w wyżej wskazany sposób środek z tytułu VAT jest przekazywany do budżetu UE i wynosi około 11%. Środki własne z tytułu DNB są najważniejszym źródłem finansowania budżetu UE, zostały wprowadzone w 1988 r. i w istocie rzeczy stanowią wpłaty państw członkowskich kalkulowanych z tytułu dochodu narodowego brutto. Jest to źródło, które umożliwia pokrycie w danym roku budżetowym różnicy pomiędzy środkami niezbędnymi na zapłatę wszystkich wydatków UE oraz dochodami budżetu pochodzącymi z tradycyjnych zasobów własnych, środków własnych z tytułu VAT oraz pozostałych dochodów. W literaturze określa się je mianem czwartego źródła, dlatego że jest to kategoria domykająca budżet, uzupełnia brakujące dochody budżetowe, pełni funkcję dopełniającą. Również określa się je jako rezydualne, dlatego że wysokość wpłat jest określana co roku przez Komisję Europejską, w zależności od wydatków budżetowych UE 22. Sposób obliczania wysokości wpłat poszczególnych państw członkowskich z tytułu DNB polega na tym, że od planowanych wydatków UE należy odjąć planowane dochody z tradycyjnych zasobów własnych, z VAT oraz pozostałych źródeł. Otrzymaną w ten sposób kwotę, następnie należy podzielić przez wszystkie państwa członkowskie w zależności od ich udziału w DNB w całej UE. Można zatem stwierdzić, że wpłata państwa członkowskiego z tytułu DNB w danym roku budżetowym jest równa iloczynowi jego DNB i ujednoliconej stawki, która z kolei jest ilorazem brakującej kwoty do zrównoważenia unijnego budżetu i sumy DNB państw członkowskich 23. Wynosi około 74% budżetu UE. Ostatnią kategorią źródeł dochodów budżetu UE są tak zwane pozostałe dochody, które obejmują miedzy innymi: podatek od wynagrodzeń i składki na ubezpieczenia społeczne pracowników pełniących funkcje w instytucjach UE, odsetki od zaległości, grzywny, dochody z tytułu wspólnotowych działań pożyczkowych oraz inne dochody. Wynoszą one około 1% budżetu UE. 22 R.H. Alves, M. Cieślukowski: Financial Autonomy of the European Union after Enlargement, FEP Warking Papers, 2006, nr 217, str M. Czernielewska-Rutkowska: Budżet ogólny Unii Europejskiej, DIFIN, Warszawa 2007., str

17 Procentowy udział poszczególnych dochodów w budżecie UE na rok 2013 przedstawia wykres 1: rok Wykres 1: Procentowy udział poszczególnych dochodów w budżecie UE na źródło: Europejska: Budżet UE na 2013 r.: inwestycje na rzecz wzrostu gospodarczego i zatrudnienia, str Rabaty budżetowe W 1984 roku wprowadzono korektę wysokości wpłat Wielkiej Brytanii, którą nazwano mianem,,rabatu brytyjskiego''. Od początku członkostwa w UE, Wielka Brytania uzyskiwała ujemne saldo w relacji wielkości wpłat do budżetu do pieniędzy uzyskiwanych z UE. Podstawowym powodem tej sytuacji był stosunkowo mały sektor rolny, dlatego Wielka Brytania w ograniczonym stopniu korzystała ze wsparcia UE, gdyż duże nakłady budżetowe dotyczyły właśnie Wspólnej Polityki Rolnej. Jednocześnie Wielka Brytania odprowadzała bardzo duże środki do budżetu UE od PNB i z tytułu podatku VAT. Taka relacja wpłacanych środków w stosunku do otrzymanych kwot 17

18 wsparcia, doprowadziła w 1975 roku do referendum w sprawie wystąpienia Wielkiej Brytanii z Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej (EWG). Rozwiązanie tej sytuacji nastąpiło w 1984 roku podczas Rady Europejskiej w Fontainebleau, gdzie podjęto decyzję, że Wieka Brytania będzie miała rabat we wpłatach do budżetu wspólnotowego, sposób jego wyliczenia jest skomplikowany i polega na zwrocie Wielkiej Brytanii 66% różnicy pomiędzy procentowym udziałem tego kraju w płatnościach VAT a procentowym udziałem w wypłatach z budżetu UE, odniesionej do całości wypłat unijnych tak zwanych wydatkach alokowanych. Wydatki alokowane oznaczają wydatki UE, które nie obejmują środków przeznaczanych na akcesję państw do UE.,,Rabat brytyjski'' jest udzielany poprzez obniżenie podstawy podatku VAT Wielkiej Brytanii. W uproszczeniu można przyjąć, że kraj ten otrzymuje zwrot 2/3 wpłat netto z tytułu VAT do budżetu UE. Pozostałe państwa członkowskie UE pokrywają wyżej wskazany rabat Wielkiej Brytanii, co powoduje, że jego ciężar ponoszą kraje mniej zamożne w stosunku do gospodarki Wielkiej Brytanii, oprócz Niemców, Austrii, Szwecji i Holandii, którzy wpłacają do budżetu UE tylko 25% przypadających na nie środków finansowania,,rabatu brytyjskiego'', jest to swoisty rabat od,,rabatu brytyjskiego''. Biorąc pod uwagę powyższe ustalenia, te cztery kraje UE to jest: Wielka Brytania, Niemcy, Austria, Szwecja i Holandia posiadają dodatkowe uprawnienia wynikające z obniżki wpłat do budżetu wspólnotowego 24. Państwa członkowskie: Holandia i Szwecja w latach uzyskały prawo do obniżki swojego rocznego wkładu opartego na DNB (czwarte źródło dochodów) o kwotę ryczałtową, która wynosi odpowiednio dla Holandii miliona euro, dla Szwecji miliona euro. Państwa członkowskie UE są zobligowane do regularnego wpłacania środków do budżetu UE zgodnie z przyjętymi zasadami, które zostały opisane powyżej, niemniej jednak kraje, które do unijnego budżetu wpłacają więcej niż otrzymują, takie jak: Wielka Brytania, Włochy, Niemcy i Francja, nazywane są tzw. płatnikami netto, są to kraje najbogatsze. Kraje te wnoszą nominalnie najwyższe składki do budżetu UE, niemniej jednak wyrażenie ich wysokości jako procent PNB wykazuje, że obciążenie tych państw jest niewielkie. Pozostałe państwa członkowskie są beneficjentami netto, co oznacza że suma otrzymanych środków z budżetu UE przewyższa ich wpłaty do budżetu UE. 24 J. Soboń: Budżet Unii Europejskiej, Oficyna Wydawnicza ASPRA-JR, Warszawa 2008, str

19 Obowiązujący system wpłat i wypłat budżetu UE skłania państwa członkowskie do oceny ich pozycji poprzez kontekst pozycji netto tj. płatnika netto i beneficjenta netto, co powoduje że kraje UE oczekują, że ich pozycja netto w rozliczeniach z budżetem UE będzie możliwie najkorzystniejsza i porównują ją do pozycji pozostałych państw, powołują się na wspomnianą zasadę,,sprawiedliwego zwrotu'' w negocjacjach budżetowych. Stanowi to istotny problem zwłaszcza w czasie negocjacji nad kolejnymi wieloletnimi ramami finansowymi, gdzie interesy narodowe stają się ważniejsze od interesów ogólnych UE 25. Od wielu lat UE podejmowała próby reformy systemu zasobów własnych w formie raportów Komisji Europejskiej. W 1998 roku Komisja Europejska przedstawiła osiem potencjalnych źródeł środków własnych budżetu UE, które obejmują: 1. podatek od energii, 2. zmodyfikowany podatek od wartości dodanej, 3. akcyza na wyroby tytoniowe, alkohol oraz oleje mineralne, 4. podatek od osób prawnych, 5. harmonizacja podatku od osób fizycznych, 6. podatek od usług transportowych i telekomunikacyjnych, 7. podatek odsetek od oszczędności, 8. podatek od zysków Europejskiego Banku Centralnego z tytułu renty emisyjnej. W 2011 roku Komisja Europejska w kolejnym raporcie 26 zaproponowała uproszczenie wpłat członkowskich poprzez zlikwidowanie zasobów własnych opartych na statystycznej podstawie VAT, wprowadzenie nowej kategorii zasobów własnych w postaci podatku od transakcji finansowych oraz nowej kategorii zasobów opartych na VAT, zreformowanie mechanizmu korekt nierówności budżetowych. Biorąc pod uwagę działania Komisji Europejskiej w zakresie zmiany dotychczasowych źródeł dochodów budżetu UE, obecnie można wyróżnić trzy możliwości kierunku budżetowania UE, jest to: 1. utrzymanie obecnego systemu finansowania budżetu UE 2. wprowadzenie systemu finansowania opartego wyłącznie na DNB 25 E. Kawecka-Wyrzykowska: VAT jako nowe źródło dochodu budżetu Unii Europejskiej, w: Kawecka - Wyrzykowska E. (red.) Budżet dla Unii Europejskiej po 2013 roku. Implikacje dla Polski, Katedra Integracji Europejskiej im. J. Monneta, Kolegium Gospodarki Światowej, Warszawa, str European Commission: Proposal for a Council Decision on the system of own resources of the European Union, COM (2011) 510 final, Brussels, 2011r., str

20 3. wdrożenie systemu finansowania opartego na fiskalnych zasobach własnych 27. Utrzymanie dotychczas obowiązującego systemu finansowania budżetu UE zapewnia płynność finansowania, niemniej jednak jest nieprzejrzysty i niezrozumiały do obywateli państw członkowskich. Wprowadzenie systemu opartego wyłącznie na wpłatach z tytułu DNB, którego wpłaty byłyby kalkulowane według kryterium zamożności poszczególnych państw członkowskich, a nie na podstawie udziału ich DNB w DNB całej UE, byłoby rozwiązaniem łatwym do wdrożenia oraz zrozumiałym, ale doprowadziłoby do tego, że UE byłaby reprezentowana wyłącznie przez państwa członkowskie a nie przez obywateli państw członkowskich, co jest sprzeczne z TFUE. Wdrożenie systemu opartego na fiskalnych zasobach własnych spowodowałoby wprowadzenie unijnych podatków, dzięki którym UE zyskałaby autonomię finansową poprzez bezpośrednie powiązanie z obywatelami państw członkowskich, co spowodowałoby większą przejrzystość całego systemu dochodów budżetu UE, ale spowodowałoby trudności w utrzymaniu równowagi budżetowej i z komplikacjami administracyjnymi, gdyż na bieżąco należałoby korygować wysokość wydatków lub stawek podatkowych Ogólna charakterystyka dochodów z tytułu podatku VAT VAT (ang. Value Added Tax- podatek od wartości dodanej) jest jednym z podstawowych źródeł finansowania budżetu unijnego od 1979 roku. Jego znaczenie systematycznie spada, w szczególności na rzecz wzrostu wagi wpłat z tytułu DNB (dochód narodowy brutto). Pomimo, iż jest to najbardziej zharmonizowany podatek wśród państw Unii, funkcjonujący we wszystkich krajach członkowskich o zbliżonych stawkach, nadal istnieją znaczne różnice w poziomach krajowych stawek. Aby zniwelować wpływ tych rozbieżności na wysokość wpłat dokonywanych do budżetu unijnego oraz sprawiedliwie traktowanie wszystkich państw, opracowano skomplikowaną 27 E. Kawecka-Wyrzykowska: VAT jako nowe źródło dochodu budżetu Unii Europejskiej, w: Kawecka - Wyrzykowska E. (red.) Budżet dla Unii Europejskiej po 2013 roku. Implikacje dla Polski, Katedra Integracji Europejskiej im. J. Monneta, Kolegium Gospodarki Światowej, Warszawa, str A. Kaczyńska, Źrodła dochodów budżetu Unii Europejskiej stan obecny, słabości i proponowane rozwiązania, r. 2014, 20

21 metodę liczenia tej części dochodu budżetu Unii Europejskiej. Okazał się on bardzo nieprzejrzysty. Wpłaty z tytułu podatku od wartości dodanej są naliczane poprzez przemnożenie jednolitej dla UE (Unii Europejskiej) stawki VAT przez podstawę VAT, która jest zharmonizowana (tak zwaną statystyczną podstawę, która opiera się na szacunkowej wartości towarów i usług podlegających podatkowi, a nie na ich rzeczywistej wartości). Dochód z tytułu VAT obliczany jest na podstawie statystycznej podstawy VAT, czyli stawek, jakie powinny być obowiązujące zgodnie z przepisami o harmonizacji. Cecha charakterystyczną zharmonizowanej podstawy VAT jest nie możność przekroczenia 50% DNB danego państwa. Jeśli jednak taka sytuacja ma miejsce, to wpłata liczona jest w oparciu o 50% DNB. Metoda ta ma za zadanie nie tylko niwelować różnice w krajowych systemach, ale też zmniejszyć obciążenia państw mniej zamożnych. W literaturze często spotykamy się z krytyką istniejącego systemu finansowania budżetu Unii Europejskiej. Do głównych zarzutów w stosunku do podatku VAT zalicza się 29 : - obciążenie wpłatami z tytułu podatku VAT w większym stopniu słabszych gospodarczo krajów niż państw zamożnych; - wysoce skomplikowana metodę obliczania podatku od wartości dodanej, który przez blisko 30 lat stopniowo tracił na znaczeniu, między innymi z powodu ograniczenia podstawy opodatkowania do 50% DNB krajów członkowskich - utratę charakteru podatkowego wpływów opartych na VAT poprzez uzależnienie wysokości podstawy opodatkowania od wartości DNB, co czyni wspomniany wyżej dochód budżetu Unii Europejskiej bliższy dochodowi bazującemu na DNB niż faktycznemu podatkowi od wartości dodanej. Dodatkowo inne źródła dochodów UE także nie są zbyt przejrzyste. Skomplikowane metody naliczania powodują, że ich znajomość przez obywateli Unii jest znikoma K.Stabryła, Propozycje reformy dochodów własnych Unii Europejskiej, A&url=http%3A%2F%2Fmbace.eu%2Ffulltxt.php%3FICID%3D &ei=Jk0JVeOoIoPSUf SRgYAP&usg=AFQjCNFtMgbs2C569GNydOMEowAwgONQvA&bvm=bv ,d.d24 30 Ibidem 21

22 Rozdział 2. Badanie możliwości zastąpienia składek członkowskich zwiększonymi wpływami z tytułu podatku VAT W pracy zostaną rozważone dwa przypadki. Pierwszy z nich będzie uwzględniał przyznawane do tej pory rabaty, zarówno tak zwany rabat brytyjski, jak i ulgi dotyczące wysokości odprowadzanych składek VAT. Drugi przypadek pokaże teoretyczne dochody przy wykluczeniu istniejących rabatów. Poza najbardziej znanym rabatem brytyjskim, w Unii Europejskiej funkcjonują również ulgi przyznane innym państwom. W naszej pracy podstawowe znaczenie ma ulga przyznana czterem z nich, w wysokości odprowadzanych środków pieniężnych z tytułu VAT. Rabat ten został przyznany 4 państwom o pozycji płatnika netto w UE, w celu zniwelowania ich obciążeń. Podstawowa wielkość została określona na poziomie 0,3% 31. Istnieją jednak odstępstwa od tej reguły, i tak: Niemcy wpłacają do wspólnego budżetu jedynie 0,15%, Holandia i Szwecja 0,1%, a Austria 0,225% 32 (Tabela 2). Tabela 2. Stawki rabatowe w podatku VAT Wielkość stawki rabatowej w stosunku do Kraj Aktualna stawka stawki podstawowej (%) Niemcy 0,15 50 Holandia,Szwecja 0,1 33 Austria 0, Źródło: Opracowanie własne na podstawie Decyzja Rady z 7 czerwca 2007 r. w sprawie systemu zasobów własnych Wspólnot Europejskich Teoretycznie można założyć, że wielkości te są efektem różnic w krajowych stawkach, jako że VAT nie jest całkowicie ujednoliconym podatkiem na terenie całej Unii Europejskiej (Tabela 3). Założenie to jednak dosyć łatwo podważyć. Węgry, które ustaliły wysokość podatku krajowego na najwyższym, bo aż 27% poziomie, nie posiadają ulgi. Holandia natomiast, która zajmuje dopiero 12 miejsce w swoistym rankingu (razem z kilkoma innymi państwami pozbawionymi rabatu) wpłaca jedynie 33% tego, co 31 Urząd Komitetu Integracji Europejskiej, Budżet Unii Europejskiej, r. 2009, 32 Decyzja Rady z 7 czerwca 2007 r. w sprawie systemu zasobów własnych Wspólnot Europejskich (2007/436,WE, Euratom), DzUrz UE L 163 z r 22

23 powinna. Dodatkowo teorie o próbie zastosowania sprawiedliwości społecznej podważa fakt, że Luksemburg z zaledwie 15% krajowym podatkiem VAT, odprowadza środki zgodnie z podstawowym kryterium, oraz to, że nie ma wśród uprzywilejowanych państw nowych członków, zdecydowanie mniej zamożnych. Ponadto w Unii Europejskiej stosuje się metodę przeliczania podstawy opodatkowania w celu zniwelowania istniejących różnic. Rabaty najprawdopodobniej są formą wynagrodzenia wyżej wymienionym państwom pozycji płatnika netto. Tabela 3. Stawka podstawowa VAT w krajach Unii Europejskiej na rok 2015 Kraj Stawka Luksemburg 15 Malta 18 Cypr 19 Niemcy 19 Francja 20 Austria 20 Bułgaria 20 Estonia 20 Słowacja 20 Wielka Brytania 20 Hiszpania 21 Holandia 21 Czechy 21 Belgia 21 Litwa 21 Łotwa 21 Słowenia 22 Włochy 22 Irlandia 23 Grecja 23 Polska 23 Portugalia 23 Finlandia 24 Rumunia 24 Dania 25 Szwecja 25 Węgry 27 Źródło: Pierwszą czynnością, która ma nas doprowadzić do odpowiedzi na pytanie czy zasadnym jest zastępowanie tak zwanego czwartego źródła finansowania zwiększonymi wpływami z podatku VAT, było wyliczenie nowych stawek, bazując na wielkościach 23

24 DNB. Wyliczenia zostały dokonane osobno dla każdego analizowanego roku, oraz dla obydwu opcji (z rabatami i bez). Wyliczenia dokonano na podstawie informacji o wysokościach wpłat z poszczególnych źródeł, przez każde z państw członkowskich. W celu uzyskania nowej, zakładanej stawki VAT posłużono się metodą proporcji, zgodnie z zasada przedstawiona poniżej: Dochód UE z tytułu podatku VAT w 2007 roku = ,8 Wpłaty państw członkowskich w 2007 z tytułu DNB = ,7 Oczekiwany dochód z obydwu źródeł w 2007 roku (19 440, ,7) = , ,8 = 0, ,4 = x X = ,4*0,3/19 440,8 X= 1,441 Nowa stawka VAT w 2007 roku wynosi 1,441 W kolejnym kroku wyliczono podstawę VAT dla każdego państwa w kolejnych latach, a następnie skalkulowano nowa składkę bazując na wyliczeniach dokonanych wcześniej. I tak na przykład, rzeczywista składka Belgii z tytułu VAT wyniosła 468,5. Po wyprowadzaniu podstawy opodatkowania uzyskujemy , mnożąc tą wartość przez nową stawkę dostajemy 2249,8. Uzyskane w ten sposób informacje pozwalają wnioskować, że wpływy z tytułu DNB miały tendencje rosnącą. Rokrocznie należałoby zwiększać procent odprowadzanego VAT, aby zaspokoić potrzeby budżetowe. Dodatkowo widać, iż zwiększenie byłoby znaczne. W roku 2013 konieczne byłoby odprowadzenie do wspólnej kasy niemal 9 razy więcej środków z tytułu VAT, niż to miało miejsce. Porównując wyniki otrzymane dla wariantu uwzględniającego ulgi, oraz tego bez rabatów widzimy dosyć nieznaczne różnice. Skądinąd należy jednak pamiętać, że nie przekłada się to w równy sposób na wszystkich członków Unii. Kraje uprzywilejowane odczuwają dość znaczną finansową korzyść. Dla Niemiec rabat w wysokości odprowadzanego VATu przełożył się na ok. 16 milionów euro pozostających w krajowym budżecie w samym 2013 roku. 24

25 Na potrzeby modelu zakładającego dalsze funkcjonowanie rabatów, obniżone stawki VAT zostały przeliczone proporcjonalnie do ich wartości procentowej w stawce standardowej. Zauważalne są duże różnice w proponowanych stawkach, rok do roku (Tabela 4). Wynika to zarówno z konstrukcji budżetu w różnych latach i środków przeznaczanych na poszczególne cele, jak i ze zróżnicowanych przychodów z pozostałych źródeł finansowania. W badanych latach wpływy z podatku VAT wahały się od ponad 19 milionów do 12 milionów euro. Tabela 4. Wyliczone nowe stawki VAT na podstawie DNB Rok nowa stawka VAT (bez uwzględniania rabatów) nowa stawka VAT (po uwzględnieniu rabatów) ,4406 1, ,4755 1, ,2220 2, ,4908 2, ,0923 2, ,2803 2, ,6580 2,6615 Źródło: Opracowanie własne na podstawie ec.europa.eu Zastąpienie składek państw członkowskich Unii Europejskiej zwiększonymi wpływami z tytułu podatku VAT dodatkowo utrudnia założenie konstrukcyjne budżetu UE, zgodnie, z którym wyklucza się wystąpienia deficytu budżetowego. Zatem dochody powinny być precyzyjnie znane już w momencie przygotowywania planu wydatków na kolejny rok. Niestety, wpływy z podatku VAT pozostają wielkością szacunkową do momentu zakończenia roku budżetowego, kiedy to można zweryfikować ich praktyczną wysokość. Jedynym rozwiązaniem w tej sytuacji wydawałoby się planowanie wydatków na poziomie o wiele niższym niż oczekiwane wpływy, aby zachować bufor bezpieczeństwa na przypadek nieprzewidywanych zdarzeń gospodarczych, które mogłyby w efekcie zmniejszyć realne dochody z podatku VAT. Bazując na analizowanym okresie, czyli latach , możemy stwierdzić, że różnica między skrajnie wysokimi a skrajnie niskimi wpływami dochodzi do 35%. Oznaczałoby to konieczność niejako zamrożenia jednej trzeciej funduszy, jako działanie prewencyjne, lub zwiększenie obciążeń poszczególnych państw w celu nadpłacenia wymaganych rezerw (prawdopodobnie próba zgromadzenia tych środków na podstawie jednorazowej wpłaty od każdego z państw spotkałaby się z dużym sprzeciwem i dezaprobatą społeczną, ze względu na wysokość wymaganej kwoty). Innym wyjściem mogłaby być również 25