Skuteczność kampanii Tydzień zrównoważonej mobilności oraz Dzień bez samochodu promujących proekologiczne środki transportu

Transkrypt

1 NOSAL Katarzyna 1 Skuteczność kampanii Tydzień zrównoważonej mobilności oraz Dzień bez samochodu promujących proekologiczne środki transportu WSTĘP Działania marketingowe i edukacyjne to instrumenty wdrażane w ramach koncepcji zarządzania mobilnością, mającej na celu wpływanie na świadomość transportową i zachowania komunikacyjne mieszkańców miast, w taki sposób, by zmniejszać popyt na podróże realizowane samochodami, a zwiększać wykorzystywanie środków transportu publicznego, rowerów, lub podróży pieszych. Działania edukacyjne i marketingowe, jako że wzajemnie się przenikają i uzupełnią, często realizowane są jednocześnie. Edukacja pozwala na wzrost świadomości podróżnych na temat istnienie zrównoważonych form lokomocji oraz ich zdolności w zaspakajaniu potrzeb transportowych. Przy pomocy tego typu działań mieszkańcy mają okazję dowiedzieć się, że wybory pojedynczych jednostek mogą istotnie oddziaływać na sposób i jakość podróżowania w mieście, zarówno w bliskiej, jak i w dalszej perspektywie, a więc jeśli tylko to możliwe, należy korzystać z proekologicznych form mobilności. Z kolei, działania marketingowe promują opcjonalne, do komunikacji indywidualnej, środki transportu, wykorzystując szeroki wachlarz strategii marketingowych, począwszy od dystrybucji ulotek, broszur i gadżetów, poprzez organizację wydarzeń i happeningów, a skończywszy na indywidualnych rozmowach z mieszkańcami [10],[11]. Celem działań edukacyjnych i marketingowych, oprócz modyfikowania poglądów, postaw i zachowań komunikacyjnych, jest także informowanie o wypływie sposobu podróżowania na zdrowie ludzi i środowisko, a często również promocja nowej polityki mobilnościowej lub lokalnych planów transportowych. O potrzebie ich realizacji mówią zapisy przyjętej w dniu 25 września 2007r., Zielonej Księgi "W kierunku nowej kultury mobilności w mieście" [5]. Według dokumentu nowa kultura mobilności w mieście wymaga działań edukacyjno informacyjnych oraz organizowania kampanii, mających na celu podnoszenie świadomości społeczeństwa w zakresie zrównoważonego rozwoju mobilności w mieście. 1. TYDZIEŃ ZRÓWNOWAŻONEJ MOBILNOŚCI ORAZ DZIEŃ BEZ SAMOCHODU NAJWIĘKSZA KAMPANIA PROMUJĄCA ZRÓWNOWAŻONĄ MOBILNOŚĆ Najpowszechniejszą formą działań marketingowych i edukacyjnych są kampanie organizowane w skali międzynarodowej, na poziomie kraju, regionu lub miasta, skierowane do określonych społeczności np. mieszkańców regionów lub mieszkańców miast, propagujące podróże piesze, rowerowe, przejazdy odbywane środkami transportu publicznego lub w systemie carpooling [10]. Najpopularniejszą kampanią tego typu jest Tydzień zrównoważonej mobilności (ang. Mobility Week) wraz z Dniem bez samochodu (ang. Car-Free Day), corocznie odbywające się w miastach na całym świecie. W trakcie Dnia bez samochodu kierowcy zachęcani są do porzucenia samochodów na jeden dzień i do podróżowania innymi, zrównoważonymi środkami transportu. Przesłaniem akcji jest nie tylko propagowanie alternatywnych dla komunikacji indywidualnej, form przemieszczania się, ale również zachęcanie do integrowania planowania przestrzennego z planowaniem transportu, w taki sposób, by miejsca zamieszkania, miejsca pracy oraz usługi zlokalizowane były bliskim sąsiedztwie, w odległości dostępnej pieszo [3]. 1 Politechnika Krakowska, Wydział Inżynierii Lądowej i Kolejowej, Katedra Systemów Komunikacyjnych; Kraków; ul. Warszawska 24. Tel: , knosal@pk.edu.pl. 4687

2 W pierwotnym zamierzeniu adresatami kampanii były przede wszystkim społeczności lokalne oraz osoby dojeżdżające do pracy. Począwszy od okresu kryzysu paliwowego w 1973r. organizowano ją doraźnie, a dopiero w październiku 1994 r., na konferencji międzynarodowej International Ciudades Accesibles (Dostępne Miasta) w Toledo, w Hiszpanii, podniesiono oficjalnie kwestie konieczności organizacji tego typu wydarzeń [2]. W następnych kilku latach, Dzień bez samochodu obchodzono w Reykjavík (Islandia), Bath (Brytania) oraz La Rochelle (Francja), a dla wsparcia organizacji wydarzenia na całym świecie, w 1995r., ustanowiono Konsorcjum Światowego Dnia Bez Samochodu. Pierwsza kampania o zasięgu krajowym zainaugurowana w Brytanii w 1997r., dała początek francuskiej akcji W mieście bez mojego samochodu ( In town, without my car! ), którą w 2000r., Komisja Europejska ogłosiła inicjatywą europejską. W tym samym roku rozszerzono ramy czasowe trwania wydarzenia, ustanawiając Europejski tydzień zrównoważonej mobilności, odbywający się zawsze od 16 do 22 września, z Dniem bez samochodu, wieńczącym całą kampanię, przypadającym na 22 września. W 2000r., Dzień bez samochodu zorganizowany został globalnie, jako Światowy dzień bez samochodu. Obecnie Tydzień zrównoważonej mobilności wraz z Dniem bez samochodu jest największą tego typu inicjatywą na świecie. Przyciąga każdego roku tysiące miast europejskich oraz metropolii spoza kontynentu, głównie z Brazylii, Argentyny, Kanady i Japonii. W edycji 2013 uczestniczyło 1931 miast, w tym 27 z Polski [3]. W 2009r. w kampanii wzięła udział rekordowa, od momentu przystąpienia naszego kraju do tego przedsięwzięcia, liczba 127 polskich ośrodków miejskich [13]. Każdego roku towarzyszy akcji inny motyw przewodni. W roku 2013 przeświecało jej hasło: "Czyste powietrze twój ruch!" ("Clean air - it's your move!"). 2. PRZYKŁADY DZIAŁAŃ REALIZOWANYCH W RAMACH TYGODNIA ZRÓWNOWAŻONEJ MOBILNOŚCI ORAZ DNIA BEZ SAMOCHODU Co roku, w przeprowadzanie Tygodnia zrównoważonej mobilności oraz Dnia bez samochodu włączają się urzędy miast, operatorzy transportu zbiorowego, organizacje społeczne, szkoły, przedszkola, wyższe uczelnie, biblioteki, domy kultury, straż miejska, policja, straż pożarna, firmy komercyjne oraz media lokalne i regionalne. Realizowane działania obejmują zarówno akcje marketingowe, edukacyjne i informacyjne, jak i rozwiązania inwestycyjne, zwłaszcza w zakresie poprawy warunków podróży dla ruchu pieszych i rowerzystów. Najpowszechniej organizowane działania edukacyjno-marketingowe i informacyjne obejmują [10][13]: przejazdy rowerowe, akcje znakowania rowerów, egzaminy na kartę rowerową, bezpłatne przejazdy, bądź zniżki na przejazdy środkami transportu publicznego, konkursy i zabawy sportowe, dystrybucję ulotek, broszur i plakatów, szkolenia dotyczące zasad bezpieczeństwa na drodze oraz zasad udzielanie pierwszej pomocy, tworzenie lokalnych platform internetowych z informacjami o proekologicznych środkach transportu, akcje edukacyjne w przedszkolach i szkołach, promocję w środkach masowego przekazu: programy w telewizji, audycje radiowe, artykuły w prasie, konferencje prasowe. Podczas kampanii, działaniom miękkim zawsze towarzyszą pewne działania inwestycyjne, a do najczęściej wdrażanych zaliczyć można: budowę infrastruktury dla ruchu rowerowego, np. ścieżek rowerowych, miejsc do parkowania jednośladów, działania dotyczące organizacji ruchu, tj. wprowadzanie nowego oznakowania pionowego i poziomego, a także znakowanie tras rowerowych, uruchamianie wypożyczani rowerów publicznych, 4688

3 modernizację infrastruktury i wprowadzanie ułatwień dla ruchu pieszych, np. modernizacja chodników, przejść dla pieszych, działania dotyczące poprawy funkcjonowania transportu publicznego, jak: tworzenie nowych linii autobusowych, otwarcie nowego torowiska tramwajowego, tworzenie wydzielonych pasów dla autobusów, budowa nowych przystanków i węzłów przesiadkowych, wymiana floty pojazdów na bardziej ekologiczne lub nowocześniejsze, działania dotyczące uspakajania ruchu oraz wprowadzania nowych regulacji prawnych np. ograniczeń prędkości, przeprojektowanie przestrzeni ulicznej na bardziej przyjazną pieszym i rowerzystom, zwiększanie dostępności komunikacyjnej poprzez budowę nowych ciągów pieszych, wprowadzanie taboru niskopodłogowego, usuwanie barier architektonicznych, budowę podjazdów dla wózków, uruchamianie systemów carsharing systemów wspólnego korzystania z samochodów, zamykanie wybranych ciągów komunikacyjnych dla ruchu samochodowego (czasowo lub na stałe). Rys. 1. Demonstracja zorganizowana podczas Tygodnia zrównoważonej mobilności w Krakowie, w 2013r., pokazująca, że jeden autobus może pomieścić tyle samo osób, ile znajduje się w 160 samochodach; źródło: UM Kraków. Obecnie, największe wydarzenie, obejmujące obszar całego miasta, organizowane jest w Bogocie. Miasto było gospodarzem kampanii po raz pierwszy w 2000r., a następnie, dzięki referendum publicznemu nabrała ona charakteru formalnego [2]. Akcja cieszy się również ogromną popularnością w Dżakarcie. We wrześniu 2007r. wprowadzono Dzień bez samochodu zamykając główne ciągi komunikacyjne miasta dla transportu indywidualnego oraz zaproszono pieszych do realizowana aktywności fizycznych na ulicach obciążonych, w warunkach normalnych, olbrzymimi potokami ruchu [16]. Od maja 2012r., w Dżakarcie, Dzień bez samochodu organizowany jest w każdą niedzielę najbardziej zatłoczone ciągi zamykane są dla ruchu zmotoryzowanego od godz do W miastach europejskich ciekawych doświadczeń dostarczyły działania wdrażane w ramach kampanii, które wiązały się jednocześnie z realizacją projektów inicjatywy CIVITAS Czystszy i lepszy transport w miastach. Przykładowo, w Lublanie podczas Europejskiego tygodnia zrównoważonej mobilności 2011, zespół projektu CIVITAS ELAN umieścił na głównym placu, w centrum miasta, info- punkt, w którym mieszkańcy mogli zaznajomić się z funkcjonowaniem transportu rowerowego i publicznego, poprzez ulotki, broszury oraz rozmowy z ekspertami [7]. 4689

4 Mieli również okazję wyrazić swoją opinię i przekazać pomysły na usprawnienie transportu miejskiego. Całej akcji towarzyszyło motto: "Zmień swoje nawyki i podróżuj alternatywnie!". W Krakowie, w 2009r., podczas Tygodnia zrównoważonej mobilności promowano, uruchomione w zakresie projektu CIVITAS CARAVEL: wypożyczalnie rowerów publicznych oraz komunikację autobusową na żądanie, zwaną TELE-BUSEM. Organizowano również warsztaty i konkursy dla dzieci dotyczące zrównoważonej mobilności [9]. Natomiast w Gdyni, w 2013r., pod egidą projektu CIVITAS DYN@MO, zorganizowano m.in. warsztaty urbanistyczne Skwer bez samochodu, które dotyczyły kreowania przyjaznej przestrzeni miejskiej na obszarze Skweru Kościuszki i Mola Południowego, z aktywnym udziałem ich uczestników [4]. Od września 2013r. Katedra Systemów Komunikacyjnych Politechniki Krakowskiej jest partnerem w europejskim projekcie CIVTAS CAPITAL, którego celem jest promowanie wypracowanych przeze projekty inicjatywy CIVITAS, dobrych praktyk w zakresie innowacyjnych rozwiązań dla transportu miejskiego, w tym również w zakresie działań edukacyjnych i marketingowych. W Polsce powstaje sieć miast CIVITAS ośrodków realizujących w przeszłości projekty CIVITAS, gotowych podzielić się swoimi doświadczeniami oraz miast, które z tego doświadczenia chciałyby skorzystać. CIVITAS CAPITAL jest platformą wymiany informacji, stwarza okazje do uczestnictwa w warsztatach i spotkaniach z ekspertami, nie tylko z Polski, ale i z innych krajów Europy. Polska sieć miast CIVITAS ma również, w zamyśle jej twórców, rozpowszechniać każde skuteczne, czy innowacyjne działanie, które pomaga przybliżać miasta do osiągania zrównoważonego systemu transportu. Projekt promuje więc także ciekawe i nowatorskie strategie wdrażane w ramach Tygodnia zrównoważonej mobilności i Dnia bez samochodu. 3. OCENA SKUTECZNOŚCI TYGODNIA ZRÓWNOWAŻONEJ MOBILNOŚCI I DNIA BEZ SAMOCHODU W KRAKOWIE W 1994r., wezwaniem do realizacji Dnia bez samochodu rzucono miastom wyzwanie nie tylko w zakresie organizacji kampanii, ale również w kwestii badania jej skutków. Akcja bowiem miała wpływać na mobilność miejską, w zakresie wzrostu świadomości transportowej oraz modyfikacji zachowań komunikacyjnych (przede wszystkim w perspektywie długoterminowej). W zamyśle twórców pomysłu, Dzień bez samochodu to swego rodzaju eksperyment, w którym osoby podróżujące samochodem można porównać do osób uzależnionych od używek, w tym przypadku od własnego auta. Kierowców należy poddać leczeniu, nie pozostawiając im niejako swobody wyboru środka transportu, chociaż na bardzo krótki czas np. jeden dzień zamykając ulice, wprowadzając ograniczenia dla ruchu samochodów, a więc drastycznie utrudniając lub uniemożliwiając podróżowanie pojazdem. Zastosowanie takiego leczenia mogłoby dostarczyć odpowiedzi w następujących kwestiach: czy jest możliwe, żeby kierowcy wysiedli z samochodów w jednym lub kilku miastach i czy takie zabiegi byłyby tolerowane w dzisiejszych demokratycznych społeczeństwach? [2]. Dlatego kampanii nierzadko towarzyszy ocena bada się, czy wprowadzanie restrykcji dla samochodów oraz ułatwień dla opcjonalnych form transportu zachęca mieszkańców miast do zmiany środka lokomocji, choć na jeden dzień i czy jest szansa, że jednorazowy eksperyment jest początkiem procesu zmiany zachowania komunikacyjnego. Skuteczność akcji rozpatrywana jest również w odniesieniu do wzrostu świadomości o zagrożeniach wynikających z ruchu zmotoryzowanego dla współczesnego świata, życia i zdrowia ludzi, oraz o odpowiedzialności i sposobach dotyczących łagodzenia negatywnego wpływu. Badania odnośnie skuteczności akcji przeprowadzono również w Krakowie. Jako, że jednym z corocznych działań realizowanych w ramach Dnia bez samochodu, jest możliwość odbywania bezpłatnych przejazdów środkami transportu publicznego za okazaniem ważnego dowodu rejestracyjnego samochodu osobowego, w 2010r., Urząd Miasta Krakowa, postanowił sprawdzić ilu mieszkańców skorzystało z tej jednodniowej promocji. W trakcie, przeprowadzanych tego dnia, kontroli biletów w środkach transportu publicznego, kontrolerzy odnotowali liczbę pasażerów, podróżujących bezpłatnie za okazaniem dowodu rejestracyjnego. Co roku akcja obejmuje 4690

5 maksymalnie tylu pasażerów, na ile osób jest zarejestrowany pojazd, dlatego spisywano również liczbę podróżujących na jednym dowodzie. Wyniki pomiaru przedstawiono w tabeli 1. Tab.1. Wyniki kontroli dotyczącej ilości pasażerów podróżujących środkami transportu publicznego za okazaniem dowodu rejestracyjnego. Liczba kontroli 502 Liczba osób skontrolowanych 9207 Liczba osób podróżujących bezpłatnie za okazaniem dowodu Liczba 354 % 3,84 Liczba okazanych dowodów rejestracyjnych osoba/jeden dowód 2 osoby/ jeden dowód 3 osoby/jeden dowód 4 osoby/jeden dowód 5 osób/jeden na dowód Liczba 156 % 65,82 Liczba 53 % 22,36 Liczba 21 % 8,86 Liczba 6 % 2,53 Liczba 1 % 0,42 Analizując dane przedstawione w tabeli 1 zauważa się, że osoby podróżujące tego dnia bezpłatnie, po okazaniu ważnego dowodu rejestracyjnego, stanowiły niespełna 4% wszystkich pasażerów skontrolowanych. Ważny dowód okazano, jako podstawę darmowego przejazdu, w 237 przypadkach. Najwięcej, bo blisko 66% przypadków dotyczyło podróży jednej osoby na jednym dowodzie. W 22% przypadków, dwie osoby podróżowały na jednym dowodzie, w blisko 9% przypadków cztery osoby, w około 3% przypadków trzy osoby, a tylko w jednym przypadku pięć osób. Ubiegłoroczna edycja Tygodnia zrównoważonej mobilności (2013) była w Krakowie już czternastą, a jej motyw przewodni brzmiał: "Czyste powietrze - twój ruch!". Dla oceny oddziaływania kampanii przeprowadzono badania ankietowe, które objęły grupę 502 respondentów 267 kierowców samochodów oraz 235 użytkowników transportu publicznego. Badania realizowano 22 września 2013r., na parkingach, zlokalizowanych w szczególności w centrum miasta oraz przystankach i w pojazdach transportu publicznego. Celem eksperymentu badawczego było pozyskanie informacji o świadomości mieszkańców miasta na temat organizowanej kampanii Dzień bez samochodu oraz Tydzień zrównoważonej mobilności, jej celów oraz przesłania. Respondentów pytano również o to, czy wzięli aktywny udział wydarzeniu i zmienili w tym dniu środek lokomocji oraz, czy w zawiązku z pozytywnym doświadczeniem z dokonanego przejazdu środkami transportu publicznego, wykazują chęć kontynuowania eksperymentalnego zachowania i korzystania z komunikacji autobusowej lub tramwajowej w przyszłości. 54% ankietowanych osób stanowili mężczyźni, a 46% - kobiety. Najwięcej, bo 43% badanych, to osoby w wieku lat. Niewiele mniej 40%, stanowiły osoby w wieku lat. 9% ankietowanych reprezentowały osoby powyżej 60 lat, zaś 8% - osoby do 20 lat. 63% badanych stanowili pracujący, 21% - studenci i uczniowie, 11 % - emeryci i renciści, natomiast, 5% - osoby bezrobotne. Prawie połowa ankietowych, bo 47%, była świadoma faktu, że w dniu badań, realizowano akację Dzień bez samochodu, przy czym deklarowało tę świadomość 45% kierowców oraz 50% osób, które korzystały ze środków transportu publicznego. 46% wszystkich respondentów deklarowało 4691

6 znajomość celów i przesłania kampanii, w tym 73% korzystających z komunikacji autobusowej i tramwajowej oraz jedynie, 23% użytkowników komunikacji indywidualnej. Odpowiedzi badanych na temat przesłania Dnia bez samochodu i Tygodnia zrównoważonej mobilności ilustruje rysunek 2. Rys. 2. Przesłanie akcji Dzień bez samochodu i Tygodnia zrównoważonej mobilności w opinii ankietowanych. Prawie jedna trzecia odpowiedzi (27% odpowiedzi) odnośnie przesłania kampanii dotyczyła ochrony środowiska. Podobnie, bo 26% opinii związanych było ze zmniejszaniem zanieczyszczeń powietrza. Następne w kolejności wskazywane były: promocja ekologii (15% odpowiedzi), zmniejszenie zatłoczenia komunikacyjnego (10% odpowiedzi) oraz zachęcanie do korzystania z transportu publicznego (7% odpowiedzi). Walka ze smogiem wskazywana była w 5% odpowiedzi. Pozostałe odpowiedzi o przesłanie akcji dotyczyły: zmniejszenia kosztów podróży oraz hałasu w mieście wskutek rezygnacji z samochodu, promocji zrównoważonego transportu, ograniczania ruchu samochodowego, odzyskiwania miejsca dla ludzi w wyniku redukcji ruchu samochodowego oraz promowania zdrowego trybu życia. Wśród innych celów wskazywano najczęściej: zmniejszenie ruchu samochodów w centrum miasta oraz zmniejszenie wypadków. 11% wszystkich respondentów potwierdziło, że zrezygnowało z samochodu i wybrało podróż transportem publicznym ze względu na organizowaną akcję. Stanowili oni 21% wszystkich osób świadomych realizowanej kampanii. 57% ankietowanych, którzy celowo w dniu wydarzenia zrezygnowali z podróży samochodem i wybrali autobus/tramwaj, deklarowało, że pod wpływem uczestnictwa w kampanii zmierza kontynuować pozytywne zachowanie eksperymentalne i korzystać ze środków transportu publicznego w przyszłości. Osoby te stanowiły 6% wszystkich badanych. Jako powody takich deklaracji podawano najczęściej: oszczędności kosztów (31% odpowiedzi), krótszy czas podróży (25% odpowiedzi), względy ekologiczne związane z ograniczaniem emisji szkodliwych substancji (19% odpowiedzi) oraz uniezależnienie od korków (13% odpowiedzi). 43% ankietowanych, odbywających jazdę autobusem/tramwajem z uwagi na realizowana kampanię stwierdziło, że nie będzie kontynuować takiego zachowania w przyszłości, szczególnie 4692

7 przez wzgląd na wykonywaną pracę lub brak odpowiedniej oferty transportu publicznego. Respondenci ci stanowili 5% wszystkich badanych. Osoby podróżujące środkami transportu publicznego zapytano również o to, czy kiedykolwiek wcześniej uczestniczyły w takiej akcji i dzięki temu zmieniły środek transportu na dłużej. Ich odpowiedzi prezentuje rysunek 3. 4% Nie uczestniczyłam 26% 69% Tak, uczestniczyłam, ale nie zmieniłam środka transportu Tak, uczestniczyłam i zmieniłam środek transportu (na jaki?) Rys. 3. Odpowiedzi osób korzystających z środków transportu publicznego na temat wcześniejszego uczestnictwa w akcji Dzień bez samochodu i zmiany środka transportu na dłużej. 69% ankietowanych, użytkowników komunikacji autobusowej/tramwajowej, nigdy wcześniej nie brało udziału w kampanii, 26% - uczestniczyło, ale nie zmieniło formy lokomocji pod wpływem wydarzenia, natomiast 5% zadeklarowało zmianę środka lokomocji na dłużej, w efekcie uczestnictwa we wcześniejszych kampaniach (w 90% przypadków na tramwaj/autobus). Osoby, które w dniu kampanii Dzień bez samochodu korzystały z komunikacji indywidualnej zapytano, dlaczego nie skorzystały z bezpłatnych przejazdów środkami transportu publicznego. Ich odpowiedzi ilustruje rysunek 4. Głównym powodem braku uczestnictwa w organizowanej kampanii, wskazywanym przez kierowców, była wygoda, jaką gwarantuje podróż samochodem (32% wszystkich odpowiedzi). Kolejne argumenty dotyczyły braku wiedzy o odbywającej się akcji (24% odpowiedzi) oraz krótszego czasu podróży komunikacją indywidualną (11% odpowiedzi). Poza tym, jako usprawiedliwienie wyboru samochodu w odbywanych podróżach wymieniano: miejsce zamieszkania poza Krakowem, powody zdrowotne i zadowolenie z jady samochodem. Jako pozostałe powody wskazywano: niezależność, jaką daje jazda samochodem, ciągłe zmiany dotyczące funkcjonowania transportu publicznego, brak wiary w akcje tego typu, niebezpieczeństwo wynikające z podróżowania autobusem/tramwajem, brak dobrego połączenia oraz nieczystość panującą w pojazdach. Odnotowano również odpowiedzi typu: samochodem jest bezpieczniej, czy nie lubię transportu publicznego. 4693

8 Samochodem jest wygodniej Nie wiedziałem Samochodem jest szybciej Mieszkam poza Krakowem Inne Lubię jazdę samochodem Powody zdrowotne Nie wiem Ze względu na niezależność Z powodu ciągłych zmian w funkcjonowaniu transportu publicznego Nie wierzę w takie akcje W środkach transportu publicznego jest niebezpiecznie Brak dobrego połączenia W środkach transportu publicznego jest brudno Samochodem jest bezpieczniej Nie lubię transportu publicznego 6% 5% 4% 4% 2% 2% 2% 2% 2% 1% 1% 1% 1% 11% 24% 32% 0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% 35% Rys. 4. Powody braku uczestnictwa w darmowych przejazdach transportem zbiorowym w Dniu bez samochodu / odpowiedzi użytkowników samochodów. Wyniki badań potwierdziły, że organizacja kampanii typu Dzień bez samochodu, przynosi efekty przede wszystkim w postaci wzrostu świadomości odnośnie negatywnych skutków użytkowania samochodów osobowych i konieczności oraz sposobów ich ograniczania (co może być pierwszym krokiem ku zmianie zachowania komunikacyjnego). Wydaje się jednak, że kampania w Krakowie powinna być bardziej nagłaśniana i obejmować więcej działań informacyjnych i edukacyjnych tylko 23% użytkowników komunikacji indywidualnej wiedziało, jakie jest jej przesłanie. Chociaż, mając na uwadze hasło przyświecające kampanii Tydzień zrównoważonej mobilności ("Czyste powietrze - twój ruch!"), zauważyć można, że jest ono prawidłowo interpretowane. Akcja powoduje, choć nie wielką, to jednak zmianę w podziale zadań przewozowych, w dniu jej realizacji 11% wszystkich respondentów potwierdziło, że zrezygnowało z samochodu i wybrało podróż transportem publicznym. Dodatkowo, ponad połowa z nich deklarowała, że pod wpływem uczestnictwa w akcji zamierza w taki sposób dojeżdżać w przyszłości. Osoby te stanowiły 6% wszystkich badanych. Wśród użytkowników komunikacji autobusowej/tramwajowej znalazły się osoby (5%), które zmieniły środek lokomocji na dłużej, w efekcie uczestnictwa w we wcześniejszych edycjach. Choć głównym powodem braku skorzystania z bezpłatnych przejazdów autobusem/tramwajem jest komfort podróży samochodem, to kolejny ważny argument dotyczy braku wiedzy o odbywającej się akcji potwierdza to konieczność wdrażania intensywniejszych działań informacyjnych o wydarzeniu. WNIOSKI Od momentu wydania oświadczenia o konieczności organizowania Dnia bez samochodu w roku 1994r. aż do dnia dzisiejszego, na całym świcie miliony osób uczestniczą w akcji. Miasta zamykają obszary dotknięte kongestią dla ruchu zmotoryzowanego, na stałe lub jedynie czasowo, zachęcają do podróżowania transportem publicznym, jednośladami, pieszo. Zwolennicy, ale i przeciwnicy wydarzenia zastanawiają się, jakie są rzeczywiste osiągniecia kampanii. Pojawiają się głosy, że w promocjach typu bezpłatny przejazdy transportem publicznym za okazaniem dowodu 4694

9 rejestracyjnego bierze udział zaledwie garstka osób badania realizowane w Krakowie pokazują zaledwie 4% - wynikające z kontroli w pojazdach oraz 11% - stanowiące deklaracje respondentów. Zadaniem jednak tego typu wydarzeń jest przede wszystkim uzmysłowienie społeczeństwu, jak wyglądałyby miasta z mniejszą ilością samochodów i skłonienie pojedynczych jednostek do zastanowienia się, co każdy człowiek może zrobić, by urzeczywistnić tę wizję. Zmiana zachowań komunikacyjnych to wieloetapowy i często długi proces. Potrzeba lat, aby wpłynąć na poglądy i przyzwyczajenia ludzi. Wzrost świadomości odnośnie negatywnych skutków transportu, sposobów ich ograniczania, a także pozytywnych aspektów podróżowania opcjonalnymi do komunikacji indywidualnej, formami mobilności, może być pierwszym krokiem do przełamania starych nawyków. Akcje marketingowo-edukacyjne, takie jak Tydzień zrównoważonej mobilności, czy Dzień bez samochodu mogą więc być katalizatorem transformacji mających dorowadzić do uzyskania bardziej zrównoważonej mobilności miejskiej, a ich efekty małym krokiem w kierunku większych zmian. Streszczenie Działania marketingowe i edukacyjne to instrumenty wdrażane w ramach koncepcji zarządzania mobilnością, mającej na celu wpływanie na świadomość transportową i zachowania komunikacyjne mieszkańców miast, w taki sposób, by zmniejszać popyt na podróże realizowane samochodami, a zwiększać wykorzystywanie opcjonalnych do niego, środków transportu. Najpowszechniejszą formą działań marketingowych i edukacyjnych są kampanie organizowane dla mieszkańców regionów lub miast, propagujące podróże piesze, rowerowe, przejazdy odbywane środkami transportu publicznego lub w systemie carpooling. Najpopularniejszą kampanią tego typu jest Tydzień zrównoważonej mobilności wraz z Dniem bez samochodu, corocznie odbywające się w miastach na całym świecie. W artykule zaprezentowano ideę tych kampanii oraz realizowane w ich zakresie działania. Zaprezentowano również wyniki badań ankietowych dotyczące oceny skuteczności Tygodnia zrównoważonej mobilności oraz Dnia bez samochodu, zorganizowanego w Krakowie w 2013r. Celem badań było pozyskanie informacji na temat wpływu wydarzenia na zmiany w świadomości transportowej mieszkańców miasta oraz zmianę formy lokomocji. Effectiveness of "Mobility week and "Car Free Day as campaigns promoting pro-ecological transport modes Abstract Marketing and educational activities are implemented under the concept of mobility management, aimed at influencing the transport awareness and travel behaviours in order to reduce the demand for cars and increase the use of other transport modes. This kind of soft measures is most often implemented as campaign promoting public transport, bikes, walking trips or carpooling system among specific communities such as region or city inhabitants. "Mobility Week" together with "Car-Free Day" is the most common type of marketing and educational activities and is held annually in cities around the world. The article presents the idea of these campaigns and measures implemented in framework of the events. It also shows the results of the survey research carried out for the assessment of the effectiveness of campaign organized in Cracow in The aim of the study was to obtain information about the impact of the event on change in residents transport awareness as well as in travel behaviour. BIBLIOGRAFIA 1. Civitas, Cleaner and better transport in cities: ( ). 2. Ecoplan: ( ). 3. European Mobility Week: ( ). 4. GdyniaInfoBox: ( ). 5. Green paper - Towards a new culture of urban mobility, COM (2007) 551, Brussels, Loukopoulos P., A classification of travel demand management measures, (Garling T., Steg L., Threats from car traffic to the quality of urban life: problems, causes and solutions). ELSEVIER. Amsterdam,

10 7. Materiały projektu CIVITAS ELAN: Before and after CIVITAS, Innovative cities. brochure.pdf ( ). 8. Materiały projektu MAX: Definition and Categorization of Mobility Management Measures. ( ). 9. Niewitała D., Ochyra M. Innowacyjne działania w zakresie popularyzowania i promowania idei zrównoważonej mobilności. Transport Miejski i Regionalny. 2008, nr 7/ Nosal K., Działania edukacyjne i promocyjne w zakresie zarządzania mobilnością. Transport miejski i regionalny. 2011, nr Nosal K., Starowicz W., Wybrane zagadnienia zarządzania mobilnością. Transport miejski i regionalny. 2010, nr Portal - transport teaching material, Mobility management and travel awareness. ( ). 13. Raport Ministerstwa Środowiska, NIE JEŻDŻĘ DO KIOSKU. POPRAW KLIMAT SWOJEGO MIASTA. ( ). 14. Rudnicki A., Innowacyjny projekt Unii Europejskiej Caravel szansą zrównoważonego rozwoju transportu Krakowa. Transport Miejski i Regionalny. 2006, nr Starowicz W., Zarządzanie mobilnością wyzwaniem polskich miast. Transport Miejski i Regionalny. 2011, nr The Jakarta Post: ( ). 17. Wright L., Montezuma R., Reclaiming public space. ( ). This paper is involved with CIVITAS CAPITAL project: Making the best of CIVITAS!. The project has received research funding from the Community s Seventh Framework Programme. The paper reflects only the author s views and the Community is not liable for any use that may be made of the information contained therein. 4696